Buscar

0185-3325-sm-28-02-1

Prévia do material em texto

Salud Mental, Vol. 28, No. 2, abril 2005 1
��������	
����

	��	��
����������
��
�	����
�������
���	�
��
��
�������
��
��������������
���������������
��
�	��	�
������	
�������
������	�
���
��������	
 ��
��	���
��
!��"�����#�
�����
��
��
$������
"��
��
����
����
��%������
�
�	�
�&�
�	'�����������
������	��	�
��
��
��������
������
��
�	�
(����	�
�)	��
��
����
�	��
%�������
 "��
 
	���
 ��
 ���	���
 ���
 �	��	�
 ��(�
����&����
!����
��	
��
�	�
�&�
��������
����������	�
���
��
��
�������
����	���*
+��
��	�����	���
���
�	��	�
����&����
!���
��
��
����	
��
 ��
 ���	%���	�	�#�
 ������	�
�	��'��
������
������
���������	���
,
��
���������
���������
�	�����
��-�
��	%����

�����
��
��
��������
����	���
,
��
��
&�'��	
�����	��������	*
 	
��
 ��
�	����	
��
 ��%����
 �"�#
 ���
�(�������
 ,
��)����	�
�	��	�*
.����
�����	���
"��
��
��	��	���	
���'��	
������	
"����
����
��

���	����
�������	
'�-	
��
�����
��������
���
������	
�����
��
��
$������
��
���
�&�����
��
��
���������	
���	�����
��
/012�
�����
�	
	%�����
��
��
��������
 ���	���
��
3�������
,
���
'��������
������
�����	���������
"��
�������
�&�
�)	�
��

�
��'�����	
��
%	���
��������������*
�����
�����	�
�����	�������
��

	�'��
��

�
���	
������
��
 ��
��	�'�	��
�������������
,
����������
��
%	����
��
�	�
�����
���������
,
��

�
������	���	
������
��
�	�
�	����-	�
�������
��
��

�������*
4���
����	�
���
���
��
�����	�
�	�
%����	%	�
-����	�
���,��	�
"��
�	�
	��
������	�
 ���	�
 ��
 	�������	�
 �
 ��
 ���	
 ���
 ���*
�����������
�	����	
"��
�	�
��������
����#��
�	
���	
��
	��	�
��������
���	
���'���
��
��
�������
������
�	�
��
������
��
�	�
�����	
�������	�
/�����
�����
%���	
,
����
���2*
��#
�����
�
�%�����
"��
���
�����������
�������	�
���
�	�#	
,
 �	�
���	���
��
��

������
���
����	*
�������
���
	
�����	�
�����
�����
��
��
����������
���	��&���
��������	�
��
'	��
,
��
�%����'�
"��
��
����
���������
'�
�	�
������
�	�
�����	�
��
	������'��
��
�	�
��	��	�
�	����	�
,
��
���
�����	���
��	���#��
�	�
�&-��	�*
$�������	
�����
�����	
%�	������	�
��%���
��
��
����	
56��
�����
���������
��������
��
���	�����
"��
��
��
�	�	
 ,
 ��
 ���
 ����������
 ��
 ����	��	������
 �7���#��

��������	�
"���
��
������	�������
	������'��
��������
����-�����
�
�"����	�
��
�	�
������
��	���#��*
4��
���
'���	�
��
����#�
�	��������	
"��
�	�
����		�������	�
��
	������'��
���	��&��������
��
�	�
�#"���	�
��
���
���%������
 
����
 "���
 ��
 ��
 ����	
 ���������	�
 +	���
!������
�������
����
��������
�	�
���
'���������
�7���
������	��
���	�
%������
�	�����	�*
8�
��������
�	�
��
����������
��
 ���
��������#������

������������
���
��	�#�
��,
��%�������
"��
����������

����
�����	�
�������������
����������
���
��
��
"��
��
�����
 ��������'�
 ���
���(�����
 ����	�������
 ��,�
��
��
(���	
,
"��
��
%������
��
��
�����
�	�����#�
�	���
�����
��
��	�����
,
���������
��
��	����	

����
"��
��
 
�'����
 ������	����	
 �	
 ��%�������
 ����
 �����*
����������
�	����	
"��
9�	��(����	�
��,
��"��)	��
"��
�	�
�	����
��
���������
��
����
�����
���
�����	�
���-��
�	�
��
�	������
�����#��	
�
�	�
�����	�
��7�����
,
���#
��
	������
����
%	����
���
�������
��
��
����	�
�������:*
��
����
�	�	�
��
������������
�����#�
����
��
��
�����	�
,
��-��	�
������	�
,
������	�*
8���
��	�
�#�
�������#�
�7������
��

�������
��
�	�
����������
���
"�����	��
"��
;�������
��
��������#�
��
��%����*
����
���	������
�	�����'�
"��
���
��������#������
��
��������#��
��
���������
��
������
���
�����
�	�
��
��
��
������
 �	
 "��
 	������
 �7�����	���
 "��
 ������(��
����
	���
 %�������
 �	�	
 ��
 ��
 "��
��
 ��������	
 �����
9'����
	
����
������:�
9������
����:
	
9������
����:*
<	���#�
��
��
������	�	�#�
��������
�	�����
��
�����

�'����	
��
9�	������������:/=>2*
�
�����
 ��
 "��
 �	�
 �����
 ���	�
 �	�
 ���
 ��%�������
�����
 �#�
��������
 ���
 ��'���	
 ���
 �	��'��
 ������?
�	�	�
���&�
%	����	�
�	�
����	���
��
��"��)	�
����
����	�
"��
���	
������
�	����������
�	�
��
��7���	
���
����	��	��	*
!���
���������	��
��
�����#%��	
������
CONFERENCIA MAGISTRAL
DESARROLLO DE LA GENÉTICA Y LA MEDICINA GENÓMICA*
 Fabio Salamanca**
@�	�%�������
3��������
 9��*
 ��(�
����&����
 !���:
 ��
 ��
5�5
�������
 ��
 �������������
 ���
 ��������	
 ���	���
 ��
 !��"�����#�
 �����
 ��
 ��
 $�����*
����'��
 1AAB
@@C�%�
��
 ��
D�����
��
�������������
3�����
��
��������
�������
�����	
3����	
 ���	���
4���	
55��
�344*
�������	
!	����
01?E=0�
AFA1A
3�7��	*
2 Salud Mental, Vol. 28, No. 2, abril 2005
�	'���
�		G�
 ���)��
 ��
0HH=�
 ��
 ������	
9�������:
/���
���#�
��

�
��
��"��)�
�������2�
��
	'������
'�-	
��
����	��	��	
�	����
������	�
��
 �	��
	
"��
�	�����
'��
��"��)��
,
�(�������
���������
"��
����-�'��
���
���������
��
��
�����
��
�'�-��*
8�
0>F0�
�	'���
.�	I��
��
��������
 ���
	�"�#�����
�������
�����	
��
���
�������
��
�	��(����	
���	��	�
��
����
���	����
9�(���	:*
�	�	
��'��	��
��
����
�	�����
 ��
 ��
 ������
 ��
 ����������
 ���
 ������
 ��
 �	�
��	%���	�
�������
��
��
����*
<��
���
�������
�������
�����
��
	�����
���
����	
�	�	
��
���������
�������
��
��
��������
�7��������	�
"��
��
�	���-	
�	�
�	�	
������	
,
��
����������
��
%	���
'��������
/=J2*
4��
��'���	�
���
�	�����	�&��	�
�	
��
����	�
������
��
��
��	���
�������������
��
�	�

��
�����	�
��
3�����
,
�(�

	,
��
������
���	����	
���
���'�-	�
��
�����	�
�#����	�
/=E2*
D�
�����	
�������
��
��
��'��������
���
���'�-	
��
3������
$�������
3����
��
�#���
��
�	�
����	���	�
��
��������
 ����	�	�
 ���	
 ��
 %	�%��	�
 ��
 "��
 ���	����
9�����#��:�
,
"��
��
��
�	������
��
��,	
�	���	
���
���������
���'��	�
��
����'���
��
������
�������������	
/HA2*
8�
�	�
��'	���
���
����	
�����	�
��
6�����
�	�����
,
6	�
<���
�����G�
�������'���
���
+�,��
��
3������
,
 �	�	
 �����	
 �������
 ��
 �����
 ����'�����
 ��
 '���
%#����
	
��	�	������
��
��

�������*
8�
�����������	
��
��
����������
���
�� 
���	
	��	�
������������
���	�������?
��'���
�
K	����
���������
���
�����	
'����
����	�������
/��������
��������
���	����
,
������2
"��
�	������,��
����
�	������L
$�'	
�����
+�����
 ����������
 ,�
 �	�
 ��
 ���	7����'	���
 ��
��������������	
������	�
,
8�I��
�
����%% 
��
��
���	
�������������
��
	'������
"��
���
�	���������	���
��
��
�������
�	�
�������
�
���
��
��
�������
,
���
��
��
���	����
�	�����	����
 �
 ���
 ��
 ��
 ��������
 �	
 ����
 �������
 ��
�	��������������
��
���
�������*
8�
 0E1>�
���%%��
 /0E2
 
�'#�
 ���	�����	
 "��
 ���
�����
 �����������
 ��
 �	�
 ����	�	�	��
 ��
 �	�����
 ��
�	�����	
�	�
�����
����������
��������
��
�	�����#��
��
����������
�	�"��
������
 ���������
 �����%	������
�����#�
 ����
 ���'�	*
 8�
 0EBB�
 ����,�
3��+�	�
 ,
3�����,
 /F2
 ���	�����	�
 "��
 ��
 �����%	�������
'���������
���
��������
�	�
��
�� *
8�
����
�	����	
��
 ��

���	���

�,
���
 ���������
�%	�������
��
���
���,���
��
%#���	�
�	��'���
"��
�����
���
�������	���
��
��
����	
��
��
'�	�	�#�
,
"��
%	��
���
��
����	
��
�	�
$��	��
��,�
��������
�����������
��
�����
��
��
�����	�����
��'�	
��
�	����
$�������
C���	�
/1>2*
4��
�������	���
�	�
4�����	��
+����
,
3�7
���'�M�G�
"��
 
�'#��
 ���	
 ���������	�
 �	�
 ��
 	'��
 �������
 ��
8�I��
4�
�N������
�����
���
���
 /HH2�
"������
�	�%���
���
��
������
��������
"��
��
��
�� 
��
�	�
%��	�
��
"��
�������
��
���
'��������
,
���
�����%	���*
3�������
 ����	�
 ��
 ��������
 �	�
 �	�
 ������	�
���	�������	��
 ���
 ���
 �������'������
 ���
 ��,��
 ��
3������
 4���	�
 /J02
��	���	
 ��
 ��	�#�
 ��	�	������
��
��

