Descarga la aplicación para disfrutar aún más
Vista previa del material en texto
DISTRIBUIDO GRATUITAMENTE POR EL MINISTERIO DE EDUCACIÓN PROHIBIDA SU VENTA CORO Somos libres, seámoslo siempre, y antes niegue sus luces el Sol, que faltemos al voto solemne que la Patria al Eterno elevó. HIMNO NACIONAL ESCUDOBANDERA SÍMBOLOS DE LA PATRIA El 10 de diciembre de 1948, la Asamblea General de las Naciones Unidas aprobó y proclamó la Declaración Universal de Derechos Humanos, cuyos artículos figuran a continuación: Declaración Universal de los Derechos Humanos PERÚ Ministerio de Educación en la lengua originaria Urarina Kanüüacha kuitüküüi Kanüüacha kuitüküüi rüüanü najarüüanü najaKanüüacha kuitüküüi Kanüüacha kuitüküüi rüüanü najarüüanü naja Urarina Kanüüacha kuitüküüi Kanüüacha kuitüküüi rüüanü najarüüanü najaKanüüacha kuitüküüi Kanüüacha kuitüküüi rüüanü najarüüanü naja Diccionario visual-URARINA ©Ministerio de Educación Av. De la Arqueología cuadra 2, San Borja Lima, Perú Teléfono: 615-5800 www.gob.pe/minedu Primera edición digital, 2021 Elaboración de Contenido Humberto Nuribe Arahuata Revisión de Contenido Humberto Nuribe Arahuata Revisión lingüística Samuel Nuribe Arahuata Asesoría y revisión técnica (Digeibira-DEIB) Miriam Yris Pareja Fernández Diseño y diagramación Carmen Rocío Alejos Fateil Ilustraciones Edson Hugo Tello Ataucuri, Archivo Digeibira-DEIBichel Cuidado de la edición Magaly Robilliard Ferreyra, Roxana Guanilo Pareja Hecho el Depósito Legal en la Biblioteca Nacional del Perú: N0 2021-00542. Todos los derechos reservados. Prohibida la reproducción de este libro por cualquier medio, total o parcialmente, sin permiso expreso de los editores. Impreso en el Perú/Printed in Peru Ministerio de Educación Dirección General de Educación Básica Alternativa, Intercultural Bilingüe y de Servicios Educativos en el Ámbito rural Dirección de Educación Intercultural Bilingüe Queridos estudiantes, maestros y maestras: El Ministerio de Educación, a través de la Dirección de Educación Intercultural Bilingüe (DEIB), órgano de línea de la Dirección General de Educación Básica Alternativa, Intercultural Bilingüe y de Servicios Educativos en el Ámbito Rural (DIGEIBIRA), elabora diversas herramientas pedagógicas y recursos educativos para contribuir al logro de aprendizajes pertinentes y de calidad en los estudiantes bilingües del país. La implementación de la Educación Intercultural Bilingüe en sus diferentes formas de atención, requiere el desarrollo de la dimensión lingüística y el tratamiento adecuado de las actividades pedagógicas que desarrollan las instituciones educativas EIB; para ello, es necesario contar con herramientas que faciliten esta labor. En esta perspectiva, tenemos el agrado de presentar el Diccionario Visual en lengua Bora. Este diccionario visual, es una herramienta pedagógica que coadyuvará a desarrollar procesos de revitalización cultural y lingüística en aquellas instituciones educativas