A Defesa dos animais e as conquistas legislativas do movimento de proteção animal no Brasil

Prévia do material em texto

149
A Defesa dos animais e as
conquistas legislativas do
movimento de proteção
animal no Brasil
Εδνα Χαρδοζο ∆ιασ∗
Ρεσυµο: Α προτεο λεγαλ δοσ ανιµαισ: φυνδαµεντοσ φιλοσ⌠φιχοσ, χ⌠διγοσ
λεγαισ, διρειτο π〈τριο, α ηιστ⌠ρια δα προµυλγαο δασ λεισ δε προτεο
ανιµαλ νο Βρασιλ, οσ ανιµαισ χοµο συϕειτοσ δε διρειτοσ, ο διρειτο ◊ ϖιδα
ε ◊ ιντεγριδαδε φσιχα χοµο διρειτο δε περσοναλιδαδε δε τοδο σερ ϖιϖο.
1. INTRODUÇÃO: BREVE RELATÓRIO
SOBRE OS FUNDAMENTOS FILOSÓFICOS
DA PROTEÇÃO ANIMAL
Α ρελαο δο σερ ηυµανο χοµ οσ ανιµαισ σεµπρε φοι ρεγιδα πελα
νοο δε δοµνιο. Αχοστυµαδο ◊ ιδια δε λεγιτιµιδαδε δα εξπλοραο
δοσ ανιµαισ ε δα νατυρεζα, ο ηοµεµ τεµ αγιδο, µυιτασ ϖεζεσ, χοµ
αρβιτραριεδαδε, τορπεζα ε ιρρεσπονσαβιλιδαδε.
Νο πενσαµεντο γρεγο αντιγο ο ηοµεµ φαζια παρτε δο Υνιϖερσο
σεµ θυαλθυερ αυτονοµια. Α ϕυστια δο Εσταδο σε χονφυνδια χοµ ασ λεισ
∗
 ∆ουτορα εµ διρειτο πελα ΥΦΜΓ, Προφ♠ δε ∆ιρειτο Αµβιενταλ ε Υρβανστιχο, πρεσιδεντε
δα Λιγα δε Πρεϖενο δα Χρυελδαδε χοντρα ο Ανιµαλ, αυτορα δο λιϖρο Τυτελα ϕυρδιχα δοσ
150
δα νατυρεζα, υµα ϖεζ θυε ο ηοµεµ, ιµερσο να τοταλιδαδε δο χοσµο
οβεδεχια ◊σ λεισ φσιχασ ου ρελιγιοσασ θυε ο ρεγιαµ. Εστα χονχεπο  υµ
ϕυσνατυραλισµο χοσµολ⌠γιχο.
Οσ πρ − σοχρ〈τιχοσ ϕ〈 αφιρµαϖαµ ο τεµα εσσενχιαλ δα υνιδαδε.
Χοµ α χρισε τιχα ε µοραλ δο σχυλο ς α.Χ. οσ σοφιστασ δεσλοχαραµ
ο χονηεχιµεντο δο χοσµο παρα ο ηοµεµ. Χοµ οσ σοφιστασ ασ ινδαγα⌡εσ
σοβρε α ορδεµ χ⌠σµιχα χεδεµ λυγαρ ◊σ ινδαγα⌡εσ σοβρε α ορδεµ ηυµανα.
⊃ α παρτιρ δε Σ⌠χρατεσ, χοµ α µ〈ξιµα Χονηεχε−τε α τι µεσµο 
1
 θυε ο
σερ ηυµανο χοµεα α ενγενδραρ ο αντροποχεντρισµο.
Αριστ⌠τελεσ εµ “ Α Πολτιχα” αργυµεντα θυε α φαµλια σε φορµα δα
υνιο δο ηοµεµ χοµ α µυληερ, δο σενηορ χοµ ο εσχραϖο. Ε θυε α
πριµειρα φαµλια σε φορµου δα µυληερ ε δο βοι φειτο παρα α λαϖρα. Ο βοι
σερϖε δε εσχραϖο αοσ ποβρεσ.
2
Αριστ⌠τελεσ ϖ νο φατο δο ηοµεµ τερ ο δοµ δα παλαϖρα υµα φορµα
δε ελεϖαο, αο σερ χοµπαραδο χοµ οσ ουτροσ ανιµαισ θυε σ⌠ τεµ α ϖοζ
παρα εξπρεσσαρ ο πραζερ ε α δορ. Ελε ϖ χοµο νατυραλ ο δοµνιο δο
ηοµεµ σοβρε ο ανιµαλ δα µεσµα φορµα θυε παρα ελε  νατυραλ ο δοµνιο
δο ηοµεµ θυε τεµ ιδιασ σοβρε αθυελε θυε σ⌠ τεµ α φορα. Αριστ⌠τελεσ
ινχλυι ο ανιµαλ να σοχιεδαδε χοµο εσχραϖο.
ϑ〈 νοσ εστ⌠ιχοσ ενχοντραµοσ α ιδια δε θυε ο διρειτο νατυραλ 
χοµυµ α ηοµενσ ε ανιµαισ. Εσσα ιδια δε θυε τοδοσ οσ σερεσ ϖιϖοσ εστο
συϕειτοσ α υµα λει, βεµ χοµο α υµ ∆ευσ, λογοσ, ρατιο ου πνευµα −  υµ
δοσ πρινχπιοσ φυνδαµενταισ δο εστοιχισµο. Τοδοσ οσ σερεσ ϖιϖοσ παρτιχιπαµ
δα ρατιο υνιϖερσαλ. Πορµ πρεχονιζαϖαµ α ιδια δε θυε α απλιχαο δα
ϕυστια  απενασ παρα οσ σερεσ ραχιοναισ. Ο εστοιχισµο, δε χερτα φορµα, 
ο πρεχυρσορ δα τεορια δο χοντρατο σοχιαλ.
Μασ, εντρε οσ γρεγοσ α αντροποχεντρια τεϖε υµα ϖισο λιµιταδα.
Χοµ ο χριστιανισµο ο ιντελεχτυαλισµο γρεγο χεδε λυγαρ αο
ϖολυνταρισµο δε ∆ευσ. Ασ ατιτυδεσ γενεραλιζαδασ δε δοµνιο ε µαυσ
τρατοσ χοµ οσ ανιµαισ ενχοντραµ ρεσπαλδο να χρενα ββλιχα δε θυε
1
 ΧΟΕΛΗΟ, Λυιζ Φερνανδο. Ιντροδυο ηιστ⌠ριχα 〈 φιλοσοφια δο διρειτο. ριο δε ϑανειρο:
φορενσε, 1977, π. 59.
2
 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΣ. Α πολτιχα. ϑυλιαν Μαριασ Ψ Μαρια Αραϕο.
Μαδριδ: Ινστιτυτο δε Εστυδοσ Πολοτιχοσ, 1951, π. ΞΛς ε 12.
151
∆ευσ ουτοργου αο ηοµεµ ο δοµνιο σοβρε τοδασ ασ χριατυρασ
ϖιϖεντεσ. Τυδο ιστο ερα µαισ θυε υµα χρενα, ερα υµ δογµα δε φ.
Σο Τηοµαζ δε Αθυινο αφιανου ο δυαλισµο εχολ⌠γιχο ϕυδαιχο –
χριστο, εµ σευ “ Τραταδο δε ϑυστια” αφιρµανδο θυε “ Νινγυµ πεχα
πορ υσαρ υµα χοισα παρα ο φιµ α θυε φοι φειτα. Ασ πλαντασ ϖιϖεµ εµ
φυνο δοσ ανιµαισ ε οσ ανιµαισ δασ πλαντασ”.
3 
Χοστυµαϖα εϖοχαρ εστασ
παλαϖρασ δε Σαντο Αγοστινηο, εµ α Χιδαδε δε ∆ευσ , λιϖρο 1, χαπ.
20: “ Πορ ϕυστσσιµα ορδεναο δο Χριαδορ, α ϖιδα ε α µορτε δασ πλαντασ
ε δοσ ανιµαισ εστ〈 συβορδιναδα αο ηοµεµ”.
Ο πενσαµεντο φιλοσ⌠φιχο οχιδενταλ χοντινυου ασσενταδο νεσσα
δυαλιδαδε οντολ⌠γιχα , θυε χριου υµα σεπαρατιϖιδαδε εντρε ο ηοµεµ ε
α νατυρεζα, ε λεγιτιµου τοδα σορτε δε εξπλοραο δοσ ανιµαισ. Ασσιµ
σεγυιραµ ο ροµαντισµο, ο ηυµανισµο, ο ραχιοναλισµο, θυε χολοχαραµ
ο ηοµεµ νο χεντρο δο Υνιϖερσο.
Ο πενσαδορ Φρανχισ Βαχον δεφενδευ υµα ατιτυδε εξπεριµενταλιστα
φαχε αοσ ανιµαισ ε α φιλοσοφια δε δοµιναο ε µανιπυλαο δα νατυρεζα.
Χοµ ∆εσχαρτεσ ο ραχιοναλισµο ατινγιυ α συα χυλµιννχια. Χοµ συα
µ〈ξιµα “ Χογιτο εργο συµ − πενσο, λογο εξιστο − 
4
ρεδυζιυ ο ηοµεµ ◊ συα µεντε.
Ιστο αλιενου ο ηοµεµ δα νατυρεζα ε δοσ δεµαισ σερεσ ηυµανοσ, λεϖανδο α
υµα αβσυρδα δεσορδεµ εχονµιχα, ινϕυστα διϖισο δε βενσ, ε υµα ονδα
χρεσχεντε δε ϖιολνχια. Νεστα ποχα διφυνδιυ−σε να Ευροπα α πρ〈τιχα δα
ϖιϖισσεχο, θυε  ο ατο δε ρεαλιζαρ εξπεριµεντοσ εµ ανιµαισ ϖιϖοσ.
∆ε υµ λαδο ενχοντραµοσ εµ Γαλιλευ, ∆εσχαρτεσ ε Νεωτον
πενσαµεντοσ θυε χονστιτυραµ α βασε δα ρεϖολυο τεχνολ⌠γιχα ε δε
ουτρο, α λινηα θυε χοµεα χοµ Μονταιγνε, Ρουσσεαυ ε Γοετηε, θυε
δεφενδεµ ο πενσαµεντο νο µανιπυλαδορ δα νατυρεζα.