��������
C	
������
/1J2
���)�
�	�
������	�
��
����
���	���	
,
 %��	���	�
,
3	����
,
��
����	
 /BB2
������'��
 ��
 
�������
 ������
 ��
 ��	�	�	��
5
 ,
 ���
��������
"��
�	�
�����
��
	������
��
������
������
��
�	�
 ��	�	�	���*
<-�	
 ,
 +����
 /JF2
 ������'��
 ��
 0E=H
 ��
 �(���	
��	�	�����	
�	����
��
��
�������

�����
,
����
�)	�
�&�
�����
��
������%����
���
��������
��	�	�	�	���#��
/F>2*
+�
������
��
0E=A
��
�������
��

������	�
�����#%��
�	�
���	����	����	�*
8�
�&�
�	'�����������
�����
����	�
��
��
�	���	
��
��
�	'��

�����
��
;���	�
,
����G
/J>2*
8�
��
%�����
0
��������
�	�
�	�
-������
����������	����
=A
 �)	�
 ���&��
 ��
 ��
 ����'��
 %	�	���%#�
 �	����
 �	�
���
	�,
 .���������
 .�	I�
 ��
 ��
 +�'	���	��	
��������
*
����G
��)���
��
�	���	
��
��
�	'��

�����
�	�
���
�����
��
�&����	�
����������	
"��
�	�
�������
���
��
=A
�)	�
�	

�
���	
���	�	���	
�	�
������	
��
�	�
 �����������
 ��
 ����	
 ������	�
 ��
 �)	
 ������	��
 �
���'�����*
+	�
�	�
-������
��
��������
�"�#
�	�
���
�������
���������
�����
�'����
���������
,
����
���	�����
"��
���
��������#�
�	������
,
�	�������
��

���)�*
��
 �	��������
 ���
 %	�	���%#�
 ��������
 ��
 �	�
 �	�
����������	����
 �	�
�	���	
���
 �������������	
��
 ��
�	��	�
��
�������'��
��	���
���
���'�����	���
���
�
	��
����'��
����	��-�
<��������	
3&7��	
�%	��	�
 "����
�������#�
����)��
��

���	���
��
��������
����
���&��
��
�	�����	������
�
��
������
�������	����
,
��,�
��&����
����
 ��
�����
 ��
 ���
�&�����
���	��'���
���
������
���
��	�
���
�������	
������	�
C	��
4������	
/HB2*
8�
����'��
���'�-	
�������	
93	�������
���������
	%
�������
�����:
��������
��'�����	
��
��
�������
������
/J>2�
��
1=
��
�'���
��
0E=F*
<����
���	
���
�&����
��
�7�������
,
��
�&���%	
�������
��
���	��'��?
9������
�	�
�������
���
����������
����
��
�� �
��
����
�����
����	�

������	��
"��
�	�
��
�	�������'��
�������
'�	�
�����	:*
4��	
�	�
���	���
%�����
��
���#���	
,
��
	����
��
 ���������
 ��
 ���������
 ��
 ����?
 O�	�
 ��
 ������
 ,
���������
�	���	P
8�
��
�����������
��&��	�
�	�%����	�
���������
�
�����	������'���
������
��
����'�����
��
�����
,
��
	����
��
 �	�
���	���
��
��
���'�-	
�����#%��	�
 �	
����
��	������
�	�
�������	�
��
'	��
����
��
����������
����������
/HA2*
��,
"��
�	���������
�	�
	���
������
"��
��
���	�#�

�
��%���	
���
�����%	�������
�������
��
�����
����	
���
�����*
8�
�(���	
��
���'�-	�
�	�
������
	
�&�
���	���
��
����
���
����������
���������������
��
�"����	�
"��
������
"��
���
�	�
��
�������������
��
�	�
������
,
��
���������
��
�������'�������
�������
��
��
��	�������
,�
�	'��
�	�	�
��
��
���	����	�	�#�
/H12*
!	�
�	
������	��
����
���
�������
�&�
��%#���
����'�����
��&�
��
��
������
Salud Mental, Vol. 28, No. 2, abril 2005 3
����
,
����
�������������
��
��
����)	
,
��
��
�����������
���
���'�-	
��
����
��	
��
�	�
����������	���*
��
	���
����	
��
����
����	
���
�������
,
���������
9����%����
����:
��
 ��
 ���	�#��
�	�
 �	
"��
 ��
��
 %����	
������	
������&
��
�(���	
��
���#���	�
��
���	�#�
�������������
��	����
��������������
��
����	�
,
��
�	��	���	�*
��'�
�����������
��
��
���	�#�
�������	����
�	�	
�
	���	����
�	����
���&
�	�������
�
�����������
��
��	�
�����	�
�)	�*
8�
��
%����	�
�	�
��
���������	
��
����
���	�#�
������
,
��
�	��	���	��
���&�
	'�	���	�
�	�
��������
�������	�
��
����������
��
��
���������
��
��������������
�	�
�	
����
 ��
 �	�������
 �����#%���
 ��'�
 '�����
 ����	�
 ,
��-	���
���	�	�
����
�������
����
%����������
�����
�����
�����������
"���
��
���	
��
�	�
�)	�
,
��
�	�
��'	�
���
��
��
��������
���������

�
������	
,
��%������	
��
�	����'�����
�������������
����	���
,
��

�
�	�������
�	
��
���
������
���������
������
/HF2*
!	�
	���
������
��
���#���	
��
;���	�
,
����G
������
�	�
���	
����
��%��������
'�'��	��&%����*
8��
��
	��	
����
'�	
��&����	
,
��%������	?
��
��
�����������
�	�
��
����	
����'����	
�
����%����'��
��
�����������
���
�����
,
�	�
��
��	���
%��������
����
	'��������
��
���������
����
'���
��

�
�����������	
��
%	���
�	�������'��
��
�(�
���	
��
��%��������
��
����
���#���	
�����#%��	*
 	
���	
���
��
��%��������
�	
�	�
������������
���	
�	�	

�
���	
���	�����	
 �������'�������
 ��
 %��
��
 �������
����
��
��"�����
�	�
��#���
/B2*
8�
��
���#���	
��
;���	�
,
����G
�������
�	�������
��
%��
�
��
��
����������?
��
1
��
�'���*
!�	'�'�������
�	�
���	��
��
����	�
�	
��
�������
�
�	�������
��
%��
�
��
����������
�	�"��
��
��������
�����
���
,
	���
���
'���	�
�����������
���	
����
�������

	���*
4�
������
�
	��
�	�
��
�-����	
�7����	
��
"��
��
���	������
�	����'�����
��
�������
 ,
 �	��'	���	���
 /J12�
 �	'��
�	�
��������	�
���	���	�����	�
��
��
��%�������
��
��������	��
���	����
��
�������
,
��
���	�
��
	�
	
�#��
��
 �����,���
�	�	
(����	
���#���	
��
��
�(���	
�	�����	�������
��
��
�������
��

*
�	�	
�	��������
��'�
�����	���
��
���	
��
<	'#��
�����
/1A2�
��,	
���#���	
������	

���
�����	
�)	�
,
"��
�	������
��
����'�
"��
�	�%����
��
�	�-�����
��
K������
��	������

���
BAA
�)	��
�	'��
��
�	�	
�&�
�%�������
����
��	�	���
��%����
�
"��
����	�������

�
Fig. 1.
4 Salud Mental, Vol. 28, No. 2, abril 2005
���	
 �	����	���	
 ,�
 ��
 %	���
 ���#����
 �����
 
���
���������
�	�
�	�
�������	�����
������	���
��
�����-���
"��
���
�	�	���
��
%	���
���������
��
�	�
������	��
�����
�(�
��
��	���	
��
��������
,
�	
������
�������
��
��'��������*
�	�	
 ��
 �������	
 �
 ��
 ����'������
 ��
 =A
 �)	��
 ��
�������
������
 ��'����
 ��
 ���������	
 /BE2
 ��
 ��,�
�	�����
 ��
 �������
 ��
 
���	��
 ������#�
 ��
 ��
 �	'��

�����
���
�� *
4��	

����
��
����'������
���
�������
�����	
����������	
����G
������%���
"��
���
'���#���	
����	
��
��'#�
�
 ���
����������
���#������
��
��
��-��
3��#�
������
����G*
 	
��
��%��������
"��
��
��
����
�	
 ��
 ��
��������
���
	�
 ��
 �	�
 �	��	�
 	'�����	�
�	�
��������
�	�����
���
��7	
%������	
�	

�,��
�����
'��	
��
���	�	�������	
"��
�������*
!	�
��
���%����
������#�
,
�	�
��
�	�%���������
��
��������
��
�	'��

�����
��
�	�������
��	��	
��
��
��	�	
��'���&���	
����
��
�������
,
��
����*
!���
�	����	�
���
����
 ��	����������	�
 ��
����	
D���	

�
���)��	
���
�	����
��
�	�������
��
�	�
��'���
����������*
8�
���'�-	
	�������
��
;���	�
,
����G
��
��	���)�
��
�	�
���#���	��
��	
��
;��G���
,
�	��'	���	���
/>A2�
,
	��	
��
$���G���
,
 ��
����������
�	����
 /0H2*
8���
(����	
�	������
��
����'��
%	�	���%#�
��
��
��%�������
��
��,	�
5
���
�� 
��
��
%	���

���������
"��
����
�������
������'�
��
������
��
���
����������

����	����*
8���
%	�	���%#�
%��
��
"��
;��G���
�	����
�
;���	�
,
����G�
���
"��
��
��������
�	�����
$���G���*
;���	�

�
 ���	�	���	
��
 ��
���
�� ��
��
 /JH2�
 ��'�	
"��
 
�
 ���	
 ��	
 ��
 �	�
 �	�	�
 �������
 �7��	�
 ��
 ��
�����������
�����#%����
"��
��
!�������
"����
,�

�'#�
�������	
��
������
�-����	
��
���
��%�������
��
��
�����
�	�������
,

�'#�
�	����	
�����%���
��
�	�%������
����
��
���
���
��
������
��
���
��	��#���
/=12�

�'����
�����	
�����	
�
�	�
���	�
�������	�
�	�
$���G����
���

�'�#�
�����	
��
�������
�	�
���	�����
��
�	���	
���
���������
���
�� *
�	������,�
���
����
�����	-�
,
���
��	���
��-�����
���
"��
�	�����
$���G����
"����
%�������
��
0E=>
�
�	�
FJ
�)	�
 �	�
 ��
 �&����
 ��
 	����	�
 �	
 
�,�
 ��������	
 �
����'��
��
!����	
 	'��
��
3�������
	�	����	
�
����G�
;���	�
,
;��G���
��
0EH1�
-���	
�	�
!�����
,
K�����I
��
Q�#����
,
C	
�
4����'��G
��
+���������*
!	�
�����������
��
����G�
��
%��	�	
���'�-	
��
�����
�	�
����
�&���%	
���������	��	?
9 	
��
�	�
������
"��
��
 �����������	
�����#%��	
"��

��	�
�	������	
 ���
������������
�������
��
�	��'��
��������	
����
�	�
����
/��������2
��
��������
�������	:*
8�
���	
��
���	�����
����
��������	
��
�����������
%��
�������	
�������������
����	
�)	�
�&�
�����
�	�
3�����	�
,
4��
�
/BF2�
�	�
��
�7��������	
"��
�	�
���
�	�	�����

�
���	
����%����	
�	�	
9��
�&�

���	�	
��
��
'�	�	�#�:*
!�����������
�	����
/1F2
��'����

���
�	�	
��
���������	
��'�	
"��
�����
����
�#���	*
8�
	��	
���	
�	�
��������)��
�	�����#�
��
�����%���
��
�����	
�������	*
8���
%	�����'��
�����
���
�������
�
��
"��
�����
�
��'	
�
���	��	�
��
�����%���
��
������
��
�	�����*
!���
���
�	�
��
�����
��
����
�����	�
��
�����
'��
 %����������
 %��
!�	�	��	*
 ����'���
,
�	��'	�
���	���
/=A2
�������	�
���
����������
��,
�����������?
��
��
�������
���
���
�	�	���	�
��
��� 
�	��������	
���	
�	�
������	��
��
'���
����	������
�7�������
���
�� 
,
���	�����	�
"��
��
	���	������	
%	����	
�	����#�
���	
%������������
�	�
�	
"��
��
�������
��������
/�	���2
�����'�����
%��
DDD�
"��
��
������#�
�	�
%�����������*
8�
�����%�������	
���
�����	
�������	
��������
���
������
��
��������	
��
��
��������
,
���	
��
����
'�	
��
���
'���
����	������
�	�
	���
�������
��
������
������
��
��
����	&���	
�	�
	��	�
�	�
�	
����
��
�	�
���
�7������
 �	
"��
!������
,
�	��'	���	���
 /=F2

��
'#�����	�����	
��
��������
�	�
��
������
��
�������
%����%	����*
�)	�
�&�
������
����
�7������
��
����������
���������
C��	'
,
3	�	�
/1H2
��	������	�
��
�	���	
���
	������
,
�������
/J2
���	����
��
������
�-����	
��
���
���
%�������
��
��

����	
	����	����
�	�
%�����
��
�	�
��������	�
��
����������
���
��)	
��	�����	
��
��
�� 
�	�
�	�
�������
���������	�*
8���

������	

��	
��%��7�	���
�
����G
/E2
�	'��
��

��
	
��
"���
��
�����
��	����
��
�	���	
���
�� �
�	
������	�
����
����
��
������
�	�
��������	�
��
����������
,
��	�	�#�
"���
�����	
���
���������
��'����

�'��
���
��
�������
��
�������	
�
��'	*
�
	��
 �	���	�
 ���������
 ��&�
 %��
 ��
 �����������
���������
 ��
 ��
 ��'��������
 ���
 ���'�-	
 �������
 ��
;���	�
,
����G*
4	����������������
��,
�	��
��
�	�
�)	�
 ����������
 �
 ��
 ��'��������*
��',
 /=02
�������
���	
��
0E=F
�
0E=E
���	
�����
��
��
������
�����
��
�	�
���'�-	�
"��
�����'��
�	'��
��
�� 
�����	��'��
��
�	'��

������
,
����
0EHA
�	

��#�
���	�
��
��
�����
����
 �����*
 4��
 ��'���	�
 ���
 �����
 ��
 �����������	�
�������
��
"��
��
����'�����
��
�����	
�������	
,
�����
�	
�	�
���	���
����'���	�
��
�����	
 	'���
,
�&�
�	�
���#�
�	�
��
������	��	
���
!�	,���	
���
���	��
���
���	
,�
�	�
 �������	�
 �	�
 ��
 ����'������
���
����	
����	
/JA2*
8�
�����������
	'������
���	
�	�
��%�������
��������
���	���
�	���'��
��
��
��'�-	
����
����'������
���
-��
'���	
/HE2*
��
��'�-��
��
�	'��

�����
;���	�
��%�����
��
�����������	
��
���
'����L
3�����	�
�����
��
����
���
����	�����
��
����	
��
���
�������
"��
��
��������*
�
��
����
�	������
������
������	�
���
!�	,���	
���
���	��
�����	�
�������
�	�
���	���
��
��
%������
��
��'�-��
�
�	�
 ������
 ,
 �
 �	�
 
�-	�*
 C�%%��,��
 �����'���	�
 ��
 �	�
�	���	�%���	�
"��
���������	�
��
������%�������
��
�	�
��������	�
��������
 ���
9
������
���������:
���
�� �
��'����
�	�
���	���
��
��
��'�����
,
��
-�������*
!	�
(����
�	�
���'����
��,	�
���'�-	�
%���	�
%������������
����
Salud Mental, Vol. 28, No. 2, abril 2005 5
�	����
��
�������������
���
�� �
�����
��
����
������	�
������
"��
��	'�'�������
������
��
%����	*
<��'���
�������
�������
�	��������
��
������	��	
��
��
 
���	���
 �	�����	�
 ��
 �	�
 �	�
 ����'���
 ����	��-��*
;���	�
 ��
 �	�������
 ��
 ��
 �	��'��
 �����������	�
 ,
�������
���
	�
 �)	�
 %��
������	�
 ��
�	��
 4�����
���'	��
���	�	���	
�����	
��
�������������
'�	������
"��
�������
����������
����	�	�
����	��	�
���������	�
������
,
%��
��
������
������	�
���
!�	,���	
���
���	��
�����	*
����&�
���
�7��	�	
��'�	
�	'��
��

���	���
��
��
�	�
'��
 
�����
 /JH2�
 �����'��
 ��7�	�
 %������������
 �	�	
��
���
����
�
� !��� ���������
,
��
���
����
�
� !��� �������

�
���
��
��,��
�����	���
�������
��
��
�	�����	�����
�
�	�
���	���
���
��7�	�
�	�
;���	�
��
%����
�	���	
�	�
��
�	�'���	�
����������	
��
�����
�
��
������
���
�����
'��
�������	
��
+�����		�*
<��'���
�����'��
��
 ��'�	
9�
�����
�����
,
���	I:�
"��
��
���	
��
�����	����	
�����%�����
�
��������������L
���	
��
��������
�������
�����
�	�
��
�&�
��������
	'��
"��#�$
���������	��
�
�
	�
/JJ2*
����G�
���
��
���
������
�&�
'���������
���
����	
���
���	�
������

������	
�	�
��
�����
����	���
�	����'��
��	���
�
��
�������?
��������
��
�7��������
���
�� 
����
��-��	
/�� �2�
��
���
�� 
��
�����%�������
/��� 2�
,
�	�
�	
����	�
��
������
��
"��
��'#�
����������
��
�����	
 �������	�
 �	�����
 ��
 9�	���
 ��
 ��
 '�	�	�#�
�	�������:�
,
��
�	�
(����	�
�)	�
��
������
�
��%������
��
����	
���	
��
��
����	'�	�	�#�?
�������)��
�������
�	��������
,
��	%�������
��
�	
"��
�	�

���
��������
�������

����	�*
!���
�	����	���
��
����	
����	
��
��
�	'��

������
�����'��
��
���#���	
���
"��
��
������
���	��
��
��
���
�����
��������������
����
/0A2�
,
��
��
�����
%���
�
��
�	��
���'���
%	�����
������

��������
,
��
������
��
�	��
��	'������
 �	'��
 ��
 ��������	
 �������	
 ��
 ��
 �	��
�������*
�	������,�
����#����
�	������
"��
��
�����������
��
����
���#���	
��
��'�
���'���
�
���

�'��������
���#��
�����
 ��
������
����G�
 ��
 ���	��
 ��
����G*
 +�
 %�����
�������
'���������
 ���	
���
 ������
 ���&����
 �������
�	�������	�
,�
��
���
��
��
������
��
�������

�
�	�	���
�	
��,
�	����������
���
���������
��
��
�	�'���
����
"��
�
	��
�#
�������
��
�7��#���	
���	�	�������	
��
��
�������
��
�������������	�
���
���#���	*
!	�	�
�����
�������
��
���������
��
�)	
��
��
���
��'������
���
 -�'���	�
����G
 %�������
 ��
8����	�
D���
�	�*
�	�	
��
 
	����-�
 ������	�
 ��
 �������
������
�����
��
������
��
�(���	
�
��
���	����
��
��,�
�	��
����
 �	'��
 %	��	
 ����	
 ���	
 �������
 ��
 �	�'���
$������
�	���	�
����G�
,
�	�
�)	�
��
��
���������	
,
��
������?
0E0H�1AAB*
8�
�	�
��	�������	�
��
��
����'������
��
��
�����
���������
��',
/=02
���	��
��
�����	
��
����
��
�������
����	�����
���
��%�������
�
��
"����
��'�
������
��
0=
��
��,	
��
0E=F
���

������	
��
;���	�
,
����G�
 ,
�%����'�?
98���
�	��	
��������&
	�����	�
�
�	�
�����
�#%��	�
�	�
�	�
���7��	�
=A
�)	�:*
8�
�����	
"��
�	�
������	��	�
"��
��
������'���
��������&�
��
��������
��
 ��
 �	�������
 �����#%���
 �������
 �	��
 ��
 ��������
��������*
4��	
����
 �������
 �������
�������
��
 ��
��'�����
����
���
����'��
���#���	
��
;���	�
,
����G�
8�����
������,�
"����
�
	��
	������
��
�#���	
��
&
��
,
��
�����
<������
 	���,
 �������'��
 ��
 ���'��
�&�
 �������
"��

�,
�	'��
��
������*
<��
�	�	
����
������	
��	���	�
��

��	
��
��
������������
���

������	
��
��
�	'��

�����
��������
�����'���
����	�
�
 ���	����
��	�

	���	��
���
��
"��
�	'�������
�	�	
��	�	��	��	�
��������	�
��
.�	����	�	�#�
,
��
!�	,���	
���
���	��
�����	*
 	
 ��
 
�'����
 ������	
 �
 ���	��
 ���
 ��'���	�
 ���
 ��
��7���	
��
�����'�������	�
��,
�	��'���
,
���
��
�����
��	��	
 ��
 ������
���	�	�	�#��*
 +	�
�&�
 ��������	�
�	�
�	�
����������?
��
�	��'������
��
���������
��
%	��
��
�������
��
��������
�������	
��������
��
�����	
��
���
��	����
������	���'
����	�������
��
(�)
�����'������
�	�
��'��
/02
,
 ��
���
,
4���
/B>2�
�������	���
����
'���
���
�����	
 	'��*
8��	�
���������	�
��
���
��
��
9�����
��������:
,
�'����	�
��
�	�������
����
��	
��
�	�
������	��	�
�&�
 �������	������
��
 ��
 ��	��
�	�
�����?
 ��
 �����������	
��
 ��
 ��������#�
 ��������
 ,
 ��
'�	����	�	�#�
�	�
��
�����������
��
���
��������
���
�� 
���	�'������*
���	�
������	��	�
��
����
�������������

��
���	
��
�������
��
 ��
 ��������
��
������
��
 ��
�	���������
	
!���
�	�
���
������
��
�������
�	�����
�	�
3�����
/B=2�
��
��������
��
��	�	�	���
����%�������
��
���������
	
R���
/BH2
,
�&�
�������������
��
��	�	�	���
����%��
������
'��������	��
	
.���
/0F2
,
���
��������
������	�	�
������
	
����������������
��
������%�������
��	�	������
/FE2*
�	�
��
������	��	
���
!�	,���	
���
���	��
�����
�	

�
 ������	
��
 %	���
��&�����
 ��
 ������%�������
��
�����
 ������	���	�
 �	�
���	�	�#��
 ��
 ��
 
����	�
 ��

��
 ������%����	
 �	�
 �	���	�%���	�
 ��
 ��
 �	�	
���������	�
	
4 !��
"��
��������
��
����'���������	
��
��
����
��

���	���	��
	
����3���
,
��
������%����
����
��
�����
��
��������'������
����
���	�	�#��
��,	
�	��	��������	
��
�	�������	
	
�����%���	����*
4��
��'���	�
�����
��
����	
��
�����
�	���������
��
����	
��
��,	�
�������������
��
��
��������

������
��
��
��
���������
��
�	��	�����
�������	
��
���	
���
�	����-	
 �	�	
��
 �	��	��������	*
���"��
 �7�����
�	��'���
��%���������
��
��
�	�	�������	
��
���	�
���
����	��
�	�
�������
�	�
�������	���
�	�"��
��������
��
������%�������
��
�����
��
��	��������
��
����������
�	
�&�
	�	����	�
������	
�������	�&���	�
��
����	���
�����	
�������	
�&�
�������	
,�
 �
������	
,
 ����	
����	��
 ��
 ������	��	
 ��
�������
 ������������
 �	�
 ��
6 Salud Mental, Vol. 28, No. 2, abril 2005
�����	
��
��
�������
������
	
��
��
���
�������
��	������
	'�������
��������
��
����������
��
�(���	�
�	�&���	�*
D��
���	7�������
�����������
����
������
��
�������
�����
��
�	��	�����
�������	
���
��'������
��
��
�	��
�	��������	�
 ��
 ����"����
 ���	�	�#��
 ���	
 ����������
�����
��
���	�
�����	��	��
��
��
������	
��
��
�	��	��
������
�����
�	�
�����	�
�	�	�������	�
/�������	�2
,
�	�
���������	�
/%������	�2�
,�
"��
 ��
������	�
�	��
������
 ��
�����
�����
���������
��������
"��
 �	�
���
����	�
������
���	
=AS
��
���
�����
��
�	�(�*
!���
��
��"���	%������
�	�
�-����	�
��
%���������
��
�	��	��
������
�����
�����	�
�	�	�������	�
��
0A
�
0=
�����
��,	�
"��
��
���	������
��
�	�
���������	�*
D��
	'-�����
"��
�	��#�

������
�
���	�
������	�
��
"��
�	
��������
�	��������
���
�����'���
��
���	
���
'�������
,�
"���
�	�
�-����	�
���
�����
���������
����
��
 ��%����
 �	�
 ��
 �	��	��������	
 ��
 ��
 ���

�-	��
 	
%���	���
 ��'��������
 �	�����
 ������
 %��	�����
 ��
���������
���
�����������	*
!	�
�	
������	��
���
�����
����������
�	�������
��
������
�
��'	
������	�
�	�

�-	�
��	����	�*
 +�
 �	��	�������
 �����
 �	�
 �����	�
�	�	�������	�
�����
�����	
��,
��������
������������
�������
��
��
��	������
���(�
�	�
������	�
��	���	�
��
K��,
,
�	��'	���	���
/F02
,
��
K������
,
�	��'	�
���	���
 /FA2*
4��
���������
��
 ��������
 �
���	�	�	�#��
��
 ����	
�	���������
�	�	
������
�
	��
��
�	��'��
��������
���
����������
�	�
�����
"��
��%��,��
��
��
�	��	��������
�	*
+�
 �������
&�
����

�
�������	
��
�(���	
�����	�
��,�
�	�����
��
��
�#
�������	���
��
������	
��
�	�
�����
,
��
�	��	��������	�
�	
���	
��
���#%��	��
���	
����
'���
��

����	�
/HJ2*
+�
�������
�	����������
��
����������
"��
�	������,�
��
����������
��
���
���������	���
��
��
�-������	
���
���	
��
 ��
���
���
��
 ��
 ��%�������
��
��������	��
�	�������	
 ��
 B�0H�
 ��
 ����
 ������
 ��
 ��������	
���	���	�����	
��
��
�����%�������
��
���������
�������
'���
/J12*
8�
����
���	�
��
��������
�����%�����
�	�
�����
��
��
FB
�������	�
��
���*
�	�	
'���
��
��'��
����
��
���
�������
���	������
�	�������
��,��
��������#������
��#�����
��
����%������

����
��
������
	
"�����
������
��
��
����*
!	�
��
���
����
��

�������
���������	�
��
��-��	
�%�����	
�����
��
�����	
��
=AS
��
���������
��
�����������	
�
�����
"�����
��
���

�-	�*
 	

�'#�
���	
�	��'��
������%����
��
��
������������
��
��
�%�����	
"����

�'#�
����'��
�	
��
���
�	����
	
��
�����	*
3�������
 ����'��
 ��
 ��������
�	��������
 �	�
 ����
����
���
��
��

���	���
��
��
��������
%��
�	��'��

��
���
��
����������	
�������	�&���	
��
���
�����
��%���
�����
���������
"��
��
����%�����
��
��
����
������
,
����
��
����
��
��
����������
��%	������������
�	
�7���
��
����������	*
+�
�������������
��
����

������	
������
���
��'���	�
���������
���������	���
�������
�������
,
�	������*
4�
�	
��
��������
��
�	�%������������
��
����
 ��%	��������
�	�
	'����
���
��%���������
"��
�	��#�
�����
��
�	����
�	�
 ������%����	
 ���
 ���
�����	�
 ����
 �	�������
 ��
�����	�
�	����
��
������	
�
	'�����
��
�����	
��
����*
!	�
	���
������
T"����
������
�
"����
,
��&��	
�	�
������	
�
���
����'��
�������	�&�����U
T4��#�
����	
����
������
�
��'	
��
��
��)	
	
��
��
-	���
�����
��
��
����
����	�������U
8�
��������
"��
�����
"��
����������
��
�����
	
�
�	�	���
	
�	
 ��
���������
����
%�����
�
��
�����	
�������	
���
���	
����
���
��%�������
"��
���
����
��
����������	*
����&��
�����
����'���
��
������������
�����������
�����
 �	�	
 ��
 ��
 ���	
 ��
 ���
 �	'����	���
����������
��������
�	����'���
��������������
�
��������

	������
�����
��
��������������*
<��'���
�	�����	����
�
����
��������	
��
������
%�������
 ��
 ���������
 ���������
 ��
 �#���	��
 ���
��	�	�	��
5
 %�&����
 "��
 ��
 ��
 �����
 
�������
�&�
%��������
��
 ������	
������
 ��
 ��
 ������
 ��
�����	%��
��	�������
��
���	%��
��������
�����	�'��'���
��
��%���
�����
��
K�����,�
�������
���7���
�����	����'��	����
��
���7��
��
$�������
,
��
���������
��	�������*
4�

��
�	�������	�
�������	�
�����
������	���	�
�	�
��
�����	��	
�������������
%��������
��
��
�	'������
�������
 �	�	
 �	
 ��
 ��
 ��"���	%�����*
 +��
 �����������
�	��������	���
��
��������
��
��
�����	
0
/>02*
�������
�	��������	���
��������
�	��'��
�������
,�
"���
�	�
 �-����	�
 ��
 �	����-	
 ���������
 ��
 
���	�	����
��'������
��
�	������
��
��
'���	
�	��	
���
��	�	�	��
H
,
��

���	���	
�+�
�E
��

�
���	�����	
��	����	
�	�
 ��
 ��"���	%�����
��
 ���	
�����	���
 /0B2�
 ,
 ��
���
��	�	�	��
11
�	�����	���
�
���
�	����������
/H=2
��
��
 ������
 ��	�	�	��
 
����	
 ����������	�
 ��,
���7���
�
��
������
��,�
�����������
	����	��
��
�#��
��	��
��
��
��	���*
�����
�	��������	���
�	�
���
"��
���)��
�
�	�
�����
������	���	�
�	�
��
�����	��	
'��	���
/�����	
12
/=B2*
�	�	
�����
 �����������
 �����	�
 �����
 ������	���
�	�
�	�
����
�����������	
������
��,	�
��%�������
��
������������
�	'����	���*
D��
 ��
 ���
 ��%���������
�&�
 ����&�����
 �	�
 ���
����%������	���
��#�����
��
��
��%�������
��
���
�����
	
�������
��
��
���	���*
�����	
��
��%�������
����
��
�	��	�����
�������	
��
��������
�	�
��
������
��

�������
 ���	�����	
 �	�������
 ,
 �������
�����%������������
�&�
�������	
"��
�����	
��
��%���
�����
��
 ���	�&����*
CUADRO 1. Genes relacionados con la
esquizofrenia. Localización
1q21-22 8p22-21
5q21-31 10p15-11
6p24-22 13q14-32
6q15-21 22q11-22
Salud Mental, Vol. 28, No. 2, abril 2005 7
�	�	
����	�	
�7����
�����������
����������	
����
����
��������
��
����������	
���������	
�������	�&���	
�����
�"�#
���'���
�	��'���
���������	���
�������
�����
���
,
�	������*
+	�
 �����
 ������	���	�
 �	�
 ��
 ��%�������
 ��
���
�����
��������
��
��
�����	
F
/=B2*
<��'���
��

��
���	�����	
�����
������	���	�
�	�
��
������	*
+	�
�&�
���	�������
��
�����,��
��
��
����
��	
B
/>2*
���	�
��������	�
�������	�

��
���	
��
���
�����	��	
��
 ��������
 �	�
 ��
 ���
 ���
 ������	����	�
 ��
 ��
 =�

���	7������������
�	�������	
��
0J"01L
��
�����	��	
��
�&���	
�	�
���
�����������
��
 ��
 ������
0="1=L
,
��
�����	��	
	'�����	��	�������	
�	�
��
������	�
�B
��
�	�������
�	�������	
��
00�0=*
����
��%���
��,
���	������
���
�	��	��������	
��
��
 ���������
"��
����
��	
�����
�	�
��
��	��	
�����
��7����
 ,�
"��
 ��
��%�����������
��7���
 �	������,�
��
���	
�������������
��
��
��	���	
��	�����	
��
��������
���
��,	�
�����'������
������
��
���
��������
,�
�	�
�	
����	�
���
��-	�
����������
��
��'�����*
�
�����
��
"��
�����
 �����	
���&�
 ��
 ��'�
"��
 ��
�������������
���
��7	
��
�	�
���#%��	�
�������
���
���	�%���	
��	�	�����	
55
,
5R�
�	
��

