Buscar

Língua Planejada ALFA

Prévia do material em texto

72
PLANLINGWE
Lingua Planejada
ALFA
( versie 2025 )
Itamar Alves Itxe
Universidade Federal de Minas Gerais
Belo Horizonte / MG / Brazilie
2000
DEDIKAZE
DEDICATORIA
AL HARIEL, MU SENFINA AM
Kwam la vintre alvenox
mi volox sti ye ve
Kwam awtune revenox
mi volox sti ye ve
Mi - printempe floran - ve aman
Printempe floran - ve aman, mu am
Yen ruja roz - prenuy ze tuy
La ciel bluan joy
For, pluve !
PARA HARIEL, 
MEU AMOR SEM-FIM
Quando o inverno chegar
eu quero estar junto a ti
Quando o outono voltar
eu quero estar junto a ti
Eu - a primavera esta’ florindo -
- te amo
A primavera esta’ florindo -
- te amo, meu amor
Eis uma rosa vermelha -
- pegue-a imediatamente
O ceu esta’ azul alegremente
Fora, chuva ! 
DANKES / AGRADECIMENTOS
 
 La awtore dankan spezialey al : / O autor agradece especialmente ‘a : 
·	Su madre Irene C.A.P. 
·	Su patre Guarym A.P. (in memoriam) 
·	Prof. Roy McCoy (esperantiste, el Nederlande) 
·	Cas legunes iw korespondunes, amikes iw amikines, kwi legen las pli fruas skribajes du jia verke, iw iey kontribuen por zu kreskade. 
ALFA
PARTES DU JIA VERKOPE
PARTES DESSA OBRA
	
	GRAMATICA ALFA/PORTUGUES 
	MODELAS TEKSTES ( EN ALFA ) 
	APENDIXE ( KUN PLURAS UTILAS TABELES ) 
	BAZA VORTOPE ALFA/PORTUGALA
 	DICIONARIO BASICO PORTUGUES/ALFA	
PREFAZE DU AWTORE
LINGWE ALFA
	ALFA xran wo prototipe du planlingwe inspirira surbazey du mondkonira planlingwe “Esperanto”. Tamen ALFA xran iom pli direktira al uzade en “cienzes”, prezipey Matematike iw Fizike, por komenzi. Kvankam la nirnova planlingwe “Esperanto” juan yu hodiey certa respekte, tamen nis preferan ALFA, poys zi lasta evidentey definijan kwaw tawga “evolue” di la huma, por la cienza zele. 
	Pri la graveze enkonduki wo bema planira iw konzienzey ellaborira lingwe kwaw ALFA en las cienzas rondes, nis memoruy pri las motives kwas instigen la apere du pluras “artifikas” lingwes dum la kambie du yarcentes XIX iw XX. Por rememori twas justas motives, tawgey xrax fari wo bema “retrospekte” cirkaw la apere du Esperanto, lingwe kwa yu hodiey restan kwaw la bley brila venkuna spezimene inter twom twas proves. Iw pri twe, nis povax simpley konsulti pri la vortete “Esperanto” en las “mekanismes du sercade” du nus nuntempa monda komputuro rete Internete, iw jui pri las yuhodias proves du bravas Esperantistes pruvi al la skeptika monde pri la valore du wo bela cerbumira lingwe kwaw Esperanto. 
	ALFA sekvan avanzuna sur la sama voye. Sed ALFA yam povax xri konsiderira wo “up grade” du Esperanto por cienzas zeles, ar kwa nur povax xri tawgey komprenira perey du gramatika komparade inter Esperanto iw ALFA. Certey ke twa huma komparade xrax apurey teoria. ALFA ankorey non juan du vasta nombre du hiblunes kwaw Esperanto. 
	Sed pri la graveze du wo newtrala internacia cienza lingwe, nis rimarkuy la nirfazile du angla lingwe por fremdas kultures, la fakte ke la latina lingwe ankorey vastey uzijan ekzempley en la medizine iw en las biologias cienzes. Sed, prezipey, nis non forgesuy la future iw la Tria Yarmile, kwas, Dae voluy, nos kondukon iam al las Steles du Ciele. Iw kwam en la future la home finey atingox las Steles, nu, tu nis ankorey devox hibli perlipey preskey egaley nis hibladen en la Mezepoke? 
	Nis emfazuy ankey ke la nuna lingwe ALFA non-intenzan xri la definitiva komenza iw fina punktes, en la afere du planlingwes. Zi xaynan nur adekwata dawre du labore yam komenzira ji-kampey. Iw twa labore povax pli faziley prosperi perey du Lingwe ALFA, poys nis wew bezonan wo modele por agadi iw peskizi, ekzempley, pli fundoy pli las realas kapablezes fonas, fono-reprezentovas, iw komunikovas - generaley - du home, iw kwey elprofiti twas kapablezes zeley al la cienze, al la konade, iw ankey zeley al la komprenuna paze. Twa xran la vera defie kwoy prujetan se ALFA. 
	Tway, nis esperan ke la legune non deklinijuy di raxipzi iom da su altvalora tempe por la studade du ji-twa lingwe zorgey pritraytira. 
	
Itamar Alves Itxe ( awtore du ALFA & TETA )
PREFACIO DO AUTOR
LINGUAGEM ALFA
	ALFA é um protótipo de língua planejada inspirada e baseada no mundialmente conhecido idioma planejado “Esperanto”. Contudo ALFA é um pouco mais direcionada para utilização em “ciencias”, principalmente Matemática e Física, para começar. Embora o velho idioma planejado “Esperanto” desfrute até hoje de um certo respeito, nós contudo preferimos ALFA pois este ultimo evidentemente define-se como uma adequada “evolução” a partir do primeiro, para fins científicos. 
	Para termos uma idéia da importância de se introduzir um bom idioma planejado e conscientemente elaborado, como ALFA, nos circulos cientificos, devemos nos lembrar dos motivos que instigaram o aparecimento de várias línguas “artificiais” durante o periodo de transição do século XIX para o século XX. Para lembrar aqueles justos motivos, seria conveniente fazer um bom “retrospecto” acerca do aparecimento do Esperanto, língua que até hoje permanece como o mais brilhante e vencedor especime dentre tantas daquelas tentativas. E sobre isso, nós poderíamos simplesmente consultar sobre a palavrinha “Esperanto” nos “engenhos de busca” de nossa moderna rede de computadores Internete, e apreciar as provas que os incansaveis “Esperantistas” fazem até hoje para provar ao mundo cético o verdadeiro valor de um belo idioma planejado como o Esperanto. 
	ALFA segue avançando nessa mesma trilha. Mas ALFA já poderia ser considerada uma “up grade” do Esperanto para finalidades científicas, o que somente poderia ser adequadamente compreendido através de comparação gramatical entre o Esperanto e ALFA. Certamente que uma primeira comparação desse tipo seria apenas teórica. ALFA ainda não dispõe de um vasto número de falantes como o Esperanto.
	Mas sobre a importância de uma língua científica internacional neutra, vamos citar a dificuldade de aprendizagem e uso da língua inglesa por culturas estrangeiras à mesma, ao fato que a língua latina ainda é vastamente utilizada por exemplo na medicina e nas ciencias biológicas. Mas, principalmente, não esqueçamos o futuro e o Terceiro Milênio, os quais, queira Deus, algum dia nos levarão às Estrelas do Céu. E quando no futuro o homem finalmente alcançar as Estrelas, ora, entao mesmo nesse dia o homem continuará falando com seus lábios de maneira quase idêntica ao homem da Idade Média? 
	Vamos enfatizar também que a atual língua ALFA não tem qualquer pretensão de ser os pontos inicial e final no campo das línguas planejadas. Ela contudo parece ser uma continuação adequada de um trabalho já em desenvolvimento nesse campo. E esse trabalho poderia mais facilmente prosperar por meio da Língua ALFA, uma vez que nós de fato precisamos de um modelo para agir e pesquizar, por exemplo, mais fundamente sobre as reais potencialidades fonéticas, fono-representativas, e comunicativas em geral do homem, e como usufruí-las em proveito da ciencia, do conhecimento, e também da paz cognitiva. Esse é na verdade o desafio ao qual se lança ALFA. 
	Portanto, nós esperamos que o leitor não se decline em despender um pouco de seu valioso tempo no estudo dessa língua cuidadosamente delineada. 
Itamar Alves Itxe ( autor de ALFA & TETA )
PLANLINGWE
Lingua Planejada
ALFA
GRAMATIKE ALFA/PORTUGALA
Gramatica ALFA/PORTUGUES
Itamar Alves Itxe
BELO HORIZONTE / MG / BRAZILIE
2000
ALFA
“Sinyor, mi sercan Vu Vizaje,
iw mi sercan Ze sencesey, por ke
mi povuy ami Ve kwaw mi deziran,
poys mi non trovan ie pli precioza”
( Sankta Awgustene )
“Senhor, eu busco a Vossa Face,
e A busco sem cessar, para que
Vos possa amar como desejo,
pois nao encontro algo mais precioso”
( Santo Agostinho )
ALFA-GRAMATIKE
KONTENAJE / CONTEUDO
	Kurtajes iw Simboles uziras en la Gramatike / 
	Abreviaturas e Simbolos usados na Gramatica	
	Capitres du Gramatike / Capitulos da Gramatica 
I	- Alfabete iw prononze / Alfabeto e pronuncia 
II	- Personas pronomes: subjektas, objektas, dativas iw posedas /Pronomes pessoais: retos, obliquos, dativos e possessivos
III	- La Korelativa Tabele / A Tabela de Correlativos
IV	- Substantive, Adjektive, Genitive, iw Adverbe / 
	Substantivo, Adjetivo, Genitivo, e Adverbio
V	- La Verba Sisteme / O Sistema Verbal 
VI	- Las Artikles Definas iw Nondefinas / 
 	Os Artigos Definidos e Indefinidos 
VII	- Las Primitivas Adverbes / Os Adverbios Primitivos	
VIII	- Prepozizies / Preposicoes
IX	- Konektives / Conetivos 
X	- Prefikses / Prefixos 
XI	- Sufikses / Sufixos 
XII	- Numeres / Numeros 
XIII	- Interjekzies, Onomatopees, iw Komunas Esprimes / 
	Interjeicoes, Onomatopeias, e Expressoes Comuns
XIV	- Diversas Rimarkes iw Ekzemples / 
Observacoes e Exemplos Diversos 
XV 	- Sintatika Analize / Analise Sintatica 
KURTAJES UZIRAS EN LA GRAMATIKE
ABREVIATURAS USADAS NA GRAMATICA
	A26 : ALFA26 
	cap. : capitre / capitulo
	E : Esperanto / Esperanto 
	ebx. : erudicia vortebe / termo erudito pp. compor palavras
	ekz. : ekzempley / por exemplo 
	itp : iw twey plu / etc 
	konv. : konektive / conetivo 
	korel. : korelative / correlativo 
	mtf. : metafore / metafora 
	num. : numere / numero 
	P : Portugala lingwe / lingua portuguesa 
	p.adv. : primitiva adverbe / adverbio primitivo 
	part. : gramatika partikle / particula gramatical 
	pp. : propra por / proprio para 
	pref. : prefikse / prefixo 
	prep. : prepozizie / preposicao 
	pron. : pronome / pronome 
	suf. : sufikse / sufixo 
	t.x. : twe xran / isto eh ( i.e. ) 
	tekno. : teknologie / tecnologia 
SIMBOLES UZIRAS EN LA GRAMATIKE 
SIMBOLOS UTILIZADOS NA GRAMATICA
SIMBOLE
SIGNIFE
indikan wo adjektive / indica um adjetivo
indikan wo adverbe / indica um adverbio
indikan wo substantive / indica um substantivo
indikan wo verbe / indica um verbo
º
montran sam-signifa vorte ow vorto-grupe / 
mostra uma palavra ou uma espressao equivalente
en la vortope ALFA/PORTUGUES, reprezentan 
la kap-vorto radixe (en ALFA) /
no dicionario ALFA/PORTUGUES, representa 
a raiz da palavra-de-entrada (em ALFA)
reprezentan wo radixe (du ALFA) liberey elekteva /
representa uma raiz-de-palavra (de ALFA) qualquer
W
“non” , ekz.: “ Wkapabla non-kapabla ” , “ Wkonira non-konira ” 
“nao” , ekz.: “Wcapaz º nao-capaz” , 
“Wconhecido º nao-conhecido”
P
“nir” , ekz.: “ Plonga kurta ” , “ Ppuji tiri ” , “ Pasci desci ” 
“forma o antonimo” , ekz.: “Plongo º curto” , 
“Pempurrar º puxar” , “Psubir º descer”
Þ
montran logika konsekvenze / 
mostra consequencia logica
I - ALFABETE IW PRONONZE / ALFABETO E PRONUNCIA
	O alfabeto de ALFA26 iguala ao alfabeto ingles, mas a pronuncia das letras e silabas eh sempre extremamente regular, e nao varia de uma palavra para outra. No quadro abaixo, no’s apresentamos as letras de ALFA26, os sons correspondentes em Portugues (exemplificando com algumas palavras portuguesas), e os nomes das letras em ALFA26. 
