Buscar

gradus primus respondido (parcial)

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes
Você viu 3, do total de 45 páginas

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes
Você viu 6, do total de 45 páginas

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes
Você viu 9, do total de 45 páginas

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes

Prévia do material em texto

GRADVS PRIMVS
Obs. [crtl+~,~] = braquia ( ̆)
[crtl+´,´] = mácron ( ̄)
[crtl+;] = estilo afixos (derivacionais e/ou flexionais)
[crtl+~,vogal] = vogal com braquia ( ̆)
[crtl+´,vogal] = vogal com mácron ( ̄)
I. PUELLA CANTAT
1. Puella cantat. Magistra edŭcat. Aquĭla volat.
Puellae cantant. Magistrae edŭcant. Aquĭlae volant.
Discipŭla saltat. Poëta recĭtat. Agricŏla laborat.
Ranae natant. Reginae regnant. Nautae navĭgant.
2. Puella cantat. Magistra edŭcat. Aquĭla volat.
Puellae cantant. Magistrae edŭcant. Aquĭlae volant.
Discipŭla saltat. Poëta recĭtat. Agricŏla laborat.
Ranae natant. Reginae regnant. Nautae navĭgant.
3. Discipŭla saltat. (sing.) Discipŭlae saltant. (pl.)
Poëta recĭtat. (sing.) Poëtae recĭtant. (pl.)
Agricŏla laborat. (sing.) Agricŏlae laborant. (pl.)
4. Ranae natant. (pl.) Rana natat. (sing.)
Reginae regnant. (pl.) Regina regnat. (sing.)
Nautae navĭgant. (pl.) Nauta navĭgat. (sing.)
5.
1
6. As professoras educam. Magistrae educant.
Meninas recitam. Puellae recĭtant.
Um poeta canta. Poëta cantat.
Agricultores trabalham. Agricŏlae laborant.
O marinheiro nada. Nauta natat.
Um marinheiro nada. Nauta natat.
II. MAGISTRA ET DISCIPŬLAE
1. Sempronĭa est magistra. Livĭa est discipŭla. Discipŭlae sedŭlae sunt. Iulĭa et 
Silvĭa quoque discipŭlae sunt. Discipŭla bona semper sedŭla est. Magistra edŭcat, 
puellae laborant: Livĭa cantat, Iulĭa recĭtat, Silvĭa saltat. Discipŭlae malae non 
laborant. Magistra severa est.
Sempônia é professora. Lívia é aluna. As alunas são diligentes. Júlia e Sílvia também são 
alunas. A boa aluna sempre é diligente. A professora educa, as meninas trabalham: Lívia canta, Júlia 
recita, Sílvia dança. As alunas más não trabalham. A professora é severa.
2. Livĭa pulchra est
Sempronĭa sedŭla est
rana saltat
nautae navigant
3. Puella cantat
Poëtae recitant
Livĭa discipŭla est
Discipŭlae sedŭlae sunt
4. (ego) sum discipŭla
(tū) es discipŭla
(ea) est discipŭla
(nōs) somos discipŭlae
2
(vōs) estis discipŭlae
(eae) sunt discipŭlae
5. (ego) non sum magistra
(tū) non es magistra
(ea) non est magistra
(nōs) non sumus magistrae
(vōs) non estis magistrae
(eae) non sunt magistrae
(Obs. 1ª pessoa: sum, sumus; 2ª pessoa: es, estis; 3ª pessoa: est, sunt)
6. Eu sou uma aluna aplicada. (Ego) sum sedŭla discipŭla.
As rainhas são severas. Reginae severae sunt.
A menina não é má. Puella non est mala.
As alunas não são boas. Discipŭlae non sunt bonae.
Nós não somos poetas. (Nōs) non sumus poëtae.
III. DOMĬNA ET SERVAE
Lucretĭa impĕrat. Anna, Drusilla et Lucilla obtemperant. Lucretĭa domĭna est. 
Anna, Drusilla et Lucilla servae sunt.
Servae amant domĭnam. Hodĭe Lucretĭa convivas exspectat. Idĕo (Por isso)
servae sedŭlae sunt. Anna cenam parat, Lucilla mensam ornat, Drusilla portam
servat. Domĭna amat servas.
Lucrécia manda. Ana, Dusila e Lucila obedecem. Lucrédia é a senhora. Ana, Drusila e Lucila 
são escravas.
As escravas estimam a senhora. Hoje, Lucrécia espera convidados. Por isso, as escravas estão 
atentas. Ana prepara o jantar, Lucila enfeita a mesa e Drusila vigia a porta. A senhora estima as 
servas.
1. caso nominativo (= sujeito e predicativo do sujeito) singular e plural:
3
puella (sing.) puellae (pl.)
rana (sing.) ranae (pl.)
serva (sing.) servae (pl.)
nauta (sing.) nautae (pl.)
2. caso acusativo (= objeto direto) singular e plural:
puellam (sing.) puellas (pl.)
ranam (sing.) ranas (pl.)
servam (sing.) servas (pl.)
nautam (sing.) nautas (pl.)
3. Lucretĭa impĕrat. Anna, Drusilla et Lucilla obtempĕrant. Lucretĭa domĭna est. 
Anna, Drusilla et Lucilla servae sunt.
Servae amant domĭnam. Hodĭe Lucretĭa convivas exspectat. Idĕo servae
sedŭlae sunt. Anna cenam parat, Lucilla mensam ornat, Drusilla portam servat. 
Domĭna amat servas.
4. (ego) bona discipŭla sum.
(tu) bona discipŭla es.
(ea) bona discipŭla est.
(nōs) bonae discipŭlae sumus.
(vōs) bonae discipŭlae estis.
(eae) bonae discipŭlae sunt.
5. As senhoras mandam. Domĭnae impĕrant.
As escravas não estimam as senhoras. Servae non amant domĭnas.
Lucrécia espera o convidado. Lucretĭa exspectat convivam.
O convidado não espera Lucrécia. Conviva non exspectat Lucretĭam.
6. As professoras são severas. Magistrae sunt severae.
A aluna estima as professoras. Discipŭla amat magistras.
As alunas trabalham. Discipŭlae laborant.
4
Semprônia educa as alunas. Sempronĭa edŭcat discipŭlas.
A escrava está atenta. Serva est sedŭla.
IV. SCHOLA SEMPRONĬAE
1. Schola Sempronĭae clara est. Discipŭlae Sempronĭae amant magistra. 
Puellae sedŭlae diligenter frequentant scholam. Magistra saepe fabŭlas narrat. 
Fabŭlae poëtarum delectant discipŭlas.
A escola de Semprônia é famosa. As alunas de Semprônia estimam a professora. Meninas diligentes frequentam a escola assiduamente. A professora frequentemente narra fábulas. As fábulas dos poetas deleitam as alunas.
2. caso genitivo (= ajdunto adnominal restritivo) singular e plural:
reginae (sing.) reginarum (pl.)
aquĭlae (sing.) aquilarum (pl.)
mensae (sing.) mensarum (pl.)
scholae (sing.) scholarum (pl.)
3. nominativo fabŭla (sing.) fabŭlae (pl.)
acusativo fabŭlam (sing.) fabŭlas (pl.)
genitivo fabŭlae (sing.) fabularum (pl.)
4.
5. A porta da escola. Porta scholae.
A mesa das professoras. Mensa magistrarum.
O jantar da escrava. Cena servae.
As escravas de Lucrécia. Servae Lucretiae.
V. DISCIPŬLA SEDŬLAE ET PIGRAE
1. caso dativo (= objeto indireto)
Magistra sententĭas poëtarum dictat puellis. Postĕa discipŭlae sedŭlae
sententĭas recĭtant magistrae. Discipŭlae pigrae sententĭas ignorant. Magistra
sedŭlas laudat, pigras castigat. Sempronĭa pupam dat Silvĭae, quia diligenter 
laborat. Discipŭlae Sempronĭam comĭter salutant.