Μονταιγνε αχρεδιταϖα θυε ο Χριαδορ νοσ πσ να τερρα παρα σερϖι−
λο ε οσ ανιµαισ σο χοµο νοσσα φαµλια. Πρεγαϖα ο ρεσπειτο νο σ⌠
πελοσ ανιµαισ, µασ ◊σ 〈ρϖορεσ ε πλαντασ. Μονταιγνε διζια θυε αοσ
ηοµενσ δεϖεµοσ ϕυστια , µασ αοσ ανιµαισ δεϖεµοσ σολιχιτυδε ε
βενεϖολνχια.
3
 ΤΟΜℵΣ ∆Ε ΑΘΥΙΝΟ ( Σαντο)(. Τραταδο δε ϑυστια. Πορτυγαλ, π.104 ( Χολεο Ρεσ
ϑυρδιχα).
4
 ςΙΛΛΕΖ Μιχηελ. πηιλοσοπηιε δε δροιτ. Παρισ: ∆αλλοζ, 1986, π. 125.
152
Ρουσσεαυ ατριβυα ◊ σοχιεδαδε α οριγεµ δε τοδοσ οσ µαλεσ ε α
ινστιτυιο δασ δεσιγυαλδαδεσ. Εµ συα 7♠ χαµινηαδα νο λιϖρο “ ∆εϖανειοσ
δε υµ χαµινηαντε σολιτ〈ριο” ελε χριτιχα ο υσο δε ανιµαισ εµ εξπεριµεντοσ
ε α ϖισο δασ πλαντασ χοµο βεµ υτιλιτ〈ριο να χονφεχο δε ρεµδιοσ. Ε
αφιρµα θυε νυνχα ϕυλγου θυε ταντα χινχια χοντριβυσσε παρα α φελιχιδαδε
δα ϖιδα. Ρουσσεαυ σε ρεφυγιαϖα να νατυρεζα παρα σε φυρταρ ◊ λεµβρανα
δοσ ηοµενσ ε αοσ αταθυεσ δοσ µαυσ.
Γοετηε χριτιχαϖα ο σερ ηυµανο πορ σ⌠ ϖαλοριζαρ ασ χοισασ να µεδιδα
εµ θυε ληε σο τεισ, ε πορ σε αρρογαρ ο διρειτο δε χλασσιφιχαρ αλγυµασ
πλαντασ χοµο ερϖασ δανινηασ, αο ινϖσ δε ϖ−λασ χοµο χριανασ δα
νατυρεζα υνιϖερσαλ, το αµαδασ πορ ελα θυαντο ο τριγο θυε ο ηοµεµ
ϖαλοριζα ε χυλτιϖα.
Φοι δεντρο δεσσε πενσαµεντο θυε ο φιλ⌠σοφο ινγλσ Τηοµασ Ηοββεσ
δε Μαλµεσβυρψ, χοµ σευ λιϖρο, ο Λεϖιατ , φυνδου α φιλοσοφια δο διρειτο
ινδιϖιδυαλ µοδερνο. ∆ανδο ◊ λινγυαγεµ ο παπελ δε φορµαδορα δασ
ρελα⌡εσ σοχιαισ ε πολτιχασ, ελε εξχλυιυ οσ ανιµαισ δο χοντρατο σοχιαλ.
Παρα α φορµαο δο Εσταδο  πρεχισο υµ παχτο, παρα χυϕα αδεσο 
πρεχισο α λινγυαγεµ.
Λοχκε, πρεχυρσορ δο λιβεραλισµο ινγλσ, χολοχα ο ηοµεµ εµ συα
οριγεµ χοµο σενηορ δε τοδασ ασ χριατυρασ “ ινφεριορεσ” ποδενδο φαζερ
δελασ ο θυε ληε απρουϖερ. Πρεγαϖα θυε, εµ πρινχπιο, τυδο περτενχε α
τοδοσ ε α φορα δο τραβαληο περτενχε α χαδα υµ ινδιϖιδυαλµεντε, ο θυε
ϖεµ α χονστιτυιρ α πριµειρα φορµα δε προπριεδαδε πριϖαδα. Σεγυνδο ελε
ο ηοµεµ ποδε σε αποσσαρ δοσ φρυτοσ ε δασ χριατυρασ δα τερρα. Λοχκε
ρετιρου ο ανιµαλ δα νατυρεζα τορνανδο−ο προπριεδαδε πριϖαδα. ∆ιζια
θυε α νατυρεζα εξτρα ηυµανα νο τεµ ϖονταδεσ ε νεµ διρειτοσ, σο
ρεχυρσοσ ◊ δισποσιο δε τοδα ηυµανιδαδε.
∆εποισ δε Ηοββεσ ε Λοχκε α νατυρεζα νο ηυµανα φιχου φορα δο
χοντρατο σοχιαλ ου συβϕυγαδα.
Να χυλτυρα οχιδενταλ, εµ συα ϖερτεντε λιβεραλ ε σοχιαλιστα ο
διρειτο νατυραλ σε λιµιταϖα ◊ νατυρεζα ηυµανα. Ο λιβεραλισµο ε ο
σοχιαλισµο ουτοργαραµ αο ηοµεµ ο ττυλο δε ρει δα χριαο. Ε εστε
πενσαµεντο τοµου φορα δεποισ δασ ρεϖολυ⌡εσ φρανχεσασ ε ινδυστριαλ.
Ταντο θυε να ∆εχλαραο δοσ ∆ιρειτοσ δο Ηοµεµ εστ〈 διτο: “ Τοδο
ηοµεµ”. Νο σε ρεχονηεχεµ διρειτοσ παρα α νατυρεζα νο ηυµανα.
Σ⌠ εµ 1978, θυασε δυζεντοσ ανοσ δεποισ φοι προχλαµαδα να
Οργανιζαο δασ Να⌡εσ Υνιδασ παρα α Εδυχαο, α Χινχια ε α
Χυλτυρα − Υνεσχο α ∆εχλαραο δοσ ∆ιρειτοσ δοσ Ανιµαισ, ονδε εστ〈
διτο: “ Τοδοσ οσ ανιµαισ νασχεµ ιγυαισ περαντε α ϖιδα ε τεµ οσ µεσµοσ
διρειτοσ ◊ εξιστνχια.”
Ο φιλ⌠σοφο φρανχσ Μιχηελ Σερρεσ, εµ σευ λιϖρο “ Λε Χοντρατ Νατυρελ
( ⊃διτιονσ Βουριν, Φρανα, 1990) δεφενδε α ιδια δε θυε χηεγαδα α
ηορα δε συβστιτυιρµοσ α Τεορια δο Χοντρατο Σοχιαλ ( δε Ηοββεσ), πελα
Τεορια δο Χοντρατο Νατυραλ.
Παρα Σερρεσ α ο ηοµεµ δεϖε βυσχαρ ο εσταδο δε παζ ε ο αµορ, ε
παρα ταλ δεϖε ρενυνχιαρ αο χοντρατο σοχιαλ πριµιτιϖο παρα φιρµαρ υµ
νοϖο παχτο χοµ ο µυνδο: ο χοντρατο νατυραλ.
Σερρεσ πρεχονιζα α ρεϖισο χονχειτυαλ δο διρειτο νατυραλ δε Λοχκε,
πελο θυαλ ο ηοµεµ  ο νιχο συϕειτο δε διρειτο.
Ο µυνδο θυε φοι ϖιστο χοµο νοσσο σενηορ, δεποισ σε τορνου νοσσο
εσχραϖο, εµ σεγυιδα πασσου α σερ ϖιστο χοµο νοσσο ηοσπεδειρο, ε αγορα
τεµοσ θυε αδµιτιρ θυε , να ϖερδαδε, νοσσο σιµβιοτα.
Παρα Σερρεσ, ηοµεµ παρασιτα δα νατυρεζα ε δο µυνδο, φιληο
δο διρειτο δε προπριεδαδε, τυδο τοµου ε νο δευ ναδα. Α Τερρα
ηοσπεδειρα δευ τυδο ε νο τοµου ναδα. Υµ ρελαχιοναµεντο χορρετο
τερ〈 θυε σε ασσενταρ να ρεχιπροχιδαδε. Τυδο θυε α νατυρεζα δ〈 αο
ηοµεµ ελε δεϖε ρεστιτυιρ.
Ηοϕε α φιλοσοφια ε α χινχια ϕ〈 αδµιτεµ α υνιδαδε δο χοσµο. Ε
νεσσα υνιδαδε νο η〈 ηιεραρθυια. Οσ χοµπονεντεσ δοσ 〈τοµοσ ε
παρτχυλασ ατµιχασ σο παδρ⌡εσ δινµιχοσ θυε νο εξιστεµ χοµο
εντιδαδεσ ισολαδασ, µασ χοµο παρτεσ δε υµα ρεδε ινσεπαρ〈ϖελ δε
ιντερα⌡εσ. Οσ φσιχοσ µοδερνοσ νοσ µοστραµ θυε τοδα µατρια −
ταντο να τερρα χοµο νο εσπαο εξτερνο − εστ〈 ενϖολϖιδα νυµα
χοντνυα δανα χ⌠σµιχα . Τυδο νο εσπαο εστ〈 χονεχταδο α τυδο
µαισ, ε νενηυµα παρτε δελε  φυνδαµενταλ. Ασ προπριεδαδεσ δε
θυαλθυερ παρτε σο δετερµιναδασ, νο πορ αλγυµα λει φυνδαµενταλ,
µασ πελασ προπριεδαδεσ δε τοδασ ασ δεµαισ παρτεσ. Ο φσιχο
Ηεισενβεργ, αο εστυδαρ ο µυνδο µατεριαλ, µοστρου−νοσ α υνιδαδε
εσσενχιαλ δε τοδασ ασ χοισασ ε εϖεντοσ. Ο µυνδο εστ〈 ενϖολϖιδο εµ
υµα γρανδε υνιδαδε, νενηυµ ελεµεντο εστ〈 ισολαδο, νεµ να
154
εξτενσο πρεσεντε νεµ να ηιστ⌠ρια. ℑτοµοσ ε µυνδοσ σο λεϖαδοσ
πορ υµ σ⌠ ιµπυλσο ε ο ρεσυλταδο δισσο  α ϖιδα.