Num.
A26-litere
P-sone
Nome du 
A26-litere
Ekzemples per P-vortes
01
A , a
A 
A
Alma , Amor , Alta
02
B , b 
B
Be
Boi , Bebe , Belo
03
C , c
TCH 
Ce
TCHau , TCHeco
04
D , d
D
De
Dama , Dancar , Dever 
05
E , e
E
E
Erro , Eterno , Etereo
06
F , f
F
Ef
Fumaca , Fogo , Fugir 
07
G , g 
G
Ge
Gato , Gordo , Goma
08
H , h
R
Hat
Rato , Roma , Rico 
09
I , i
I
I
Ir , Ideia , Imagem
10
J , j
J
Jot
Jornal , Jogo , Jardim
11
K , k
C
Ka
Cafe , Coisa , Custar
12
L , l
L
El
Logica , Lampada , Ligar 
13
M , m
M
Em
Magica , Maestro , Mel 
14
N , n
N
Eni
Nacao , Nariz , Noite
15
O , o
O
O
Osso , Oito , Olho
16
P , p
P
Pe
Pao , Piao , Pelo
17
Q , q
***
Gat
para formar digrafos
18
R , r
R
Er
caRa, peRa, viveR
19
S , s
S
Es
Sal , Santa , Sentar
20
T , t
T
Te
Tempo , Terno , Tipo
21
U , u
U
U
Uva , Usar , Urso
22
V , v
V
Ve
Vida , Vale , Ver 
23
W , w
U
We
maU , meU , acertoU
24
X , x
X , CH
Xis
Xadres , CHapeu , Xicara
25
Y , y 
I
Ye
pai , meia , cheia , maio
26
Z , z
Z
Zet
Zebra , Zero , Zinco
	En ALFA26, o acento tonico das palavras recai geralmente na penultima silaba. Portanto, geralmente, as palavras de ALFA26 sao “paroxitonas”. Mas em muitos casos no’s podemos “elidir” as desinencias dos “substantivos”, dos “adjetivos”, e dos “adverbios normais”, e nesses casos, o acento tonico passa a recair sobre a ultima ou sobre a unica silaba da palavra, que portanto eh (ou se torna) “oxitona”. 
	As silabas caracterizam-se por conter uma vogal. As vogais sao: A, E, I, O, U. Semi-vogais sao duas: Y, W, que formam ditongos crescentes (quando comparecem antes das vogais) ou decrescentes (quando comparecem depois das vogais). E as letras restantes sao consoantes. 
RIMARKE / OBSERVACAO
	En ALFA26, a letra “Q” eh reservada para formar “digrafos”. 
	En ALFA26, os seguintes “digrafos” correspondem aos “sons” da lingua Esperanto que nao tem uma letra separada em ALFA26. 
DIGRAFES DU ALFA26 KORESPONDAS AL KELKAS E-SONES
ALFA26
DIGRAFE
E-LITERE/SONE
E-VORTE
SONA TRANSKRIBE
EN ALFA26
QH
H^ / HH
EH^O
EQHO
QJ
G^ / DJ
AG^O
AQJO
QS
C / TS
CIRO
QSIRO
	No quadro acima, as palavras do Esperanto “eh^o”, “ag^o”, e “ciro”, significam, em portugues, “eco [som refletido]”, “idade”, e “cera [para assoalho, etc]”, respectivamente. 
	A importancia da letra coringa “Q” consiste em que ela permite simbolizar facilmente varios sons “estrangeiros” para ALFA26, como por exemplo os sons do Esperanto listados no quadro acima, e alguns sons da lingua portuguesa listados no quadro abaixo. 
DIGRAFES DU ALFA26 KORESPONDAS AL KELKAS PORTUGALAS SONES
ALFA26
DIGRAFE
P-DIGRAFE/SONE
P-VORTE
SONA TRANSKRIBE
EN ALFA26
QL
LH
ESPELHO
ESPEQLO
QN
NH
VERGONHA
VERGOQNA
	As palavras portuguesas “espelho” e “vergonha”, vistas no quadro acima, se traduzem, em ALFA26, pelas palavras “spegule” e “honte”. 
	No “apendixe” (a parte final) dessa obra, exemplificamos citando alguns conjuntos de palavras em Alfa26, seguidas de suas traducoes em Esperanto e em Portugues. O idioma Esperanto contem tradicionalmente algumas letras, ditas “com supersigno”, dificeis de serem representadas em sua forma original, devido a limitacoes tecnicas na pratica. Assim, para tais letras do Esperanto, adotamos a seguinte convencao: c^ , g^ , h^ , j^ , s^ , u^ (para o “u com braquia”), que em Alfa26 correspondem aos seguintes sons: c , qj , qh , j , x , w , respectivamente. 
	Contudo, antes de prosseguirmos descrevendo a dinamica gramatica de ALFA26, no’s gostariamos de mostrar ao leitor nosso devaneio sobre o alfabeto de “ALFA40”. Veja o quadro na proxima pagina sobre esse assunto. 
SUGESTAO PARA O ALFABETO DE “ALFA40”
Num.
A40-litere
P-sone
A26-Nome
du A40-litere
A40-Nome
du A40-litere
Ekzemples per P-vortes
01
A , a
A* 
A*
A
Alma , Amor , Alta
02
 , a
A^
A^
Ambar , Ampola
03
B , b 
B
Be^
Be
Boi , Bebe , Belo
04
C , c
TCH
Ce^
Ce
TCHau , TCHeco
05
Y , y
PS
PSi
Yi
PSicologia , PSiquiatria
06
D , d
D
De^
De
Dama , Dancar , Dever 
07
E , e
E*
E*
E
Etereo , Eterno , Eva
08
S , e
E^
E^
S
Erro , pEra [fruta] , madEira
09
F , f
F
E*f
Ef
Fumaca , Fogo , Fugir
10
G , g 
G
Ge^
Ge
Gato , Gordo , Goma
11
G , g
DJ
DJu
Gu
aDJacente , aDJunto
12
H , h
R
Ha*t
Hat
Rato , Roma , Rico
13
j , s
TS
TSo^
jf
TSe-TSe (nome de mosca)
14
I , i
I
I
I
Ir , Ideia , Imagem
15
J , j
J
Jo*t
Jdt
Jornal , Jogo , Jardim
16
K , k
C
Ka*
Ka
Cafe , Coisa , Custar
17
L , l
L
E*l
El
Logica , Lampada , Ligar
18
L , l
LH
LHi
Li
LHama , paLHa , espeLHo
19
M , m
M
E*m
Em
Magica , Maestro , Mel
20
N , n
N
E*ni
Eni
Nacao , Nariz , Noite
21
P , p
NH
NHu
Pu
vergoNHa , maNHa , viNHo
22
J , d
O*
O*
J
Orbita , Orla , herOi
23
F , f
O^
O^
F
Osso , Oito , Olho
24
P , p
P
Pe^
Pe
Pao , Piao , Pelo
25
Q , q
***
Ga*ti
Gati
para formar digrafos
26
Q , q
***
Te*ti
Teti
para formar digrafos
27
W , v
KS
KSa*
Wa
aKSioma , xeroKS
28
R , r
R
E*r
Er
caRa , peRa , viveR
29
S , s
S
E*s
Es
Sal , Santa , Sentar
30
T , t
T
Te^
Te
Tempo , Terno , Tipo
31
U , u
U
U
U
Uva , Usar , Urso
32
V , v
V
Ve^
Ve
Vida , Vale , Ver
33
W , w
U
We^
We
maU , meU , acertoU
34
X , x
X , CH
Xis
Xis
Xadres , CHapeu , Xicara
35
Y , y 
I
Ye^
Ye
pai , meia , cheia , maio
36
Z , z
Z
Ze^t
Zet
Zebra , Zero , Zinco
37
***
Tre^fe^
Trefe
para gerarnova letra
38
***
Lo^yze^
Lfyze
para gerar nova letra
39
***
Pike^
Pike
para gerar ideograma
40
***
Ke^re^
Kere
para gerar ideograma
	Conforme nos mostra o quadro na pagina anterior, “Alfa40” nos oferece 36 letras “comuns”, semelhantes ‘aquelas oferecidas por “Alfa26”. 
	Nesse quadro, no’s temos, por exemplo, 8 (oito) vogais : A (A aberto [A*]) , (A fechado [A^]) , E (E aberto [E*]) , S (E fechado [E^]) , J (O aberto [O*]) , F (O fechado [O^]) , I (vogal aberta) , U (vogal fechada). 
	Mas “Alfa40”, alem de oferecer 10 letras “comuns” alem daquelas de Alfa26, oferece-nos tambem a possibilidade de gerarmos um numero incontavel de “novos caracteres”, pela combinacao das letras “comuns” (em um editor-de-texto de computador devidamente programado para isso) como um codigo para esses “novos caracteres”, uma vez que as letras comuns fossem digitadas entre os signos e . 
	Por exemplo : 
	delta 	geraria : 		
	nabla 	geraria : 			
	cirway 	geraria : 	 	 
	Alem disso, pelo uso dos signos e , poderiamos gerar “ideogramas” (do tipo dos “ideogramas” da escrita chinesa ou japonesa) ou tambem “pictogramas” (pequenas figuras com o claro aspecto de um objeto ou uma acao), para uma palavra ou frase digitada entre os signos e . 
	Por exemplo : 
	poxta keste 		geraria : 	,		
	komputura mowze	geraria :	8		
	telefona aparate		geraria : 	(		
	A utilidade imediata de tantos novos caracteres e simbolos seria, por exemplo, em matematica avanc’ada e suas aplicacoes, como na fisica, onde no’s frequentemente necessitamos simbolizar compactamente muitas “grandezas” diferentes, para trata-las em equacoes. 
II - PERSONAS PRONOMES : 
SUBJEKTAS, OBJEKTAS, DATIVAS IW POSEDAS
PRONOMES PESSOAIS : 
RETOS, OBLIQUOS, DATIVOS E POSSESSIVOS
ALFA26 - PRONOMES
Pronomes Portugueses
Subjektas
Objektas
Dativas
Posedas
(correspondentes aos 
pronomes-sujeitos de A26)
mi
me
mo
mu
eu (singular)
vi
ve
vo
vu
voce (singular)
li
le
lo
lu
ele (singular)
xi
xe
xo
xu
ela (singular)
zi
ze
zo
zu
ele / ela (singular para objeto)
si
se
so
su
se (reflexivo)
nis
nes
nos
nus
no’s (plural)
vis
ves
vos
vus
voces (plural)
lis
les
los
lus
eles (plural masculino)
xis
xes
xos
xus
elas (plural feminino)
zis
zes
zos
zus
eles / elas (plural unisex)
onis
ones
onos
onus
“a gente” (plural geral)
	Ekzemples / Exemplos:
	Mi ve aman / Eu te amo.
	Xi le aman / Ela o ama. 
	Zis aman wos ar alii / Eles amam uns aos outros. 
	Lis xran futbalistes / Eles sao jogadores de futebol. 
	Xis xran danzistines / Elas sao dancarinas. 
	Petre se vunden / Pedro se feriu. 
	Onis volan mone / A gente quer dinheiro. 
	La knabe alpaxen al la birdete, iw zi fujen / O menino andou em direcao ao passarinho, e esse fugiu. 
	La madre punon les / A mae vai puni-los. 
	La patre xes benan / O pai abencoa a elas. 
	La vive favoren zes / A vida favoreceu a eles e elas. 
	Diru mo, tu vi xe aman? / Diga-me, voce a ama? 
	Xi peten lo lu mantele / Ela pediu a ele o manto dele. 
	Zis rakonten nos pri la okazaje / Eles nos contaram sobre o acontecimento. 
	Petre redonen xo la pentraje / Pedro devolveu a ela a pintura. 
	Antone rezerven so la copirayte super la verke / Antonio reservou para si o copyright da obra. 	
	Hiblu mo pri xe / Fale-me sobre ela. 