�
������
���	
 �(�
 ��
 ������������	
 ��'��
 ��
 ���
 �	����-��
�����������	���
"��
�������
��
�	�������	
��	���	
��
��
��%�����������
��7���*
�	�
 ��
 �	������
 ��	�	������
 ��
 �����������
 ��
��	���	
����������
"��
�������
��
��%�����������
��	�
�������
��
���
��������
�	�
���������
������	��
��
�	��
%	�	�#�
��
�	�
���������
�7����	��
��
����������
���
��7	
��
���������	�
��
���������
��7���
����	�������
��
������
����
��
�	�
����������
��7�����
���������	�
,
��
����'���
�������	
���
��7	
%��������
�	����
,
�����*
8�
�	�
(����	�
�)	�

�

�'��	
��
������	��	
������
��	�����
��
��
������������	
��
�	�
��������	�
��
��
��%�����������
��7���
��
��
�����
�	�������*
8�
���
%���
��������
����
��
������	��	
���
����#���	
��
��
���
4�R
/������
��
��
��%�����������
��7���
R2�
�	�������	
��
��
'���	
�	��	
���
��	�	�	��
R�
,
��,
�����
��
��
���
����
 �����	���	������*
���	�
�����
 ���	������	�
��
����
��	���	
������
�����%�������
��
������	
�	�
��
����������
,
�	�
��
�	�
����	
��
"��
���(���
��
����
�������
����	�?
��
����
���
����	
�	�����	���
�
%���	���
��
�������������
,
���������
��
�	�
��	���	�
��
��%�����������
��������*
+	�
�����������
�	�?
4$0�
��
������	�
�������
�����#%��
�	�
;<0�
��
���
������	�
���	���
"��
���������
��
��
������	��	
�������	
���
���	��%�	�
,
��
������	��
�	�
��
��������'������
��
���	�
��
;����
	
��%�	'����	��L
8�71�
 "��
 ���������
 ��
 ��
 ������	��	
 ��
 ��
 ������
��	�������L
��<�B�
"��
��������(�
������������
�	�
4�RL
�3<�0�
��	����	
�	�
��
���������
��7���
5R
��
�	�
���	�
��
��������
E�*
8�
������	
����	
�	�����	���
�
��
%������
��
�����
4�5
"��
����������
��
��
�������������
�����������
�����
����������
4�5E�
�	�������	
��
0J"
1B*0�
,
��,	
�%���
�	
 ��
 �����'��
 �
 �	����
 ,�
 "��
 
���	�����%���������
 ,
���������	���
��
����
���
	����	���
���������
��7���
��	���)���
 ��
 �����	��������*
8�
������
����	
��
�����
���&
�	��������	
�	�
�����
�����	������
��
������	��	
�������������	
"��
���'���
����������
��
��
������	��	
���
	����	�
�	�	
��50
,
; <B*
+	�
�	�
�	�
�����
�����'���
�
�	���
,
��50
�����	����
��
������
��
4�R*
8�
��������
�	�
�	�
�����
"��
��%���,��
��
��
�������
���
����	������
���
��7	�
�������
�������
��
���'�-	
����
�����	
��
%�������
�	�
�	�
	
�&�
���	���

	�	��7���
����
��
�	�
������
��
���	����
��
������	�
��
��
�	��
����
������
���
'���	
����	
���
��	�	�	��
5�
�	����
��'��
�	�
��
���
"��
�������'�
�	�
��
������
��

��
������
 �������	
 �����	
 �
 ����
 ��	�	�	��
 /102*
8���

������	
�	
���	
 ����������
 ��
 ���
�	'������
 �����
������
�	�
���������
��������#������*
D��
��������#�����
"��
�	�

���
��������������

��
���	�
��
��
������	��	
���
������-�*
��������������
��
��������
���
%������
��
��
����
��
�����	��	
���
������-�
�������'�
�	�
��
������
��

�������
���	�����	
�	�
��������
 ��
���	
����'�����
��
 ��������	
�	�
 ��
 ���
����
J"F0
/FH2*
8�����	�
�	���������
�������	�
"��
��
���
 �������	
 ��
 ��
 ���
 $�5�!1�
 ��
 ��
 ����
 ��
�������������
�	����
 ���
 ����������
 ��
 �������
 �
�������
��
�	�
�%�����	�*
CUADRO 2. Genes relacionados con el trastorno bipolar
Cromosoma Max.LOD Relaciones
4p16 4.80 Receptor D5 Dopamina
11p 5 — Amish-Tirosina Hidroxilasa
12q 23-24 4.90 Quebec-Enf.Darrier
18q 22-23 4.06 Costa Rica
21q22 3.40
Xq — Ligamento
CUADRO 3. Genes relacionados con la enfermedad de
Alzheimer
Proteína precursora beta-amiloide 21q21-3
Apolipoproteína E 19q13-1
Presenilina-1 14q24-3
Presenilina-2 1q42-1
Enzima degradadora de insulina(IDE) 10q23
CUADRO 4. Genes relacionados
con el autismo
Cromosoma Max.LOD
1p 2.15
2q 2.99
6q 2.23
7q 2.53
13q 3.0
8 Salud Mental, Vol. 28, No. 2, abril 2005
!	�
	���
������
���
��
���
������	���
�&�
��%�������
��
��
���
���	
	����	*
8�
'���
��'��	
"��

�,
��%�����
����
�������
�	�
��������
�	�
��
���������
����'�����
��
���	
	�*
8�
��
�����	
=
��
�������
��
%���������
��
�	�
����	�
��
��
���	
	�	�
���
���	������
1
��
��%�������
�	'����	���
/112*
D�
������	
�������
��
�	'������
����	��-	��
�	����
���
��,	�
�����������
��
 �	�
���	
����	�
"��
��
 �	�
�	���	���
���
����	
�0
���
������	�
�1
��
�	�������
�	�������	
��
00"11�1F
/=�
0>2*
8��	�

������	�
�	
%���
�	�
��������	�
��
�������
�	'������
/002*
�	�	
��
��'��

�,
�����
��
���	���
"��
��
	%������
���
����	�
�#"���	�
���%�����
�������
���	
	��
��������
"��
	����
�	
���
����
,
���%�����
	��	�
�#"���	�*
��

��
���
������
�����
�����
�����
,
��������
����	�
�����	�
��
��������
��
��
����������
$0�
��
���	�����	�
�	�
�����
"��
��%��,��
��
��
���%�������
��
���	
	�?
��	
"��
��%���
,�
��
���

��'���
,
	��	
"��
�	

���
��
�	�
���
	�
/B12*
�	�	
�7����
��������
�����
�	�
��	�	�	���

��
���	�
,
�	�
���
������
��
���������
��
�����
"��
�	�����
�	����
�
���
�	����������
��	�	������
������
�����
������
��%�������
��
��
��������
��
���	
	�
��
�	�

����
�	�*
!��	

�,
�����	�
����	�
���
�	��	��������	
��
"��
��
�&�
�����
��
�#���
�����
�	
"��
��
�	�������
�	����
,
�	
"��
��
�����
�	�
���	�����	*
�	����������
�	�
�-���
��	�
��
�	��	��������	
��������	
	
��
'(�"����
��
��
�	�����*
��
����������
��-��	�
�	�
����
�	��	��������
�	�
 ��
 
�
 ���	�����	
 ��
 �	���	�%���	
 ���
 ������	�
�B
��
�	�������
 �	�������	
��
00�0=�
��	����	
�	�
��
'(�"����
��
��
�	�����
/0=2*
8��	�
 ������	��	�
 �	
 ���	
 ��������
 ����'�����
 ��
����������	
�������	
�&�
�������	
,�
�	�
 �	
����	�
��	�	���	���
��
��-	�
����	�������	
�������	�
 ���	
"��
 �'���
 ��	�����	���
 ������������
 ����
 ��
 ������
�����	
����	���
��
�	�
�����������	�
��
#��	��
��������*
��
�	���������
��,
�������������
��
���������
���
���	��
 
����	
 /1=2�
 �����
 �	��'��������
 �	�
 �(�
��,	���
����
���
��������	���
��
��
�������
������
/BA2
,�
����������������
����
�	�
�������	���
��������	�
	'�
�����	�
 �	�
 ��
������������
��
 ���
 �������
 ��	������
��������
��
�����������
�������
/H02*
8����
��������
��
�������	�����
�	�������
����������
�	�
������
	'�������
��
��'��	����
���	
���'���
��
������
���
�	����
��'������
	
��
��'��	���
�������
�	�
��������
 ��������
 ��
 %������������
 
�� �
���
 	
 �	�
��	���������	�
��
��	������*
!	�
 �������	�
 ���	�
 ������	��	�
 ������
 �	��'���
���������	���
�������
���	
�������������
��
����	
�	��
��
������	
���������	
��
���	�������
"��
�������
�����
���
��	������
������
��%����������
��
���	�
���������
�	
������	���	��
���"��
�	
�	�
���
�����'���
�	�	
���
��'��	������
,
 ������
 ���������
�
�������
 ��
�(���	
��	�	�����	
 /=H2*
 <��'���
 ��
 ���	����
 "��
 �����
�������
������
	'�������
��������
��	���������	�
��
������	�������
/=2*
��#
�	�
�-����	�
���
�������
��	������
����	�����
����
���
 	�������
 �������
 
����	�	,������*
�������	�
 ���
�������
�����"�������
 ��	������
 ������
 ���
 �����
 �
�������
����������	����
�������
��
��
�������
�������
����
����
 �������
�����������
 �������
 
����	�	,�������
����	���	�*
���	
�(�
�&�
����	���������
��
"��
���
���
�����
��	������
��
������
����
�	�
���
����&�����
"��
������
 	�������
 �������
����������
 ���
 �	������
 ���
�(����	
�������	
,
���
�(����	
���	�
	
�������

��&���
���
,
�������
����'�����
/JE2*
D�
 ������
 �����%������	
 ��
 	'���	
 �����	
�	,
 ,
�	��'	���	���
/=H2
������	�
�������
��	������
����	������
�������
��������������
���

��	����	
��
��-��	�

��
���	�
�����	�*
+��
�������
��
������%����	�
���������
�����
��������
��
���
�	����	�
����	
�
�������	�
�������	��	�
��
�����
�7������	�
��,
�������	
��
��
������	��	
 ����	����
 �	�	
 �	�
 "��
 �	��%����
 ����
 ��
�������
,
��
��%��0
��'�����*
4�
'���
,�
�����
��

�'#��
���	�����	
�������
�������
�	���
 ��
 ��
 ����'�	
 ��
 ��������
 �����	�
 ��
 ���������
���������
�	�	
�����
/0J2�
���	���
/JB2�
�	�	�
/FB2
�
������	

����	�
/F=2�
����

�
���	
��
������
��%	���
��
�7��������
���������
��
�������
��	������
����	�����
���

��	����	
��
��-��	�

����	�
�����	�*
�	�	
 ���
 �������
 ��	������
 ������
	'�������
���
������
��	�������
�7�����
���
��'���	�
�	��'��
�	�%��
����
�����
����
��	���������	
,
��
����������
����������
��
��
���
�������
��	������
"���
��
���	��
��'����
���	�
�������
�����������
�������*
�������������
6	��������
,
�	��'	���	���
/J=2
���
������	�
���
��%��������
%������������
�����
���	�
�	�
��	���������	��
���
������
��
�����,��
��
��
�����	
H*
 	
���	
��������
���
��%��������
'&�����
��
�����	
��
��	�����	
 ,
 �
 �	�
 ��"�����	�
 ��
 ��'	�
 ��	���������
�	��
 ���	�
 ,
 ���	
 ��
 %�����������
 ��
 �����	
 �
 ���
���������	���
������
,
��������
,�
"��
��
 �����������
�������
�	�������
��
����������	
��
��%���������
���
���#%�����
��������
"��
��
��	������
�������
�����

��
���	��
�	
"��
�����
�	��'���
���������	���
�������
�����
���
 ,
 �	�������
 ��#
 �	�	
���
��
 ��������
 ��
 ��������
�	�
��
���������
,
�%��������
���
��	���������	*
+��
��������	���
������������
���
�����������
��������
	
����
���
�����	
��
���
�������
��	�������
��'���
��
CUADRO 5. Frecuencia de los alelos de la alcoholodes-
hidrogenasa 2 en diferentes grupos étnicos
ALDH21 ALDH22
Alemanes, escandinavos 1.00 0.00
Húngaros 0.99 0.01
Indos 0.98 0.02
Coreanos 0.85 0.15
Chinos 0.84 0.16
Japoneses 0.76 0.24
Salud Mental, Vol. 28, No. 2, abril 2005 9
��,
�����	
�������	
"��
��
�����
���
��%���������
�������������
������������

����
���
����	���
������
������
�
����������	�*
�������
��
�����
���������
�	�
��������	���
�	�
���
������
����%������	���
��#�����
,
���
��
�	��
��%	�������������
��,
%���������
��
��
�	'������
�������*
+��
�&�
 ���	�������
��������	���
��#�����
��
�����,��
��
��
�����	
J�
�	���
��
��%�����
�	�
�������	�
 ���	�
��
�������
����������
,
 ��
���	�	�#�
����
��
����
��
�������*
8�
��������
�	�
��
��%�������
��
!��G���	�
��

�
���	�����	
��������
��
�����������
��
�������
��	������
��'��	������
	
�������
��
��	�������
��
�	������
�
�
���
�
���
��
/FJ2*
�������	
��
�����������
��
�����
�����
���
�������
����	���
��
��������	
��
���
����	���
���
)����
��
��
��%�������
��
���
�����
/H>2�
��������
"��
��
��
������	���
�(������
��
����������
���
�����%����
'���
�����
�	��%����
��
����	
���
�����������	*
 	
�7�����
���
��'���	�
��
����������	
�������	
��������
(�����
��%�������
,
��
�����	
��
���
�������
��	������
�'��
 ��
 �	��'������
 ��
 ����������
 ���
 ������
��������������
��
����������������
/>12*
�����

���
�	
���
	
�����	
��
���	�#�
"��
���
���
��	���
���������
����
������'���*
�
	��
��
�������
������
,
��
�����	
��
���
�������
��	������
�'���
������
�����
������
��
����
����	
/BJ2*
��
������
��������
�	�	
��
��"�����
�������
��
����	���
���
�(����	
�������	�
��
����
�����	
��
�����������
��
���
�������
��	������
���
�����
��,
��	���	���
/1E2*
+�
 ���'����
 ���	
 1�
 	
 ���'����
 �	
 �������	
 ������
�������
��
��
�����������	
�	�������	
"��
��
��������
�	�
���
%���������
�������
�
=S
��
��
�	'������
�����
��*
8�
�&�
�	�(�
��
�������
�	'����	����
�	�	
���
��
3���	�����
 	
 ��
 ��
 �	�
 ����	�
!���
 ��
����	���
�	���
��
%���������
��
��,	�
�
FAS*
+��
��	���
�7���
�������
���
������
�����	���
,
��
�-������	
�	
�������
�	�
�7��	�	�
����
��������
 ���
������
�	��������	����
���
�����������
	��������
 �������
,
�����	�����������
�	�
�	
"��
��
����
�������
�������
��
����
���	�������
��
������	��	
��
����	�
��	���������	�
����������	�*
8�
����
������	�
�������
��,
�������	�
��
��������
����
'�-	
��
�����,
,
�	��'	���	���
 /12�
"������
���	��
����	�
��
��	�������
��
��������
�	�
�������
��	������
��'��	������

������*
+	�
 ���	���
 �������	�
�����
�������
��
�	�����	���
��
������	
����	
��
����
��
��
�����
 �	�	
 ��
 ����������*
 8�
 ��'��
 �	�����	���
	'������	�
���
��%�����������
���	��&���
"��
������
�������
'���
��	����	���
��
��������*
+�
���������
��
��������
��
���	����
�	�
��������
��
�����	
���	"�#����
,
��������
���	�	�	�#��
��
�����
����
�	�������
/�<�!��2�
"��
����������	�
��
�������
���
��
�� �
�	�����	�������
�
��������
��
���
�������
��	������
�������
��
1A
�#��
��
��������
��
��%��������
����*
��
 �����
�������
��
�	���	'�
 ��
���������
��
	��	�
�	�
������	���
�����#%��	�
��
���
�������
'���
��
�	�
���	���
��
+�����
���?
���
����	"������
�����#%���
,
��
������	�
�+D<1�
 �	
"��
�	�%����
����������
��
��%�����������
��
�������
'���*
8��	�
�������
�	�����
��,��
��
���	
���������	
��
��
�����	
��
���
�������
��	������
�	�	
�������
��
��������	
��
��
���'����*
D�
��������
������
"��
�'��
��������������
��������
�����
��
��
��
��'����
,
�	��'	���	���
/=2�
"������
	'���
����	�
�������
��	������
�	�
������	�������*
+�
������
�	�������
��
��
��	���	
�	�
��
����
��

���	
�	
%��
������	
�	�
�������
�����
�������
��
��'����*
+	�
���	���
	'������	�
�������
��	������
�	�
������	�����
���
��
��������
�	

����	�
,
���	�����	�
���������
��
 ��
 ���
 ����	���
 ��	�������
 ��
 �	������
 ,
 ��
���	�	����
 ,
 �	����	��
 ����&��
��%�����������
��
 ���
������	�

���	�
%	�#���	�
���	�	�
,
��&������
��'&����*
���"��
��
���'�-	
�	
������
��,
�	���������
,

�
���������	
���
����
�	�������
����
����	
��
��������
CUADRO 6. Diferencias fundamentales entre el transplante nuclear y la clonación reproductiva
Transplante nuclear Clonación reproductiva
Producto final Células que crecen en medio de cultivo Un ser humano
Propósito Tratar enfermedades específicas Duplicar seres humanos
Tiempo Pocas semanas Nueve meses
Madre subrogada No Sí
Creación de un ser humano consciente No Sí
Implicaciones éticas Similares a investigación con células embrionarias Temas muy complejos
Implicaciones médicas Similares a terapias celulares Reservas de seguridad y eficacia
CUADRO 7. Aplicaciones terapéuticas de las células
troncales
Tipo de células Patología
Nerviosa Parkinson
Alzheimer
Enfermedad cerebral vascular
Lesiones medulares
Esclerosis múltiple
Músculo cardiaco Cardiopatía isquémica
Insuficiencia cardiaca
Células beta Diabetes mellitus
Sanguíneas Leucemias
Inmunodeficiencias
Sida
Hepáticas Hepatitis
Cirrosis
Músculo esquelético Distrofias musculares
Oseas Osteoporosis
Diversos Neoplasias
Quemaduras
Traumatismos
10 Salud Mental, Vol. 28, No. 2, abril 2005
���	���
 /H2
 
�
 '�����	
��	�����
 ��
 ������
 ��'����

����	
��	���	*
3&�
��������������
��
����	
�	����	
/FF2

�
������	
��
	'�������
��
�������
��	������
��
��
 �����
 ������	�������	
 "��
 ���	
 ������
 �
 ��
 ����
������*
<��'���
 �������������
 
�
 ������	
 ��
 ����	
 ,
��	���	��	
 
	���	���
 ��
 ��
 �����	
 ��
 ���
 �������
��	������?
�	�'����
���	�
��	���������	�
�	�
��
�����
���
������*
����	��
,
�	��'	���	���
/==2

��
��%	����
�	
�	'��
��
�	��������
��
��
�����	��%��������
�����
�	�'������
��
��%���	
�������	
��
���	���
���������
��������
���
����������
"��
�	�-���
��
�����������
���
�����
�	�
��
�������
������*
8�
��	���������	
 �����,�
 �����%�������
��
�(���	�
��
�������
�	�&�����
�
		���	�
��������	��
����������
,
������	
��
�	�
��'��	���
��#
	'�����	�

����
��
�����	
��
'����	����	��
����������	
,
������	
��
�������
��	������
��
���	�
'����	����	��
����������
���
��%���	
�������	
��������
���	�'�������

	���	���
��%�����������
��
���
�������
��	������
���������
���
���
�	�
�	��������
������
��
��'��	���
�������	����
	
�	�
��%�����������
�� �
���
 ��
 �������
 ��	������

����	�	,������
 ,�
 %�����
������
 ����������
 ��
 ���
 �������
 ��	������

����	�	,������
�
�	�
���	���
�	���	���
�%�����	�*
4�
�����
��
��
�	��	
���	����	����	
"��
��'�
�������
��
����	
��
��
�������������
��
�������
��	������
,
��
��	,������
��
��
��#�����
����
	%����
���

����������
�����������
����
���
��������	���
��%���������
��
��

����	
"��
�����������
�	
������
����������	*
 	
��
�	��'��
�	�������
�	�
�&�
�����	
��
���	��������
����
��
��	������
�����������*
8�
����
������	
��
�������	�
��
 �-����	
��
����	�
��#����
��������������
��
����	
D���	
"��
%��
��	���	
��
���	�
��������
"��
,�

��
	�	����	
���	��������
����
������	����
,
�������
�����
��	���	����
��������
��
�����

����	�*
!	�
�	
������	
������������
�	��#�
���	�����
"��
��
������
���
���������
��
�	��������
�������	�����*
 ���
�&�
 ���-��	
 ��
 ��
 ��������*
 4�
 '���
 ��
 �	����������
��������
��
���	�������
��
%��	���	
�������
��
���
�	��
���-��
�����
,
����������
�����������
�	�
�	�
%���	���
��
#��	��
��'������*
8�
���
�	
��
��������������
����
���	*
�	�
 �-����	�
 ��������
��,
'���
 ����
 ���������?
 ��
'���
�	�	���	
"��
�7�����
�����
��
��������'������
�
�&����
��
����
,
�&����
��
	����	*
�	�
��
���	�
�����
"��
�7������
'����
�����
��
�����
��	�������
��
���	
%�������
�	��
�	�
���
������
��
�������
.���0
,
.���1*
��������������
K���
,
�	��'	���	���
/F12�
��
��������
�
0AA>
��-����
-��#��
��
	�����
��
G������
��
"������
�	�
�&�
 %���������
 �����
 ��	�������
 %���������
 �	�
������	���
��
���	�
�����
������	���
���	������
���
�	�����	�
"��
��
 �����	
����
�&����
��
����
��
 ���
�	����	���
��
������	����
�
 ��
����
��
=A
�)	��
���
��
1BS
����
���
��-����
�������
�����
��
0EBA�
���	
���
��
HJS
����
���
�������
�������
��
0EBA*
8�
����
�����
 "��
 �
 �����
 ��
 ��
 �������	������
 ��������
 
�,
%���	���
��'���������
�	�	
��
������
��
���	�
��
�-�����
��	�
 �	�
 �����	�������	��
 ��
 ����
 ��
 ��
�����"����
 ��
�������
,
��
�7�	������
�
�������
��7��	��
"��
�	��%��
���
�	��'�������
��
���������
��
��
��	������*
8�
	��	
�-����	
��
������	��
�	�
��
��%�������
��
���
�����*
R�
��

��
�����	���	
�	�
�����
������	���
�	�
�	�
����
�����������	
 /�����	
F2*
4��
��'���	�
����
 �#�
 �	'���
��,	�
 ����������
 ����
 ��
 ���������
���
�����	
��
���#���	
�	��	������	�
��
�-������	�
��
����
��������
 ����������
 ���
 ��	���
 "��
 �������
 ��
�	������	�����
 �	�	
 ���
 ����������
 �����	�
 �������
"���������
����������
������%�����	����
,
����	7��������
��
&���	
%����	�
���
���������
���
�	����-	
.�
��
�����
��������
�	����
��
������	
'��������	����
��
�'��	���
��
 ��
���������������
 %���	���
����	���%��	��
 �������
�	��������	��
������������	�
/B02*
4�
��
�������
�����
���
����	
�����	
�	�����	����
�
��
$#�����
��
�������
%��
��������
����
��
��������
,
����
��������
 ���&
 ��
 ��
���������
 ��
 ��
!�	��������
 ���
����������	��
,
��
 ��
����'	������*
 ������
�	'���
����
�	
�����
"�����
���������
��
�	�
'���%���	�
"��
��
�������
��
�����
������	��	�*
!���
"������
�����	�
�	���	�����	�
 �	�
 "��
 ��
 �	����
 ��
 ���
 ��������
�	������
��
������	
�����
�	�
�������
��
����������	
��
������
�	��	�
/1B2
��
��
��'�	
���
�� 
���
(���
���*+
�
��?
 V��#
�	�	
���
�	������
�	
�����

����
 �	
"��
���
����'�	�
�	
������
�	)���
����	�	
�����
��-��
��

����
�"����	
"��
��
�����
��
���
���)	�V*
REFERENCIAS
0* ��.8�
;?
� �
�	��%�����	�
 ���
 ���������	�*
,�� ����
"�
	�-�����
� �
�
)
 0B?0�0>�
 0EJB
1* �44��R
 4�
 3���
 ��
 �3�<
 3�
 �<4K�6�<W
 8�
4K��8�K�
K?
�������
��	�����	�
',

����
��'�,	���
����
�����*
�
�������
 =A?0HE0�0HEJ�
 1AA0*
F* �68�R
�<�
3��
+8��
�3�
3����<R
3?
4������
	�
�
�
�
������
������
	%
�
�
��'������
��������
�����%	�����	�
	%
�����	�	����
 �,���*
 .�$�����	)
 E>?B=0�BHA�
 0EBB*
B* .�++
!?
!����
 �����
 �������
 ��%�������
�	
������
',
������
���
	��*
�������
 B1A?=EB�
 1AA1*
=* .+D3K�
 �.+8
8�
4�8���� 
!�
3� <��38�R
��
��<���8<?
�������
���	�����	�
	%

����
�	������
�1
���
����	�
����
 ��
 ���	
	����*
 ."�")
 1HF?1A==�1AHA�
0EEA*
H* ��.8++�
 C.?
 <
�
 %����
 
����
 ��	���
 ��'�,	*
 &�
�"���)
1>H?B1�BE�
 1AA1*
J* �+8�68�
 C8?
��%������
 ������
 ���������	�
 	% 
� �
 ��
5��	�����
 �������	���*
������)
 10>?H=1�H=H�
 0EH>*
>* ��++�.���<�68
+� K��8
4<D�R
�$
�D<�43?
��
���	�	���
 ������
 %	�
 ������*
 "�� .� ��	� �����
/ ���	��,�
������
��������2�
 >>?HAE�H0=�
 0EEE*
E* ����K
$?
<
�
�	�'��

���7?
�
����	���
���I*
������)
1B>?JHH�
JHE�
 0EJB*
0A* ����K
$�
K���
�?
�
%����I	�G
%	�
�	����	������*
������
�������
)
 H?00E�01H�
 1AAF*
00* ��DW
��
��3��8 �
.�
38C��
C3�
!�8W
$�
8��W�
6?
<
�
�	������
�1
������	�
����
��"
�
�0
�	�,�	��
���
���
Salud Mental, Vol. 28, No. 2, abril 2005 11
���	
	����
 ��
�
3�7����
�	������	�*
"������	�-��)
1H?B10�
B1H�
 0EE=*
01* �8
+�
$D8 <8
�?
��(�
����&����
!���*
��
���	����*
������	����)
 E>?0A>1�0A>B�
 0EH>*
0F* �� �4�K8++8�
�?
���������������
� � /����
0���1�"
���������!������
*
 4�	�G�	�
!�����
 ����
R	�G�
0EE0*
0B* 8.8�����
��
 $�� W8 ��
 +�;
.?
 4�
��	�
�����
��������'����,
 ���
�1�
 ��������*
�������!���
�
)
 0?100�111�
0EJ=*
0=* 8.4<8� 
 �!�
 �6��K
��
 D3� 4DR
 ��
 !��8+
 .�
�4�8�
 R?
 �	������
 �B
 ������	�
 /�B��2
 �7	�
 ���
�	�,�	��
���
 ���	������
I��
 �
�
 
����
 ����	�����,
 �����
	% 
 �	����,
 ���G���*
�������������
 01?J>�>A�
 0EE=*
0H* $�� K+� 
�8�
��4+� 
��?
3	�������
�	�%�������	�
��
�	����
 �
,�	��������*
������)
 0J0?JBA�JB0�
 0E=F*
0J* ��D+
�8?
�������

	��	���
�������
����
������	�
 ��
 �
�
�����
 ���
 �������
 �,���*
 .��������
�
 01?FHB1�FH=A�
 0EE1*
0>* ��� �R
 ��
 +�<<
 3�
 �++8 
 3�
 .D W�;
 C�
3������ �
3?
<
�

����
�	������
�1
������	�
����
��
�	�����
	�
�
�	�	�	��
00
��
"11�1F
���
������%���
�
��"
�
�$+!*
"�� .����������)
 B=?JJ>�J>=�
 0E>E*
0E* ���$$�<�
$?
<
�
�����%������
	%
�����	�	���
�,���*
.��! �
1J?00F�0=E�
 0E1>*
1A* ��+84
<?
"�������
/�(�
��
��������2
10* ��38�
 ���
 �D4�
 3�� D4� 
 6+�
 �D �
!�<<�<D���
�3+?
�
���G���
'��I���
� �
���G���
	�
�
�
 5
 �
�	�	�	��
 ���
����
 ��7���
 	��������	�*
&�
�����
1H0?F10�F1J�
 0EEF*
11* ����K� 4� 
 4�
3D++� 
3�
3D���R
 �3?
 <
�
��������
 	% 
 �������'����,
 �	
 ���	
	����*
 8�?
3���%%��
 !�
3����,
 �
 /���*2
/�����%������
��� ��������
� 2

����*
3�����
�����
,
 $	������	��
 0>1?0EJ�
 +	������
 0EE0*
1F* ��+384
$+?
3�����	�
4��
�
���
�
�
���������	�
	%
� �?
"��
����!� �� � ��������� ����
��
�$����
����� 
���
�
� !#
�������
D��������,
!�����
.	��	��
1AAF*
1B* ��+<� 
�?
��� 2�� 
���
(�� �
���*�
��*
 $	��	
 ��
 �������
8�	�������
3�7��	�
 0E>E*
1=* � <8� �<�� �+
�D3� 
�8 �38
48QD8 �� �
�� 4��<�D3?
$����
���
�
�
���
�	�����
��"�����
	%
�
�

����
 ���	��*
������)
 BF0?EF0�EB=�
 1AAB*
1H* C���.
$�
3� ��
C?
�������
�������	�,
���
������
��
�
�
�,��
����
 	%
��	�����*
 .���
��
�
�
 F?F0>�F1B�
 0EH0*
1J* C��� 48 
 ;+?
 "���
 ��	�� �������� $
�������*
�	���
������
 0EA=*
1>* CD�4� 
�$?
/���$
 ������!���������
��#�/������3������� ���
-���
��
���
���
�
� !*
4��	�
���
4�
������
 ����
R	�G�
0EJE*
1E* K8��<
 �?
�����
 ��'�,	���
 ����
 �����
 ���
 ��%%���������
���	
�,	�,���
I��
 ����������
 ���
 %�����	���
 ��	�������
 	%
�����	�,	�,���*
 .��
�� 2������
 0A>?BAJ�B0B�
 1AA0*
FA* K8 �+8�
K4�
 ��D8 .8��
�3�
 4<�D44
 C4?
 ��
�����������
����,���
	%
�
�
�	���
����
������
	%
�
�
�����
��	���	�
����,
	% 
��
��	�
�����*
"��������,�!��
���!�
F>?EJF�
EEF�
 0E>0*
F0* K8<R
44�
��48 <��+
��
;8 �8�
!�?
<
�
�,��
���
����������
 	%
������
 �������
 ��
 �
�
 '�	�	�����
 ���
 ��	�����
%������
	% 
��	����
��
��	�
������*
8�?
�	����
��
��
K��,
44
/���*2
/���/�����
��
��� ��� &��
'������
�#
 !�����	�
!�����
 >E�
�7%	���
 0EH>*
F1* K� �
3��
3��K4
C��
3� �8++
C.?
.�����
���
	������
������
���G�
���
�	
��
������
������	��
��
.���0
���
.���1*
&�
����)
 FA1?HBF�HBH�
 1AAF*
FF* K� �
<�
�.�<�
R�
;DQ�
 �;�K�
� �
R?
.���
 	%
����
��	�������
����
�
��
���
�����	�
�	
�����
		�*
�������
B1>?>HA�>HB�
 1AAB*
FB* K�� ��K
��
��K��
!?
�	��������	�
	% 
����	�������
��
�
�
 