⊃ α µεσµα χονχλυσο α θυε χηεγαµ οσ µστιχοσ παρτινδο δο ρεινο
ιντεριορ, ενθυαντο οσ φσιχοσ παρτεµ δο ρεινο εξτεριορ.
Εστα µανειρα νοϖα θυε οσ φσιχοσ νοσ µοστραµ δε ϖερ ο Υνιϖερσο
 α εσσνχια δο Ταο, φυνδαδο πορ Λαο − Τσ ; ε δο Ζεν, θυε νοσ
ενσινα α νο νοσ απεγαρµοσ αο πενσαµεντο δοσ χοντρ〈ριοσ, δοσ
οποστοσ. Ο Σερ εµ συα πλενιτυδε εστ〈 υνιδο α τυδο θυε ϖιϖε. Εσσα
υνιδαδε αβολε τοδασ ασ διφερενασ. Ο ενσιναµεντο δα υνιδαδε  α
εσσνχια δο Ζεν ε δο Ταο.
Εστα , ταµβµ, α χοσµοϖισο δοσ πρ−σοχρ〈τιχοσ, θυε χονχεδεραµ
αο χοσµο υµα αλµα. Λογοσ, ο πρινχπιο  α αλµα δο µυνδο.
Α διφερενα χοσµοϖισο πρ − σοχρ〈τιχα παρα α δασ σοχιεδαδε
οριενταισ χονσιστε νο φατο δεσσασ σαχραλιζαρεµ α νατυρεζα ενθυαντο
θυε οσ γρεγοσ ιντερρογαϖαµ συα νατυρεζα παρα δεσχοβριρ ο σευ σεγρεδο.
Εστα τεορια ρενασχευ σοβ ο νοµε δε Γαια, α Τερρα ϖιϖα, ατραϖσ δο
βι⌠λογο ινγλσ ϑαµεσ Λοϖελοχκ, παρα θυεµ α Τερρα  υµ σερ ϖιϖο, χαπαζ
δε σε ρεγυλαρ α σι µεσµα ε αο πρ⌠πριο χλιµα.
Εσταµοσ ρετορνανδο ◊ ϖισο ηολστιχα δοσ λενδ〈ριοσ γρεγοσ θυε
ηαβιταϖαµ ο λογοσ.
Παρα ρεχονηεχερµοσ οσ διρειτοσ δοσ ανιµαισ τεµοσ θυε ρεπενσαρ
µυιτασ χοισασ ε µυδαρ νοσσασ ρελα⌡εσ χοµ ο αµβιεντε. Ο µοϖιµεντο
δε λιβερταο δοσ ανιµαισ εξιγιρ〈 υµ αλτρυσµο µαιορ θυε θυαλθυερ
ουτρο, ο φεµινισµο, ο ραχισµο, ϕ〈 θυε οσ ανιµαισ νο ποδεµ εξιγιρ α
πρ⌠πρια λιβερταο. Χοµο σερεσ µαισ χονσχιεντεσ τεµοσ ο δεϖερ νο σ⌠
δε ρεσπειταρ τοδασ ασ φορµασ δε ϖιδα, χοµο ο δε τοµαρ ασ προϖιδνχιασ
παρα εϖιταρ ο σοφριµεντο δε ουτροσ σερεσ.
Οσ ηυµανοσ σο οσ νιχοσ σερεσ θυε εστο να ποσιο δε αϕυδαρ ε
γυιαρ οσ µενοσ δεσενϖολϖιδοσ δανδο υµ εξεµπλο δε χοοπεραο ε αυξλιο.
Σο οσ νιχοσ σερεσ χαπαζεσ δε τρανσφορµαρ α σι µεσµο ε αο µυνδο.
Υµ δια ο ηοµεµ δεσχοβριρ〈 υµ ποδερ συπεριορ αο ατµιχο − ο
δο αµορ. Ο ϖερδαδειρο αµορ, ο νιχο, χαπαζ δε τρανσφορµαρ ο
µυνδο. Νεστε δια ο ηοµεµ σε χονσχιεντιζαρ〈 δε θυε ποσσυι υµ
δεϖερ χ⌠σµιχο, ε εντο, σ⌠ εντο, ποδερ〈 διζερ θυε  ο ρει δε τοδα
χριαο, ο φιληο δε ∆ευσ να τερρα.
155
2- A PROTEÇÃO DOS ANIMAIS COMO
RELEVANTE QUESTÃO JURÍDICA
∆ιαντε δοσ ηαβιτυαισ µασσαχρεσ χοντρα οσ ανιµαισ νο δεχορρερ δα
ηιστ⌠ρια, ε δα πρ〈τιχα δε ατοσ χρυισ ε σοχιαλµεντε ιναχειτ〈ϖεισ, συργιυ α
νεχεσσιδαδε δα χοοπεραο ιντερναχιοναλ, ϕυντο αοσ διϖερσοσ πασεσ, εµ
δεφεσα ε πρεσερϖαο δα φαυνα ε φλορα ρεµανεσχεντεσ, ινδισπενσ〈ϖεισ αο
εθυιλβριο εχολ⌠γιχο ε σοβρεϖιϖνχια δασ εσπχιεσ ε δα πρ⌠πρια
ηυµανιδαδε. Χοµ α εϖολυο δο προχεσσο χιϖιλιζατ⌠ριο δα ηυµανιδαδε
α λεγισλαο δε προτεο ανιµαλ φοι συργινδο, ε δεποισ σενδο συβστιτυδα
δε φορµα προγρεσσιϖα, πορ νορµασ χοµπατϖεισ χοµ ο σαβερ χιεντφιχο
ατυαλ ε ο εστ〈γιο χονσχιενχιαλ δα ηυµανιδαδε.
2.1.NORMAS DO DIREITO INTERNACIONAL
Νεστε µβιτο, ταντο οσ ανιµαισ σιλϖεστρεσ, χοµο οσ δοµστιχοσ,
εξ⌠τιχοσ ου µιγρατ⌠ριοσ, χονστιτυεµ βενσ δε ϖαλορ ϕυρδιχο α σερ
προτεγιδο. ∆εντρε ασ νορµασ ιντερναχιοναισ, ρελατιϖασ ◊ προτεο δοσ
ανιµαισ δεσταχαµοσ ασ σεγυιντεσ: Α Χονϖενο σοβρε ο Χοµρχιο
Ιντερναχιοναλ δε Εσπχιεσ δα Φλορα ε Φαυνα Σελϖαγεµ εµ Περιγο
δε Εξτινο ( Ωασηινγτον, εµ 3−3−73, απροϖαδα πελο Βρασιλ, πελο
∆εχ.λεγισλ. ν.≡ 54, δε 24−6−75, ε προµυλγαδα πελο ∆εχρετο ν.≡ 76.623,
δε 17−11−75, χοµ ασ αλτερα⌡εσ, εµ Γαβορονε, εµ 20−4−83, απροϖαδασ
πελο ∆εχ−λεγισλ. Ν.≡ 35, δε 5−12−85, ε προµυλγαδασ πελο ∆εχρετο ν.
92.446, δε 7−3−86; Α Χονϖενο δα βιοδιϖερσιδαδε ( Ριο δε ϑανειρο,
δε 5−6−92, απροϖαδα πελο ∆εχ. Λεγισλ. Ν.≡ 2, δε 3−2−94, προµυλγαδα
πελο ∆εχ. Ν.≡ 2.519, δε 16 δε µαρο δε 1998. Αγενδα 21 , θυε
χονστιτυιυ υµ προγραµα δε αο ιντερναχιοναλ παρα προτεο δο µειο
αµβιεντε νο σχυλο ΞΞΙ. Ελα ρεχοµενδα ο δεσενϖολϖιµεντο δε
ατιϖιδαδεσ νο σεντιδο δε µεληοραρ α χονσερϖαο δα διϖερσιδαδε
βιολ⌠γιχα ε ο υσο συστεντ〈ϖελ δοσ ρεχυρσοσ βιολ⌠γιχοσ; Α ∆εχλαραο
Υνιϖερσαλ δοσ ∆ιρειτοσ δοσ Ανιµαισ ( προχλαµαδα εµ Ασσεµβλια
δα ΥΝΕΣΧΟ, εµ Βρυξελασ, εµ 27−1−78− προποστα πελα Υνιο
Ιντερναχιοναλ δοσ ∆ιρειτοσ δοσ Ανιµαισ), χονσιδερανδο θυε χαδα
ανιµαλ τεµ διρειτοσ ε θυε ο δεσχονηεχιµεντο ου ο δεσπρεζο δεστεσ
διρειτοσ τεµ λεϖαδο ε χοντινυα α λεϖαρ ο ηοµεµ α χοµετερ χριµεσ
156
χοντρα α νατυρεζα ε χοντρα οσ ανιµαισ; ∆εχλαραο σοβρε τιχα
εξπεριµενταλ ( Γενεϖα, 1981); ∆εχλαραο δε ςανχουϖερ σοβρε α
σοβρεϖιϖνχια δο σχυλο ΞΞΙ ( 1979); Απελο δε Σεϖιληα χοντρα α
ϖιολνχια ( 1986); ∆εχλαραο πορ υµ χοντρατο δε σολιδαριεδαδε (
Πορτο Νοϖο (1989); Νοσσα πρ⌠πρια αγενδα ( Χοµισσο δε Μειο
Αµβιεντε δα Αµριχα Λατινα ε δο Χαριβε, 1990); Νοσσο φυτυρο χοµυµ
( Ρεδιγιδο πορ υµ γρυπο δε εσπεχιαλιστασ εµ ∆ιρειτο Αµβιενταλ, δα
Χοµισσο Μυνδιαλ σοβρε Μειο Αµβιεντε ε ∆εσενϖολϖιµεντο, 1991) .
