(Lingua Latina) Caroli Francisci Lhomond, Luigi Miraglia - Epitome Historiae Sacrae_ Brevi Christi Vitae Narratione Addita-Focus Publishing_R Pullins Co (2011)

Prévia do material em texto

CAROLI FRANCISCI LHOMOND 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
BREVI CHRISTI VITAE NARRATIONE ADDITA 
Integrum opus ad usum discipulorum edidit 
Robertus Carfagni 
paucissimis verbis mutatis 
Edizioni Accademia 
VIVAR][UM 
NOVUM � > 
MONTELLA-ANNO MMIX 
EPITOME HJISTORIAE SACRAE 
Edidit 
Roberto Carfagni 
Recensuit 
Luigi Miraglia 
In paginas dlgessit 
Sergio Scala 
Imagines nonnullas delineavit 
Nadia Marano 
© Edizioni Accademia Vivarium novum 2009 . 
Contrada San Vito, 5, 
83 04 8 Montella (AV) . 
Tel. (+39) 0827 60 1 643 
Fax (+39) 0827 60 1 132 
www.vivariumnovum.it 
info@vivariumnovum.it 
Omnia proprietatis iura reservantur 
Stampato in Italia - Printed in Italy 
ISBN 9 7 8- 8 8-9 5 6 1 1- 19-8 
E assolutamente vietata la riproduzione totale o par­
ziale di questa pubblicazione, cosi come la sua trasmis­
sione sotto qualsiasi forma e con qualunque mezzo, 
anche attraverso fotocopie, senza l' autorizzazione 
scritta delle Edizioni Accademia Vivarium novum. 
Ex officina typographica Eurograph s. r.1. - NeapolI 
RES QV AE HOC LIBRO CONTINENTVR 
PRAEFATIO pag. 5 
VETV S TESTAMENTVM 
P RI MA AETAS: Terrarum orbem et omnia quae in eo insunt Deus creat 9 
SEC VNDA AETAS: Romines diluvio puniuntur 1 7 
TERT IAAETAS (I): Abrahamus et Isaacus 25 
TERTIA AETAS (II): Jacobus 33 
TERTIA AETAS (III): I6sephus 43 
TERTIA AETAS (IV ): I6sephus 53 
QvARTA AETAS (I): Fuga ex Aegypto: Moises et Iosue 69 
QvARTA AETAS (II): IUdices creantur: Gedeon, Samson, Samuel 8 1 
QvARTAAETAS (III): Reges creantur: Sau.I et David 9 1 
Q VINTAAETAS (I): Ex lino duo regna creantur: alterum IUdae, alterum Israelis 107 
QVINTA AETAS (II): Fabula de Tobia 1 13 
QvINTAAETAS (III): Nabuchodonosor et capfivitas BabylOnica 125 
SEXTA AETAS: anno LXIII a. Chr. n. IUdaea provincia stipendiaria populI Romani fit 13 9 
NOVVM TESTAMENTVM 
PARS I: Iesu nativitas et vita 
PARS II: Iesu doctrlna, mors et resurrectio 
TABVLAE REGIONV M, TEMPORV M ORDO ET INDICES VARII 
VET ERIS NOVIQVE TESTAM ENT! REGI ONES, VRBES ET OPPI DA 
0RDO T EM PORVM HI ST ORIAE SAC RAE 
INDEX NOMINVM 
INDEX VOCABVLORV M 
155 
1 69 
1 85 
1 89 
19 1 
194 
3 
4 
NOTAE
idem atque Gr Graece 
id est imperf imperfectum 
+--+ contrarium ind indicafivus 
< factum/ortum est indecl non declinatur 
I sive m masculinum 
+ cum, atque, additur n neutrum 
a. Chr. n. ante Christum natum nom nominafivus
abl ablafivus pag. pagina 
ace accusafivus part participium 
adi adiecfivum p. Chr. n. post Christum natum 
adv adverbium pass passivum 
con1 coniuncfivus perf perfectum 
dat dafivus pi plUralis 
decl declinatio praes praesens 
dep deponens prp praepositio 
f femininum sg singularis 
fut futlirum sup superlafivus 
gen genefivus voc vocafivus 
Ad paginarum latera explanantur vocabula quae non reperiuntur in libro cui titulus 
est FAM I LIA ROMANA. Vocabula quae in Vetere Testamento reperiuntur, sI forte inve­
niantur in Novo Testamento, iterum explanantur, ut utraque librI pars per se legI pos­
sit. Nomina hominum et locorum quae sunt in Imis paginis explanantur in indicibus. 