	Twa libre xran por ve / Este livro eh para voce. 
	Las kates kuren cirkaw le / Os gatos correram em torno dele. 
	Law le, ce stan en orde / Segundo ele, tudo esta’ em ordem. 
	Inter zes, nis rimarken zus fideleze / Entre eles, no’s reparamos a fidelidade deles. 
	Twas rozes xren rikoltiras fa xi / Estas rosas foram colhidas por ela. 
	Xu hares xran blondas / Os cabelos dela sao loiros. 
	Lu brakes xran muskolas / Os bracos dele sao musculosos. 
	Nus domes xran nirgrandas / Nossas casas sao pequenas. 
	Mi skriben law vu vortes / Eu escrevi segundo suas palavras (de uma so’ pessoa). 
	La prezidante rizevon vus leteres / O presidente vai receber suas cartas (de varias pessoas). 
	La frizistine kombon xus haropes / A cabelereira vai pentear os cabelos delas. 
	La barbire razon lus barbes / O barbeiro vai fazer as barbas deles. 
	Mi viden la hunde, ke zu hares xran rujas / Eu vi o cao, que seus pelos sao vermelhos. 
	Petre rakonten pri su birdetes, ke zus plumes xran bluas / Pedro contou sobre seus passaros, que as penas deles sao azuis. 
III - LA KORELATIVA TABELE / A TABELA DE CORRELATIVOS
KARAKTERE
CARACTERISTICA
KORELATIVES
CORRELATIVOS
KARAKTERE
CARACTERISTICA
Demanda / Interrogativo
KW
I
por persones / para pessoas
Montra / Demonstrativo
TW
E
por objektes / para objetos
Nondefina / Indefinido
I
A(S)
spezifa / especifico
Kolektiva / Coletivo
C
O(S)
poseda / possessivo
Negativa / Negativo
NAN
AM
tempa / temporal
Alia / Outro(a)
ALI
EM
loka / local
OM
kwanta / quantitativo
AY
kawza / causal
EY
maniera / de modo, maneira
OY
direkta / de direcao
	Ekzemples / Exemplos: 
	Kwi venen? / Quem veio? 
	Twi xran Karle / Este eh Carlos. 
	Ii sercan ve / Alguem procura por voce. 
	Ci forrien / Todos foram embora. 
	Nani dormen / Ninguem dormiu. 
	Alii volan twe / Outro alguem quer isso. 
	Ar kwi vi aman? / A quem voce ama? 
	Al kwi vi hiblen? / Com quem voce falou? 
	Al kwem vi rien rierey? / Aonde voce foi ontem?
	Kwoy vi rien rierey? / Aonde voce foi ontem? 
	Al kwa figure vi referan? / A que figura voce se refere? 
	Kwe xran twe? / O que eh isso? 
	Twe xran flores / Isso sao flores. 
	Mi troven ie / Eu encontrei algo. 
	Xi volan ce / Ela quer tudo. 
	Li faren nane / Ele nao fez nada (Ele nao fez coisa alguma). 
	Lis kambien ie por alie / Eles trocaram uma coisa por outra. 
	Ar kwa kuke vi preferan? / Qual bolo voce prefere? 
	Kwa muzike, tu non!? / Que musica, nao!? 
	Twa plumene xran mu / Essa caneta eh minha. 
	Cas glases rompijen / Todos os copos se quebraram. 
	Nana invitire venen / Nenhum convidado veio. 
	Alias kandeles xron nezesas / Outras velas serao necessarias. 
	Kwo xran twa pilke? / De quem eh essa bola? 
	Kwos xran twas flores? / De quem sao essas flores? 
	Xi xran twi, ar kwi mi aman / Ela eh aquela, a quem eu amo. 
	Lis donen nos twe, ar kwe nis peten / Eles nos deram isso, o que no’s pedimos. 
	La skatole kontenan ie, pri kwe mi silenton / A caixa contem algo, sobre o que silenciarei. 
	Xi xran twi, pri kwi mi vo hiblen / Ela eh aquela, sobre quem lhe falei.
	Mi aman twi, kwi nomijan Hariel / Eu amo essa, que se chama Hariel. 
	Mi aman twi, ar kwi vi vidan / Eu amo essa, a quem voce ve. 
	Twi amar fa mi / Essa eh amada por mim. 
	Twi vlan amira fa mi / Essa eh amada por mim. 
	Twi, ar kwi mi aman, xran Hariel / Essa, a quem eu amo, eh Hariel. 
	Marta aceten ie, ar kwe xi bezonen / Marta comprou algo, que ela precisou. 
	Ie, ar kwe mi diren, non placen xo / Algo do que eu disse nao agradou a ela.
	Twe, ar kwe vi vidan, xran mu komputure / Isso, o que voce ve, eh meu computador. 
	Twa komputure xran tre utila / Esse computador eh muito util. 
	Ar twa komputure mi uzon dum la tota tage / Esse computador eu usarei durante o dia inteiro. 
	Ca komputure xran wo interesa maxine / Todo computador eh uma maquina interessante. 
	Ar cas libres ji twem mi yam legen / Todos os livros aqui eu ja os li. 	
	Cas fotes du la libre xran koloras / Todas as fotos do livro sao coloridas. 
	Ar cas bildes du ji twa revue mi tondon / Eu recortarei todas as gravuras dessa revista. 
	Cas bildes du ji twa revue tondor fa mi / Todas as gravuras dessa revista serao recortadas por mim. 
	Cas bildes du ji twa revue xron tondiras fa mi / Todas as gravuras dessa revista serao recortadas por mim. 
	Nana donate placan xo / Nenhum presente agrada a ela. 
	Ar nana donate xi volan / Ela nao quer presente algum. 
	Kwam komenzon la feste? / Quando vai comecar a festa? 
	Kwem vi laboran? / Onde voce trabalha? 
	Kwoy vi voyajon margey? / Para onde voce viajara’ amanha? 
	Kwom kostan twa meble? / Quanto custa esse movel? 
	Kwey vi solven la probleme? / Como voce resolveu o problema? 
	Kwom lerta, tu non verey!? / Que esperto, nao ehmesmo!? 
	Kwa tage! / Que dia!
	Kway la ciele xran blua? / Porque o ceu eh azul? 
	Twam nis xron alvenunas / A esse tempo no’s teremos chegado.
	Ja twem finijan la cielarke / La’ finda o arco-iris. 
	Ji twem nis apon paze / Aqui no’s teremos paz. 
	Las raydunes galopen twoy / Os cavaleiros galoparam para la’. 
	
	Lis kuren twom rapidey, ke mi non poven les akompani / Eles correram tao rapidamente, que eu nao pude acompanha-los.
	Twey las infanes lernon pli faziley / Assim as criancas aprenderao mais facilmente. 
	Tway xi non poven voyaji / Por esse motivo ela nao pode viajar. 
	Cam ston nus ame / Sempre havera’ o nosso amor. 
	Nirsajule cem su nome skriban / Um tolo escreve o seu nome em todo lugar. 
	La dronuna xipe, per radie, senden helpo-krie coy / O navio que estava afundando enviou, pelo radio, um pedido de ajuda em todas as direcoes. 
	Kwom da benzine vi bezonan? / Quanto de gasolina voce precisa? 
	Com, kwom da ze vi apan / Toda a quantidade, que voce tiver. 
	Twom, kwom nezesan por plenifi la awtomobo benzinuje / Tanto, quanto o necessario para encher o tanque do automovel. 
	Lu bema amike cey helpen le / Seu bom amigo de todas as maneiras o ajudou. 
	Cay mi devan plenumi mu taske / Por todos os motivos eu devo cumprir minha tarefa. 
	Aliam xay nis renkontijon denovey / Num outro tempo, talvez, nos reencontraremos novamente. 
	Aliem vi non trovox me / Em outro lugar voce nao me encontraria. 
	Las migrunas birdes flugen alioy / As aves migradoras voaram para outro lugar. 
	Aliom da karbe non tawgax por nus bezone / Uma outra quantidade de carvao nao seria adequada para nossas necessidades. 
	Non aliom om 10 litres da benzine / Nao outra quantidade, alem de 10 litros de gasolina. 
	Aliey vi non plenumox vu dezire / De outro modo, voce nao realizaria seu desejo. 
	Verey nis deciden twey aliay / Na verdade, no’s decidimos assim por outros motivos. 
	Kwam la vintre alvenox, mi volox sti ye ve / Quando o inverno chegar, eu gostaria de estar junto a ti. 
	Kwam mi viden xe, mi tuy oyamen xe / Quando eu a vi, logo a amei. 
	Diru mo, kwam vi revenon? / Diga-me, quando voce vai voltar? 
	Tu vi saban kwe okazen? / Voce sabe o que aconteceu? 
	Zis forkuren twoy, kwoy la polize non povax zes persekuti / Eles correram para la’, aonde a policia nao poderia persegui-los. 
	Ar kwe Marta vlan faruna? / O que Marta esta’ fazendo? 
	Marta vlan faruna twe, ar kwe xu edze peten xo / Marta esta’ fazendo aquilo que o seu marido pediu-lhe. 
	Kwey vi nomijan? / Como voce se chama? 
	Kwa xran vu nome? / Qual eh o seu nome? 
	Kwem vi naskijen? / Onde voce nasceu? 
	Kwam vi naskijen? / Quando voce nasceu? 
IV - SUBSTANTIVE, ADJEKTIVE, GENITIVE, IW ADVERBE
SUBSTANTIVO, ADJETIVO, GENITIVO, E ADVERBIO
KATEGORIE
CATEGORIA
FINAJE 1
DESINENCIA 1
FINAJE 2
DESINENCIA 2
Substantive / Substantivo
E (singular)
ES (plural)
Adjektive / Adjetivo
A (singular)
AS (plural)
Genitive / Genitivo
O (singular)
OS (plural)
Adverbe / Adverbio
EY (normal)
OY (por montri direkte)
Rimarke / Observacao
	Normalmente, o “genitivo” antecede o “substantivo” ao qual se refere. Esse “genitivo” seria o “proprietario” do “objeto” dado no “substantivo”. Ou entao esse “objeto” (dado no “substantivo”) seria parte daquilo dado no “genitivo”. 
	Abaixo no’s damos alguns exemplos, com as palavras portuguesas correspondentes. 
HOME - homem/mulher , HOMES - homens/mulheres , 
VIRE - homem , WINE - mulher , VIRES - homens , WINES - mulheres , 
XTONE - pedra , XTONES - pedras , KORE - coracao , KORES - coracoes ,
VERA - verdadeiro , VERAS - verdadeiros, ALTA – alto(a) , ALTAS – altos(as) , 
FORTA - forte , FORTAS - fortes , BEMA CASISTE - bom cassador , 
ALTAS MONTES - altos montes , RAPIDA MAXINE - maquina rapida , 
DOLCAS FRUKTES - frutos doces , MARO AKWE - agua do mar , 
DOMOS BESTES - animais domesticos , CAMBRO PORDE - porta do quarto, 
LIBROS BILDES - figuras dos livros , XIPO XAMINE - xamine de navio , 
KAFOS FOLIES - folhas de cafe , INFANOS BRINKICES - brinquedos de criancas , 
RAPIDEY - rapidamente , DOLCEY - docemente , KOREY - cordialmente , 
VEREY - verdadeiramente , SERIOZEY - seriosamente , 
PAZEY - pacificamente , AMEY - amavelmente , SUBITEY - subitamente , 
HEYMOY - para o lar , EKSTEROY - para o exterior , 
RETROY - para tras , WAOY - para frente , 
DORMI TRANKWILEY - dormir tranquilamente , 
KOREKTEY SKRIBIRA - escrito corretamente , 
REVENI HEYMOY - voltar para casa (ou “para o lar”) , 
MARXI WAOY - caminhar para frente , 
METI SURTABLOY - colocar sobre a mesa , 
TURNI NIRWAOY - voltar para tras , 
BALANZI TWOY IW RETROY – balanc’ar para la’ e para ca’. 
	Note nos exemplos acima, o uso da terminacao adverbial “OY”, propria para indicar a “direcao” ou o “alvo” de algum movimento. 
Alias rimarkes / Outras Observacoes
	
	Em ALFA26, os “nomes proprios” nao seguem necessariamente “regras rigorosas”. Assim, eles podem terminar com qualquer letra. 
Por exemplo, no’s ja’ podemos aceitar em ALFA26 os seguintes “nomes proprios” : 
	Jezue , Maria , Jozef , Adame , Heva , Abraham , Monika , Petre , Hariel . 