2.2. NORMAS DE DIREITO COMUNITÁRIO
Α χονσερϖαο δα νατυρεζα τεµ σιδο υµα γρανδε πρεοχυπαο να
Χοµυνιδαδε Εχονµιχα Ευροπια. Νεστε σεντιδο δεσταχαµοσ: ∆ιρετιϖα
79/409/ΧΕΕ, δε 2−4−79, θυε δισπ⌡ε σοβρε α χονσερϖαο δοσ π〈σσαροσ
σελϖαγενσ; ∆ιρετιϖα 92/43/ΧΕΕ, δε 21−5−92, θυε δισπ⌡ε σοβρε α
χονσερϖαο δοσ ηαβιτατσ νατυραισ; Ρεγυλαµεντο/ΧΕΕ 338/97, δε 9−
12−96, θυε ρεγυλαµεντα α ιµπορταο ε εξπορταο δε ανιµαισ σελϖαγενσ;
Ρεγυλαµεντο ΧΕΕ ν.≡ 880, δε 23−3−92, θυε ινστιτυιυ ο εχο−λαβελ;
Ρεγυλαµεντο 2771/75/ΧΕΕ, θυε δισπ⌡ε σοβρε ετιθυετασ οβριγατ⌠ριασ παρα
χοµερχιαλιζαο δε γαλινηασ χριαδασ νο σιστεµα δε βατεριασ; Ρεγυλαµεντο
3254/ΧΕΕ, δε 1991, θυε προβε ο υσο δε αρµαδιληασ λεγ−ηολδ παρα
χαπτυρασ δε ανιµαισ να ινδστρια δε πελεσ.
2.3. NORMAS DE DIREITO POSITIVO
BRASILEIRO
Α ϖιγεντε Χονστιτυιο Φεδεραλ, χοµ ο οβϕετιϖο δε εφετιϖαρ ο
εξερχχιο αο µειο αµβιεντε σαδιο, εσταβελεχευ υµα γαµα δε
ινχυµβνχιασ παρα ο Ποδερ Πβλιχο, αρρολαδασ νοσ ινχισοσ Ι/ςΙΙ δο αρτ.
225 . Οσ ανιµαισ, ινδεπενδεντεµεντε δε σερεµ ου νο δα φαυνα
βρασιλειρα, χονταµ αγορα, χοµ γαραντια χονστιτυχιοναλ δανδο µαιορ φορα
◊ λεγισλαο ϖιγεντε, ποισ τοδασ ασ σιτυα⌡εσ ϕυρδιχασ δεϖεµ σε χονφορµαρ
χοµ οσ πρινχπιοσ χονστιτυχιοναισ.
Νο µβιτο δα λεγισλαο ορδιν〈ρια ο µαιορ δεσταθυε φοι δαδο ◊
νοϖα Λει δε Χριµεσ Αµβιενταισ, Λει 9.605, δε 12−12−98, θυε τρανσφορµου
εµ χριµεσ οσ µαυσ τρατοσ α ανιµαισ, σεϕαµ ελεσ δοµστιχοσ, δοµεστιχαδοσ,
157
εξ⌠τιχοσ ου σιλϖεστρεσ. Αλµ δεσσα νορµα µερεχεραµ δεσταθυε ο ∆εχρετο
24.645, δε 10−7−34, ο Χ⌠διγο δε Πεσχα(∆εχρετο−λει 221 ,δε 28 φεϖερειρο
δε 1967), Λει δε Προτεο ‘α Φαυνα ( Λει 5.197, δε 3 δε ϕανειρο δε
1967, αλτεραδα ε πελα λει 7.653, δε 12 δε φεϖερειρο 1988), λει δα
ϖιϖισσεχο ( λει 6.638, δε 8 δε µαιο δε 1979), λει δοσ ζοολ⌠γιχοσ ( λει
7.173, δε 14 δε δεζεµβρο δε 1983), λει δοσ χετ〈χεοσ (λει 7.643, δε 18
δε δεζεµβρο δε 1987), Λει δα ινσπεο δε προδυτοσ δε οριγεµ ανιµαλ (
Λει 7.889, δε 23 δε νοϖεµβρο δε 1989).
3. A HISTÓRIA DA APROVAÇÃO DA LEIS
DE PROTEÇÃO AO ANIMAL NO BRASIL
3.1. Α πριµειρα λεγισλαο δε προτεο αοσ ανιµαισ νο Βρασιλ
φοι προµυλγαδα νο Γοϖερνο δε Γετλιο ςαργασ. Εµ 10 δε ϕυληο δε
1934 ο Γοϖερνο Προϖισ⌠ριο προµυλγου ο δεχρετο 24.645, θυε
τορναϖα χοντραϖενο οσ µαυσ τρατοσ χοντρα οσ ανιµασ. Εσσε ∆εχρετο
φοι προµυλγαδο πορ ινιχιατιϖα δα Υνιο Ιντερναχιοναλ δε Προτεο
αοσ Ανιµαισ – ΥΙΠΑ, πριµειρα εντιδαδε α σερ φυνδαδα νο Βρασιλ,
θυε ιµπορτου α λεγισλαο ϖιγεντε να Ευροπα. Εµ 1941, α Λει δασ
Χοντραϖεν⌡εσ Πεναισ προιβια, εµ σευ αρτ. 64 α χρυελδαδε χοντρα
οσ ανιµαισ. Ατ εντο ταλ πρ〈τιχα περµανεχευ απενασ χοµο
χοντραϖενο.
3.2. CRIMINALIZAÇÃO DOS ATENTADOS
CONTRA OS ANIMAIS
Ποδεµοσ αφιρµαρ θυε α µοδερνιζαο δα λεγισλαο δε προτεο
αοσ ανιµαισ σε δεϖε αο εµπενηο δο τερχειρο σετορ.
Α Λιγα δε Πρεϖενο δα Χρυελδαδε χοντρα ο Ανιµαλ− ΛΠΧΑ, δεσδε
α συα φυνδαο, εµ 1983, εστεϖε ενϖολϖιδα χοµ α µοδερνιζαο δα
λεγισλαο αµβιενταλ νο Βρασιλ. Αο ϖεριφιχαρ θυε α πυνιο δοσ µαυσ
τρατοσ αοσ ανιµαισ ε αγρεσσ⌡εσ ◊ φαυνα σιλϖεστρε εραµ απενασ χοντραϖεν⌡εσ
ε, ϖια δε ρεγρα, ρεσταϖαµ σεµ πυνιο, α µετα δε µοδερνιζαρ α λεγισλαο
εντρου παρα α λινηα δε φρεντε δα ΛΠΧΑ. Παρα ατινγιρ σευσ οβϕετιϖοσ α
Λιγα τραβαληου χοντινυαµεντε ϕυντο χοµ α µδια, ϕυντο ◊σ αυτοριδαδεσ
ε ουτρασ εντιδαδεσ αµβιενταλιστασ δο Βρασιλ.
158
Εµ 1984, αο ενσεϕο δα ρεφορµα δο Χ⌠διγο Πεναλ, να θυαλιδαδε
δε πρεσιδεντε δα ΛΠΧΑ, προχυραµοσ ο Προφεσσορ ϑαιρ Λεοναρδο
Λοπεσ, εντο πρεσιδεντε δο Χονσεληο δε Πολτιχα Χριµιναλ ε
Πενιτενχι〈ρια, παρα εντρεγαρ−ληε υµα προποστα δε χριµιναλιζαο
δοσ ατενταδοσ αοσ ανιµαισ.
Νεστα οχασιο ο Χ⌠διγο Πεναλ αχαβου σενδο αλτεραδο το
σοµεντε εµ συα παρτε γεραλ, ραζο πελα θυαλ α προποστα νο ποδε
σερ απροϖειταδα.
Εµ 1988 οσ ατενταδοσ αοσ ανιµαισ σιλϖεστρεσ νατιϖοσ φοραµ
τρανσφορµαδοσ εµ χριµεσ ιναφιαν〈ϖεισ, χοµ α αλτεραο δοσ αρτσ. 27 ε
28 δα Λει 5.197/67, δεντρο δο Προγραµα Νοσσα Νατυρεζα. Οσ ατενταδοσ
αοσ ανιµαισ δοµστιχοσ ε εξ⌠τιχοσ περµανεχεραµ χοµο χοντραϖεν⌡εσ,
ε σεµ πυνιο.
Εµ 1989 α ΛΠΧΑ εδιτου υµ βολετιµ χοµ α προποστα δε υµ προϕετο
δε λει παρα χριµιναλιζαο δοσ χριµεσ χοντρα οσ ανιµαισ, θυε φοι εντρεγυε,
πεσσοαλµεντε, εµ Βρασλια α χεµ δεπυταδοσ δοσ διϖερσοσ παρτιδοσ ε αο
Μινιστρο δα ϑυστια Βερναρδο Χαβραλ.
Θυανδο εµ 1993 φορµου−σε νο Μινιστριο δα ϑυστια υµα χοµισσο
ενχαρρεγαδα δε, νοϖαµεντε, εστυδαρ α ρεφορµα δα παρτε εσπεχιαλ δο
Χ⌠διγο Πεναλ, µαισ υµα ϖεζ ο προϕετο δα ΛΠΧΑ φοι εντρεγυε α σευσ
µεµβροσ: Προφ. ϑαιρ Λεοναρδο Λοπεσ, Εϖανδρο Λινσ ε Σιλϖα, Ωανδερλοχκ
Μορειρα, Φρανχισχο Ασσισ Τολεδο, Ρενε Αριελ ∆οττι ε αοσ χονσεληειροσ
δασ συβσε⌡εσ δα Ορδεµ δοσ Αδϖογαδοσ δο Βρασιλ – ΟΑΒ, βεµ χοµο ◊
Χοµισσο δε Μειο Αµβιεντε δα ΟΑΒ Φεδεραλ.
Μαισ ταρδε, οσ αδϖογαδοσ αµβιενταλιστασ εντενδεραµ θυε, πορ
τραταρ−σε ο ∆ιρειτο Αµβιενταλ δε υµ ραµο πεχυλιαρ δο ∆ιρειτο, ασ
ινφρα⌡εσ αµβιενταισ δεϖεριαµ σερ ελενχαδασ εµ λεγισλαο πρ⌠πρια. Φοι
φορµαδα υµα χοµισσο ιντερµινιστεριαλ χοµποστα πελοσ µαισ ιλυστρεσ
αδϖογαδοσ αµβιενταλιστασ ε πεναλιστασ, ϖινχυλαδα αοσ Μινιστριοσ δο
Μειο Αµβιεντε ε ϑυστια. Σοβ α πρεσιδνχια δο ∆εσεµβαργαδορ Γιλβερτο
Πασσοσ δε Φρειτασ χοµπυνηαµ α χοµισσο.
