Prévia do material em texto
Makuusi maimu Esenupanto' APRESENTAÇÃO O objetivo deste material é levar o ensino da oralidade e da escrita, aos alunos conhecer e vivenciar o entorno cultural, levando-os a pesquisar e descobrir o valor da sua identidade. Durante nossos estudos, teremos que o mostrar ao educando a importância da língua materna dentro da sociedade indígena e com objetivo de alcançar uma ótima preparação do conhecimento, assim também como conhecimento da nossa sociedade, o seu território, sua cultura e outros. A FONÉTICA O estudo dos sons que usamos para as palavras chama-se fonética. Cada língua é feita de um sistema de sons que são chamados fonemas. Os fonemas se dividem entre vogais e consoantes. Usamos uma letra para representar cada fonema. Em macuxi os fonemas se dividem em consoantes e vogais. AS VOGAIS Na língua macuxi temos seis vogais que são: A – E – I – O – U – Î . As vogais a, e, i, o, u, são pronunciadas como em português. Mais a vogal î tem um pronuncia feita com o som de u, mais com os lábios abertos. Ex. Morî-____ bom. Sîrîrî_______ agora Î'________ o que. Wîtî_______ casa Sîrîrîpe___ hoje. Wîttî______ ir VOGAIS LONGA Todas as vogais podem ser longas. Veja AA - EE - II – OO – UU - ÎÎ Há palavras que podem ser escritas com as vogais longas. Exemplo: AA- taa Dizer EE- eerepamî. Chegar II- iipî. Vir OO- toori. Sogro UU – uurî. Eu ÎÎ – umîî. Roça VOGAIS GLOTALIZADA Como as vogais podem ser longa, elas também podem se glotalizada. Veja. A’ – E’ – I’ – O’ – U’ – Î’ Veja alguma algumas palavras que podem ser escritas com essas vogias. A’ – a’kiku..........doce a’nai.........milho E’ – e’ma.........caminho e’karema.....coçar-se I’ – i'moi yaponse'......ninho mi’kî.............formiga O’ – o’ma.........bicho, guloso to’ka.........algodão U’ –mu’ru........tatu tu’pra..........pica pau Î’ – î’.................o quê mî’nî............espinho VOGAIS LONGA Há também vogais longa em macuxi. AN – EN – IN – ON – UN – ÎN Exemplo de algumas palavras que podem ser escrita com vogais longas. Veja: AN – anko’...............sapo pequeno EN – entamo’ka.......comer IN – inkamooro........aqueles ON – upon.................minha roupa UN – ipun..................carne ÎN – mîn......................sangue CONSOANTES Como em português, em macuxi também temos consoantes. Veja: P – T- K – M – N – R – S – W – Y – ‘ As consoantes m, n, r, tem sons produzidos como em português. Exemplo: Moro.........aí. Kono’............chuva Rora...........azul. Kane.............não Maimu.......voz. Uyemane.......minhas coisas As consoantes p, t, k, podem ter dois sons. 1) Como em português. Exemplo. Pata..........terra. Tarî...........aqui Aka.........cuidado. Kaikai.......caicai 2) Quando as consoantes p, t, k seguem a parada glotal, vogal nasal ou vogal longa, os sons mudam. Exemplo. A consoante p muda para o som b. Veja. Pu'pai...........cabeça,( lê-se pu'bai,por que a consoante está após a parada glotal). Panpî............aumentar, ( lê-se panbî, por que está após a vogal nasal). Paapa...........papai, ( lê-se paaba, por que está após a vogal longa). A consoante t muda para o som de d. Veja. Ro'ta.............barriga, (lê-se ro'da, por que a consoante está após a parada glotal). Arenta..........crescer, ( lê-se arenda, por que está após a vogal nasal). Uutî..............vou, ( lê-se uudî, por que está após a vogal longa). A consoante k muda para o som de g. Veja: A'ka..........luz/claro. (Lê-se a'ga, pois a vogal está após a parada glotal). Eserenka...cantar. (Lê-se eserenga, pois a vogal está após a vogal nasal). Paaka........boi. (Lê-se paaga, pois a vogal está após a vogal longa). Como os sons b, d, g, só aparecem desta maneira, não precisaremos usar essas letras. A consoante S pode ter quatro sons, dependendo da letra que se encontra ao lado. Vejamos. 1) Como em português: Sa’.....................batata sîrîrî....................agora Kîse...................mandioca sa’man................duro 2) Quando S precede ou segue a vogal i, ou quando precede a vogal U, tem o som de X do português, ou seja, o (s) tem o som de (x), quando as vogais (i, u) vem após a consoante (s). Veja o exemplo: Su’mina..........brincar kaikusi..............onça Sui sui............andorinha si’na..................cipó Su’ka..............espremer siruru................fino 3) Quando (S) vem depois da parada glotal, da letra (N), depois vogal longa e antes das vogais (A, E, Î, O) ela é pronunciada com o som de (Z) do português. Exemplo: Sa’sa.............gafanhoto epînse’..........plantar tîîse...........mas Pisa’sa..........calçado uyaponse’....minha cadeira epoose..........encontrar 4) Quando (S) vem depois da vogal glotalizada (i’, u’), da letra (n), e quando a consoante (S) vem seguido das vogais (i, u). Veja. Api’sî.....pegar itensi.....filha dele aai’sa.......você veio Siisi.........sorrir Nota.melhor maneira de aprender uma língua, seguir as seguintes regras, escutar, entender, imitar ao falante e começar a escrever o que se entendeu. Nesse caso, para se aprender macuxi, é seguir as regras. 1° Conteúdo de Aprendizagem ( As Vogais, longa, nasal, glotalizada). Nesses primeiros momentos iremos trabalhar com as vogais A, E, I, O, U, Î, vogais longa, nasal e glotal. Iremos pesquisar palavras e formar pequenas frases em macuxi. Ao longo do nosso estudo, iremos trabalhar mais o macuxi na escrita e na fala. ATIVIDADE 01 1) 10 kaisîrî o'ma kon ese' menuka'kî ( a, an, a', aa yakkîrî sipiatokoi'kon). 2) 10 kaisîrî toron yamî ese' menuka’kî ( A, an, a', aa yakkîrî sipiatokoi’kon). 3) Imenuka'kî 10 kaisîrî i'rî kon ese'. a) (E) yakkîrî. b) (En) yakkîrî. c) (E') yakkîrî d) (Ee) yakkîrî. 4) Tarîîpai iku'tî. A'nai. Arinmaraaka. Anko' arauta Escrever as atividades no caderno, para que no final posso avaliar o seu desempenho. E também responder na sala de aula. Atenciosamente.