A professora dita as sentenças dos poetas às meninas. Depois as alunas aplicadas recitam as 
5
sentenças para a professora. As alunas preguiçosas não conhecem as sentenças. A professora elogia 
as aplicadas e castiga as preguiçosas. Semprônia dá uma boneca a Sílvia, porque trabalhou 
assiduamente. As alunas de Semprônia saúdam afavelmente.
2. pupae (sing.) pupis (pl.)
sententĭae (sing.) sententiis (pl.)
scholae (sing.) scholis (pl.)
fabŭlae (sing.) fabŭlis (pl.)
3. Aos poetas. Poëtis.
Para as escolas. Scholis.
À rã. Ranae.
Para uma rainha. Regĭnae.
4. Sempronĭa fabŭlam dictat... puellis.
Discipŭlae obtempĕrant... magistrae.
Domĭna... servis impĕrat.
5. Magistrae... sententĭas narrant... discipŭlis.
6. Lívia recita a fábula para Semprônia. Livĭa fabŭlam recitat Sempronĭae.
Lucrécia dá um jantar às amigas. Lucretĭa cenam dat amicis.
As escravam obedecem às boas senhoras. Servae obtempĕrant bonis dominis.
VI. DUAE AMICAE
1. caso ablativo (= adjunto adverbial)
Silvĭa est amica Iulĭae. Amicae semper unā sunt; unā laborant, cantant, 
rident, pilā ludunt. Iulĭa valde amat amicam: Silvĭa vehementer gaudet amicitĭā
Iulĭae. Hodĭe amicae aras dearum rosis ornant.
Sílvia é amiga de Júlia. As amigas sempre estão juntas; juntas trabalham, cantam, riem, 
6
brincam com a bola. Julia ama muito a amiga: Silvia muito se alegra com a amizade de Júlia. Hoje as 
amigas enfeitam os altares das deusas com rosas.
2. fabŭlā (sing.) fabŭlis (pl.)
portā (sing.) portis (pl.)
pilā (sing.) pilis (pl.)
coronā (sing.) coronis (pl.)
cenā (sing.) cenis (pl.)
3. nominativo cena cenae
acusativo cenam cenas
genitivo cenae cenarum
dativo cenae cenīs
ablativo cenā cenis
4. nominativo amica amicae
acusativo amicam amicas
genitivo amicae amicarum
dativo amicae amicīs
ablativo amicā amicis
5.
habĕo, habes, habēre (ter, possuir)
2ª conj. presente do indicativo
(ego) habĕo
(tu) habes
(ille) habet
(nōs) habemus
(vōs) habetis
(illi) habent
7
parĕo, pares, parēre (obedecer)
2ª conj. presente do indicativo
(ego) parĕo
(tu) pares
(ille) paret
(nōs) paremus
(vōs) paretis
(illi) parent
dicto, dictas,dictare (ditar, ensinar)
1ª conj. presente do indicativo
(ego) dicto
(tu) dictas
(ille) dictat
(nōs) dictamus
(vōs) dictatis
(illi) dictant
tacĕo, taces, tacēre (calar-se)
2ª conj. presente do indicativo
(ego) tacĕo
(tu) taces
(ille) tacet
(nōs) tacemus
(vōs) tacetis
(illi) tacent
6. As alunas de Semprônia jogam com as bolas. Discipŭlae Sempronĭae ludunt pilis.
A escrava orna com rosas a mesa da senhora. Serva mensam domĭnae ornat rosis.
As meninas alegram-se com a amizade da professora. Puellae gaudent magistrae
amicitĭā.
VII. MAGISTRA MONET DISCIPŬLAS
Livĭa, tace! Iulĭa, labora! Silvĭa, es bona et sedŭla! Discipŭlae, schola
diligenter frequentatem, este sedŭlae, parete magistris! Date mihi tabellas! 
Recitate fabŭlam! Puellae, plantas aquā rigate! Poëtas amate, historiam patriae
cogitate!
8
Lívia, cala-te! Júlia, trabalha! Sílvia, sê boa e cuidadosa! Discípulas, frequentai a escola 
assiduamente, sede cuidadosas, obedecei os professores. Dai-me as tabelas! Recitai a fábula! 
Meninas, regai as plantas com água! Amai os poetas, pensai na história da pátria!
1. caso vocativo (= chamamento, interpelação)
poeta (sing.) poetae (pl.)
serva (sing.) servae (pl.)
magistra (sing.) magistrae (pl.)
puella (sing.) puellae (pl.)
2. nominativo sedŭla serva sedŭlae servae
acusativo sedŭlam servam sedŭlas servas
genitivo sedŭlae servae sedŭlarum servarum
dativo sedŭlae servae sedŭlis servis
ablativo sedŭlā servā sedŭlis servis
vocativo sedŭla serva sedŭlae servae
3. nominativo bona domĭna bonae domĭnae
acusativo bonam domĭnam bonas domĭnas
genitivo bonae domĭnae bonarum domĭnarum
dativo bonae domĭnae bonis domĭnis
ablativo bonā domĭnā bonis domĭnis
vocativo bona domĭna bonae domĭnae
4.
canto, cantas, cantare (cantar)
1ª conj. presente do imperativo
(ego)
(tu) canta!
(ille)
(nōs)
(vōs) cantate!
9
(illi)
parĕo, pares, parere (obedecer)
2ª conj. presente do imperativo
(ego)
(tu) pare!
(ille)
(nōs)
(vōs) parete!
(illi)
regno, regnas, regnare (reinar)
1ª conj. presente do imperativo
(ego)
(tu) regna!
(ille)
(nōs)
(vōs) regnate!
(illi)
tacĕo, taces, tacere (calar-se)
2ª conj. presente do imperativo
(ego)
(tu) tace!
(ille)
(nōs)
(vōs) tacete!
(illi)
5. Trabalha. Labora!
Cala-te! Tace!
Obedece. Pare!
Calai-vos. Tacete!
6. As alunas amam a escola. Discipŭlae scholam amant.
Alunas, amai a escola. Discipŭlae, scholam amate.
Marinheiros, defendei a pátria. Naŭtae, patrĭam servate.
Poeta, narra a história dos marinheiros para as meninas. Poëta, historĭam nautarum
10
narrat puellis.
VIII. MAGISTRA SENTENTĬAS LEGIT PUELLIS
Sempronĭa pulchras sententĭas poëtarum legit discipŭlis. Puellae sententĭas
describunt et discunt. Ecce sententĭae:
I. Non scholae, sed vitae discĭmus.
II. Historĭa est magistra vitae.
III. Aquĭla non captat muscas.
IV. Melius est iniurĭam accipere quam facĕre.
Sententĭae poëtarum placent puellis.
Semprônia lê as belas sentenças dos poetas aos alunos. As meninas copiam e aprendem as 
sentenças. Eis as sentenças:
I. Não aprendemos para a escola, mas para a vida.
II. A história é a professora da vida.
III. A águia não pega as moscas.
IV. É melhor receber a ofensa do que fazê-la.
As sentenças dos poetas agradam às meninas.
amo, amas, amare o, as, are (sempre infinitivo presente em are)
video, vides, videre eo, es, ere (2ª pessoa do presente do indicativo em es)
lego, legis, legere o, is, ere (1ª pessoa do presente do indicativo em o)
capio, capis, capere io, is, ere (1ª pessoa do presente do indicativo em io)
audio, audis, audire io, is, ire (sempre infinitivo presente ire)
1.
disco, discis, discĕre (aprender)
3ª conj. “a” presente do indicativo presente do imperativo
(ego) disco
(tu) discis disce!
(ille) discit
(nōs) discimus
(vōs) discitis discĭte!
11
(illi) discunt
accipĭo, accipis, accipĕre (receber, aceitar)
3ª conj. “b” presente do indicativo presente do imperativo
(ego) accipĭo
(tu) accipis accipe!
(ille) accipit
(nōs) accipimus
(vōs) accipitis accipĭte!
(illi) accipiunt
capto, captas, captare (apanhar, tomar)
1ª conj. presente do indicativo presente do imperativo
(ego) capto
(tu) captas capta!