Α προποστα δα ινχλυσο δοσ χριµεσ χοντρα οσ ανιµαισ,
ινδεπενδεντεµεντε δε συα νατυρεζα, δοµστιχο, εξ⌠τιχο ου δοµστιχο
φοι ιµεδιαταµεντε ενχαµινηαδα πορ ν⌠σ ( 1996), αο ∆εσεµβαργαδορ,
159
θυε προνταµεντε ατενδευ αο πεδιδο απ⌠σ αχορδο τελεφνιχο, λεϖανδο α
ιδια παρα δισχυσσο να χιταδα χοµισσο. Ινφορµαδοσ πελο ∆εσεµβαργαδορ
Γιλβερτο Πασσοσ δε Φρειτασ σοβρε ο δια ε λοχαλ δα ρευνιο δα χοµισσο,
σολιχιταµοσ αο ∆εσεµβαργαδορ θυε ρεχεβεσσε οσ ρεπρεσενταντεσ δο
µοϖιµεντο ρεσιδεντεσ εµ Σο Παυλο, ε, ιµεδιαταµεντε, πασσαµοσ α
ινφορµαο παρα ∆ρα. Σνια Φονσεχα, πρεσιδεντε δο Φ⌠ρυµ Ναχιοναλ
δε Προτεο ε ∆εφεσα δοσ Ανιµαισ.
Α πριµειρα βαρρειρα α σερ ϖενχιδα φοι οφερεχερ ελεµεντοσ δε
χονϖιχο αοσ µεµβροσ δα χοµισσο, θυε εραµ χοντρ〈ριοσ ◊ ινχλυσο
δα προτεο ανιµαλ να Λει δε Χριµεσ Αµβιενταισ. Ο µοϖιµεντο
προµοϖευ υµ γρανδε λοββψ ε α Λιγα δε Πρεϖενο δα Χρυελδαδε
χοντρα ο Ανιµαλ εδιτου ο λιϖρο “ Λιβερτιχδιο δοσ ανιµαισ”, ονδε οσ
χριµεσ χοµετιδοσ χοντρα οσ ανιµαισ φοραµ ρελαταδοσ χοµ µαισ δε
χεµ λεγενδασ ε φοτοσ. Εσσε µατεριαλ φοι διστριβυδο νο σ⌠ ◊ χοµισσο
δε ϕυριστασ, χοµο αοσ ∆επυταδοσ ε Σεναδορεσ, θυε δεποισ ϖοταριαµ
ο προϕετο δε λει. Α ϖιτ⌠ρια ϖειο χοµ ο αρτ. 32 δα Λει δε Χριµεσ
Αµβιενταισ:
ΛΕΙ ∆ΟΣ ΧΡΙΜΕΣ ΑΜΒΙΕΝΤΑΙΣ
ΛΕΙ Ν.≡ 9605, ∆Ε 12 ΦΕςΕΡΕΙΡΟ ∆Ε 1998
∆ισπ⌡ε σοβρε ασ σαν⌡εσ πεναισ ε αδµινιστρατιϖασ ◊σ
χονδυτασ ε ατιϖιδαδεσ χονσιδεραδασ λεσιϖασ αο µειο
αµβιεντε.
Αρτ. 32 − Πρατιχαρ ατο δε αβυσο, µαυσ−τρατοσ, φεριρ
ου µυτιλαρ ανιµαισ σιλϖεστρεσ, δοµστιχοσ ου
δοµεστιχαδοσ, νατιϖοσ ου εξ⌠τιχοσ:
Πενα − δετενο, δε τρσ µεσεσ α υµ ανο, ε µυλτα.
♣ 1≡ − Ινχορρε νασ µεσµα πενασ θυεµ ρεαλιζα
εξπερινχια δολοροσα ου χρυελ εµ ανιµαλ ϖιϖο, αινδα
θυε παρα φινσ διδ〈τιχοσ ου χιεντφιχοσ, θυανδο
εξιστιρεµ ρεχυρσοσ αλτερνατιϖοσ.
♣ 2≡ − Α πενα  αυµενταδα δε υµ σεξτο α υµ τερο,
σε οχορρε µορτε δο ανιµαλ.
160
3.3. PROTEÇÃO ANIMAL NA CONSTITUIÇÃO
DA REPÚBLICA DE 1988
Λογο θυε φοι εµποσσαδα α Ασσεµβλια Χονστιτυιντε ο µοϖιµεντο
δε προτεο ανιµαλ σε µοβιλιζου εµ τορνο δα ινχλυσο δα προτεο
ανιµαλ να Χονστιτυιο Φεδεραλ.
Α ιδια φοι αβρααδα πελο ∆επυταδο Φεδεραλ Φ〈βιο Φελδµαν, ελειτο
πορ Σο Παυλο, ε εξ−πρεσιδεντε δα Χοµισσο δε Μειο Αµβιεντε δα ΟΑΒ−
ΣΠ, ε θυε φοι ο αρτιχυλαδορ δοσ σεγµεντοσ ιντερεσσαδοσ εµ παρτιχιπαρ δα
ελαβοραο δα ρεδαο δο αρτ. 225, σοβρε ο µειο αµβιεντε, να
Χονστιτυιο Φεδεραλ δε 1988.
Χουβε ◊ Λιγα δε Πρεϖενο δα Χρυελδαδε χοντρα ο Ανιµαλ – ΛΠΧΑ,
ϕυνταµεντε χοµ α Υνιο δοσ ∆εφενσορεσ δα τερρα − ΟΙΚΟΣ, πρεσιδιδα
πορ Φ〈βιο Φελδµαν, ε ◊ Ασσοχιαο Προτετορα δοσ Ανιµαισ Σο Φρανχισχο
δε Ασσισ – ΑΠΑΣΦΑ, πρεσιδιδα πορ ∆. Αλζιρα, ενχαβεαρ α λιστα δε υµ
αβαιξο−ασσιναδο, ϖισανδο 30.000 ασσινατυρασ. Φοραµ χονσεγυιδασ
11.000 ασσινατυρασ, µασ µεσµο σεµ ο αβαιξο−ασσιναδο α προτεο ανιµαλ
φοι αγασαληαδα πελα Χονστιτυιο δα Ρεπβλιχα Φεδερατιϖα δο Βρασιλ,
εµ σευ Αρτ. 225, ♣ 1≡, ινχισο ςΙΙ.
Χαπτυλο ςΙ
∆ο µειο αµβιεντε
Αρτ. 225. Τοδοσ τµ διρειτο αο µειο αµβιεντε
εχολογιχαµεντε εθυιλιβραδο, βεµ δε υσο χοµυµ δο
ποϖο ε εσσενχιαλ ◊ σαδια θυαλιδαδε δε ϖιδα, ιµπονδο−
σε αο ποδερ πβλιχο ε ◊ χολετιϖιδαδε ο δεϖερ δε
δεφενδ−λο ε πρεσερϖ〈−λο παρα ασ πρεσεντεσ ε φυτυρασ
γερα⌡εσ.
♣ 1≡: Παρα ασσεγυραρ α εφετιϖιδαδε δεσσε διρειτο,
ινχυµβε αο ποδερ πβλιχο:
Ινχισο ςΙΙ: προτεγερ α φαυνα ε α φλορα, ϖεδαδασ, να
φορµα δα λει, ασ πρ〈τιχασ θυε χολοθυεµ εµ ρισχο συα
φυνο εχολ⌠γιχα, προϖοθυεµ α εξτινο δε εσπχιεσ
ου συβµεταµ οσ ανιµαισ ◊ χρυελδαδε.
Χουβε ◊ Λιγα δε Πρεσιδεντε δα Χρυελδαδε χοντρα ο Ανιµαλ,
ρεπρεσενταδα πορ συα πρεσιδεντε θυε συβσχρεϖε εστε αρτιγο, α δεφεσα δο
161
ρεφεριδο τεξτο, ϕυντο αο ρελατορ δα Χονστιτυιο Φεδεραλ, Βερναρδο Χαβραλ,
εµ χεριµνια ρεαλιζαδα νο αυδιτ⌠ριο Νερευ Ραµοσ, εµ Βρασλια ( 5 δε
ϕυνηο δε 1987). Να οχασιο ο ∆επυταδο Φ〈βιο Φελδµαν δεσιγνου υµ
εχολογιστα δε χαδα ρεγιο δο πασ παρα δεφενδερ οσ διϖερσοσ παρ〈γραφοσ ε
ινχισοσ δο χαπτυλο σοβρε µειο αµβιεντε.
Απ⌠σ α απροϖαο δα Χονστιτυιο Φεδεραλ οσ εσταδοσ σεγυιραµ ο
εξεµπλο ε χοντεµπλαραµ α δεφεσα ανιµαλ εµ συασ χονστιτυι⌡εσ. Ο
εξεµπλο φοι , αινδα, σεγυιδο πορ διϖερσασ λεισ οργνιχασ δοσ µυνιχπιοσ.
Ηοϕε α προτεο ανιµαλ  υµα γαραντια χονστιτυχιοναλ.
3.4. A PROIBIÇÃO DA CAÇA NA CONSTITUIÇÃO
ESTADUAL DE SÃO PAULO
Απ⌠σ α χοµπετεντε εξποσιο χοντρα α χαα, δε Ανα Μαρια Πινηειρο
( Ασσοχιαοδε Προτεο ◊ Νατυρεζα) ε Χαχιλδα Λανυζα ( Γρυπο Σειϖα
δε Εχολογια), δυραντε ο 1≡ Σεµιν〈ριο δε Προτεο αοσ Ανιµαισ, ρεαλιζαδο
εµ 13, 14 ε 15 δε ουτυβρο δε 1988, να Ασσεµβλια Λεγισλατιϖα δε Σο
Παυλο, αυδιτ⌠ριο Τεοτνιο ςιλελα, προµοϖιδο πελο δεπυταδο εσταδυαλ
δε Σο Παυλο Οσωαλδο Βεττιο, εµ παρχερια χοµ α ΛΠΧΑ/ΜΓ ε ΑΠΑΣΦΑ/
ΣΠ, α ιδια γανηου α αδεσο δε ϖ〈ριοσ δεπυταδοσ δαθυελε εσταδο. Ε
πελο εσφορο ε εµπενηο δοσ εχολογιστασ α χαα αχαβου πορ σερ προιβιδα
νο εσταδο δε Σο Παυλο, πορ συα Χονστιτυιο.