	Como no’s dissemos no primeiro capitulo, em linguagem informal ou em poesia, no’s podemos elidir as desinencias “e” do substantivo, “a” do adjetivo, e “ey” do adverbio normal, desde que a frase ou mensagem nao perca em significado. As palavras elididas tornam-se palavras “oxitonas”, pois o acento tonico passa a recair sobre a ultima ou unica silaba das mesmas. 
	Ekzemples / Exemplos: 
Eliziira A26-forme
P-Significado
Plena A26-forme
“Hum foy, nan plus
Mi amen en la viv ...
Hum foy mi amen
Iw nan plus ...”
“Uma vez, nada mais
Eu amei na vida ...
Uma vez eu amei
E nada mais ...”
“Hum foyey, nane plus
Mi amen en la vive ...
Hum foyey mi amen
Iw nane plus ...”
	O substantivo plural tambem pode ser elidido em alguns casos. Mas para indicar a pluralidade, deve-se acrescentar um “s” no final da palavra. 
	Ekzemples / Exemplos: 
	Prezidants [presidentes], awtomobs [automoveis], cars [carros], 
	lamps [lampadas], krayons [lapis (no plural)] , maps [mapas].	
	Concede-se tambem a elisao do adjetivo plural. 
	Ekzemples / Exemplos: 
	verds kamps [verdas kampes] / campos verdes	
	flavs lamps [flavas lampes] / lampadas amarelas 	
	blus okuls [bluas okules] / olhos azuis	
	O uso do apostrofo ( ’ ) para assinalar a elisao eh facultativo. Isto eh, pode-se usar ou nao o apostrofo conforme se queira. 
V - LA VERBA SISTEME / O SISTEMA VERBAL
LAS TRI “CEF-VERBES” DU ALFA26 
OS TRES VERBOS-CHEFES DE ALFA26
CEF-VERBE
VERBO-CHEFE
SIGNIFE
SIGNIFICADO
XR-I
“SER” como verbo normal de ligacao. 
Usado com participios, XRI mostra que a acao dada pelo verbo 
no participio ja foi concluida, mas o efeito dessa acao 
permanece como um estado atual. 
Monika xran tre bela / Monika eh muito bonita
Vi xran mu pley bema amike / Voce eh meu melhor amigo 
Vivi xran ami / Viver eh amar
La pantere xran mortira / A pantera esta’ morta
La vulkane xran submergijuna en la mare / 
O vulcao esta’ submerso no mar
Dae xran la kreune du universe / Deus eh o criador do universo 
VL-I
“SER” ou “ESTAR”, porem usado somente junto com os participios 
(ativos, pasivos, indicativos, subjuntivos) para mostrar que a acao 
dada pelo verbo ainda encontra-se em curso; que a acao 
foi iniciada mas ainda nao foi concluida (no tempo do verbo VLI)
Marta vlan skribuna wo letere / Marta esta’ escrevendo uma carta 
Pawle vlen leguna su libre / Paulo estava lendo seu livro 
Margey nis vlon voyajunas al Parize / 
Amanha^ no’s estaremos viajando para Paris. 
Li vlan amira fa xi / Ele eh amado por ela 
Monika vlax taypuna komputurey, sed la maxine paneen /
Monica estaria digitando no computador, mas a maquina 
apresentou defeito
ST-I
“ESTAR” ou “HAVER” como “verbo de estado”
Stan varma / Esta’ quente 
Stan pluvuna / Esta’ chovendo
Sur la table stan tri pomes / Sobre a mesa estao [ha’] tres mac’as
Stax tri fixes en la fridure / 
Haveriam [estariam] tres peixes na geladeira 
Kwoma hore stan ? / Que horas sao ?Las Verbas Finajes
As terminacoes verbais
INFINITIVE / INFINITIVO
I
VOLITIVE / VOLITIVO
UY , U
INDIKATIVE / INDICATIVO
AKTIVA / ATIVO
PASIVA / PASSIVO
Prezensa / Presente
AN
AR
Pasea / Passado
EN
ER
Futura / Futuro
ON
OR
SUBJUNKTIVA / SUBJUNTIVO
AKTIVA / ATIVO
PASIVA / PASSIVO
Prezensa / Presente
AX
AL
Pasea / Passado
EX
EL
Futura / Futuro
OX
OL
PARTIZIPE / PARTICIPIO
AKTIVA / ATIVO
PASIVA / PASSIVO
Indikativa / Indicativo
UN
IR
Subjunktiva / Subjuntivo
UX
IL
RIMARKE / OBSERVACAO
	
	Como no’s vimos na tabela sobre o Sistema Verbal de ALFA26, os verbos no infinitivo terminam em “I”. 
	Ekzemples / Exemplos: 
	Xri ow non xri / Ser ou nao ser (“ser” como “verbo de ligacao”)
	Sti ow non sti / Estar ou nao estar
	Mi devan skribi wo letere / Eu devo escrever uma carta. 
	Xi volan spekti la filme / Ela quer assistir ao filme. 
	Em ALFA26, o “volitivo” pode terminar ou por “UY” ou pelo simples “U”. 
	O final “UY” eh mais formal, e preferivel para “ordens” ou “pedidos importantes”. 
	O final “U” eh informal, e eh adequado para “pedidos comuns” e “conselhos”. 
	Ekzemples / Exemplos: 
	Diren la Sinyor Dae: “Stuy lume!” / Disse o Senhor Deus: “Haja luz”! 
	Maystre, ke mi viduy! / Mestre, que eu veja! 
	Sur la xelde onis legan: “Non fumuy!” / Sobre a tabuleta no’s lemos: “Nao fume!”
	Marta diren mo: “Venu al nus feste” / Marta disse para mim: “Venha a nossa festa”. 
	La madre peten al su infane: “Fiqline, non ploru!” / A mae pediu a sua crianca: “Filha, nao chore”. 
	Xi diren al su amiruce: “Telefonuy margey” / Ela disse ao seu amado: “Telefone amanha”. 
	GRAVA NOTE / Observacao importante: 
	La mode indikative tawgan por priskribi realas faktes / O modo indicativo convem para descrever fatos reais. 
	La mode subjunktive tawgan por priskribi hipotezas situazies / O modo subjuntivo convem para descrever situacoes hipoteticas. 
	Sed la subjunktive ankey uzijan kelkfojey por esprimi delikateze en certas cirkonstanzes / Mas o subjuntivo tambem eh usado algumas vezes para esprimir delicadeza em certas circunstancias. 	
	Ekzemples / Exemplos: 
	La trayne alvenen, iw las pasajeres enveturijen en ze / O trem chegou, e os passageiros embarcaram nele. 
	Kwam la vintre alvenox, mi volox sti ye ve / Quando o inverno chegar, eu gostaria de estar junto a ti. 
	Sar xi kisox me, mi nanam forgesox twa kise / Se ela me beijasse, eu nunca esqueceria esse beijo. 
	Stan pluvuna. Lur, nis bezonan ombreles / Esta’ chovendo. Logo, no’s precisamos de guarda-chuvas. 
	Tu vi akzeptox wo pome? / Voce aceitaria uma mac’a? 
	Kway vi non lernax naji? / Porque voce nao aprende a nadar? 
	Rierey mi sonjen pri xe / Ontem eu sonhei com ela. 
	Law twa sonje, nis iam joedzijox / De acordo com esse sonho, no’s algum dia nos casaremos. 
	A seguir, no’s damos mais exemplos sobre o “indicativo”. 
	Kwe xran twe? / O que eh isso? 
	Kwi xran twi? / Quem eh esse(essa)? 
	Twe xran wo rozo bukede / Isso eh um buque de rosas. 
	Twi xran Monika, mu namorine / Essa eh Monica, minha namorada. 
	Ar kwe vi vlan faruna? / O que voce esta’ fazendo? 
	Kwe farar fa vi? / O que eh feito por voce? 
	Kwoy vi rian? / Para onde voce vai? 
	Ar kwi vi aman? / Quem voce ama? 
	Kwi amar fa vi? / Quem eh amado(a) por voce? 
	Kwi vlan amira fa vi? / Quem eh amado(a) por voce? 
	Mi aman Monika / Eu amo Monica. 
	Monika amar fa mi / Monica eh amada por mim. 
	Monika vlan amira fa mi / Monica eh amada por mim. 
	Mi aman Monika iw amar fa xi / Eu amo Monica e sou amado por ela. 
	
	Ar kwe vi sercan? / O que voce procura? 
	Ar kwe vi vlan sercuna? / O que voce esta’ procurando? 
	Kwe vlan sercira fa vi? / O que eh procurado por voce? 
	Kwe sercar fa vi? / O que eh procurado por voce? 
	Kwey vi sercan twe? / Como voce procura isso? 
	Kwey twe sercar fa vi? / Como isso eh procurado por voce? 
	Kwey twe vlan sercira fa vi? / Como isso eh procurado por voce? 
	Kwi sercan, twi trovan / Quem procura, encontra [proverbio]. 
	Kwe vlan cam sercira, iam xron trovira / Aquilo que eh sempre procurado, algum dia sera encontrado. 
	La casiste kapten la leone / O cassador capturou o leao. 
	La leone kapter fa la casiste / O leao foi capturado pelo cassador. 
	La leone vlen kaptira fa la casiste / O leao foi capturado pelo cassador.
	La leone xran kaptira / O leao esta’ capturado. 
	Las namorules voyajon kuney margey / Os namorados viajarao juntos amanha^. 
	
	Monika aceton la libre por me / Monica comprara’ o livro para mim. 
	La libre acetor fa Monika / O livro sera’ comprado por Monica. 
	La libre vlon acetira fa Monika / O livro sera’ comprado por Monica.
	Kwam la libre xron acetira fa Monika, xi mo transdonon ze / Quando o livro estiver comprado por Monica, ela o dara’ para mim. 
	Como no’s vimos nos exemplos acima, para as frases dadas na “voz ativa” (isto eh, para as frases com um “verbo de acao” flexionado em uma “forma temporal de acao” [t.x. AN, EN, ON, AX, EX, OX ]), quando elas tambem tem um “objeto” (e portanto o verbo na frase eh “transitivo”) , a “voz passiva” correspondente pode formar-se de duas maneiras. 
	A primeira eh pelo uso da “terminacao passiva temporal” sobre o “verbo de acao”, isto eh, com as terminacoes “AR, ER, OR, AL, EL, OL”. 
	A segunda eh pela combinacao do verbo-chefe “VLI” flexionado no tempo do “verbo de acao” e com esse mesmo “verbo de acao” flexionado no “participio passivo”, isto eh, com o participio “IR” ou “IL”. 
	Exemplo adicional: 
	Nis apan wo komputure / No’s temos um computador. 
	Wo komputure apar fa nis / Um computador eh tido por no’s [Isto eh, “um computador nos pertence”]. 
	Wo komputure vlan apira fa nis / Um computador eh tido por no’s [Isto eh, “um computador nos pertence”]. 
	Na tabela do sistema verbal, no’s vemos que o “subjuntivo” de ALFA26 eh muito vasto. Para aprendermos a bem utiliza’-lo, vejamos os exemplos a seguir: 
ALFA26-fraze
Significado em Portugues
Mi volax trinki vine
Eu quero (gostaria de) [agora] beber vinho
Mi volex trinki vine
Eu queria (quereria) [no passado] beber vinho
Mi volox trinki vine
Eu gostaria de [no futuro] beber vinho
Sar mi povex, mi helpex le
Se eu pudesse, eu o teria ajudado 
Mi voyajox margey, sar mi apax mone
Eu viajaria amanha, se eu tivesse dinheiro
Monika acetox la libre
Monica compraria [futuramente] o livro
La libre acetol fa Monika
O livro seria comprado [no futuro] por Monica
La libre vlox acetira fa Monika
O livro seria comprado [no futuro] por Monica
La libre vlon acetila fa Monika
O livro seria comprado [no futuro] por Monica
{ La libre vlox acetira fa Monika Þ 
Monika xrox la acetune du libre } º 
{ La libre vlon acetila fa Monika Þ
Monika xron la acetuxe du libre } 
O livro seria comprado [no futuro] por Monica
Þ
Monica seria [no futuro] a compradora do livro
	Repare que no ultimo exemplo no quadro acima, o uso do verbo-chefe “XRI” enfatiza que “Monica vai adquirir a posse sobre o livro” (se ela de fato o comprar), e esse estado deve durar um certo tempo relativamente longo. 
	Do mesmo modo, devemos dizer: 
	La roze velken [A rosa murchou] Þ La roze xran velkuna [A rosa esta’ murcha]. 