(ille) captat
(nōs) captamus
(vōs) captatis captate!
(illi) captant
placĕo, places, placēre (agradar)
2ª conj. presente do indicativo presente do imperativo
(ego) placĕo
(tu) places place!
(ille) placet
(nōs) placemus
(vōs) placetis placete!
(illi) placent
2. nominativo iniurĭa iniurĭae
acusativo iniurĭam iniurĭas
genitivo iniurĭae iniuriarum
dativo iniurĭae iniurĭis
ablativo iniurĭā iniurĭis
vocativo iniurĭa iniurĭae
12
3. Iulĭa amicitĭā magistrae gaudet. Júlia se alegra com a amizade da professora.
4. Discipŭlae (pl.) scholae (sing.) recĭtant fabŭlas poëtarum Sempronĭae (sing.).
5. Magistra sententĭas dictat puellis.
Puellae gaudent sententĭis.
6. Amigas, lede a história da águia e das moscas. Amicae, historiam aquilae et 
muscarum legĭte.
As alunas aprendem as fábulas do poeta. Discipŭlae fabŭlas poëtae discunt.
As histórias dos poetas agradam muito à menina. Historĭae poëtarum vehementer 
placeant puellae.
IX. VITA AGRICOLARUM
Agricŏlae semper sub divo vivunt. Parum dormĭunt, mature surgunt. Terram
arant, plantas aquā rigant. Avicŭlas audĭunt, umbrā silvarum gaudent. Diligentĭa
agricolarum patrĭam nutrit. Poëtae laudant vitam agricolarum.
Os agricultores vivem sempre ao ar livre. Dormem pouco e levantam cedo. Aram a terra e 
regam as plantas com água. Ouvem os pássaros, alegram-se com a sombra das árvores. A diligência 
dos agricultores aliementa a pátria. Poetas elogiam a vida agrícola.
1.
vivo, vivis, vivĕre (viver)
3ª conj. “a” presente do indicativo presente do imperativo
(ego) vivo
(tu) vivis vive!
(ille) vivit
(nōs) vivimus
(vōs) vivitis vivite!
(illi) vivunt
dormĭo, dormis, dormīre (dormir)
4ª conj. presente do indicativo presente do imperativo
13
(ego) dormĭo
(tu) dormis dormi!
(ille) dormit
(nōs) dormimus
(vōs) dormitis dormite!
(illi) dormiunt
nutrĭo, nutris, nutrīre (alimentar)
4ª conj. presente do indicativo presente do imperativo
(ego) nutrĭo
(tu) nutris nutri!
(ille) nutrit
(nōs) nutrimus
(vōs) nutritis nutrite!
(illi) nutriunt
2. Agricŏlae semper sub divo vivunt (3ª b). Parum dormĭunt (4ª), mature surgunt 
(1ª). Terram arant (1ª), plantas aquā rigant (1ª). Avicŭlas audĭunt (4ª), umbrā
silvarum gaudent (2ª). Diligentĭa agricolarum patrĭam nutrit (4ª). Poëtae laudant 
(1ª) vitam agricolarum.
3. nominativo terra terrae
acusativo terram terras
genitivo terrae terrarum
dativo terrae terris
ablativo terrā terris
vocativo terra terrae
nominativo agricŏla agricŏlae
acusativo agricŏlam agricŏlas
genitivo agricŏlae agricŏlarum
dativo agricŏlae agricolis
ablativo agricolā agricŏlis
vocativo agricŏla agricŏlae
14
nominativo puella puellae
acusativo puellam puellas
genitivo puellae puellarum
dativo puellae puellis
ablativo puellā puellis
vocativo puella puellae
nominativo mensa mensae
acusativo mensam mensas
genitivo mensae mensarum
dativo mensae mensis
ablativo mensā mensis
vocativo mensa mensae
4. aqua aqua (sing.) aqua (sing.)
patriae patrĭae (pl.) patrĭae (sing.) patrĭae (sing.) patrĭae (pl.)
poëtis poëtis (pl.) poëtis (pl.)
5. Agricŏlae semper sub divo vivunt. Parum dormĭunt, mature surgunt. Terram 
arant, plantas aquā rigant.
Agricola semper sub divo vivit. Parum dormit, mature surgit. Terram arat, 
plantam aquā rigat.
6. Os lavradores amam a terra da pátria. Agricŏlae terram patriae amant.
As alunas escutam os passarinhos da floresta. Discipŭlae avicŭlas silvae audĭunt.
A diligência das escravas nutre as senhoras. Servae diligentĭa domĭnas nutrit.
X. DE ARANĔĀ ET MUSCA
15
Aranĕa supra (sobre) fenestram habitat. Telam texit et cenam exspectat. E (de,do lado de) viā musca parva per (através de) fenestram advŏlat. Dum (enquanto)
pulchram texturam considĕrat, subĭto in (em) telam incĭdit. Aranĕa accurrit, 
bestiŏlam curiosam corrĭpit. Propter (por causa de) imprudentĭam musca vitam
amittit.
Uma aranha vive sobre a janela. Tece a teia e espera a ceia. Uma pequena mosca voa da rua 
através da janela. Enquanto considera a belo trama, cai subitamente na teia. A aranha acorre e 
agarra o inseto curioso. Por imprudência a mosca perde a vida.
1. mensa (mesa) magistra (professora) poëta (poeta) serva (escrava) agricŏla
(agricultor) domĭna (senhora) discipŭla (aluna) nauta (marinheiro)
2. nominativo aranĕa aranĕae
acusativo aranĕam aranĕas
genitivo aranĕae aranearum
dativo aranĕae aranĕis
ablativo aranĕā aranĕis
vocativo aranĕa aranĕae
nominativo musca muscae
acusativo muscam muscas
genitivo muscae muscarum
dativo muscae muscis
ablativo muscā muscis
vocativo musca muscae
nominativo mala malae
acusativo malam malas
genitivo malae malarum
16
dativo malae malis
ablativo malā malis
vocativo mala malae
nominativo parva parvae
acusativo parvamparvas
genitivo parvae parvarum
dativo parvae parvis
ablativo parvā parvis
vocativo parva parvae
3. nominativo aranĕa mala aranĕae malae
acusativo aranĕam malam aranĕas malas
genitivo aranĕae malae aranearum malarum
dativo aranĕae malae aranĕis malis
ablativo aranĕā malā aranĕis malis
vocativo aranĕa mala aranĕae malae
nominativo musca parva muscae parvae
acusativo muscam parvam muscas parvas
genitivo muscae parvae muscarum parvarum
dativo muscae parvae muscis parvis
ablativo muscā parvā muscis parvis
vocativo musca parva musca parvae
4. Aranĕa supra fenestram habitat. Telam texit et cenam exspectat. E viā musca 
parva per fenestram advŏlat. Dum pulchram texturam considĕrat, subĭto in telam
incĭdit. Aranĕa accurrit, bestiŏlam curiosam corrĭpit. Propter imprudentĭam musca 
vitam amittit.
17
5. Sobre a mesa. Supra mensam.
Do lado da floresta. E florestā.
Acerca da professora e das alunas. De magistram et discipŭlas.
Através das janelas. Per fenestras.
Por causa da vida. Propter vitam.
6. As meninas frequentam a escola por causa da amizade da professora. Puellae scholam
frequentant propter magistrae amicitiam.
Lemos fábulas bonitas acerca dos insetos. De bestiŏlam pulchras fabŭlas legĭmus.
XI. DE DOMĬNIS ET SERVIS
Romani opulenti multos servos habebant. Rufus quoque domĭnus multorum
servorum erat. Servi Rufi amabant domĭnum, quia (porque) bonus erat: servis sedŭlis
pecunĭam dabat, ne (não) malos quidem (de fato) verberabat, sicut (sic+ut? assim como)
multi. Servi dominorum severorum vitam misĕre trahebant, saepe (frequentemente)
vapulabant (apanhavam) et esuriebant (passavam fome). Raro servi domĭnis, domĭni
servis contenti erant.