Εµβαλαδα νο εξεµπλο δε Σο Παυλο, ο εσταδο δε Ματο Γροσσο
ταµβµ α προιβιυ, πορ ινφλυνχια δα εχολογιστα ε αδϖογαδα Αλζιρα
Παπαδιµαχοπουλοσ.
Νεσσα οχασιο α Ασσοχιαο Βρασιλειρα δε Χαα – ΑΒΧ ηαϖια σε
ινφιλτραδο νο µοϖιµεντο εχολ⌠γιχο ε ατ ηαϖια χονσεγυιδο σε χαδαστραρ
νο Χονσεληο Ναχιοναλ δε Μειο Αµβιεντε − ΧΟΝΑΜΑ, δε ονδε φοι
εξπυλσα πορ εµπενηο δα εχολογιστα Φερνανδα Χολαγροσσι, ρεπρεσενταντε
δασ ΟΝΓσ δα ρεγιο συδεστε ναθυελε ⌠ργο δυραντε ϖ〈ριοσ µανδατοσ ε
πρεσιδεντε δα Ασσοχιαο δοσ Αµιγοσ δε Πετρ⌠πολισ, Πατριµνιο, Προτεο
Ανιµαλ ε ∆εφεσα δα Εχολογια − ΑΠΑΝ∆Ε.
Ο µοϖιµεντο δε προτεο ανιµαλ λιδεραδο πορ Ανα Πινηειρο,
Χαχιλδα Λανυζα, Αλζιρα Παπαδιµαχοπουλοσ πασσου α σε ρευνιρ να χασα
δε Χαχιλδα, δε ονδε νασχευ υµα προποστα δε προϕετο δε λει παρα προιβιρ
α χαα νο πασ. Φερνανδα Χολαγροσσι λεϖου ο ασσυντο παρα δισχυσσο ε
162
αποιο δο ΧΟΝΑΜΑ, χονσεγυινδο θυε φοσσε ινστιτυδα υµα Χµαρα δε
Φαυνα ονδε ο ασσυντο φοι δεβατιδο. Φοι ασσιµ θυε ο ασσυντο προτεο
ανιµαλ, χηεγου ◊ µαισ αλτα χορτε αµβιενταλ δο πασ ε οσ προτετορεσ δοσ
ανιµαισ πασσαραµ α τερ ϖοζ ε ϖοτο να µεσµα. ℑ πρεσιδεντε δα ΛΠΧΑ
χουβε, αινδα, πορ δελεγαο δε Φερνανδα Χολαγροσσι, υµ ασσεντο να
Χµαρα Τχνιχα δε Ασσυντοσ ϑυρδιχοσ, ε µαισ ταρδε ληε χουβε, πορ
µειο δε ελειο ρεαλιζαδα πελασ ΟΝΓσ−συδεστε, ο ποστο δε συπλεντε δε
Παυλο Φινοττι, θυε συχεδευ Χολαγροσσι χοµο ρεπρεσενταντε δασ ΟΝΓσ
δα ρεγιο συδεστε ναθυελε χονσεληο.
Ο προϕετο δε δεφεσα δα φαυνα σιλϖεστρε ε προιβιο δα χαα νο πασ
νο χηεγου α σευ τερµο, µασ οβτεϖε αποιο δε ϖ〈ριασ σεχχιοναισ δα Ορδεµ
δοσ Αδϖογαδοσ δο Βρασιλ. Εµ Σο Παυλο, α Χοµισσο δε Μειο Αµβιεντε,
εντο πρεσιδιδα πορ Πινηειρο Πεδρο, φυνδου υµα συβχοµισσο δε φαυνα,
χοορδεναδα πελο ∆ρ. Εδυαρδο Φανγανιελλο.
Εµ σεµιν〈ριο ρεαλιζαδο εµ Χαβο Φριο, προµοϖιδο πελα ΑΠΑΝ∆Ε
ε α Πρεφειτυρα, προτετορεσ δοσ ανιµαισ δε τοδο Βρασιλ σε ρευνιραµ παρα
δισχυτιρ ο ασσυντο λεισ ε προτεο αοσ ανιµαισ. Ναθυελα οχασιο εσταϖαµ
πρεσεντεσ ρεπρεσενταντεσ δασ ΟΝΓσ δο Ριο δε ϑανειρο, Σο Παυλο ε
Μινασ Γεραισ, χοντανδο χοµ α πρεσενα δα βι⌠λογα Σνια Φονσεχα, θυε
ρεπρεσενταϖα ο Θυινταλ δε Σο Φρανχισχο, ε πασσου, δεσδε αθυελα ποχα,
α τερ δεσταθυε νο µοϖιµεντο.
Χονφορµε ϕ〈 µενχιοναδο, µαλγραδο ο γρανδε εµπενηο, ο προϕετο
δε προιβιο δα χαα νο λογρου ξιτο. Οσ ανιµαισ σιλϖεστρεσ εστο
προτεγιδοσ πελασ λεισ 5.197, δε 3 δε ϕανειρο δε 1967 ε Λει 9.605, δε 12
δε φεϖερειρο δε 1998.
3.5. CÓDIGO DE PROTEÇÃO AOS ANIMAIS
Α ΛΠΧΑ, πελο φατο δε τερ εµ συα πρεσιδνχια υµα αδϖογαδα, δεσδε
συα φυνδαο ρεδιγιυ υµ Χ⌠διγο δε Προτεο αοσ Ανιµαισ, θυε αλµ δε
ενυµεραρ ϖ〈ριοσ µαυσ τρατοσ, τρανσφορµαϖα εµ χριµε οσ ατενταδοσ χοντρα
οσ ανιµαισ, ινδεπενδεντεµεντε δε συα νατυρεζα ϕυρδιχα.
Ο χ⌠διγο φοι ιµπρεσσο ε λαργαµεντε διστριβυδο εντρε ασ
Οργανιζα⌡εσ Νο−γοϖερναµενταισ, αυτοριδαδεσ, δεπυταδοσ φεδεραισ ε
εσταδυαισ δε τοδο πασ. Ο προϕετο, χοµ ασ δεϖιδασ αλτερα⌡εσ παρα
ρεσπειταρ διϖισο δε χοµπετνχιασ φοι ενχαµινηαδο α τοδασ Ασσεµβλιασ
163
Λεγισλατιϖασ δοσ εσταδοσ. ∆εσταθυε−σε θυε σ⌠ α Υνιο ποδε λεγισλαρ σοβρε
∆ιρειτο Πεναλ.
Εµ 1992 ο Χ⌠διγο ϕ〈 εσταϖα τραµιτανδο εµ Σο Παυλο, πορ
ινιχιατιϖα δο ∆επυταδο Αφαν〈σιο ϑαζαδϕι (προϕετο δε λει 66/92), εµ
Μινασ Γεραισ φοραµ διϖερσασ ασ τεντατιϖασ παρα συα απροϖαο, τοδασ
βαρραδασ πελοσ ρυραλιστασ, ε νο Ριο Γρανδε δο Συλ φοι προποστο πελο
∆επυταδο Μανοελ Μαρια Σαντοσ, τρανσφορµανδο−σε να Λει 11.915/2003.
Ατυαλµεντε, ο προϕετο τραµιτα, ταµβµ νο εσταδο δο Παραν〈.
Ο ∆επυταδο Μανοελ Μαρια δο ΠΤΒ/ΡΣ, δυραντε µαισ δε δεζ ανοσ
περσιστιυ να απροϖαο δο Χ⌠διγο δε Προτεο αοσ Ανιµαισ/ΡΣ. Εµ 21
δε µαιο δε 2003 ο προϕετο φοι τρανσφορµαδο εµ λει, δυραντε
χοµεµοραο νο Παρθυε Ζοολ⌠γιχο δε Σαπυχαια δο Συλ. Α χοµεµοραο
χοντου χοµ α πρεσενα δοσ σεχρετ〈ριοσ δα Εδυχαο, ϑοσ Φορτυνατι; δο
Μειο αµβιεντε, ϑοσ Αλβερτο Ωενζελ; ε δο χηεφε δα Χασα Χιϖιλ, Αλβερτο
Ολιϖειρα; αλµ δο ϖερεαδορ Βετο Μοεσχη ε δα πρεσιδεντε δα Φυνδαο
Ζοοβοτανιχα, ςερενα Νψγααρδ. Εµ 5 δε ϕυνηο, ο χ⌠διγο φοι λαναδο εµ
λιϖρο δε βολσο νο σολαρ δοσ Χµαρα, να Ασσεµβλια Λεγισλατιϖα/ΡΣ.
3.6. ABATE HUMANITÁRIO DE ANIMAIS DE
CONSUMO
Θυανδο χονηεχεµοσ α ϖετεριν〈ρια Χλαυδιε ∆υνιν, πρεσιδεντε δα
Σοχιεδαδε Ζοοφιλα Εδυχατιϖα−ΣΟΖΕ∆, ε ρεπρεσενταντε δα Ωορλδ Σοχιετψ
φορ τηε Προτεχτιον οφ Ανιµαλσ νο Βρασιλ, ϕ〈 εµ νοσσο πριµειρο χοντατο
ελα εξπσ συα πρεοχυπαο εµ απροϖαρ υµα λει θυε τορνασσε οβριγατ⌠ριο
ο αβατε ηυµανιτ〈ριο δε ανιµαισ δε χονσυµο ε ουτρα θυε ρεγυλαµεντασσε
οσ εξπεριµεντοσ χοµ ανιµαισ ϖιϖοσ. Αο τοµαρ χονηεχιµεντο δα νοσσα
θυαλιφιχαο προφισσιοναλ δε αδϖογαδα σολιχιτου νοσσα πρεσενα νο Ριο
δε ϑανειρο παρα δαρ υµα φορµα ϕυρδιχα ◊σ προποστασ θυε ϖινηα λεϖανδο
α Βρασλια.
∆αδα υµα φορµα ϕυρδιχα θυε ρεσυλτου εµ υµ αντε− προϕετο δε λει
δε αβατε ηυµανιτ〈ριο, αχοµπανηαµοσ ∆ρα. Χλαυδιε α Βρασλια, ονδε
ελα ο εντρεγου αο δεπυταδο Φ〈βιο Φελδµαν.