	La brava sportiste venken la konkurse [O bravo esportista venceu o concurso] Þ La brava sportiste xran venkuna la konkurse [O bravo esportista eh o vencedor do comcurso] Þ La brava sportiste xran la venkune [o bravo esportista eh o vencedor]. 
	La seje vlen rompira fa terura misuze ( La seje romper fa terura misuze ) [A cadeira foi quebrada por terrivel mal-uso]. 
	La seje xran rompira [A cadeira esta’ quebrada]. 
	Las sen-utilas paper-folies vlan xiriras [As folhas de papeis inuteis estao sendo rasgadas] Þ Ii xiran nun las paper-folies [Alguem esta’ rasgando agora as folhas de papeis inuteis].
	Baldey las paper-folies xron totey xiriras [Brevemente as folhas de papeis estarao totalmente rasgadas. 
Yen las sen-utilas paper-folies xran xiriras [Eis, as folhas de papeis inuteis estao rasgadas]. 
	La dorne boran la pilke [O espinho perfura a bola] Þ La pilke borar fa la dorne [A bolaesta’ sendo perfurada pelo espinho]. 
	La dorne vlan boruna la pilke [O espinho esta’ perfurando a bola] Þ La pilke vlan borira fa la dorne [A bola esta’ sendo perfurada pelo espinho]. 
La pilke xran borira [A bola esta’ perfurada]. 
	La laboriste xrawban [nun] la maxine [O trabalhador esta’ parafusando (agora) a maquina] Þ La maxine vlan xrawbira fa la laboriste [A maquina esta’ sendo parafusada pelo trabalhador] ( La maxine xrawbar fa la laboriste ). 
	La laboriste xrawben la maxine [O trabalhador parafusou a maquina] Þ La maxine vlen xrawbira fa la laboriste [A maquina foi parafusada pelo trabalhador] ( La maxine xrawber fa la laboriste ). 
	Nun, la maxine xran xrawbira, poys la laboriste xrawben ze [Agora, a maquina “esta’ parafusada”, pois o trabalhador “a parafusou”]. 
LAS SUBSTANTIVAS IW ADJEKTIVAS PARTIZIPES
OS PARTICIPIOS SUBSTANTIVOS E ADJETIVOS
	Rimarkuy la uzade du “adjektivas” iw “substantivas” partizipes sekvuney: 
	Repare no uso dos participios “adjetivos” e “substantivos” a seguir: 
ALFA26-fraze
Significado em Portugues
La voyajune alvenen al su destine
O viajante chegou ao seu destino 
La predikune allogen wo homamase
O pregador atraiu uma multidao
Las awskultunes atenten al la hibliste
Os ouvintes prestaram atencao no locutor
Las skribunes registren ce dirira
Aqueles que escreviam registraram tudo
o que foi dito
La amirine kisen su amiruce
A amada beijou seu amado
La kisire redonen la geste
Aquele que foi beijado retribuiu o gesto
Las invitires yam alvenen
Os convidados ja’ chegaram
La gastune rizeven multas gastires
O anfitriao recebeu muitos hospedes
La rowbuxe forlasen su intenze
timuna la polize
Aquele que roubaria abandonou seu intento
com medo da policia
La acetuxe rezignen pro mono-manke
Aquele que compraria desistiu por
falta de dinheiro
Las acetilas vares resten sur las bretes
As mercadorias que seriam compradas
permaneceram nas prateleiras
ALFA26-fraze
Significado em Portugues
Las voyajuxes prokrasten la flugade
pro la danjera vetere
Aqueles que viajariam adiaram o voo
por causa do tempo perigoso
Las vizitilas urbes devon
atendi iom pli las turistes
As cidades que seriam visitadas deverao
aguardar um pouco mais pelos turistas
La fallila skatole
xren zorgey metira surplankey
A caixa que seria derrubada
foi cuidadosamente colocada no chao
Las falluxas statuetes xren zorgey
gardiras en wo xranke
As estatuetas que cairiam foram
cuidadosamente guardadas num armario
Nejuline vlan vixuna la dome
du siv anones
Branca-de-Neve esta’ limpando a casa
dos sete anoes
La nirgranda iw nirordira dome 
vlan vixira fa Nejuline
A pequena e desordenada casa 
esta’ sendo limpada por Branca-de-Neve
Kelkas diamantes xran kaxiras 
en wo sekreta subplanka cambre
Alguns diamantes estao escondidos
numa sala secreta sob o piso
Xay nun Nejuline vlax revuna
pri la carma prinze
Talvez agora Branca-de-Neve estivesse
sonhando com o principe encantado
Xay nun Nejuline vlan revuxa
pri la carma prinze
Talvez agora Branca-de-Neve estivesse
sonhando com o principe encantado
Xay nun Nejuline vlax revuxa
pri la carma prinze
Talvez agora Branca-de-Neve estivesse
sonhando com o principe encantado
La revila prinze,
kwaw nis saban, non tro nirfruox
O principe, que estaria sendo sonhado,
conforme no’s sabemos, nao tardaria demais
	Conforme no’s vemos nos quadros acima, o “participio substantivo” forma-se com o acrescimo da desinencia “e” (ou “es”, no plural), e o “participio adjetivo” forma-se com o acrescimo da desinencia “a” (ou “as”, no plural), como os substantivos e os adjetivos comuns. 
LAS ADVERBAS PARTIZIPES DU ALFA26
OS PARTICIPIOS ADVERBIAIS DE ALFA26
	Rimarkuy la uzade du “aktivas” iw “pasivas” adverbas partizipes sekvuney: 
	Repare no uso dos participios adverbiais “ativos” e “passivos” a seguir: 
ALFA26-fraze
Significado em Portugues
La kambiema rate enrien kaxirey 
en la rejo cambre
O rato-trocador entrou escondido
no quarto do rei
Dormuney, la reje non perzepten 
la danjere ( º La dormuna reje 
non perzepten la danjere )
Dormindo, o rei nao percebeu o risco
( º O rei, que estava dormindo,
 nao percebeu o risco )
Kambiuney la rejo krone 
por wo xtone, la rate niraperen
Tendo trocado a coroa do rei 
por uma pedra, o rato desapareceu
Piedriuney en la parke, 
mi renkonten xe hazardey
Caminhando pelo parque, 
eu a encontrei por acaso 
Xvebuney non tro altey, las balonistes 
saluten las spektunes per wo flage
Suspensos nao muito alto, os balonistas saudaram os espectadores com uma bandeira 
Salutirey fa las balonistes, 
las spektunes tre joyijen 
Saudados pelos balonistas, 
os espectadores ficaram muito contentes
Frapuney fortugey, la vente 
renversen la nirnova arbe
Batendo fortemente, o vento 
derrubou a velha arvore 
Frapirey fa la ventuge, 
alias arbes klinijen
Batidas pelo vendaval,
outras arvores se inclinaram
Hastuney iom pli, 
nis finon baldey nus taske
Apressando um pouco mais,
em breve no’s terminaremos nossa tarefa
Frostirey fa la nirvarma vetere, 
la lage glaziijen 
Resfriado pelo clima frio, 
o lago congelou-se
Xvebuxey non tro altey, las balonistes
salutex las spektuxes per wo flage
Os balonistas, os quais estariam suspensos
nao muito alto, saudariam aqueles, os quais estariam observando-os, com uma bandeira
Salutiley fa las balonistes, 
las spektuxes tre joyijex
Uma vez saudados pelos balonistas, 
aqueles que estariam observando-os 
ficariam muito contentes
Frapuxey fortugey, la vente 
renversex la nirnova arbe
O vento, se estivesse batendo fortemente, derrubaria a velha arvore
Frapiley fa la ventuge, 
alias arbes klinijex
Outras arvores teriam se inclinado, 
se tivessem sido batidas pelo vendaval
	
	Como no’s vimos no quadro acima, o “participio adverbial” se forma com o acrescimo da desinencia “EY”, como o adverbio “normal”. 
KOMPAKTAS KOMPLEKSAS TEMPES
TEMPOS COMPLEXOS COMPACTOS
	‘As ja’ dadas terminacoes verbais temporais, queiram indicativas, queiram subjuntivas, no’s podemos acrescentar a desinencia adicional “I” (semelhante ao infinitivo), para formarmos os “tempos complexos compactos”, cujos significados estao exemplificados na tabela abaixo. 
A26 Kompakta Tempe
A26 Normala Tempe
Equivalente em Portugues
volani
vlan voluna
esta’ querendo
voleni
vlen voluna
estava querendo
voloni
vlon voluna
estara’ querendo
volaxi
vlax voluna/voluxa
estaria querendo (presente)
volexi
vlex voluna/voluxa
estaria querendo (passado)
voloxi
vlox voluna/voluxa
estaria querendo (futuro)
voyajani
vlan voyajuna
esta’ viajando
voyajeni
vlen voyajuna
estava viajando
voyajoni
vlon voyajuna
estara’ viajando
voyajaxi
vlax voyajuna/voyajuxa
estaria viajando (presente)
voyajexi
vlex voyajuna/voyajuxa
estaria viajando (passado)
voyajoxi
vlox voyajuna/voyajuxa
estaria viajando (futuro)
dormani
vlan dormuna
esta’ dormindo
dormeni
vlen dormuna
estava dormindo
dormoni
vlon dormuna
estara’ dormindo
dormaxi
vlax dormuna/dormuxa
estaria dormindo (presente)
dormexi
vlex dormuna/dormuxa
estaria dormindo (passado)
dormoxi
vlox dormuna/dormuxa
estaria dormindo (futuro)
xrani / stani
-
“estando” (presente)
xreni / steni
-
“estando” (passado)
xroni / stoni
-
“estando” (futuro)
xraxi / staxi
-
“estando” (subj. presente)
xrexi / stexi
-
“estando” (subj. passado)
xroxi / stoxi
-
“estando” (subj. futuro)
A26 Kompakta Tempe
A26 Normala Tempe
Equivalente em Portugues
kaptari
vlan kaptira
eh (esta’ sendo) capturado
kapteri
vlen kaptira
foi (estava sendo) capturado
kaptori
vlon kaptira
sera’ (estara’ sendo) capturado
kaptali
vlax kaptira/kaptila
seria capturado (pres.)
kapteli
vlex kaptira/kaptila
teria sido capturado (pas.)
kaptoli
vlox kaptira/kaptila
seria capturado (fut.)
vidari
vlan vidira
eh (esta’ sendo) visto
videri
vlen vidira
foi (estava sendo) visto
vidori
vlon vidira
sera’ (estara’ sendo) visto
vidali
vlax vidira/vidila
seria visto (pres.)
videli
vlex vidira/vidila
teria sido visto (pas.)
vidoli
vlox vidira/vidila
seria visto (fut.)
kisari
vlan kisira
eh (esta’ sendo) beijado
kiseri
vlen kisira
foi (estava sendo) beijado
kisori
vlon kisirasera’ (estara’ sendo) beijado
kisali
vlax kisira/kisila
seria beijado (pres.)
kiseli
vlex kisira/kisila
teria sido beijado (pas.)
kisoli
vlox kisira/kisila
seria beijado (fut.)
	A seguir no’s damos algumas frases completas a fim de esclarecermos mais o uso do “tempo complexo compacto”. 
Maria legeni su libre, kwam non-atendirey la telefone voken. 
Maria vlen leguna su libre, kwam non-atendirey la telefone voken. 
Maria estava lendo seu livro, quando inesperadamente o telefone tocou. 
La avie flugeni al Tokie, sed bezonen powzi urjey. 
La avie vlen fluguna al Tokie, sed bezonen powzi urjey. 
O aviao estava voando para Toquio, mas precisou de pousar urgentemente. 
Nis voyajaxi al London, sed nis perden la trayne. 
Nis vlax voyajunas al London, sed nis perden la trayne. 
No’s estariamos viajando para Londres, mas perdemos o trem. 
La libre acetori fa Monika margey.
La libre vlon acetira fa Monika margey.
O livro sera’ comprado por Monica amanha^.
La dome vixeri fa Marta rierey.
La dome vlen vixira fa Marta rierey.
A casa foi limpada por Marta ontem.
La leone kapteli fa la casiste, sed las ekologistes nirpermesen twe. 
La leone vlex kaptira fa la casiste, sed las ekologistes nirpermesen twe. 
O leao teria sido capturado pelo cassador, mas os ecologos impediram isso. 
La pentraje vendoli kontraw alta sume, kwam realijox la awkzie. 
La pentraje vlox vendira kontraw alta sume, kwam realijox la awkzie. 