Romanos ricos tinham muitos escravos. Rufo era também o senhor de muitos escravos. Os 
servos de Rufo amavam o senhor, porque era bom: dava dinheiro aos bons escravos, não açoitava de 
fato os maus, como muitos. Os servos dos senhores severos levavam a vida miseravelmente, 
apanhavam frequentemente e passavam fome. Raramente os escravos estavam contentes com os 
senhores, e os senhores com os escravos.
1. 
nominativo suj. e pred. suj. domĭnus o senhor domĭni os senhores
acusativo obj. direto domĭnum o senhor domĭnos os senhores
genitivo adjunto restr. domĭni do senhor dominorum dos senhores
dativo obj. indireto domĭno ao senhor, para o senhor domĭnis aos senhores, para os senhores
ablativo adjunto circ. domĭno com o senhor, pelo senhor domĭnis com os senhores, pelos senhores
vocativo interpelação domĭne ó senhor! domĭni ó senhores!
2. nominativo ocŭlus ocŭli
18
acusativo ocŭlum ocŭlos
genitivo ocŭli oculorum
dativo ocŭlo ocŭlis
ablativo ocŭlo ocŭlis
vocativo ocŭle ocŭli
nominativo hortus horti
acusativo hortum hortos
genitivo horti hortorum
dativo horto hortis
ablativo horto hortis
vocativo horte horti
nominativo bonus boni
acusativo bonum bonos
genitivo boni bonorum
dativo bono bonis
ablativo bono bonis
vocativo bone boni
nominativo malus mali
acusativo malum malos
genitivo mali malorum
dativo malo malis
ablativo malo malis
vocativo male mali
3. nominativo servus bonus servi boni
19
acusativo servum bonum servos bonos
genitivo servi boni servorum bonorum
dativo servo bono servis bonis
ablativo servo bono servis bonis
vocativo serve bone servi boni
nominativo domĭnus et puella domini et puellae
acusativo dominum et puellam dominos et puellas
genitivo domini et puellae dominorum et puellarum
dativo domino et puellae dominis et puellis
ablativo domino et puellā dominis et puellis
vocativo domine et puella domini et puellae
4.
habĕo, habes, habere (ter, possuir)
2ª conj. imperfeito do indicativo
(ego) habebam
(tu) habebas
(ille) habebat
(nōs) habebamus
(vōs) habebatis
(illi) habebant
do, das, dare (dar)
1ª conj. imperfeito do indicativo
(ego) dabam
(tu) dabas
(ille) dabat
(nōs) dabamus
(vōs) dabatis
(illi) dabant
verbĕro, verberas, verberare (açoitar, espancar)
1ª conj. imperfeito do indicativo
20
(ego) verberabam
(tu) verberabas
(ille) verberabat
(nōs) verberabamus
(vōs) verberabatis
(illi) verbarabant
traho, trahis, trahĕre (arrastar, puxar)
3ª conj. “a” imperfeito do indicativo
(ego) trahebam
(tu) trahebas
(ille) trahebat
(nōs) trahebamus
(vōs) trahebatis
(illi) trahebant
esurĭo, esuris, esurire (estar com fome, passar fome)
4ª conj. imperfeito do indicativo
(ego) esuriebam
(tu) esuriebas
(ille) esuriebat
(nōs) esuriebamus
(vōs) esuriebatis
(illi) esuriebant
5. presente do indicativo imperfeito do indicativo
audimus audiebamus
rident ridebant
amas amabas
accipĭtis accipiebatis
est erat
lego legebam
6. Os escravos e as escravas estimam os senhores bons. Servi et servae bonos dominos
amabant.
Os senhores e as senhoras castigavam os maus escravos. Domini et dominae malos
21
servos castigabant.
As pereiras do jardim eram altas. Horti piri alti erant.
XII. DE SCHOLĀ ORBILĬI PUPILLI
Scholam Orbilĭi Pupilli multi discipŭli frequentabant. Sextus, Aulus et Lucĭus
discipŭli Orbilĭi erant. Orbilĭus quotidĭe docebat pueros. Magister vir severus erat. 
Saepe puĕris dicebat:
— Non scholae, sed vitae discĭmus, puĕri.
Magister discipŭlos malos non diligebat (amar, gostar de) et frequenter eos
castigabat. Idĕo (por isso) puĕri pigri (preguiçosos) magistrum “Orbilĭum Plagosum 
(espancador)” vocabant.
Muitos alunos frequentavam a escola de Orbílio Pupilo. Sexto, Aulo e Lúcio eram alunos de 
Orbílio. Orbílio diariamente ensinava os meninos. O professor era um homem severo. Muitas vezes 
dizia aos meninos:
— Não para a escola, mas para a vida aprendemos, meninos.
O professor não gostava de maus alunos e frequentemente os castigava. Por isso, os meninos 
preguiçosos chamavam o professor de “Orbílio Espancador”.
1.
nominativo suj. e pred. suj. puer o menino puĕri os meninos
acusativo obj. direto puĕrum o menino puĕros os meninos
genitivo adjunto restr. puĕri do menino puerorum dos meninos
dativo obj. indireto puĕro ao menino, para o menino puĕris aos meninos, para os meninos
ablativo adjunto circ. puĕro com o menino, pelo menino puĕris com os meninos, pelos meninos
vocativo interpelação puer ó menino! puĕri ó meninos!
nominativo suj. e pred. suj. magister o professor magistri os professores
acusativo obj. direto magistrum o professor magistros os professores
genitivo adjunto restr. magistri do professor magistrorum dos professores
dativo obj. indireto magistro ao professor, para o professor magistris aos professores, para os professores
ablativo adjunto circ. magistro com o professor, pelo professor magistris com os professores, pelos professoresvocativo interpelação magister ó professor! magistri ó professores!
magist-ros magist-rs magist-er / pulch-ros pulch-rspulch-er
pue-ros pue-rs puer
22
Obs. Para saber se há adição do ‘e’ antes do ‘r’ como em ‘pulche-r’ e ‘magiste-r’ (os temas são 
‘magistr-o’, ‘pulchr-o’), retornar a palavra à primitiva desinência ‘ros’ como no nominativo arcaico 
‘magist-ros’, eliminar o ‘os’, e ver se o ‘r’ que sobra forma sílaba com a letra anterior. Não pode haver 
sílaba sem vogal. Assim, a ‘magistr’ e ‘pulchr’ (impossíveis) é acrescido o ‘e’ antes do ‘r’, para 
formarem a sílaba ‘er’.
2. nominativo socer soceri
acusativo socerum soceros
genitivo soceri socerorum
dativo socero soceris
ablativo socero soceris
vocativo socer soceri
nominativo ager agri
acusativo agrum agros
genitivo agri agrorum
dativo agro agris
ablativo agro agris
vocativo ager agri
nominativo pulcher pulchri
acusativo pulchrum pulchros
genitivo pulchri pulchrorum
dativo pulchro pulchris
ablativo pulchro pulchris
vocativo pulcher pulchri
nominativo miser miseri
acusativo miserum miseros
genitivo miseri miserorum
23
dativo misero miseris
ablativo misero miseris
vocativo miser miseri
3. nominativo magister et discipŭlus magistri et discipŭli
acusativo magistrum et discipŭlum magistros et discipŭlos
genitivo magistri et discipŭli magistrorum et discipŭlorum
dativo magistro et discipŭlo magistris et discipŭlis
ablativo magistro et discipŭlo magistris et discipŭlis
vocativo magister et discipŭle magistri et discipŭli
nominativo puer et puella puĕri et puellae
acusativo puĕrum et puellam puĕros et puellas
genitivo puĕri et puellae puerorum et puellarum
dativo puĕro et puellae puĕris et puellis
ablativo puĕro et puellā puĕris et puellis
vocativo puer et puella puĕri et puellae
nominativo servus miser servi misĕri
acusativo servum miserum servos misĕros
genitivo servi misĕri servorum miserorum
dativo servo misĕro servis misĕris
ablativo servo misĕro servis misĕris
vocativo serve miser servi misĕri
4.
docĕo, doces, docere (instruir, ensinar)
2ª conj. presente do indicativo imperfeito do indicativo
(ego) docĕo docebam
24
(tu) doces docebas
(ille) docet docebat
(nōs) docetis docebamus
(vōs) docemus docebatis
(illi) docent docebant
voco, vocas, vocare (chamar)
1ª conj. presente do indicativo imperfeito do indicativo
(ego) voco vocabam
(tu) vocas vocabas
(ille) vocat vocabat
(nōs) vocamus vocabamus
(vōs) vocatis vocabatis
(illi) vocant vocabant
5. Scholam Orbilĭi Pupilli multi discipŭli frequentant. Sextus, Aulus et Lucĭus
discipŭli Orbilĭi sunt. Orbilĭus quotidĭe docet pueros. Magister vir severus est. 