Νεσσε ντεριµ, ∆ρα. Χλαυδιε, θυε τρανσιταϖα ταµβµ εµ Σο Παυλο,
λεϖου ο προϕετο ◊σ εντιδαδεσ δαθυελα χιδαδε, θυε ο απερφειοαραµ, ε
χονσεγυιραµ συα απροϖαο νο εσταδο, πορ ιντερµδιο δο ∆επυταδο
164
Οσωαλδο Βεττιο. ς〈ριασ ρεπρεσενταντεσ ιλυστρεσ δο µοϖιµεντο εστιϖεραµ
ενϖολϖιδασ να συα απροϖαο, χοµο α βι⌠λογα Σνια Φονσεχα, ηοϕε
ρεπρεσενταντε δο Φ⌠ρυµ Ναχιοναλ δε Προτεο ε ∆εφεσα δοσ Ανιµαισ.
∆εποισ απροϖαραµ ο προϕετο Ριο Γρανδε δο Συλ ( γραασ αο εµπενηο
δε Βενϕαµιν Βαρβιαρο) ε Χεαρ〈 (γραασ αο εµπενηο δε Γευζα Λειτο
δε Βαρροσ). Εµ Μινασ Γεραισ ο προϕετο φοι απρεσενταδο εµ ϖ〈ριασ
λεγισλατυρασ, πελο ∆επυταδο Μαρχοσ Ηελνιο ( προϕετο 557/95), µασ φοι
βαρραδο πελα βανχαδα ρυραλιστα.
Πορ εξιγνχια δο Μερχοσυλ, ο Ρεγυλαµεντο δε Ινσπεο Ινδυστριαλ
ε Σανιτ〈ρια φοι αλτεραδο, αδοτανδο α οβριγαο δε ινσενσιβιλιζαο πρϖια
δο ανιµαλ αντεσ δο αβατε παρα χονσυµο.
Φοραµ ρεαλιζαδοσ ϖ〈ριοσ ενχοντροσ εµ Βρασλια παρα σε ρεγυλαµενταρ
ο νοϖο τεξτο δο δεχρετο, ε µαισ υµα ϖεζ, α βι⌠λογα Σνια Φονσεχα φοι α
ρεπρεσενταντε δο µοϖιµεντο παρα ο ασσυντο αβατε ηυµανιτ〈ριο, ϕυντο
αο Μινιστριο δα Αγριχυλτυρα. Εντρεταντο, ο προϕετο σ⌠ ϖιρια α σερ
ρεγυλαµενταδο, βεµ µαισ ταρδε, πελα Ινστρυο Νορµατιϖα 3, δα
Σεχρεταρια δε ∆εφεσα Ανιµαλ δο Μινιστριο δα Αγριχυλτυρα ε
Αβαστεχιµεντο, δε 17 δε ϕανειρο δε 2000.
4. LIVROS JURÍDICOS SOBRE PROTEÇÃO
DA FAUNA
4.1. Ατ 1996 νο ηαϖια θυαλθυερ βιβλιογραφια δε προτεο αοσ
ανιµαισ νο Βρασιλ. Απενασ αρτιγοσ ε παρεχερεσ εξπαρσοσ νοταβιλιζανδο−
σε οσ πυβλιχαδοσ πελα προφ♠. Ηελιτα Βαρρειρο Χυστ⌠διο, δο Χονσεληειρο
Εδιτοριαλ δα ρεϖιστα Φορυµ δε ∆ιρειτο Υρβανο ε Αµβιενταλ. Ηοϕε
ποδεµοσ χιταρ, εµ συχεσσο χρονολ⌠γιχα, οσ σεγυιντεσ αυτορεσ ε λιϖροσ:
4.2. Λαερτε Φερνανδο Λεϖαι, ∆ιρειτο δοσ ανιµαισ, Εδιτορα
Μαντιθυειρα, 1996, ρεϖιστο ε αµπλιαδο εµ 2004. Λεϖαι  φορµαδο εµ
∆ιρειτο ε ϑορναλισµο, ινγρεσσου νο Μινιστριο Πβλιχο εµ 1990. Ατυα
χοµο Προµοτορ δε ϑυστια εµ Σο ϑοσ δοσ Χαµποσ, δεποισ δε τερ σιδο
τιτυλαρ νασ χοµαρχασ δε Σο Βεντο δο Σαπυχα ε Χαραγυατατυβα. Αϕυιζου
ασ πιονειρασ α⌡εσ χιϖισ πβλιχασ χοντρα ο αβατε χρυελ δα ανιµαισ εµ
µαταδουροσ, α εξπεριµενταο ανιµαλ ε οσ αβυσοσ δε ανιµαισ εµ χιρχοσ.
165
Προπσ α πριµειρα αο πεναλ χοντρα οργανιζαδορεσ δε ροδειοσ, αλµ δε
δεννχιασ χοντρα πεσσοασ ϕυρδιχασ θυε χοµετεραµ χριµεσ αµβιενταισ.
4.3. Εδνα Χαρδοζο ∆ιασ: Τυτελα ϕυρδιχα δοσ ανιµαισ. Μανδαµεντοσ,
Βελο Ηοριζοντε, 2000.
Πριµειρα τεσε δε δουτοραδο νο Βρασιλ ϖερσανδο σοβρε α προτεο
δοσ ανιµαισ. Α τεσε ενφατιζα θυε οσ διρειτοσ δοσ ανιµαισ φαζεµ παρτε δο
προχεσσο εϖολυτιϖοδασ δεχλαρα⌡εσ δε διρειτοσ, ε θυε οσ ανιµαισ δεϖεµ
σερ ρεχονηεχιδοσ χοµο συϕειτοσ δε διρειτοσ. Ο λιϖρο φαλα, αινδα, δασ λεισ
δε προτεο αοσ ανιµαισ, εµ ϖιγορ, ταντο α νϖελ ιντερναχιοναλ,
χοµυνιτ〈ριο, χοµο ναχιοναλ.
4.4. ∆ιοµαρ Αχκελ Φιληο: ∆ιρειτο δοσ ανιµαισ. Τηεµισ, Σο Παυλο,
2001. Αχκελ  αδϖογαδο εµ Σο Παυλο ε µαγιστραδο αποσενταδο. Λεχιονα
∆ιρειτο Αδµινιστρατιϖο να Υνιϖερσιδαδε Βραζ Χυβασ δε Μογι δασ
Χρυζεσ.
4.5. Λυχιανα Χαετανο δα Σιλϖα: Φαυνα τερρεστρε νο ∆ιρειτο Πεναλ
βρασιλειρο. Μανδαµεντοσ, Βελο Ηοριζοντε, 2001. Τεσε δε µεστραδο δα
προφ♠. Λυχιανα, πελα Υνιϖερσιδαδε Εσταδυαλ δε Μαρινγ〈, Προφεσσορα δε
∆ιρειτο Πεναλ να Υνιϖερσιδαδε δε Μαρινγ〈.
4.6. Γευζα Λειτο: Α ϖοζ δοσ σεµ ϖοζ, διρειτοσ δοσ ανιµαισ. ΙΝΕΣΠ,
Φορταλεζα, 2002. Γευζα  Αδµινσιτραδορα δε Εµπρεσασ ε αδϖογαδα,
εσπεχιαλιζου−σε εµ ∆ιρειτο Πβλιχο πελα Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δο Χεαρ〈
ε φεζ δα λυτα δε δεφεσα δοσ ανιµαισ ο σεντιδο µαιορ δε συα ϖιδα. ⊃
ρεσπονσ〈ϖελ πελα µαιορια δασ λεισ δε προτεο αοσ ανιµαισ ναθυελε εσταδο.
⊃ Προχυραδορα Αυτ〈ρθυιχασ εµ Φορταλεζα, φοι Χονσεληειρα δα ΟΑΒ/ΧΕ ε
 ρεπρεσενταντε δα Υνιο Ιντερναχιοναλ δε Προτεο αοσ Ανιµαισ – ΥΙΠΑ,
νο Χεαρ〈.
4.7. ∆ανιελλε Τετ Ροδριγυεσ: ∆ιρειτο & οσ ανιµαισ, υµα αβορδαγεµ
τιχα, φιλοσ⌠φιχα ε νορµατιϖα. ϑυρυ〈, Παραν〈, 2003. ∆ανιελα  µεστρε εµ
∆ιρειτο Εχονµιχο ε Σοχιαλ πελα ΠΥΧ/ΠΡ ε ∆εσενϖολϖιµεντο πελα ΥΦΠΡ.
Λεχιονα ∆ιρειτο Πεναλ να Φαχυλδαδε δε ∆ιρειτο δε Χυριτιβα.
5. CONCLUSÃO:
Οσ ανιµαισ εµ συασ διϖερσασ χατεγοριασ − σιλϖεστρε, νατιϖο ου εξ⌠τιχο,
δοµστιχο ου δοµεστιχαδο− φαζεµ παρτε δα αµπλα ϖαριεδαδε δε σερεσ
166
ϖιϖοσ ιντεγραντεσ δα βιοσφερα. Ο µειο αµβιεντε , χονστιτυδο πελοσ φατορεσ
αβι⌠τιχοσ ε βι⌠τιχοσ, θυε χοµπρεενδεµ τοδοσ οσ σερεσ ϖιϖοσ εµ ρελαο
φορµαµ υµ τοδο ονδε ναδα ποδε σερ εξχλυδο. Σοβ ο ποντο δε ϖιστα
λεγαλ οσ ανιµαισ, σεµ θυαλθυερ δισχριµιναο εµ χατεγορια εστο ινσεριδοσ
νο χαπτυλο δο Μειο Αµβιεντε δα Χονστιτυιο Φεδεραλ, χυϕοσ πρεχειτοσ
ασσεγυραµ συα τοταλ προτεο πελο Ποδερ Πβλιχο ε α χοµυνιδαδε. Εστο
αινδα αµπαραδοσ πελα Λει δε Χριµεσ Αµβιενταισ.
Εντρεταντο, ο θυε σε ϖ να πρ〈τιχα  θυε οσ ατενταδοσ χοντρα φαυνα
σο πυνιδοσ τιµιδαµεντε, ε δε φορµα ιµεδιατα σ⌠ θυανδο ο χριµε σε
ινσερε νασ µοδαλιδαδεσ δε χριµε εχολ⌠γιχο, ου σεϕα, θυανδο ο ατο αµεαα
α φυνο εχολ⌠γιχα δε υµ ανιµαλ σιλϖεστρε νο εχοσσιστεµα.