���	������
 	% 
 �
�
 �����
����"��
�	�G�,*
,�������
"��	� &�
�4&")
 EH?=JH>�=JJF�
 0EEE*
F=* KDK8+�6
6?
3�����	����
����X��	�����	�
�����
I��
�����
���
��	�������
	'������
%�	�
�I	
����	�����
����	��
	%
�����

����
 '����*
$��������
�
 0=H?FFF�FFB�
 0EEE*
FH* +��
�4��
$�4�8�
48�
�D�4<
C��
R����
K�
���83
$�
3� ���
�!?
�
%	�G
�����	����
����
��
�������
��
�
������
�����
���
 ��������
���	����*
������)
B0F?=0E�=1F�
1AA0*
FJ* +88
 4�?
8%%������
 ��������	�
 	%
���
 '����
 ����	��
 %�	�
�	���
��'�,	���
����
�����*
�����
�������
)
0>?HJ=�HJE�
1AAA*
F>* +8C8D 8
C?
+�
�	��	�����*
!������
�7�����
��'������	�
���	�	��"��

������*
"���������&���
������)
0?B0�=1�
0E=E*
FE* +8 ��D8�
��
4!8���8�
3��
!�!!4?
�
�	�	�	���
'��
�	���
��	�����
',
������	�	�
%��	��������
��
����

,'��������	�
I��
��������
R��
��	���
 ���
I
	��
 �
�	�	�	��
��������
��	'��*
������
������)
 1?=A=�=01�
 0EEF*
BA* 3��4��++
 8?
 ����
 �
����,Y�
 ��	I���
 �����*
 &�
����)
1HE?0A=A�0A==�
 0EE=*
B0* 3�<<4� 
 3!?
 !��
I�,�
 �	I����
 ���
 �I�,
 %�	�
���
�����Y�
 �������*
������)
 BFA?HF0�HFE�
 1AAB*
B1* 38+�
 C��
 4�8 �D�8
 C�
 !����4K
K�
 4�+68�
 +3?
������%�����	�
 	%
 ��7������%��
 "�����������
 �����
 �	���
�	���	�����
���	
	�
���%������
��
�=J.+XH
����*
������������)
0F?0BJ�0=F�
 0EEH*
BF* 3848+4� 
3�
4<��+
$;?
<
�
 ���������	�
	% 
� �
 ��
8��
����
��
�	��*
,�������
�"��	�&�
�4&")
BB?HJ0�H>1�
0E=>*
BB* 3���� 
<�?
4�7
�������
��
��������
��
��	�	�
���*
&�
�����
F1?01A�011�
 0E0A*
B=* 3D++�4
K.?
 4����%��
 �,��
����
 	%
� �
 ��
 ����	
 ���
 �
�	�,������������,���
 �
���
 ������	�*
�����	�� $�'!��
�
0==?FF=�F=A�
 0E>J*
BH* 3D���R
��
 4W�4<�K
 C;?
 �	��������	�
 	% 
 ����%�����
�
�	�	�	���
 ��
 ,����*
������)
 FA=?0>E�0EF�
 0E>F*
BJ* 3D���R
3�
$�4�8�
�?
<������������	�
���
����
�
����,*
�	�'����
 ����	��
��
 %	�
 ������
 	% 
 ������
 �	��
 ��-��,*
�������
���
��)
 J?1>�B0�
 1AA0*
B>* �<�� 4
��
43�<�
��?
���������	�
���	���������
��
�
�
����,���
���
�������������
	%
� �
�	�������*
"���-����
�����)
BB?1JF�1>J�
 0EJ=*
BE* �<D�8
/4��������	
��������2?
<
�
�	�'��

���7*
=A
,����*
B10?FE=�B=F�
 1AAF*
=A* ��8 .8��
;�
3�<<��8�
C�?
<
�
����������
	% 
�����
%���
��	����
�,��
����
��
8*
�	��
��	�
��������,
	��������
	�
�,��
����
�	�,�����	�����*
,�������
�"��	�&�
�4&")
BJ?0==>�
0HA1�
 0EH0*
=0* �+.R
�?
Q����
��'��
%	�
�
�
�	�'��

���7*
������)
B10?BA1�
BA=�
 1AAF*
=1* 
!�D+� �
+?
/������������ �����
��
����	*
�	�����
D��������,
!�����
 ����
R	�G�
0EHA*
=F* !�D+� �
+�
�3�
���
4� �8�
4C�
;8++4
��?
4��G��
����
�������
 �
�	�������
 �������*
&�
����)
 00A?=BF�=BH�
 0EBE*
=B* !+�3� 
��
�8$��84
C��
3��+8�� 
�8�
3��D$$� 
!?
�����
���
������
��*
;	��
!�'���
����
 ����
R	�G�
 1AA0*
==* ���8�D<
;3�
����8�+� �8�
K�
KR.�
3�
��+8R
�Q�
C�8 �4��
�?
�	������	�
	%
�
�������
��%%���
',
���
�����
 �������������	�
 ���
 �	�'����
 ����
 ���
 ����
 �
����,*
��

)
 0AE?0J�1J�
 1AA1*
=H* ��R
 4?
��
����	
����	�������
',
��	�����	�
�����
��	�����
%�	�
�
�
�����

����

,�	������*
���������	)
H?1J0�1JJ�
1AAA*
=J* 4�+�3� ��
$?
����	�
3�����*
$
�5
�
	�	�����6��	�
�����+
��#
�� ��R<�
3�7��	�
0E>H*
=>* 4�+�3� ��
$?
�
�� ����
���������#�7��	��������!�"�
���
�+
�����
*�
���#
8���	����
3�����
+����	����������
3�7��	�
0EEA*
=E* 4�+�3���
$?
K������
3�����
��
����*
������)
B01?00>�
1AA0*
HA* 4�+�3� ��
$?
 ������
1=
��
�'���
��
0E=F*
������	�����
0BA?1BH�1=A�
 1AAB*
H0* 4�+�3� ��
$?
+�
����������
��#����
��
���
�������
��	������
/�����������
 �������2*
 8�?
 ���	�6����
 $
 /��*2
�
����
(�� ��
�������*
D �3�
 JF�>H�
3�7��	�
 1AAF*
12 Salud Mental, Vol. 28, No. 2, abril 2005
H1* 4�+�3� ���.D8 <8++�
$�
!8�4��
���
��D�<
8�
3��<� 
��
����
��
4� �8�
!?
 ��	���
�	�	�,
���
�
�
�����	����
;	���*
!+�4
38���� 8�
1AA=
/8�
������2*
HF* 4�+�3� ���.D8 <8++�
$�
4�+�3� �����38W
$?
 ��������
 �������
�
 ���	���
 ���������
 ���
 �������%��
��������	�*
.3C�
1AA=
/8�
������2*
HB* 4���3���
C?
$
�����������
��	�*
��%�������
3�7��	�
1AAF*
H=* 4��W�!��8 ��
 ��++�.���<�68
 +� K��8
���D!
/�
�	�	�	��
112?
�
�	�'����
����,���
	%
�1141J>
���G��
�������
��
�%%�����
��'������?
����	��
%	�
�
��������'����,
%	���
 %	�
 ��
��	�
�����
 ��
 �
�	�	�	��
 11"01*
"�� .���	
������
 HJ?BA�B=�
 0EEH*
HH* 4������ �8�
8?
�����
���
���
���'�����
D��������,
!�����
 ����
R	�G�
 0EBB*
HJ* 4��8 �8?
�����
 ���
.�
���	��*
 1HJ?0HFJ�0>0H�
 0EEB*
H>* 4��3.+�<
3C?
��������	�
	% 
������	����
����
�����
%�	�
��������

����
����	�����
����
�����*
,��������"��	�&�
�4&"�
E=?0FJ1H�0FJF0�
 0EE>*
HE* 4�8�;���
!?
� �
 %�	�
��'����
 �	
 W�����*
������)
B11?>AH�>AJ�
 1AAF*
JA* 4<��448�
.C?
;
	
�����
�'	��
 �
�
�	�'��

���7U
������)
B11?>AF�>AB�
 1AAF*
J0* 4D<<� 
;4?
<
�
�
�	�	�	���
��

������,*
�
�
���

)
B?1F0�
1=0�
 0EAF*
J1* <�8
�D <� �<� Y4
��48�48
��++�.���<�68
�848����
 ���D!?
 �
 �	���
 ����
 �	��������
 �
���������	����
 ������
 �
��
 ��
 �7������
 ���
 ���
 ��'��
 	�
��������	�
 �������
 �
�	�	�	��*
��

�
 J1?EJ0�E>F�
 0EEF*
JF* <C��
 C��
 +86� 
�?
 <
�
 �
�	�	�	��
 ���'��
 	% 
���*
����	
���)
 B1?0�H�
 0E=H*
JB* 6� 
!����
�?
�������
 ���������
 ����
 ��	��%�����	�
 ���
����	�������
 ��
 �
�
 �����
 �	���
 �������
 �,���*
������
�������
��
 1HH�1JA�
 0EEE*
J=* 6��8+4<�� 
.�
�+.8�<4
.�
4�� 8
K?
!�����
�	��
����
��
 ��	����P
&�
����)
 1E=?01FJ�
 1AA1*
JH* ;�<4� 
 C�?
/�������
����
�1�"� ,������
�"������� �� � ���
�
������!� �� � ���� &��������� �� ���"#
��
������
 ����
R	�G�
0EH>*
JJ* ;�<4� 
C�?
� �*
/���&�������� ��
��*
;������
����������
+	������
 1AAF*
J>* ;�<4� 
C��
����K
$��?
3	�������
���������
	% 
�������
�����*
������)
 0J0?JFJ�JF>�
 0E=F*
JE* ;�<<
$3�
�8�� 
.+3?
���
 	% 
8���?
 ����
 �����
 ���
�
���
 ���
��*
&�
����)
 1>J?0B1J�0BFA�
 1AAA*
>A* ;�+K� 4
3D�
 4<�K84
���
;�+4� 
��?
3	�������
���������
 	%
 ��	7,
 ����	��
 �������
 �����*
������)
 0J0?JF>�
JBA�
 0E=F*
>0* ;�++��34
 3�
�884
3��
��+3� 4
!�
 ��<� 
 �
���� �
��?
�
�I	
�����
���	��
����
	%
��
��	�
�����
��������'����,
�����
 ��
0EH
�%%�����
��'�����
�����*
������
�����)
 >?0J1E�0JBA�
 0EEE*
>1* W�� �
4�?
��
����	
��%%���������	�
	%
�����������'��
������
�������	��
%�	�

����
��'�,	���
����
�����*
�����
�������
�
0E?001E�00FF�
 1AA0*

Continue navegando

Outros materiais