A pintura seria (futuramente) vendida por uma alta soma, quando se realizar o leilao.
Xay las knabes ludoxi en la parke, dum la madre acetoxi en la bazare. 
Xay las knabes vlox ludunas en la parke, dum la madre vlox acetuna en la bazare. 
Talvez os meninos estariam brincando no parque, enquanto a mae estaria 
comprando na loja.
La teame ludaxi, sar la stadie non okupali fa alia evente.
La teame vlax luduna, sar la stadie non vlax okupira fa alia evente. 
O time estaria jogando, se o estadio nao estivesse ocupado por um outro evento. 
Hariel dormani en la alta kastelo ture, kwam alvenen la carma prinze.
Hariel vlan dormuna en la alta kastelo ture, kwam alvenen la carma prinze.
Hariel estava dormindo na alta torre do castelo, quando chegou 
o principe encantado.
Hariel dormaxi en la alta kastelo ture, kwam alvenex la carma prinze.
Hariel vlax dormuna/dormuxa en la alta kastelo ture, kwam alvenex la carma prinze.
Hariel estaria dormindo na alta torre do castelo, quando teria chegado 
o principe encantado.
Rikarde spektani la filme en la kineje, kwam li devax sti en la lerneje.
Rikarde vlan spektuna la filme en la kineje, kwam li devax sti en la lerneje.
Rikardo estava assistindo ao filme no cinema, quando ele deveria estar na escola.
Rikarde spektaxi la filme en la kineje, kwam li devax sti en la lerneje.
Rikarde vlax spektuna/spektuxa la filme en la kineje, kwam li devax sti en la lerneje.
Rikardo estaria assistindo ao filme no cinema, quando ele deveria estar na escola.
Las kolombes pepaden dum la knabine jeteni maizos graynes al zes.
Las kolombes pepaden dum la knabine vlen jetuna maizos graynes al zes.
Os pombos arrulhavam enquanto a menina lancava-lhes graos de milho.
Las kolombes pepadex dum la knabine jetexi maizos graynes al zes.
Las kolombes pepadex dum la knabine vlex jetuna/jetuxa maizos graynes al zes.
Os pombos estariam arrulhando enquanto a menina lancaria-lhes graos de milho.
Xrani Monika instruistine, xi devan indiki wo bema libre.
Sendo Monica professora, ela deve indicar um bom livro. 
Stani pluvuna, pli bemey resti heymey.
Estando chovendo, melhor ficar em casa. 
Xraxi Pawle bemkora, li donex la almoze.
Se Paulo tivesse bom coracao, ele teria dado a esmola. 
Staxi pluvuna, nis non promenaxi en la parke.
Se estivesse chovendo, no’s nao estariamos passeando no parque. 
Xrexi la pizine plena, nis najex en ze.
Se a piscina estivesse cheia, no’s teriamos nadado nela.
Stoxi steles en la ciele, mi joyey uzox mu teleskope.
Se houvesse (futuramente) estrelas no ceu, 
eu usaria alegremente (entao) meu telescopio.
Stexi pluvuna, nis non promenexi en la parke.
Se tivesse chovido, no’s nao teriamos passeado no parque. 
VERBALIZIRAS PARTIZIPES
PARTICIPIOS VERBALIZADOS
	No’s ja’ vimos que os participios ativos e passivos, indicativos e subjuntivos, aceitam as terminacoes substantivas, adjetivas, e adverbiais. A seguir, no proximo quadro, exemplificamos o uso desses participios (UN, UX, IR, IL) com o acrescimo do final “I”, caso semelhante ao dos “tempos complexos compactos”. 
	A diferenca entre os participios verbalizados e os tempos complexos compactos, eh que no caso dos participios verbalizados, a acao dada por esses ja’ esta’ completada, e no caso dos tempos complexos compactos, a acao ainda esta’ em curso (em cada um dos tempos). 
A26 Kompakta Tempe
A26 Normala Tempe
Equivalente em Portugues
kuxuni
xran kuxuna
esta’ deitado(a)
siduni
xran siduna
esta’ sentado(a)
staruni
xran staruna
esta’ em pe’
kuxuxi
xrax kuxuna/kuxuxa
estaria deitado(a)
siduxi
xrax siduna/siduxa
estaria sentado(a)
staruxi
xrax staruna/staruxa
estaria em pe’
dormijuni
xran dormijuna
esta’ adormecido(a)
vekijuni
xran vekijuna
esta’ acordado(a)
haltuni
xran haltuna
esta’ parado(a) [imovel]
dormijuxi
xrax dormijuna/dormijuxa
estaria adormecido(a)
vekijuxi
xrax vekijuna/vekijuxa
estaria acordado(a)
haltuxi
xrax haltuna/haltuxa
estaria parado(a) [imovel]
kisiri
xran kisira
esta’ [foi] beijado
kaptiri
xran kaptira
esta’ [foi] capturado
skribiri
xran skribira
esta’ [foi] escrito
kisili
xrax kisira/kisila
teria sido beijado
kaptili
xrax kaptira/kaptila
teria sido capturado
skribili
xrax skribira/skribila
teria sido escrito
konstruiri
xran konstruira
esta’ [foi] construido
detruiri
xran detruira
esta’ [foi] destruido
planiri
xran planira
esta’ [foi] planejado
konstruili
xrax konstruira/konstruila
teria sido construido
detruili
xrax detruira/detruila
teria sido destruido
planili
xrax planira/planila
teria sido planejado
	A seguir no’s damos algumas frases completas a fim de esclarecermos mais o uso do “participio verbalizado”. 
Hariel dormijuni en la altuga kastelo ture.
Hariel xran dormijuna en la altuga kastelo ture.
Hariel esta’ adormecida na altissima torre do castelo.
Hariel dormijuxi en la altuga kastelo ture.
Hariel xrax dormijuna/dormijuxa en la altuga kastelo ture.
Hariel estaria adormecida na altissima torre do castelo.
La trayne alvenuni al London.
La trayne xran alvenuna al London.
O trem chegou [acabou de chegar] em Londres.
La trayne alvenuxi al London.
La trayne xrax alvenuna/alvenuxa al London.
O trem teria chegado em Londres.
Maria faruni wo kuke por su fiqline. 
Maria xran faruna wo kuke por su fiqline.
Maria fez [acabou de fazer] um bolo para a sua filha.
Maria faruxi wo kuke por su fiqline. 
Maria xrax faruna/faruxa wo kuke por su fiqline.
Maria teria feito um bolo para a sua filha.
La fixe kaptiri fa la pexiste.
La fixe xran kaptira fa la pexiste.
O peixe foi [acabou de ser] capturado pelo pescador.
La fixe kaptili fa la pexiste.
La fixe xrax kaptira/kaptila fa la pexiste.
O peixe teria sido capturado pelo pescador.
La pentraje vendiri kontraw alta sume en la awkzie. 
La pentraje xran vendira kontraw alta sume en la awkzie. 
A pintura foi [acabou de ser] vendida por uma alta soma no leilao.
La pentraje vendili kontraw alta sume en la awkzie. 
La pentraje xrax vendira/vendila kontraw alta sume en la awkzie. 
A pintura teria sido vendida por uma alta soma no leilao.
La mizerule sternuni sur la grunde.
La mizerule xran sternuna sur la grunde.
O miseravel esta’ estendido no chao.
La mizerule sternuxi sur la grunde.
La mizerule xrax sternuna/sternuxa sur la grunde.
O miseravel estaria estendido no chao.
La dome bruliri fa mistera fayruge.
La dome xran brulira fa mistera fayruge.
A casa esta’ [foi] queimada por um incendio misterioso.
La dome brulili fa mistera fayruge.
La dome xrax brulira/brulila fa mistera fayruge.
A casa teria sido queimada por um incendio misterioso.
La taske plenumirimalgraw las nirfaziles.
La taske xran plenumira malgraw las nirfaziles.
A tarefa esta’ [foi] cumprida apesar das dificuldades.
La ofiziste plenumuni la taske malgraw las nirfaziles.
La ofiziste xran plenumuna la taske malgraw las nirfaziles.
O funcionario cumpriu [acabou de fazer] a tarefa apesar das dificuldades.
	Compare-se o quadro anterior, de participios verbalizados, com o quadro abaixo, de tempos complexos compactos. 
La pentraje vendari kontraw alta sume en la awkzie. 
La pentraje vlan vendira kontraw alta sume en la awkzie. 
A pintura esta’ sendo vendida por uma alta soma no leilao.
La pentraje vendali kontraw alta sume en la awkzie. 
La pentraje vlax vendira/vendila kontraw alta sume en la awkzie. 
A pintura estaria sendo vendida por uma alta soma no leilao.
La mizerule sternani sur la grunde.
La mizerule vlan sternuna sur la grunde.
O miseravel esta’ se estendendo no chao.
La mizerule sternaxi sur la grunde.
La mizerule vlax sternuna/sternuxa sur la grunde.
O miseravel estaria se estendendo no chao.
La dome brulari fa mistera fayruge.
La dome vlan brulira fa mistera fayruge.
A casa esta’ sendo queimada por um incendio misterioso.
La dome brulali fa mistera fayruge.
La dome vlax brulira/brulila fa mistera fayruge.
A casa estaria sendo queimada por um incendio misterioso.
La taske plenumari malgraw las nirfaziles.
La taske vlan plenumira malgraw las nirfaziles.
A tarefa esta’ sendo cumprida apesar das dificuldades.
La ofiziste plenumani la taske malgraw las nirfaziles.
La ofiziste vlan plenumuna la taske malgraw las nirfaziles.
O funcionario esta’ cumprindo a tarefa apesar das dificuldades.
TRANSITIVEZE IW NONTRANSITIVEZE
TRANSITIVIDADE E NAO-TRANSITIVIDADE
	Nis observuy las sekvunas frazes / Observemos as frases seguintes: 
01. Petre pujen la table / Pedro empurrou a mesa. 
02. La knabe alporton las dolcates / O menino vai trazer os doces. 
03. Monika legan wo libre / Monica le^ um livro. 
04. Pawle vunden se pru / Paulo feriu-se (a si proprio). 
05. Stan varma / Esta’ quente. 
06. Stan tri pomes sur la table / Ha’ tres mac’as sobre a mesa. 
07. Monika vlan leguna wo libre / Monica esta’ lendo um livro. 
08. Pawle xren vundira fa li pru / Paulo foi ferido por ele proprio. 
09. Hariel xran mu amirine / Hariel eh minha amada. 
10. Ankey mi vlan amira fa xi / Eu tambem sou amado por ela. 
11. Marta plenifan las boteles (per lakte) / Marta enche as garrafas (com leite).
12. Marta plenan las boteles (per lakte) / Marta enche as garrafas (com leite).
13. Las boteles plenifar fa Marta (per lakte) / As garrafas sao enchidas por Marta (de leite). 
14. Las boteles plenar fa Marta (per lakte) / As garrafas sao enchidas por Marta (de leite). 
15. Las boteles vlan plenifiras fa Marta (per lakte) / As garrafas sao enchidas por Marta (de leite). 
16. Las boteles vlan pleniras fa Marta (per lakte) / As garrafas sao enchidas por Marta (de leite). 
17. Finey, las boteles plenan (per lakte) / Finalmente, as garrafas estao cheias (de leite). 
18. Finey, las boteles xran plenifiras (per lakte) / Finalmente, as garrafas estao cheias (de leite). 
19. Finey, las boteles xran pleniras (per lakte) / Finalmente, as garrafas estao cheias (de leite). 
20. Las boteles plenijen per lakte / As garrafas se encheram de leite. 
21. La horloje veken Antone / O relogio acordou Antonio. 
22. Antone veker fa la horloje / Antonio foi acordado pelo relogio. 
23. Antone xren vekira fa la horloje / Antonio foi acordado pelo relogio.
24. Antone xran vekira (fa la horloje) / Antonio esta’ acordado (pelo relogio). 
25. Antone vekijen / Antonio acordou. 
26. Monika mergen se en la pizine / Monica mergulhou na piscina. 
27. Monika mergijen en la pizine / Monica mergulhou na piscina.
28. Monika mergen en la pizine / Monica mergulhou na piscina.
29. Monika xran mergijuna en la pizine / Monica esta’ mergulhada na piscina. 
30. Monika xran merguna en la pizine / Monica esta’ mergulhada na piscina. 
31. Monika xran mergira en la pizine / Monica esta’ mergulhada na piscina. 
	Como no’s vemos pelos exemplos acima, em ALFA26, muitos verbos poderao apresentar-se eventualmente como “transitivos” ou como “intransitivos”, de modo um tanto liberal. A “transitividade” ou “intransitividade” desses verbos de ALFA26 vai depender frequentemente do contexto no qual eles estiverem inseridos. Pode depender tambem da exata intencao do autor da frase, ou do seu estilo, ou do seu conhecimento linguistico. Pode depender ainda da pessoa a quem a mensagem eh dirigida. 