Saepe puĕris dicet:
— Non scholae, sed vitae discĭmus, puĕri.
Magister discipŭlos malos non dilĭgit et frequenter eos castigat. Idĕo puĕri pigri
magistrum “Orbilĭum Plagosum” vocant.
6. Os alunos preguiçosos não liam os livros. Discipŭli pigri libros non legebant.
Os agricultores lavravam os campos. Agricŏlae agros arabant.
Lúcio dava diariamente um livro ao genro. Lucius quotidĭe librum dabat genero.
Os escravos não eram livres. Servi libri non erant.
XIII. VERBA VOLANT, SCRIPTA MANENT
Quintus Horatĭus Flaccus scholam Orbilĭi frequentat. Puer parvus praecepta
magistri observat, semper diligenter discit. Quintus collegis exemplo est. Magister
bono discipŭlo librum dono dat (dá de presente). Flaccus olim (um dia) magnus poëta
erit.
Orbilĭus saepe pulchra proverbĭa dictat discipŭlis. Puĕri proverbĭa
describunt, quia (porque) “verba volant, scripta manent”. Ecce primum proverbĭum:
25
“Avarum irritat, non satĭat pecunĭa”.
Quinto Horácio Flaco frequenta a escola de Orbílio. O pequeno menino observa os 
ensinamentos do professor, e sempre aprende com assiduidade. Quinto serve de exemplo aos colegas. 
O bom professor dá um livro de presente ao bom aluno. Flaco um dia será um grande poeta.
Orbílio frequentemente dita aos alunos belos provérbios. Os meninos copiam os provérbios, 
porque “as palavras voam, os escritos ficam”. Eis o primeiro provérbio:
“O dinheiro excita, não sacia o avarento.”
1. nominativo proverbĭum pulchrum proverbĭa pulchra
acusativo proverbĭum pulchrum proverbĭa pulchra
genitivo proverbĭi pulchri proverbĭorum pulchrorum
dativo proverbĭo pulchro proverbĭis pulchris
ablativo proverbĭo pulchro proverbĭis pulchris
vocativo proverbĭum pulchrum proverbĭa pulchra
2. nominativo schola, liber et praeceptum scholae, libri et praecepta
acusativo scholam, librum et praeceptum scholas, libros et 
praecepta
genitivo scholae, libri et praecepti scholarum, librorum et 
praeceptorum
dativo scholae, libro et praecepto scholis, libris, praeceptis
ablativo scholā, libro et praecepto scholis, libris, praeceptis
vocativo schola, liber et praeceptum schola, liber et praecepta
3.
nominativo suj. e pred. suj. verbum a palavra verba as palavras
acusativo obj. direto verbum a palavra verba as palavras
genitivo adjunto restr. verbi da palavra verborum das palavras
dativo obj. indireto verbo à palavra, para a palavra verbis às palavras, para as palavras
ablativo adjunto circ. verbo com a palavra, pela palavra verbis com as palavras, pelas palavras
vocativo interpelação verbum ó palavra! verba ó palavras!
26
4. São nomes masculinos da 2ª declinação:
- os terminados em us
- exceto nomes de árvores (ex. pirus, -i, ‘pereira’)
- os terminados em er
- vir, -i (homem), o único substantivo terminado em ir
São nomes femininos da 2ª declinação:
- os nomes de árvores terminados em us
São nomes neutros da 2ª declinação:
- os terminados em um
Não existem nomes neutros na 1ª declinação.
São nomes masculinos da 1ª declinação:
- os que designam homens (ex. poëta, nauta, agricŏla)
5. São nomes cujo vocativo difere do nominativo:
- os terminados em us (ex. dominus, domine)
São nomes da 2ª declinação cujo nominativo é igual ao acusativo:
- os demais.
6. Quintus Horatĭus Flaccus scholam Orbilĭi frequentabat. Puer parvus
praecepta magistri observabat, semper diligenter discebat. Quintus collegis exemplo 
erat. Magister bono discipŭlo librum dono dabat (dava de presente). Flaccus olim (um 
dia) magnus poëta erat.
Orbilĭus saepe pulchra proverbĭa dictabat discipŭlis. Puĕri proverbĭa
descriebant, quia (porque) “verba volabant, scripta manebant”. Ecce primum
proverbĭum:
“Avarum irritabat, non satĭabat pecunĭa”.
XIV. PUĔRI IN HORTO RUFI
27
Puĕri cum magistro hortum Rufi visitănt. Quam (quão) pulcher est hortus! 
Ubique (por toda parte) rosae rubrae redŏlent, narcissi flavi rident, lilĭa alba ocŭlos
delectant. Puĕri laeti (alegres) saltant, cantant, pilā (com a bola) ludunt, currunt, 
statŭam dei hortorum coronis ornant.
Os meninos visitam com o professor o jardim de Rufos. Que bonito é o jardim! Por toda parte 
rosas vermelhas exalam, narcisos amarelos riem, lírios brancos deleitam. Os meninos alegres dançam, 
cantam, brincam com a bola, correm, ornam as estátuas dos deuses dos jardins com coroas.
1. nominativo hortus laetus horti laeti
acusativo hortum laetum hortos laetos
genitivo horti laeti hortorum laetorum
dativo horto laeto hortis laetis
ablativo horto laeto hortis laetis
vocativo horte laete horti laeti
nominativo narcissus flavus narcissi flavi
acusativo narcissum flavum narcissos flavos
genitivo narcissi flavi narcissorum flavorum
dativo narcisso flavo narcissis flavis
ablativo narcisso flavo narcissis flavis
vocativo narcisse flave narcissi flavi
nominativo lilĭum album lilĭa alba
acusativo lilĭum album lilĭa alba
genitivo lilĭi albi lilĭorum alborum
dativo lilĭo albo lilĭis albis
ablativo lilĭo albo lilĭis albis
vocativo lilĭum album lilĭa alba
28
2. nominativo ulmus parva ulmi parvae
acusativo ulmum parvamulmos parvas
genitivo ulmi parvae ulmorum parvarum
dativo ulmo parvae ulmis parvis
ablativo ulmo parvā ulmis parvis
vocativo ulme parva ulmi parvae
nominativo agricŏla sedŭlus agricolae sedŭli
acusativo agricolam sedŭlum agricolas sedŭlos
genitivo agricolae sedŭli agricolarum sedŭlorumdativo agricolae sedŭlo agricolis sedŭlis
ablativo agricolā sedŭlo agricolis sedŭlis
vocativo agricola sedŭleagricolae sedŭli
nominativo puer curiosus pueri curiosi
acusativo puerum curiosum pueros curiosos
genitivo pueri curiosi puerorum curiosorum
dativo puero curioso pueris curiosis
ablativ o puero curioso pueris curiosis
vocativo puer curiose pueri curiosi
3. nominativo magister vir severus magistri viri severi
acusativo magistrum virum severum magistros viros severos
genitivo magistri viri severi magistrorum virorum severorum
dativo magistro viro severo magistris viris severis
ablativo magistro viro severo magistris viris severis
vocativo magister vir severe magistri viri severi
29
4. Puĕri cum magistro hortum Rufi visitabant. Quam (quão) pulcher estabat 
hortus! Ubique (por toda parte) rosae rubrae redolebant (cheiravam, exalavam cheiro), 
narcissi flavi ridebant, lilĭa alba ocŭlos delectabant. Puĕri laeti (alegres) saltabant, 
cantabant, pilā (com a bola) ludebant, currebant (corriam), statŭam dei hortorum
coronis ornabant.