donde la lengua originaria se encuentra en serio peligro y, en las instituciones educativas donde la lengua originaria es vital contribuirá a su fortalecimiento, constituyéndose en un material de consulta importante para los estudiantes y docentes de las IIEE EIB al promover aprendizajes pertinentes y de calidad. Este diccionario ha sido elaborado con la participación de docentes bilingües, sabias y sabios, representantes de organizaciones indígenas, especialistas de Educación Intercultural Bilingüe, con el asesoramiento de lingüistas y educadores en talleres organizados por la DEIB. Igualmente, se contó con la participación de hablantes de las diferentes variedades dialectales de la lengua con el objetivo de reflexionar sobre el desarrollo de la escritura. Ponemos este material a disposición de los estudiantes, maestros y maestras de las instituciones educativas de EIB con la aspiración de contribuir al desarrollo de una Educación Intercultural Bilingüe de calidad. Kanüüacha belaituuri kanaanaiürü kicha chaaen ene kujuaajiürü: Kaa urarina ere te inara inuaaisiiürü ere ne. Inara inuaaisiiürü, urarinaaürü te rei lureri asaaecha netiin nerelaaüre urarina ere ke. Inara rinajaaürü nijiaunakaaürü, inara rinajaaürü, chaaen inara inakaaürü netunai, itulere bana urarina ereecha ke ürichujeeürüüa ne jaaün te inaae aunaain ke nerelaain ereeüre. Nii jana inara te laaen inara nerelanaja kulueeri asaae netiin urarina ere nerelaricheein. Inara reine kena kaa kiricha jaakaanü. Kaa kiricha aina te, urarina ere ke erenaa chaaen laenana naaunjuaiüri inarikiin. Ii, nerelaineeine te, kaa kiricha ereretarikiin ii relaera, ii inaka, ii neba, ii lureri asaae nenakaaürü, iicha belaiüri aina netiin. Kaa kiricha iicha belaai rijijieein ne ii rei. Kaa kiricha aina te, nainereei nekuatijiaain. Nainerei ereretaain. Chaaen te aina küaain chaelai kuaaüna naineei. Esinaae te jeriiane kaa kiricha jeererikiin. Beraain kulalajiiü. Rachuujeeü urarina ere ke te nerelarikiin. Tiiakaanü (erenaa kuitükünaa naja kiricha) Chaaelai kutaueraaürü 2 Le laürii nerelana naja Temülekürü Enüüakürü chaaen lenakaineein nenakaaürü Kuineein nelatenakaaürü Enüüakürü 34 36 40 A R I N A A N A J A 1 Le laürii nerelana naja Lenunekürü Nünaana nenakaaürü lenukürü Irineein nenakaaürü lenunekürü Tajaaekürü Amünaa inaeraneein nenakaaürü Ateeürü Rejeein nalarijia ke amüüin nenakaaürü Akaüana chaaen atane ichaunakaaürü 10 14 15 18 20 23 25 26 Büküelanaala kariin nenakaaürü 29 Kari aina niniiu nejesina neein nenakaaürü 30 Sisiin nüküüe küüani ichaunakaaürü 31 Enüüa üjüanekürü 42 3 Nenaa najaaürü Le laürii nerelana naja Nenaanaja 46 57 59 4 Iicharaneein nenakaaürü Nünaana ichauin nenakaaürü Le lureri asaae nenakaaürü Kana jabereku ke nenakaaürü nerürüjüa najaaürü 54 55 Leinjiin nenaa najaü ichaunakaaürü Nenaa najaaürü Ichukai Nüüna 48 49 50 Ukuana 51 Tainaa 5 Kinakaineein nenakaaürü Enüüa inaakürü Lenune jasisichürü 66 71 73Lenune jasisichürü Lenunekürü Refereseku 