	Kwaw vidirey per las supras ekzemples, en ALFA26, multas verbes povox eventualey se prezenti kwaw transitivas ow nontransitivas iom liberey. La transitiveze ow nontransitiveze du twas verbes du ALFA26 dependox oftey du kontekste kwem zis trovijox. Povox dependi ankey du ekzata intenze du frazo awtore, ow du two stile, ow du two lingwokone. Ankey povox dependi du twi al kwi la mesaje direktijan. 
	Contudo, em ALFA26, ha’ dois sufixos, a saber: “IF” e “IJ”. O sufixo “IF” faz todo verbo ser necessariamente “transitivo”, enquanto o sufixo “IJ” faz todo verbo ser necessariamente “intransitivo” ou “reflexivo”. Neste ultimo caso, “IJ”, pode indicar que a acao expressa pelo verbo recai sobre o proprio sujeito dessa acao. 
	Tamen, en ALFA26, stan dos sufikses, las yenas: “IF” iw “IJ”. La sufikse “IF” faran ca verbe xri neprey transitiva, dum la sufikse “IJ” faran ca verbe xri neprey nontransitiva ow refleksiva. Ji-lasta-kazey, “IJ”, povox indiki ke la akte esprimira per la verbe fallan sur la propra subjekte du twa akte. 
	No exemplo precedente, nas frases 1-4, vemos verbos transitivos. 
	En la yaa ekzemple, en las frazes 1-4, nis vidan transitivas verbes. 
	As frases 5, 6, 9, ilustram o uso dos verbos “sti” e “xri”, os quais em geral sao intransitivos, como ocorre nesses exemplos. 
	Las frazes 5, 6, 9, ilustran la uzade du verbes “sti” iw “xri”, kwas generaley xran nontransitivas, kwaw okazan en twas ekzemples. 
	Nas frases 08 e 23, o verbo “xri” comparece em “voz passiva”, de modo que um certo ato, iniciado no passado, tambem ja’ se completou no passado (a frase 08 tem o mesmo significado da frase 04, e a frase 23 tem o mesmo significado da frase 21). 
	En las frazes 08 iw 23, la verbe “xri” aperan en “pasiva voce”, twey ke wo certa akte, komenzira en la pasee, ankey yam finijen en la pasee 
	Nas frases 26-31, o verbo “mergi” [i.e. mergulhar] normalmente aceita variada gradacao ou estados intermediarios entre “mergira” [mergulhado] e “non-mergira” [nao-mergulhado]. O uso do verbo xri (xran mergijuna, itp) significa que a acao completou-se e seu efeito permanece no tempo (presente, no caso) do verbo xri. 
	En las frazes 26-31, la verbe “mergi” [t.x. “sub-akw-(ij)-i”] normaley akzeptan varias grades ow mezas states inter “mergira” [sub-akw-if-ira] iw “non-mergira” [non-sub-akw-if-ira]. La uze du verbe xri (xran mergijuna, itp) signifan ke la akte kompletijen iw zu efekte dawran en la tempe (prezensa, ji-kazey) du verbe xri. 
VI - LAS ARTIKLES DEFINAS IW NONDEFINAS
OS ARTIGOS DEFINIDOS E INDEFINIDOS
	Os artigos definidos de ALFA26 sao: 
	Las definas artikles du ALFA26 xran : 
	LA (para o singular) e LAS (para o plural). 
	Os artigos indefinidos de ALFA26 sao:
	Las nondefinas artikles du ALFA26 xran : 
	Wo (para o singular) e Wos (para o plural). 
	Ekzemples / Exemplos: 
	La vive xran bela por kwi aman / A vida eh bela para quem ama. 
	Las flores stan en las vazes / As flores estao nos vasos. 
	Wo amike alvenen rierey en mu dome / Um amigo chegou ontem em minha casa. 
	Lis nos rakonten wos novajes / Eles nos contaram umas novidades. 
RIMARKE / OBSERVACAO
	
	Em ALFA26, no’s podemos ligar os artigos definidos com as preposicoes que os antecedem nas frases. 
	En ALFA26 nis povax kunligi las definas artikles kun las prepozizies kwas warian wa ja twas en las frazes. 
	Se a preposicao antecedente termina em vogal, entao a essa vogal no’s poderiamos acrescentar um “L” correspondente ao artigo definido, queira singular, queira plural.Sar la wariuna prepozizie finijan per vokale, lur al twa vokale nis povax aldoni wo “L” koresponda al la defina artikle, ti singulara, ti plurala. 
	Ekzemples / Exemplos: 
	La knabine ploran prol [pro la] pupine / A menina chora por causa da boneca.
	Nis hiblen pril [pri las] voleyos teames / No’s falamos sobre os times de volei. 
	Xi forvixen las larmes dil [di la] su vange / Ela enxugou as lagrimas de sua face. 
	Lis sekven en la direkte dul [du las] raydunes / Eles seguiram na direcao daqueles que estavam a cavalo. 
	E se a preposicao antecedente termina com uma consoante, entao a essa consoante no’s (geralmente) podemos acrescentar o final “A” - correspondente ao artigo singular “LA”, ou o final “AS” - correspondente ao artigo plural “LAS”. 
	Iw sar la wariuna prepozizie finijan per wo konsonante, lur al twa konsonante nis (generaley) povax aldoni la finaje “A” - koresponda al la singulara artikle “LA”, ow la finaje “AS” - koresponda al la plurala artikle “LAS”. 
	Ekzemples / Exemplos: 
	Xi meten su flores enas [en las] vazes / Ela colocou suas flores nos vasos. 
	Marta alporten kelkas donates alas [al las] infanes / Marta trouxe alguns presentes para as criancas. 
	Wo lepore elrien ela [el la] magia capele / Uma lebre saiu do chapeu magico. 
	La mesajiste alvenen kuna [kun la] responde / O mensageiro chegou com a resposta. 
	Nus pakajes trovijan sura [sur la] table / Nossos embrulhos encontram-se sobre a mesa.
	Ara [Ar la] pantere la casiste mortifen / O cassador matou a pantera. 
	Li ara [ar la] libre legan / Ele le^ o livro. 
VII - LAS PRIMITIVAS ADVERBES / OS ADVERBIOS PRIMITIVOS
	No quadro abaixo no’s listamos os principais adverbios primitivos de ALFA26. 
	En la suba kadre nis listan las prezipas primitivas adverbes du ALFA26. 
A26-Adverbe 
P-Signife
Ekzemples / Exemplos
ALMENEY
ao menos
Almeney li apan su ofize / Ao menos ele tem seu oficio
Mi apan almeney wo hundece por ami / Eu tenho
pelo menos um caozinho para amar
ANKEY
tambem
Ankey xi bezonan aceti twa vare / Tambem ela 
precisa de comprar essa mercadoria 
Li volan non nur awdi, sed ankey hibli / Ele 
quer nao somente ouvir, mas tambem falar
ANKOREY
ainda
Pawle ankorey non alvenen / Paulo ainda nao chegou
APUREY
apenas
Li xran apurey wo infane / Ele eh apenas uma crianca
AYN
qualquer (quem quer) que seja
La reje non rizevon ii ayn / 
O rei nao vai receber quem quer que seja
BALDEY
em breve
La xipe baldey revenon / O navio em breve voltara’
BET
ate’ mesmo
Xi bet riden wa twe / Ela ate’ mesmo riu diante disso
Sen vi, bet la paradize xrax enua / Sem voce, 
ate’ mesmo o paraiso seria entediante
FOR
embora
“Rii for en bema hor ” / “Ir embora em boa hora ” 
HODIEY
hoje
Hodiey xran dimance / Hoje eh domingo 
Hodiey nis viziton la parke / Hoje no’s 
visitaremos o parke
JA
aquele(a)
Mi konan ja twa monte / Eu conheco aquele monte 
JAM
la’
Jam finijan la cielarke / La’ diante termina o arco-iris
JAW
para la’
Nis non revenon jaw / No’s nao voltaremos para la’
JI
este(a)
Ji twa xran mu dome / Esta eh a minha casa 
JIM
aqui
Jim nis povon ripozi / Aqui no’s poderemos repousar
JIW
ate’ aqui ; 
para ca’
Nis translojon jiw / No’s nos mudaremos para ca’
JOR
[ kwom pli ]
quanto mais
Jor rica, tor avara / 
Quanto mais rico, tanto mais avarento
JUS
acabou de
Las invitires jus alvenen / 
Os convidados acabaram de chegar
La bebe jus naskijen / 
O bebe^ acabou de nascer
MARGEY
amanha^
Margey nis promenon kuney / 
Amanha^ no’s passearemos juntos
MINUS
menos
(subtracao)
Siv minus tri egal kwar / 
Sete menos tres eh igual a quatro
A26-Adverbe 
P-Signife
Ekzemples / Exemplos
NAT
nem mesmo ;
nem sequer
Nat Jezue placen al ci / 
Nem mesmo Jesus agradou a todos
Nat mone solvox nus probleme / 
Nem sequer o dinheiro resolveria nosso problema
NON
nao
Non, xi non volan pome / Nao, ela nao quer mac’a
Mi non rizeven la mesaje / Eu nao recebi a mensagem
NUN
agora
Nun mi bezonan forrii / Agora eu preciso ir embora
Di nun, nis non plu hibluy pri twe / De agora 
em diante, nao vamos falar mais sobre isso
NUR
so’ ; somente
Xi volan nur akwe / Ela quer so’ agua
Nur li raytan sidi ye la table / Somente ele 
tem o direito de sentar-se ‘a mesa
PLEY
o mais
(superlativo)
Twa xran la pley alta monte / 
Essa eh a mais alta montanha 
PLI
mais 
(comparativo de quantidade)
Xi xran pli yuna om mi / 
Ela eh mais jovem do que eu
Johan xran pli forta om Antone / 
Joao eh mais forte do que Antonio
PLU
mais (tempo)
Onis non plu awden pri twe / 
No’s nao mais ouvimos sobre isso
PLUS
mais
(adicao)
Dos plus tri egal kwin /
Dois mais tres eh igual a cinco
Xi volan paze, nane plus krom paze /
Ela quer paz, nada mais do que (alem de) paz
PRESKEY
quase
La vire preskey morten / O homem quase morreu
La jardeniste rikolten preskey cas trefes / 
O jardineiro colheu quase todos os trevos
PRU
“proprio” ;
“mesmo”
Li vunden se pru / Ele feriu a si proprio (i.e. “Ele
feriu a si mesmo”)
Nis devan ami almeney ar nes pru / No’s devemos 
amar pelo menos a no’s mesmos
PSA
indica divisao matematica
La awtomobe kuran ye 80 kilometres psa hore
O automovel corre a 80 quilometros por hora
Dekdos psa kwar egal tri 
Doze dividido por quatro eh igual a tres
RIEREY
ontem
Rierey pluven / Ontem choveu
Rierey mi non viden xe / Ontem eu nao a vi
A26-Adverbe 
P-Signife
Ekzemples / Exemplos
TOR
[ twom pli ]
tanto mais
Jor kalma, tor bema / 
Quanto mais calmo, tanto melhor
TRE
muito
Monika xran verey tre bela / 
Monica eh de fato muito bonita
TRO
demais
Twa trayne xran tro lanta / 
Esse trem eh por demais lento
TU
particula 
interrogativa
Tu xi non venon? / Ela nao vai vir?
Tu vi non viden le? / Voce nao o viu?
TUY
daqui a pouco
La spektakle tuy komenzon / 
O espetaculo comecara’ daqui a pouco
WAY
indica 
multiplicacao matematica
Kwin way kwar egal dosdek /
Cinco vezes quatro eh igual a vinte
Jezue instruen nes pardoni sivdek way siv foyes /
Jesus ensinou-nos a perdoar setenta vezes sete vezes
WEW
de fato
Nis wew baldey joedzijon / 
No’s de fato nos casaremos em breve
Mi wew aman xe / Eu a amo de fato
WI
sim
Wi, mi revenon margey / Sim, eu voltarei amanha^
Wi, vi ankorey xuldan me kwarcent dolares / 
Sim, voce ainda esta’ me devendo 
quatrocentos dolares
XAY
talvez
Xay vi gaynon la premie / 
Talvez voce vai ganhar o premio
Xay ankey xi aman me / 
Talvez ela tambem me ame
YAM
ja’
Li yam skriben la letere / Ele ja’ escreveu a carta
Pawle yam konsulten la dentiste / Paulo ja’
consultou o dentista
YEN
eis
Yen vu kuke / Eis o seu bolo
Yen flavas rozes por mu pley granda am /
Eis rosas amarelas para o meu amor maior
	A seguir no’s acrescentamos alguns exemplos para alguns “adverbios primitivos”. 