5.
visĭto, visĭtas, visitare (ir ver muitas vezes, ver muitas vezes, visitar)
1ª conj. presente do indicativo presente do imperativo imperfeito do indicativo
(ego) visĭto visitabam
(tu) visĭtas visita! visitabas
(ille) visitat visitabat
(nōs) visitamus visitabamus
(vōs) visitatis visitate! visitabatis
(illi) visitant visitabant
redolĕo, redoles, redolĕre (cheirar, exalar cheiro)
2ª conj. presente do indicativo presente do imperativo imperfeito do indicativo futuro do indicativo
(ego) redoleo redolebam redolebo
(tu) redoles redole! redolebas redolebis
(ille) redolet redolebat redolebit
(nōs) redolemus redolebamus redolebimus
(vōs) redoletis redolete! redolebatis redolebitis
(illi) redolent redolebant redolebunt
6. Meninos, lede os livros dos bons poetas! Pueri, bonorum poetarum libros legĭte!
A escrava rega a grande pereira do jardim. Serva magnam horti pirum rigat.
As plantas bonitas do campo deleitam os lavradores alegres. Pulchrae campi plantae
laetos agricolas delectant.
XV. PUĔRI IN FORO
— Si sedŭli erĭtis, pueri, — ait Orbilĭus — cras Forum visitabĭmus. Ibi templa
pulchra magnorum deorum videbĭtis. Curĭam, ubi patres considunt, etĭam 
ostendam vobis. In foro causidĭcos audietis.
30
Nunc sententĭam hodiernam vobis dictabo:
“Hodĭe mihi, cras tibi.”
Aule, cras recitabis sententĭam; tu autem, Sexte, explicabis.
— Se forem aplicados, alunos, — diz Orbílio — amanhã visitaremos o Fórum. Aí verão os 
belos templos dos grandes deuses. A Cúria, onde os senadores se reúnem, também vos mostrarei. No 
Fórum ouvirão os advogados.
Agora vos ditarei a sentença de hoje:
“Hoje a mim, amanhã a ti.”
Aulo, amanhã recitarás a sentença; tu, por tua vez, Sexto, explicará.
1.
visĭto, visĭtas, visitare (ir ver muitas vezes, ver muitas vezes, visitar)
1ª conj. futuro do indicativo
(ego) visitabo
(tu) visitabis
(ille) visitabit
(nōs) visitabĭmus
(vōs) visitabĭtis
(illi) visitabunt
ostendo, ostendis, ostendĕre (mostrar)
3ª conj. “a” presente do indicativo futuro do indicativo
(ego) ostendo ostendam
(tu) ostendis ostendes
(ille) ostendit ostendet
(nōs) ostendĭmus ostendemus
(vōs) ostendĭtis ostendetis
(illi) ostendunt ostendent
vidĕo, vides, videre (ver)
2ª conj. presente do indicativo futuro do indicativo
(ego) vidĕo videbo
(tu) vides videbis
(ille) videt videbit
(nōs) videmus videbĭmus
(vōs) videtis videbĭtis
(illi) vident videbunt
31
esurĭo, esuris, esurire (estar com fome, passar fome)
4ª conj. presente do indicativo futuro do indicativo
(ego) esurio esuriam
(tu) esuris esuries
(ille) esurit esuriet
(nōs) esurimus esuriemus
(vōs) esuritis esurietis
(illi) esuriunt esurient
desinências do futuro do indicativo:
1ª e 2ª conjugações: -b-, -bi-, -bi-, -bi-, -bi-, -bu-
3ª e 4ª conjugações: -a-, -e-, -e-, -e-, -e-, -e-
2. ostendo, ostendis, ostendere (3ª conj. “a”)
eu mostro, mostrava, mostrarei ego ostendo, ostendebam, 
ostendam
tu mostras, mostravas, mostrarás tu ostendis, ostendebas, ostendes
ele mostra, mostrava, mostrará ille ostendit, ostendebat, ostendet
nós mostramos, mostrávamos, mostraremos nōs ostendĭmus, ostendebamus, 
ostendemus
vós mostrais, mostráveis, mostrareis vōs ostendĭtis, ostendebatis, 
ostendetis
eles mostram, mostravam, mostrarão illi ostendunt, ostendebant, 
ostendent
3. brincará lud-e-t
brincarão lud- e-nt
ditarei dicta-b-o
ditaremos dicta-bi-mus
jogarás lud-e-s
jogarão lud-e-nt
32
4. Puĕri cum magistro hortum Rufi visitabunt. Quam (quão) pulcher erit hortus! 
Ubique (por toda parte) rosae rubrae redŏlebunt, narcissi flavi ridebunt, lilĭa alba
ocŭlos delectabunt. Puĕri laeti (alegres) saltabunt, cantabunt, pilā (com a bola) ludent, 
current, statŭam dei hortorum coronis ornabunt.
5. — Si sedŭli estis, pueri, — ait Orbilĭus — cras Forum visitamus. Ibi templa
pulchra magnorum deorum videtis. Curĭam, ubi patres considunt, etĭam ostendo 
vobis. In foro causidĭcos auditis.
Nunc sententĭam hodiernam vobis dicto:
“Hodĭe mihi, cras tibi.”
Aule, cras recitas sententĭam; tu autem, Sexte, explicas.
— Se sois aplicados, alunos, — diz Orbílio — amanhã visitamos o Fórum. Aí veem os belos 
templos dos grandes deuses. A Cúria, onde os senadores se reúnem, também vos mostro. No Fórum 
ouvis os advogados.
Agora vos dito a sentença de hoje:
“Hoje a mim, amanhã a ti.”
Aulo, amanhã recitas a sentença; tu, por tua vez, Sexto, explicas.
6. Os escravos dos bons senhores não passarão fome. Bonorum dominorum servi non 
esurient.
Leremos com o professor a história dos grandes romanos. Historĭam magnorum
romanorum legebimus magistro.
Amanhã jogarás bola com Aulo. Cras pilā ludes Aulo.
XVI. DE SALUTE ET MORBO
— Lucĭus, filĭus Rufi et Lucretĭae, aegrotat (adoecer). Morbus filĭi matrem
valde (fortemente) movet (comover). Pater medĭcum vocat. Medĭcus aegro (para o doente)
remedĭum adhĭbet (aplicar) et dicit (dizer):
— Macte (interj. coragem), Luci! Si remedĭum sumes (tomar), cras (depois) valebis 
(ficar forte).
Pater quoque confirmat (encorajar) filĭum.
— Nihil est, mi fili! — ait (dizer) Rufus. — “Dolor anĭmi gravior est quam 
33
corpŏris dolor.”
Verba patris valde confirmant Lucĭum.
— Lúcio, filho de Rufo e Lucrécia, está doente. A doença do filho comove muito a mãe. O pai 
chama o médico. O médico administra o remédio ao doente e diz:
— Coragem, Lúcio! Se tomar o remédio, depois ficará forte.
O pai também encoraja o filho.
— Não é nada, meu filho! — diz Rufo. — “A dor da alma é pior que a dor do corpo.”
As palavras do pai encorajam muito Lúcio.