74 76 79 6 Iichanakaiürü Ate arinaa Kuaküüin ichanakaineein nenakaaürü 82 84 Le laürii nerelana naja Le laürii nerelana naja Le laürii nerelana naja 7 Nelateineein nenakaaürü iichakaa kuina nelatenakaaürü Nelateineein nenakaaürü iichakaa kuina nelatenakaaürü 88 8 Lureri asaae nelateineein nenakaaürü Lureri asaae nelateineein nenakaaürü 92 9 Nekuaaüna neein nenakaaürü Nekuaaüna neein nenakaaürü 98 10 Kuluurü, Janiinakaiürü Rei nekuuara Erenaa tuinalara neein nenakaaürü Kuluurü Janiinakaiürü Rei nekuuara 104 106 108 Erenaa tuinalara neein nenakaaürü 109 Le laürii nerelana naja Le laürii nerelana naja Le laürii nerelana naja Le laürii nerelana naja Le laürii nerelana naja 1 Le laürii nerelana naja Lenunekürü 1 Lenunekürü 10 11 Le la ür ii ne re la na n aj a ubana raana icha nure araanla ukuaae Nünaana nenakaaürü lenukürü 1 Lenunekürü 10 11 Le la ür ii ne re la na n aj a kukuri üküari ükari janulari ruru alau 1 Lenunekürü 12 13 Le la ür ii ne re la na n aj a karataü kati tijie binanaje küraae arauata 1 Lenunekürü 12 13 Le la ür ii ne re la na n aj a katujiaain ukuaain anai etuue 1 Lenunekürü 14 15 Le la ür ii ne re la na n aj a atauari anari Irineein nenakaaürü lenunekürü kuusi remaae mishitu 1 Lenunekürü 14 15 Le la ür ii ne re la na n aj a Tajaaekürü atari küeeri enüri bajari balanakari üjüari 1 Lenunekürü 16 17 Le la ür ii ne re la na n aj a üraru chamitari üüjiri Ilustracion de Cushuri lanaari banu ichatane tajaae 1 Lenunekürü 16 17 Le la ür ii ne re la na n aj a ichutari 1 Lenunekürü 18 19 Le la ür ii ne re la na n aj a ubana Amünaa inaeraneein nenakaaürü raana araanla ukuaae icha nure 1 Lenunekürü 18 19 Le la ür ii ne re la na n aj a kukuri üküari 1 Lenunekürü 20 21 Le la ür ii ne re la na n aj a Ateeürü ajaaine ruunsicha leranu ajariri faku kurari 1 Lenunekürü 2021 Le la ür ii ne re la na n aj a mamuri kirimata abe bexku masara nanichu 1 Lenunekürü 22 23 Le la ür ii ne re la na n aj a ürii dachüüe enüüa suune müküru 1 Lenunekürü 22 23 Le la ür ii ne re la na n aj a küeeranu akanu chakari lelenu Rejeein nalarijia ke amüüin nenakaaürü akaüinu tariiacha 1 Lenunekürü 24 25 Le la ür ii ne re la na n aj a ajaaunri 1 Lenunekürü 24 25 Le la ür ii ne re la na n aj a Akaüana chaaen atane ichaunakaaürü kururu akanu lelenu dari bakari 1 Lenunekürü 26 27 Le la ür ii ne re la na n aj a Chaaelai kutaueraaürü enaürü ijiaantaauri mumuue ürüne sine üküaai 1 Lenunekürü 26 27 Le la ür ii ne re la na n aj a kuarasa tijiiana kanaü ataneje ataaunri sisiinchu 1 Lenunekürü 28 29 Le la ür ii ne re la na n aj a tinini 1 Lenunekürü 28 29 Le la ür ii ne re la na n aj a Büküelanaala kariin nenakaaürü eruri inürimeleenra sinunujue 1 Lenunekürü 30 31 Le la ür ii ne re la na n aj a Kari aina niniiu nejesina neein nenakaaürü amerari kasaü 1 Lenunekürü 30 31 Le la ür ii ne re la na n aj a taji jichuji taji lanaji Sisiin nüküüe küüani ichaunakaaürü Temülekürü 2 Le laürii nerelana naja 2 Temülekürü 34 35 Le la ür ii ne re la