	Sekvuney nis aldonan kelkas ekzemples por kelkas “primitivas adverbes”. 
ALFA26-fraze
Significado em Portugues
Tu vi volax wo pome?
Voce^ aceitaria uma mac’a^?
Tu verey?
Verdade?
Li demanden xe, tu xi xatox 
promeni kun le
Ele perguntou a ela, se ela gostaria 
de passear com ele 
Xi skriben rierey jias amas vortes
Ela escreveu ontem essas palavras de amor 
Jia filme xran tro violenza
Esse filme eh por demais violento
Li twom soifen, ke bet viden wo miraje
Ele estava com tanta sede, que ate mesmo viu uma miragem
La instruiste non venen, nat telefonen
O professor nao veio, nem sequer telefonou
Xi non responden, nat plu rigarden me
Ela nao respondeu, e nem sequer me olhou mais
Nat sun, nat mar, nat stel-bril, 
ca twe non valorax sen ve
Nem mesmo o sol, nem mesmo o mar, 
nem mesmo o brilho das estrelas,
 tudo isso nao teria valor sem voce
Jor alta, tor fiera
Quanto mais alto, tanto mais orgulhoso
Jor potenza, tor nirhumila
Quanto mais poderoso, tanto menos humilde
Jor nirforta, tor venkeva
Quanto mais fraco, tanto mais vencivel
Jor nirprudenzey, tor nirsajey
Quanto mais imprudente, tanto mais estulto
Nirjor alta, nirtor fiera
Quanto menos alto, tanto menos orgulhoso
Nirjor potenza, tor humila
Quanto menos poderoso, tanto mais humilde
Nirjor forta, tor venkeva
Quanto menos forte, tanto mais vencivel
Nirjor prudenzey, nirtor sajey
Quanto menos prudente, tanto menossabio
VIII - PREPOZIZIES / PREPOSICOES
	Nos quadros a seguir encontram-se as principais preposicoes de ALFA26.
	En las sekvunas kadres trovijan las prezipas prepozizies du ALFA26. 
A26-Prep.
P-Signife
Ekzemples / Exemplos
AL
“para”
Karle redonen la libre al xe /
Carlos devolveu o livro para ela
AN
indica movimento
para dentro
Las jofiances enrien an la prejeje /
Os noivos entraram para dentro da igreja 
APUD
“junto de”
Xi lojan apud la mare /
Ela mora junto ao mar 
AR
indica o “objeto 
direto” da frase
Ar la pantere la casiste mortifen /
O cassador matou a pantera
AS
indica o
 “predicativo”
da frase
As la pley rica wine du jia urbe mi faron ve, 
sar vi joedzijon kun me / Eu farei de voce 
a mulher mais rica desta cidade, se voce
se casar comigo
AVAW
“ao inves de”
Li uzen plumene avaw krayone /
Ele usou caneta ao inves de lapis
CIRKAW
“em torno de”
Cirkaw la ture stan wo mure /
Em torno da torre ha’ um muro
DA
usada para 
quantidade
Kwom da vine vi volan? /
Quanto de vinho voce quer?
DI
indica o ponto 
de partida
Zis voyajon di Pariz al London /
Eles viajarao de Paris para Londres
Di nun mi non plu provon ripeti twe /
De agora em diante, nao mais tentarei repetir isso
DISDI
indica o ponto de
partida - forma
mais enfatica da
preposicao “DI”
Mi non plu vidan xe disdi siv yares paseas /
Eu nao mais vejo ela desde sete anos passados
La kolone staran disdi la planke yu la plafone /
A coluna fica de pe’ desde o chao ate’ o teto
DU
indica o proprietario 
Twa bluze xran du Monika /
Essa blusa eh de Monica 
DUM
“durante”
Dum la spektakle, nis silenten /
Durante o espetaculo, no’s ficamos em silencio
EKSTER
“fora de”
Stan pli frexa ekster la apartamente /
Eh mais fresco fora do apartamento
EL
indica movimento
para fora
La kunikle elrien el la magia capele /
O coelho saiu do chapeu magico 
EN
“em”
(pp. espaco/tempo)
En la vive okazan renkontes iw dezrenkontes /
Na vida acontecem encontros e desencontros
FA
indica o “agente” de frase em voz passiva 
Xu portrete xron pentrira fa Johan /
O retrato dela sera’ pintado por Joao
INTER
“entre”
Stan wo larja strate inter las dos konstruajes /
Ha’ uma rua larga entre os dois predios
A26-Prep.
P-Signife
Ekzemples / Exemplos
KONTRAW
“contra”
(pp. oposicao)
La awtomobe xoken kontraw wo buse /
O automovel chocou-se contra o onibus
KROM
“alem de”
Marcele devan labori krom studi /
Marcelo deve trabalhar alem de estudar
KUN
“com”
Yen twem rian la madre kun su infanes /
La’ vai a mae com suas crianc’as
LAW
“segundo” ; 
“de acordo com”
Las ekskursistes sekven plu law la rivere /
Os excursisonistas seguiram mais segundo o rio
MALGRAW
“apesar de”
La yunule oyfumen, malgraw la nirpermese /
O jovem comec’ou a fumar, apesar da proibicao 
PER
“por meio de”
Xi skriben su novele per komputure /
Ela escreveu sua novela por meio de 
um computador
PLA
indica que cada 
(e toda) pessoa 
recebe N objetos
La instruiste disdonen dos krayones iw hum 
vixgume pla lernune / O professor distribuiu 
dois lapis e uma borracha para cada aluno
POR
“por” ; “para”
La bema pastre selekten prejes por su fidules /
O bom pastor selecionou preces para seus fieis
POS
“depois” ; “apos”
(pp. tempo)
Pos la vintre venan printempe /
Depois do inverno vem a primavera
Pos pluvade aperan la cielarke /
Apos a chuva aparece o arco-iris
POSK
[POS OM]
“depois de”
(pp. tempo)
Li devon repagi posk reveni 
 Li devon repagi pos om reveni /
Ele devera’ pagar depois de voltar
Mi viziton xe posk trovi xu adrese 
 Mi viziton xe pos om trovi xu adrese /
Vou visita’-la depois de achar o enderec’o dela
PRETER
indica que algo 
passou perto
Las raydistes pasen bruunas preter me /
Os cavaleiros passaram barulhentos junto a mim
PRI
“sobre” 
( pp. “assunto” )
Nis konversen seriozey pri la negozie /
No’s conversamos seriamente sobre o negocio
PRO
“por causa de”
Las servistes xran fatigiras pro la peza labore /
Os servidores estao cansados por causa do 
trabalho pesado
PSO
“atras de”
(pp. espac’o)
Pso twa mure stan nus nova dome /
Atras desse muro esta’ nossa nova casa
Wo vize, ordinarey, konsistan en wo serie 
da persones, starunas wo pso alia / 
Uma fila, ordinariamente, consiste numa
serie de pessoas de pe’, uma atras da outra
A26-Prep.
P-Signife
Ekzemples / Exemplos
RAY
[disdi (...) pasea]
“desde ha’ ”
(pp. tempo passado)
Mi non vidan Hariel ray tri iw xawe yares /
Nao vejo Hariel desde ha’ tres anos e meio
Nis konan wo ar alia ray kwin yares
No’s nos conhecemos um ao outro desde ha’ 
cinco anos
SUB
“sob”
Sub nus etaje, stan xu apartamente /
Sob nosso andar esta’ o apartamento dela
SUPER
“acima de” 
(pp. “espac’o”, 
“sem contato”) 
Yen la sune xveban super la horizonte /
Eis o sol pende acima do horizonte
SUR
“sobre” 
(pp. “espac’o”, 
“com contato”) 
Sur la planke kuxan wo bela tapixe /
Sobre o piso esta’ deitado um belo tapete 
TRA
“atraves de”
(pp. espac’o)
La papilie envenen tra la fenestre /
A borboleta veio atraves da janela
TRANS
“alem de”
(pp. espac’o)
Trans la rivere stan wo carma boske /
Alem do rio esta’ um bosque encantado
WA
“diante de”
(pp. espac’o)
Wa la dome staran wo arbe /
Diante da casa ha’ uma arvore
YA
“ha’ ”
(pp. tempo)
Nis konatijen ya kwin yares /
No’s nos conhecemos ha’ cinco anos 
Li diplomijen pri medizine ya siv yares /
Ele diplomou-se em medicina ha’ sete anos atras
YAK
[YA OM]
“antes de”
(pp. tempo)
Li promesen telefoni yak forvoyaji 
 Li promesen telefoni ya om forvoyaji /
Ele prometeu telefonar antes de viajar 
Nis preferan humey ofizialey oyfianci 
yak joedziji Nis preferan humey ofizialey 
oyfianci ya om joedziji / No’s preferimos 
primeiramente noivarmos oficialmente 
antes de nos casarmos
YE
“junto de” ; 
“ao tempo de”
Mi xran tre felica ye xe /
Eu sou muito feliz junto dela
YU
“ ate’ ”
(pp. espac’o/tempo)
Nis piedrion yu la buso-halteje /
No’s caminharemos ate’ o ponto-de-onibus
IX - KONEKTIVES / CONETIVOS
	Listamos abaixo os principais conetivos de ALFA26. 
	Subey nis listan las prezipas konektives du ALFA26. 
A26-Konv. 
P-SIGNIFE
Ekzemples
IW
“e”
Zis adiawen nes, iw forrien
Eles disseram adeus, e foram embora 
Li iw xi promenen kuney
Ele e ela passearam juntos
KE
“que”
Monika juren, ke xi non saben
Monica jurou, que ela nao sabia
KVANKAM
“embora”
Mi viden nane, kvankam la sune brileni
Eu nao vi nada, embora o sol estivesse brilhando
KVAZAW
“como se”
(comparacao ficticia)
Xi montrijen surpriza, kvazaw xi non sabex
Ela mostrou-se surpresa, como se nao soubesse 
KWAW
“como” 
(comparativo)
Ias hundes servan kwaw gardistes
Alguns caes servem como guardas
Vidu kwaw li stiran su awtomobe! 
Veja como ele dirije o automovel dele! 
Kwaw patre, twaw fiqle
Qual pai, tal filho
LUR
“entao” ; “logo”
(pp. conclusao)
Li non me pagen, lur mi reprenon la vare
Ele nao me pagou, logo eu retomarei a mercadoria
A egal B iw B egal C. Lur A egal C
A eh igual a B e B eh igual a C. Logo A eh igual a C
NEN
“nem”
Nen li nen xi venen al la feste
Nem ele nem ela vieram ‘a festa
OM
“do que”
Xi preferan butere om margarine
Ela prefere manteiga do que margarina
OW
“ou”
Twa skatole apartenan al Petre ow Pawle
Esta caixa pertence a Pedro ou Paulo
POYS
“pois” ; “porque”
Mi laboran, poys mi bezonan mone
Eu trabalho, pois preciso de dinheiro
SAR
“se”
(pp. suposicao)
Sar xi me amax, mi xrax felica
Se ela me amasse, eu seria feliz 
Sar mi apax multa mone, lur mi xrax rica
Se eu tivesse muito dinheiro, logo eu seria rico
SED
“mas”
Xi volen forrii, sed mi katenen xe
Ela quis ir embora, mas eu a retive
A26-Konv.
P-Signife
Ekzemples
TAMEN
“contudo” ; 
“no entanto”
Li permesan, tamen non xatan
Ele permite, contudo (no entanto) nao gosta
Xi venen, tamen non resten longey
Ela veio, contudo nao ficou muito tempo
TI
“quer ... quer ...” 
ou
“queiram ... 
queiram...”
Ti blankas, ti rujas, ti flavas, rozes cam placan xo 
Queiram brancas, queiram vermelhas, 
queiram amarelas, rosas sempre agradam a ela
Twa krimule vlan sercira, ti viva, ti morta
Esse criminoso eh procurado, quer vivo, quer morto
TWAW
“desse modo” ; 
“dessa maneira”
Kwaw patre, twaw fiqle
Qual pai, tal filho
Sinyor, fariju

Continue navegando