1. nominativo pastor bonus pastores boni
acusativo pastorem bonum pastores bonos
genitivo pastoris boni pastorum bonorum
dativo pastori bono pastorĭbus bonis
ablativo pastore bono pastorĭbus bonis
vocativo pastor bone pastores boni
nominativo mater bona matres bonae
acusativo matrem bonam matres bonas
genitivo matris bonae matrum bonarum
dativo matri bonae matrĭbus bonis
ablativo matre bonae matrĭbus bonā
vocativo mater bona matres bonae
nominativo vulnus magnum vulnera magna
acusativo vulnus magnum vulnera magna
genitivo vulneris magni vulnerum magnorum
dativo vulneri magno vulnerĭbus magnis
ablativo vulnere magno vulnerĭbus magnis
vocativo vulnus magnum vulnera magna
34
2. nominativo pater et filius patres et filius
acusativo patrem et filium patres et filios
genitivo patris et filii patrum et filiorum
dativo patri et filio patrĭbus et filiis
ablativo patre et filio patrĭbus et filiis
vocativo pater et fili patres et filii
nominativo mater et magistra matres et magistrae
acusativo matrem et magistram matres et magistras
genitivo matris et magistrae matrum et magistrarum
dativo matri et magistrae matrĭbus et magistris
ablativo matre et magistrā matrĭbus et magistris
vocativo mater et magistra matres et magistrae
nominativo animuset corpus animi et corpora
acusativo animum et corpus animos et corpora
genitivo animi et corporis animorum et corporum
dativo animo et corpori animis et corporĭbus
ablativo animo et corpore animis et corporĭbus
vocativo anime et corpus animi et corpora
nominativo frater et magister fratres et magistri
acusativo fratrem et magistrum fratres et magistros
genitivo fratris et magistri fratrorum et magistrorum
dativo fratri et magistro fratrĭbus et magistris
ablativo fratre et magistro fratrĭbus et magistris
vocativo frater et magister fratres et magistri
35
3.
aegroto, aegrotas, aegrotare (estar doente, adoecer)
1ª conj. presente do indicativo presente do imperativo imperfeito do indicativo futuro do indicativo
(ego) aegroto aegrotabam aegrotabo
(tu) aegrotas aegrota! aegrotabas aegrotabis
(ille) aegrotat aegrotabat aegrotabit
(nōs) aegrotamus aegrotabamus aegrotabimus
(vōs) aegrotatis aegrotate! aegrotabatis aegrotabitis
(illi) aegrotant aegrotabant aegrotabunt
movĕo, moves, movere (mover, agitar, comover)
2ª conj. presente do indicativo presente do imperativo imperfeito do indicativo futuro do indicativo
(ego) moveo movebam movebo
(tu) moves move! movebas movebis
(ille) movet movebat movebit
(nōs) movemus movebamus movebimus
(vōs) movetis movete! movebatis Movebitis
(illi) movent movebant Movebunt
sumo, sumis, sumere (pegar, tomar)
3ª conj. presente do indicativo presente do imperativo imperfeito do indicativo futuro do indicativo
(ego) sumo sumebam sumam
(tu) sumis sume! sumebas sumes
(ille) sumit sumebat sumet
(nōs) sumimus sumebamus sumemus
(vōs) sumĭtis sumĭte! sumebatis sumetis
(illi) sumunt sumebant sument
4. — Lucĭus, filĭus Rufi et Lucretĭae, aegrotabat. Morbus filĭi matrem valde 
movebat. Pater medĭcum vocabat. Medĭcus aegro remedĭum adhĭbebat et dicebat:
5. restritivo = genitivo
6. Os bons filhos obedecem aos pais. Boni liberi parentibus parent.
As doenças dos filhos preocupam as mães. Filii morbi matres movent.
O doente tinha grandes dores. Aegro magnus dolores habebat.
XVII. DE ARTĬBUS
36
In urbe Romā multas artes invenĭmus. Pistor panem facit, vestĭfex vestes, 
sutor calcĕos. Magistri docent puĕros, medĭci aegros curant, nautae marĭa
percurrunt, milĭtes pugnant. “Navĭta de ventis, de tauris narrat arator. Enumĕrat 
miles vulnĕra, pastor oves.”
Na cidade de Roma encontramos muitas profissões. O padeiro faz pães, o alfaiate faz roupas, 
o sapateiro faz calçados. Os professores ensinam os meninos, os médicos curam os doentes, os 
marinheiros percorrem os mares, os soldados lutam. “O marinheiro fala sobre ventos, o lavrador sobre 
touros. O soldado conta as feridas, o pastor as ovelhas.”
1.
miles, milĭtis imparissílabos, 1 consoante milĭtum
urbs, urbis imparissílabos, 2 consoantes urbĭum
vestĭfex, vestifĭcis imparissílabos, 1 consoante vestifĭcum
vestis, vestis parissílabos, em -is vestĭum
salus, salutis imparissílabos, 1 consoante salutum
anĭmal, animalis imparissílabos, 1 consoante, neutro em –al animalĭum
2. nominativo civis Romanus cives Romani
acusativo civem Romanum cives Romanos
genitivo civis Romani civĭum Romanorum
dativo civi Romano civĭbus Romanis
ablativo cive Romano civĭbus Romanis
vocativo civis Romane cives Romani
nominativo ars pulchra artes pulchrae
acusativo artem pulchram artes pulchras
genitivo artis pulchrae artĭum pulchrarum
dativo arti pulchrae artĭbus pulchris
ablativo arte pulchrā artĭbus pulchris
vocativo ars pulchra artes pulchrae
37
nominativo mare magnum marĭa magna
acusativo mare magnum marĭa magna
genitivo maris magni marĭum magnorum
dativo mari magno marĭbus magnis
ablativo mari magno marĭbus magnis
vocativo mare magnum marĭa magna
3. nominativo vestĭfex et vestis vestifĭces et vestes
acusativo vestifĭcem et vestem vestifĭces et vestes
genitivo vestifĭcis et vestis vestifĭcum et vestĭum
dativo vestifĭci et vesti vestificĭbus et vestĭbus
ablativo vestifĭce et veste vestificĭbus et vestĭbus
vocativo vestifex et vestis vestifĭces et vestes
nominativo sutor et calcĕus sutores et calcĕi
acusativo sutorem et calcĕum sutores et calcĕos
genitivo sutoris et calcĕi sutorum et calceorum
dativo sutori et calcĕo sutorĭbus et calcĕis
ablativo sutore et calcĕo sutorĭbus et calcĕis
vocativo sutor et calcĕe sutores et calcĕi
nominativo terra et mare terrae et marĭa
acusativo terram et mare terras et marĭa
genitivo terrae et maris terrarum et marĭum
dativo terrae et mari terris et marĭbus
ablativo terrā et mari terris et marĭbus
vocativo terra et mare terrae et marĭa
38
4. In urbe Romā multas artes invenibamus. Pistor panem faciebat, vestĭfex 
vestes, sutor calcĕos. Magistri docebant puĕros, medĭci aegros curabant, nautae 
marĭa percurrebant, milĭtes pugnabant. “Navĭta de ventis, de tauris narrabat arator. 
Enumĕrabat miles vulnĕra, pastor oves.”
5. o professor Magister discipŭlos docet.
a mãe Mater filĭos parit, cepae panis facet.
os alfaiates Vestifĭces pulchras vestes senatorĭbus facent.
o soldado Miles lac bibet.
os marinheiros Nautae impudĭci non sunt, sed viros futuit.
as alunas Discipŭlae pilā ludunt.
o aluno Discipŭlus linguam latinam ignorat.
6. Muitos animais habitam no mar. Multa animalĭa mare habitant.
O alfaiate fará uma veste bonita para mim. Vestifex pulchra vestem mihi faciet.
Os marinheiros não tinham bom vento. Nautae bonus ventum non habebant.
XVIII. DE LUDIS CIRCENSĬBUS
Vetus popŭlus Romae semper “panem et circenses” poscebat. Aediles
popŭlo saepe ludos faciebant. Popŭlum crudelem atroces pugnae gladiatorum in 
circo vehementer delectabant.
Acres viri, cum in arenam descendebant, Caesărem sic salutabant:
“Ave, Caesar, morituri te salutant.” Spectatores de morte victorum pollĭce
verso decernebant.
O velho povo de Roma sempre exigiu “pão e circo”. Os edis frequentemente faziam jogos 
para o povo. As atrozes lutas de gladiadores no circo deleitavam muito o povo cruel.
Os homens violentos, quando desciam à arena, assim saudavam César:
“Salve, César, os que vão morrer te saúdam.” Os espectadores decidiam acerca da morte dos 
vencidos com o polegar virado.