PRAEFATIO 
Carolus Franciscus Lhomond in parvo quodam Galliae 
oppido, quod eius civium lingua Chaulnes appellatur, 
anno MDCCXXV II p. Chr. n . pauperibus parentibus natus 
est, quI eum litteris studere volentem pecunia adiuvare non 
potuerunt . Cum autem iam a puero pius et discendI cupidus 
esset, in seminarium missus est, ubi et linguam Lafinam et 
litteras sive sacras sive non sacras tarn bene didicit, ut primum 
sacerdos, deinde etiam rector eiusdem seminariI factus sit. 
Seminario autem clauso, litteras in !Udo docuit . Librum 
scripsit De viris illustribus urbis Romae, quo ostendit Roma­
norum anfiquorum virtUtes discipulls suis imitandas, et Epi­
tomen historiae sacrae, qua narravit ea, quae in Vetere Testa­
mento continentur: res gestas IUdaeorum scllicet, a tempore 
anfiquissimo, quo Deus !ecerat terrarum orbem, usque ad 
Iesu Chrlsfi nafivitatem; cui libro ignotus quidam scriptor epi­
tomen addidit Nov! Testamenfi, qua Iesu, d1v1n1 hominis, vlta 
et mors eiusdemque mirabilia facta narrantur. 
Cum vero anno MDCCXCII fidem pollicerI noluisset ho­
minibus et mllitibus quI interea regem occ1sur1 erant atque 
praeratio -onis f< prae-flirI 
p. Chr. n. : post Chr1stum natum 
ii pauperibus parentibus 
pius -a -um = qu1 Deum et homines dlligit 
seminarium -1 n : locus ubi puer1 v1vunt et 
student ut sacerdotes fiant 
sacer -era -crum : qu1 ad Deum spectat 
rector -oris m = qu1 regit 
illustris -e = clarus, nobilis
epitome -es f Gr (ace -en)= brevis narratio 
historia -ae f= narratio rerum gestarum 
testamentum -1 n (<testis)= lex inter Deum et 
homines staruta 
nafivitas -atis f= tempus quo aliquis nascitur 
scr1ptor -6ris m = qu1 (libros) scr1bit 
d1v1nus -a -um(< deus) = sacer 
res in Gallia iam mutaverant, in carcerem est coniectus, unde con-icere -iecisse -iectum (<cum-) = iacere
paulo post, llberatus a Ioanne Lamberto Tallien - olim eius 
discipulo quI semper gratus fuit magistro ob ea omnia quae 
ille magno cum amore docuerat - exiit . 
Duobus post annis tranquille, ut vixerat, mortuus est. 
IUdaeI-orum mpl, Carolus (-I) Franciscus -Im, IOannes (-is) 
Lambertus -I m 
Chaulnes
GALLIA 
5 
VJETVS 
TJESTAMJENTVM 
CEJ( una _Jldami costarum P,va creatur
8 
PRIMA AETAS 
TERRARVM ORBEM ET OMNIA QVAE 
IN EO INSVNT DEVS CREAT 
1 . Deus sex diebus orbem terrarum creat 
Deus creavit caelum et terram intra sex dies. Primo die 
fecit lucem. Secundo die fecit firmamentum, quod 
vocavit 'caelum' . Tertio die coegit aquas in unum locum, et 
eduxit e terra plantas et arbores. Quarto die fecit solem et 
lUnam et stellas. Quinto die, aves quae volitant in aere, et 
pisces quI natant in aquis. Sexto die fecit omnia animantia, 
postremo hominem, et quievit die septimo. 