Παρα α µαιορια δοσ δουτριναδορεσ ο ∆ιρειτο προτεγε οσ ανιµαισ
χοµ ο ιντυιτο δε προτεγερ ο ηοµεµ, δα υµα ηαβιτυαλ ατενο διριγιδα
αοσ ανιµαισ σιλϖεστρεσ, εµ δετριµεντο δοσ δοµστιχοσ. Ο εξτερµνιο δα
ϖιδα δε υµ ανιµαλ δοµστιχο  αχειτα πελο σιστεµα θυε πριοριζα οσ
διρειτοσ εχονµιχοσ. Νο εξιστε υµα ϖονταδε πολτιχα παρα α προτεο
δοσ ανιµαισ δοµστιχοσ, αλµ δε ηαϖερ υµ δεσχασο χοµ α προτεο δοσ
σιλϖεστρεσ. Ταντο θυε, απεσαρ δε σερ δε χοµπετνχια δοσ ⌠ργοσ αµβιενταισ
θυε χοµπ⌡εµ ο Σιστεµα Ναχιοναλ δε Μειο Αµβιεντε – ΣΙΣΝΑΜΑ
προτεγ−λοσ, ταισ ⌠ργοσ νο χονταµ χοµ υµα διρετορια χοµπετεντε παρα
φισχαλιζαο δε ανιµαισ δοµστιχοσ.
∆ε ουτρο λαδο, ενθυαντο α λει χονσιδερα οσ ανιµαισ σιλϖεστρεσ χοµο
βεµ δε υσο χοµυµ δο ποϖο, ου σεϕα υµ βεµ διφυσο ινδιϖισϖελ ε
ινδισπονϖελ, ϕ〈 οσ δοµστιχοσ σο χονσιδεραδοσ πελο Χ⌠διγο Χιϖιλ χοµο
σεµοϖεντεσ πασσϖεισ δε διρειτοσ ρεαισ. Ασσιµ θυε  περµιτιδα α
απροπριαο δοσ ανιµαισ δοµστιχοσ παρα ιντεγραρ ο πατριµνιο
ινδιϖιδυαλ, διφερεντεµεντε δο θυε οχορρε χοµ ο βεµ χολετιϖο.
Θυανδο ο Ποδερ Πβλιχο απλιχα α Λει δε Χριµεσ Αµβιενταισ εµ
δεφεσα δα φυνο εχολ⌠γιχα δοσ ανιµαισ α ατιτυδε  αχειτα πελα δουτρινα
µαϕοριτ〈ρια ε πελα χρενα δοµιναντε. Αο χοντρ〈ριο, θυανδο σε προχυρα
ινιβιρ µαυσ τρατοσ αοσ ανιµαισ εξιστε υµα ρεσιστνχια, θυε σε εσβαρρα
νο σ⌠ να ινσενσιβιλιδαδε γενεραλιζαδα, µασ νο φαλσο χονχειτο δε θυε
εξιστεµ ϖιδασ θυε ϖαλεµ µαισ θυε ασ ουτρασ.
Χοµο σε ϖ α οργανιζαο δοσ ποδερεσ χονστιτυδοσ, α µενταλιδαδε
χιεντφιχα ε α χρενα ποπυλαρ σο ασ γρανδεσ ρεσπονσ〈ϖεισ πελο τραταµεντο
167
τιχο ε ϕυρδιχο δισπενσαδο αοσ ανιµαισ να ατυαλιδαδε, ε πελα
δισχριµιναο αινδα µαιορ χοντρα οσ ανιµαισ δοµστιχοσ.
Πρεχισαµοσ αχορδαρ παρα ο φατο δε θυε  χηεγαδα α ηορα δε σε
εσφαχελαρ οσ ϖεληοσ ταβυσ. Α ϖιδα  υµ βεµ γενριχο ε, πορταντο ο διρειτο
◊ ϖιδα, χονστιτυιυ υµ διρειτο δε περσοναλιδαδε ιγυαλµεντε δο ανιµαλ,
ασσιµ χοµο δο ηοµεµ. Ο ανιµαλ, εµβορα νο τενηα περσοναλιδαδε
ϕυρδιχα, ποσσυι συα περσοναλιδαδε πρ⌠πρια, δε α αχορδο χοµ συα εσπχιε,
νατυρεζα βιολ⌠γιχα ε σενσιβιλιδαδε. Ο διρειτο ◊ ιντεγριδαδε φσιχα 
ιµανεντε α τοδο σερ ϖιϖο, ε εστ〈 υµβιχαδο ◊ συα πρ⌠πρια νατυρεζα,
ινδιφερεντεµεντε δε σερ ηυµανα ου νο ηυµανα, σιλϖεστρε ου δοµστιχα.
Ο χερτο  αχειταρ α νατυρεζα συι γενερισ δοσ ανιµαισ, αφιµ δε θυε
σεϕαµ χοµπρεενδιδοσ χοµο συϕειτοσ δε διρειτοσ. Σευσ διρειτοσ σο
ρεχονηεχιδοσ ε τυτελαδοσ, ε ποδεµ σερ ποστυλαδοσ πορ αγεντεσ τιτυλαδοσ
παρα εσσε µιστερ, θυε αγεµ εµ λεγιτιµιδαδε συβστιτυτιϖα.
Ενφιµ, τοδοσ οσ ανιµαισ µερεχεµ ιγυαλ προτεο ε χονσιδεραο,
οσ σιλϖεστρεσ νατιϖοσ ου εξ⌠τιχοσ ε οσ δοµστιχοσ. Τεµοσ θυε χοµβατερ
χοµ ϖεεµνχια ο τρ〈φιχο δε ανιµαισ, α βιοπιραταρια , α ϖιδα ε ιντεγριδαδε
δε τοδο σερ ϖιϖο, ε τοδο εσπεχισµο.
BIBLIOGRAFIA
ΑΡΙΣΤΤΕΛΕΣ, Α πολτιχα. Μαριασ ϑυλλιεν ψ Αραυϕο Μαρια. Μαδριδ:
Ινστιτυτο δε Εστυδοσ Πολτιχοσ, 1951.
ΒΟΒΒΙΟ, Νορβερτο. Λοχκε ε ο διρειτο νατυραλ. Βρασλια: ΥνΒ, 1997.
___________. ∆ιχιον〈ριο δε πολτιχα. 8.εδ., Βρασλια: ΥνΒ,1995.
ΧΟΕΛΗΟ, Λυιζ Φερνανδο. Ιντροδυο ηιστ⌠ριχα δα φιλοσοφια δο διρειτο. Ριο
δε ϑανειρο: Φορενσε, 1977.
ΧΥΣΤ∆ΙΟ, Ηελιτα Βαρρειρα, Χονδυτασ λεσιϖασ ◊ φαυνα σιλϖεστρε. Ρεϖιστα
δε ∆ιρειτο Χιϖιλ, Ιµοβιλι〈ριο, Αγρ〈ριο ε Εµπρεσαριαλ, π. 87, ανο 17, π. 87−
107, αβρ./ϕυν. 1993.
____________. Χ⌠διγο δε Προτεο αο Μειο Αµβιεντε. Σο Παυλο, Βολετιµ
δε ∆ιρειτο Αδµινιστρατιϖο, ϕυλ. 1991.
_________Χρυελδαδε χοντρα ανιµαισ ε α προτεο δεστεσ χοµο ρελεϖαντε
θυεστο ϕρδιχο−αµβιενταλ ε χονστιτυχιοναλ. Παρεχερ δαταδο δε 7 δε
φεϖερειρο δε 1997, διριγιδο ◊ ∆ρα. Σνια Φονσεχα, διρετορα δα ΥΙΠΑ.
∆ατιλ, ινδιτο.
168
∆ΙΑΣ, Εδνα Χαρδοζο. Τυτελα ϕυρδιχα δοσ ανιµαισ. Μανδαµεντοσ. Βελο
Ηοριζοντε: 2000.
ΛΕςΑΙ, Λαερτε Φερνανδο. ∆ιρειτο δοσ ανιµαισ. Χαµποσ δο ϑορδο:
Μαντιθυειρα, 1996.
ΜΑΧΗΑ∆Ο, Παυλο Αφφονσο Λεµε. ∆ιρειτο αµβιενταλ βρασιλειρο. Σο Παυλο:
Ρεϖιστα δοσ Τριβυναισ, 1991.
ΜΥΚΑΙ, Τοσηιο. ∆ιρειτο αµβιενταλ σιστεµατιζαδο. Σο Παυλο: Φορενσε
Υνιϖερσιτ〈ρια, 1992.
ΡΟ∆ΡΙΓΥΕΣ, ∆ανιελα Τετυ. Ο διρειτο ε οσ ανιµαισ, ϑυρυ〈.Χυριτιβα: 2003.
ΡΟΥΣΣΕΑΥ, ϑεαν−ϑαχθυεσ. Οσ δεϖανειοσ δε υµ ϖιαϕαντε σολιτ〈ριο. 3.
εδ., Βρασλια: Εδιτορα δα ΥνΒ.
ΣΕΡΡΕΣ, Μιχηελ. Ο χοντρατο νατυραλ. Τραδυο δε Βεατριζ Σιδουξ. Ριο
δε ϑανειρο: Νοϖα Φροντειρα, 1991.
ΣΟΦΦΙΑΤΙ, Αριστιδεσ Αρτηυρ. Α νατυρεζα νο πενσαµεντο λιβεραλ χλ〈σσιχο.
Χαµποσ δοσ Γοιταχασεσ, 1992. ∆ατιλ, ινδιτο.
ΤΟΜΑΣ ∆Ε ΑΘΥΙΝΟ (Σαντο), Τραταδο δε ϕυστια. Τραδυο δε Φερνανδο
Χουτο. Πορτυγαλ: Ρσ (Τεξτο χονσταντε δα Συµµα Τηεολογιχα).
ςΙΛΛΕΨ, Μιχηελ, Πηιλοσοφιε δυ δροιτ. Παρισ: ∆αλλοζ, 1986.
ΩΟΕΛΜΑΝΝ, Σργιο, Ο χονχειτο δε λιβερδαδε νο Λεϖιατ δε Ηοββεσ. 2.
εδ., Πορτο Αλεγρε: Χολεο Φιλοσοφια, 1994.