na n aj a Enüüakürü chaaen lenakaineein nenakaaürü alaa akuue kuri nüjüa kajiaüi esü maankua 2 Temülekürü 34 35 Le la ür ii ne re la na n aj a rijie 2 Temülekürü 36 37 Le la ür ii ne re la na n aj a Kuineein nelatenakaaürü asiatüüi enüüasi maankua kanera üküiasi jiaane 2 Temülekürü 36 37 Le la ür ii ne re la na n aj a ajiianraa atiia biri künai akuarari akaa inunu 2 Temülekürü 38 39 Le la ür ii ne re la na n aj a ajeri sitaera mishu isichuue aarijia maruba raansata ininijia 2 Temülekürü 38 39 Le la ür ii ne re la na n aj a limuun alu 2 Temülekürü 40 41 Le la ür ii ne re la na n aj a Enüüakürü ijia alujua naabaja kaiafuri bulaena alauijia 2 Temülekürü 40 41 Le la ür ii ne re la na n aj a aa ichatane enüüa aaritururi 2 Temülekürü 42 43 Le la ür ii ne re la na n aj a shia shia kaanfana rijijiei Enüüa üjüanekürü jaürü jarurunu burumelia kuri 2 Temülekürü 42 43 Le la ür ii ne re la na n aj a urufeli Nenaa najaaürü 3 Le laürii nerelana naja 3 Nenaa najaaürü 46 47 Le la ür ii ne re la na n aj a lureri nerelana naja nekuatijianaa naja jelai netaujiaain ereeürüüa naja kuluueri nekuichana naja jelai nenaanaja Nenaanaja 3 Nenaa najaaürü 46 47 Le la ür ii ne re la na n aj a kana kuaaünera kuraae naja kuluueri nüna bae xedi raruuaku ichatane 3 Nenaa najaaürü 48 49 Le la ür ii ne re la na n aj a nüküüesuru karene nüküüe nemüri nüküüe aüa faüana Nenaa najaaürü 3 Nenaa najaaürü 48 49 Le la ür ii ne re la na n aj a Ichukai ichukai üjüari karaja ichukai 3 Nenaa najaaürü 50 51 Le la ür ii ne re la na n aj a Nüüna atane eküünu atane baasu alaka 3 Nenaa najaaürü 50 51 Le la ür ii ne re la na n aj a Ukuana laanu kuana fanara kukana arusu kukana katuri kukana enüüa inaa kukana Iicharaneein nenakaaürü 4 Le laürii nerelana naja 4 Iicharaneein nenakaaürü 54 55 Le la ür ii ne re la na n aj a Nünaana ichauin nenakaaürü anükai baainu jiiri kurii 4 Iicharaneein nenakaaürü 54 55 Le la ür ii ne re la na n aj a inaka neba Le lureri asaae nenakaaürü daae karinaja kalauichürü kachaaine 4 Iicharaneein nenakaaürü 56 57 Le la ür ii ne re la na n aj a kaichasu ichuala ichausukürü katanaa banüüi kakanu 4 Iicharaneein nenakaaürü 56 57 Le la ür ii ne re la na n aj a Leinjiin nenaa najaü ichaunakaaürü afu teniente kubernaduru amiianena kuaara feresideente APAFA kacha relaera tesureru 4 Iicharaneein nenakaaürü 58 59 Le la ür ii ne re la na n aj a sekeretariu leche rei feresideenta kacha kuichara iklesia rei fasturu 4 Iicharaneein nenakaaürü 58 59 Le la ür ii ne re la na n aj a Kana jabereku ke nenakaaürü nerürüjüa najaaürü kuütüri kuütüriji aüri nüluua nuta nasi 4 Iicharaneein nenakaaürü 60 61 Le la ür ii ne re la na n aj a nüjüaae üjüaae kari numeri ürichu nalarijia januri 4 Iicharaneein nenakaaürü 60 61 Le la ür ii ne re la na n aj a katü lele kaniia nülünu nujuaün karuku nujuaün 4 Iicharaneein nenakaaürü 62 63 Le la ür ii ne re la na n aj a biji biji kuütüritajichu tijia lülüüe maichu 4 Iicharaneein nenakaaürü 62 63 Le la ür ii ne re la na