39
1. nominativo leo acer leones acres
acusativo leonem acrem leones acres
genitivo leonis acris leonum acrium
dativo leoni acri leonibus acribus
ablativo leone acri leonibus acribus
vocativo leo acer leones acres
nominativo bestĭa acris bestĭae acres
acusativo bestĭam acrem bestĭas acres
genitivo bestĭae acris bestĭarum acrĭum
dativo bestĭae acri bestĭis acrĭbus
ablativo bestĭā acri bestĭis acrĭbus
vocativo bestĭa acris bestĭae acres
nominativo animal acre animalĭa acrĭa
acusativo animal acre animalĭa acrĭa
genitivo animalis acris animalĭum acrĭum
dativo animali acri animalĭbus acrĭbus
ablativo animale acri animalĭbus acrĭbus
vocativo animal acre animalĭa acrĭa
2. nominativo populus crudelis populi crudelĭa
acusativo populum crudelem populos crudelĭa
genitivo populi crudelis populorum crudelĭum
dativo populo crudeli populis crudelĭbus
ablativo populō crudeli populis crudelĭbus
vocativo popule crudelis populi crudelĭa
40
nominativo bellum crudele bella crudelia
acusativo bellum crudele bella crudelia
genitivo belli crudelis bellorum crudelium
dativo bello crudeli bellis crudelibus
ablativo bello crudeli bellis crudelibus
vocativo bellum crudele bella crudelia
3. nominativo pugna atrox pugnae atroces
acusativo pugnam atrocem pugnas atroces
genitivo pugnae atrocis pugnarum atrocium
dativo pugnae atroci pugnis atrocibus
ablativo pugnā atroci pugnis atrocibus
vocativo pugna atrox pugnae atroces
nominativo bellum atrox bella atrocia
acusativo bellum atrox bella atrocia
genitivo belli atrocis bellorum atrocium
dativo bello atroci bellis atrocibus
ablativo bello atroci bellis atrocibus
vocativo bellum atrox bella atrocia
4. nominativo gladiator Romanus fortis gladiatores Romani fortes
acusativo gladiatorem Romanum fortemgladiatoresRomanos fortes
genitivo gladiatoris Romani fortis gladiatorum Romanorum
fortium
dativo gladiatori Romano fortis gladiatoribus Romanis
fortibus
ablativo gladiatore Romano fortis gladiatoribus Romanis
fortibus
41
vocativo gladiator Romane fortis gladiatores Romani fortes
nominativo vetus pugna atrox veteres pugnae atroces
acusativo veterem pugnam atrocem veteres pugnas atroces
genitivo veteris pugnae atrocis veterum pugnarum atrocium
dativo veteri pugnae atroci veteribus pugnis atrocibus
ablativo vetere pugnā atroci veteribus pugnis atrocibus
vocativo vetus pugna atrox veteres pugnae atroces
5. Vetus popŭlus Romae semper “panem et circenses” poscit. Aediles popŭlo
saepe ludos facient. Popŭlum crudelem atroces pugnae gladiatorum in circo
vehementer delectant.
Acres viri, cum in arenam descendunt, Caesărem sic salutant:
“Ave, Caesar, morituri te salutant.” Spectatores de morte victorum pollĭce
verso decernunt.
6. Os homens bons não amavam os jogos cruéis do circo. Boni viri crudeles ludi circi non 
amabant.
Os médicos curavam as feridas dos gladiadores violentos. Medici vulnera acrium 
gladiatorium curabant.
Os jogos de Roma eram célebres. Ludi Romae celebres erunt.
XIX. DE AETATE AURĔĀ
Prima erat in terris aetas aurĕā. Tum homĭnes rectum sine legĭbus colebant, 
bella, exercĭtus, enses, cornŭa ignorabant, sine milĭtum usu vivebant. Poena
metusque abĕrant. Ver aeternum erat.
A Era de Ouro foi a primeira na Terra. Naquele tempo, os homens praticavam o bem sem as 
leis, ignoravam as guerras, o exército, as espadas e as cornetas, viviam sem fazer uso de soldados. 
Não havia castigo nem medo. A primavera era eterna.
1. nominativo metus atrox metus atroces
42
acusativo metum arocemmetus atroces
genitivo metus atrocis metuum atrocium
dativo metui atroci metibus atrocibus
ablativo metu atroci metibus atrocibus
vocativo metus atrox metus atroces
nominativo manus parva manus parvae
acusativo manum parvam manus parvas
genitivo manus parvae manuum parvarum
dativo manui parvae manibus parvis
ablativo manu parvā manibus parvis
vocativo manus parva manus parvae
nominativo cornu forte cornua fortia
acusativo cornu forte cornua fortia
genitivo cornus fortis cornuum fortium
dativo cornui forti cornibus fortibus
ablativo cornu forti cornibus fortibus
vocativo cornu forte cornua fortia
2. nominativo aetas aurĕa aetates aureae
acusativo aetatem auream aetates aureas
genitivo aetatis aureae aetatum aurearum
dativo aetati aureae aetatibus aureis
ablativo aetate aurea aetatibus aureis
vocativo aetas aurĕa aetates aureae
nominativo aeternum ver aeterna vera
43
acusativo aertenum ver aeterna vera
genitivo aeterni veris aeternorum verum
dativo aeterno veri aeternis veribus
ablativo aeterno vere aeternis veribus
vocativo aeternum ver aeterna vera
nominativo poena metusque poenae metusque
acusativo poenam metumque poenas metusque
genitivo poenae metusque poenarum metuumque
dativo poenae metuique poenis metibusque
ablativo poenā metuque poenis metibusque
vocativo poena metusque poenae metusque
3. cantus cantus (sing.) cantus (pl.) cantus (pl.) cantus (sing.) cantus (sing.) 
cantus (pl.)
cornu cornu (sing.) cornu (sing.) cornu (sing.) cornu (sing.)
"cantus" quarta declinatio est, et cum sex casibus congruit
"cornu" quarta declinatio quoque est, et cum quattuor casibus congruit
4. exercitus magni et fortes genitivo (sing.) ou nominativo (pl.)? fortes não é forma 
do genitivo singular (a forma seria fortis), logo a expressão está no nominativo plural.
magno cornu dativo (sing.) ou ablativo (sing.)? cornu não é forma do dativo
singular (a forma seria cornui), logo a expressão está no ablativo singular.
5. Estou ausente. Absum.
Estavam ausentes. Aberant.
Estarás ausente. Aberis.
6. Os homens da idade áurea viviam sem medo das leis e dos exércitos. Homines aetatis
aureae sine legum militumque metu vivebant. 
44
Muitos gladiadores combatiam sem usar espadas. Multus gladiatores sine ensibus
pugnabant.
XX. IN SCHOLĀ ORBILĬI PUPILLI
Magister:
— Heri de aetate aurĕā lēgimus. Nunc rem novam docebo. Quotidĭe discĭtis 
alĭquid; ut ille Apelles dicebat: "Nulla dies sine linĕā." Describĭte ergo sententĭam
poëtae Publilĭi Syri: "Magister usus omnĭum est rerum optĭmus." Aule, lege et 
explica sententĭam.
Aulus, qui cum Sexto ludebat, tacet.
Magister:
— Cave, Aule! Si ludes in scholā, te castigabo. Optĭme dicit sapĭens: "Caeci 
sunt ocŭli, si anĭmus altĕras res agit."
Professor:
— Ontem lemos sobre a era de ouro. Agora vou ensinar uma coisa nova. Todos os dias 
aprendeis algo; como aquele Apeles dizia: "Nenhum dia sem linha." Copiem portanto a sentença do 
poeta Pubílio Siro: "O uso é o melhor professor de todas as coisas." Ó Aulo, lê e explica a sentença.
Aulo, que brincava com Sexto, cala-se.
— Toma cuidado, Aulo! Se brincares na escola, castigar-te-ei. Disse muito bem o sábio: 
"Cegos são os olhos, se o espírito faz outras coisas."
45

Outros materiais