n aj a süri mujue nanaae kurarujue Kinakaineein nenakaaürü 5 Le laürii nerelana naja 5 Kinakaineein nenakaaürü 66 67 Le la ür ii ne re la na n aj a ateri alaainri afaiia kamiiuri kajiaüi remuun Enüüa inaakürü 5 Kinakaineein nenakaaürü 66 67 Le la ür ii ne re la na n aj a meseri maankua chimicua mameei esü kuanaba 5 Kinakaineein nenakaaürü 68 69 Le la ür ii ne re la na n aj a shabeentu esü makune turuunjua raraanja tijie müle 5 Kinakaineein nenakaaürü 68 69 Le la ür ii ne re la na n aj a rijie alaa ichuririi kiui fanara kata fanara 5 Kinakaineein nenakaaürü 70 71 Le la ür ii ne re la na n aj a saanticha inueri eruari jiaraniji 5 Kinakaineein nenakaaürü 70 71 Le la ür ii ne re la na n aj a enüjüe ichunai Lenune jasisichürü laanuichaai katuri akii katuue 5 Kinakaineein nenakaaürü 72 73 Le la ür ii ne re la na n aj a fuku 5 Kinakaineein nenakaaürü 72 73 Le la ür ii ne re la na n aj a aüinu aüene Lenune jasisichürü tebe 5 Kinakaineein nenakaaürü 74 75 Le la ür ii ne re la na n aj a reraaeku sichuri kujuareje basichu anaru aataru Lenunekürü 5 Kinakaineein nenakaaürü 74 75 Le la ür ii ne re la na n aj a kunajaain basichu kukuraje fanara kujuareje laanu kujuareje farina ate kukuraje 5 Kinakaineein nenakaaürü 76 77 Le la ür ii ne re la na n aj a ajaaunri kusichuri 5 Kinakaineein nenakaaürü 76 77 Le la ür ii ne re la na n aj a limuun baka barüüe barüane jaree Refereseku alaa bakainueri baka 5 Kinakaineein nenakaaürü 78 79 Le la ür ii ne re la na n aj a saanticha baka 5 Kinakaineein nenakaaürü 78 79 Le la ür ii ne re la na n aj a Tainaa küjüari akuue alasine risine Iichanakaiürü 6 Le laürii nerelana naja 6 Iichanakaiürü 82 83 Le la ür ii ne re la na n aj a Ate arinaa mijianu ate aje ate mükünaa tararaain ate mükünaa araneeu jaunaaate kuüjünaa 6 Iichanakaiürü 82 83 Le la ür ii ne re la na n aj a tarafa jaunaa 6 Iichanakaiürü 84 85 Le la ür ii ne re la na n aj a feruta ke nekuatijianaa Kuaküüin ichanakaineein nenakaaürü nekuatijianaa kuütüriji nalaera temüle janaa nenatena nerelana 6 Iichanakaiürü 84 85 Le la ür ii ne re la na n aj a nelaenana kulutiia ate arinaa nichanuui jaera nekueraina ininaa Nelateineein nenakaaürü iichakaa kuina nelatenakaaürü 7 Le laürii nerelana naja 7 Nelateineein nenakaaürü iichakaa kuina nelatenakaaürü 88 89 Le la ür ii ne re la na n aj a Nelateineein nenakaaürü iichakaa kuina nelatenakaaürü kataai ate müküera fara kabaduru sabere teru 7Nelateineein nenakaaürü iichakaa kuina nelatenakaaürü 88 89 Le la ür ii ne re la na n aj a ate mükünaa naja tararaain ate mükünaa naja jiü kuinaaera Lureri asaae nelateineein nenakaaürü 8 Le laürii nerelana naja 8 Lureri asaae nelateineein nenakaaürü 92 93 Le la ür ii ne re la na n aj a Lureri asaae nelateineein nenakaaürü telibisuru rachu kusena ruri meesa bütüüne taujiana naja 8Lureri asaae nelateineein nenakaaürü 92 93 Le la ür ii ne re la na n aj a inarulufiinra relu ruriia ichafa barede 8 Lureri asaae nelateineein nenakaaürü 94 95 Le la ür ii ne re la na n aj a kunueraürü daruue basu kushara fulatu 8Lureri asaae nelateineein nenakaaürü 94 95 Le la ür ii ne re la na n aj a sininaa naja feei Nekuaaüna neein nenakaaürü 9 Le laürii nerelana naja 9 Nekuaaüna neein nenakaaürü 98 99 Le la ür ii ne re la na n aj a elu iinu enutu atene neuriri atene üjüari Nekuaaüna neein nenakaaürü akaü 9Nekuaaüna neein nenakaaürü 98 99 Le la ür ii ne re la na n aj a arasijie küjüana janutiin jiakana ajaarunaa ijuturanaa 9 Nekuaaüna neein nenakaaürü 100 101 Le la ür ii ne re la na n aj a eluuena enutu bana dede sakari arara aina nenaa elu nüküüe aüaniia nenaa karene karene 9Nekuaaüna neein nenakaaürü 100 101 Le la ür ii ne re la na n aj a karene ke takanaa enutu kunu 10 Le laürii nerelana naja Kuluurü, Janiinakaiürü Rei nekuuara Erenaa tuinalara neein nenakaaürü 10 Le la ür ii ne re la na n aj a Kuluurü, Janiinakaiürü Rei nekuuara Erenaa tuinalara neein nenakaaürü 104 105 Kuluurü jichuji sumaji lanaji beraürüsiiujuai beraürisiiriijichuuajiiujuai U ni da d 10 Le la ür ii ne re la na n aj a 104 105 Kuluurü, Janiinakaiürü Rei nekuuara Erenaa tuinalara neein nenakaaürü beraürüsiiujuai kafaji ajane tukuuani sumaajiunjuai 10 Le la ür ii ne re la na n aj a Kuluurü, Janiinakaiürü Rei nekuuara Erenaa tuinalara neein nenakaaürü 106 107 leinjiian kurataja 1 2 Janiinakaiürü 3 4 5 6 sauki sauta nichataja jena U ni da d 10 Le la ür ii ne re la na n aj a 106 107 Kuluurü, Janiinakaiürü Rei nekuuara Erenaa tuinalara neein nenakaaürü 7 8 iskun lechuunka 9 10 kainsi fusa 10 Le la ür ii ne re la na n aj a Kuluurü, Janiinakaiürü Rei nekuuara Erenaa tuinalara neein nenakaaürü 108 109 eta jaraaunejei tuchaji jaberuruti nichata jeerai Rei nekuuara U ni da d 10 Le la ür ii ne re la na n aj a 108 109 Kuluurü, Janiinakaiürü Rei nekuuara Erenaa tuinalara neein nenakaaürü a e Erenaa tuinalara neein nenakaaürü a e i u ü i u ü 10 Le la ür ii ne re la na n aj a Kuluurü, Janiinakaiürü Rei nekuuara Erenaa tuinalara neein nenakaaürü 110 111 U ni da d 10 Le la ür ii ne re la na n aj a 110 111 Kuluurü, Janiinakaiürü Rei nekuuara Erenaa tuinalara neein nenakaaürü CARTA DEMOCRÁTICA INTERAMERICANA DISTRIBUIDO GRATUITAMENTE POR EL MINISTERIO DE EDUCACIÓN PROHIBIDA SU VENTA CORO Somos libres, seámoslo siempre, y antes niegue sus luces el Sol, que faltemos al voto solemne que la Patria al Eterno elevó. HIMNO NACIONAL ESCUDOBANDERA SÍMBOLOS DE LA PATRIA El 10 de diciembre de 1948, la Asamblea General de las Naciones Unidas aprobó y proclamó la Declaración Universal de Derechos Humanos, cuyos artículos figuran a continuación: Declaración Universal de los Derechos Humanos PERÚ Ministerio de Educación en la lengua originaria Urarina Kanüüacha kuitüküüi Kanüüacha kuitüküüi rüüanü najarüüanü najaKanüüacha kuitüküüi Kanüüacha kuitüküüi rüüanü najarüüanü naja Caratula DICCIONARIO VISUAL Urarina FINAL APROBADO Diccionario Visual URARINA Interiores DIGITAL Caratula DICCIONARIO VISUAL Urarina FINAL APROBADO
Compartir