2. Deus :fingit corpus hominis e 1Imo terrae 
Deus finxit corpus hominis e limo terrae: dedit illI animam 
viventem: fecit illum ad similitudinem suam, et nominavit 
illum Adamum. Deinde immisit soporem in Adamum et 
detraxit unam e cosfis eius dormientis. Ex ea f6rmavit 
mulierem, quam dedit sociam Adamo, sicque Instituit matri­
monium. Nomen primae mulieris fuit Eva. 
3 . Deus ponit Adam.um et Evam in Paradiso terrestri 
Deus posuit Adamum et Evam in horto amoenissimo, quI 
solet appellarI Paradisus terrestris. 
Ingens fluvius irrigabat hortum: erant ibi omnes arbores 
iucundae aspecfil, et frucfils gusfil suaves. 
Adamus -1 m, Eva -ae f, Parad1sus -1 m 
creare = facere 
intra sex dies : sex diebus 
firrnamentum -In= caelum 
cogere coegisse coactum = in eundem locum 
agere 
planta -ae f= herba 
volitare = hilc illilc volare 
animans -antis n = animal 
fingere finxisse fictum = efficere (f6rrnam 
dando) 
l!mus -Im= pars terrae ilmida et mollis 
similitildo -inis f < similis; recit ilium ad s. 
suam : recit ilium sibi similem 
im-mittere ( < in-) I sopor -6ris m = sornnus 
costae -arum f pi = ossa pectoris 
f6rrnare (< f6rrna) = f6rrnam dare, conficere 
socia -ae f= remina quae commilnl fortilna 
coniungitur cum aliquo; comes 
In-stituere -uisse -iltum = (novam rem) prl­
mum statuere I matrimonium -I n = coniu­
gum vita commilnis 
terrestris -e < terra 
ir-rigare = rigare 
aspectus -ils m < aspicere 
friictus -ils m = friiges I gustus -ils m < gustare 
suavis -e = dulcis, gratus 
9 
inter eas erat I scientia -ae f < sciens 
com-edere -edisse = esse 
callidus -a -um serpens -entis m 
= prildens ac sciens 
de-cipere -cepisse -ceptum = fallere 
de-cerpere -cerpsisse -cerptum = carpere 
pariter = aeque, eodem modo 
abs-condere = occultare 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
Inter eas arbor scientiae bonI et mall. 
Deus dixit hominI: "Utere fnlctibus ommum arborum 
Paradis!, praeter fiiictum arboris scientiae bonI et mall; nam 
sI comedas illum fiiictum, morieris." 
4. Adam.us et Eva Deo non oboediunt 
Serpens, quI erat callidissimus omnium animantium, dixit 
mulierI: "Cur non comedis fnlctum isfiusarboris?" Mulier 
respondit: "Deus id prohibuit. SI tetigerimus illum, morie­
mur." "Minime" inquit serpens, "Non morieminI; sed eritis 
similes Deo, scientes bonum et malum." 
Mulier, decepta his verbis, decerpsit fnlctum et comedit: 
deinde obtulit viro, quI pariter comedit. 
5. Adam.us et Eva, quos maleficiI pudet, se abscondunt 
Adamus, fugiens conspectum DeI, se abscondit . Deus 
vocavit illum: "Adame, Adame." QuI respondit: "TimuI 
conspectum tuum, et abscond! me." "Cur times" inquit Deus, 
vetare -uisse -itum "nisi quia comedisfi fnlctum vetitum?" Adamus respondit: 
por-rigere -exisse -ectum = offerre (mam1 "Mulier, quam dedisfi mihi sociam, porrexit mihi fnlctum 
extendenda) 
ederem : essem istum, ut ederem." Dominus dixit mulierI: "Cur fecisfi hoe?" 
male-dicere + dat 
odiosus -a -um(< odisse) <--> amatus 
exsecratus -a -um= cui Deus 1ratus maled!xit 
reptare: homo ambulat, serpens reptat 
in-im!citia -ae f <--> am!citia 
olim = aliquando post 
con-terere = pedibus premere 
gerere morem alicui : agere ex alicuius volun-
tate, facere ut aliquis vult 
fundere : ferre 
sp!na -ae f I carduus -1 m 
v!ctus -us m ( < v!vere) = res necessariae ad 
vivendum, cibus 
1 0 
Quae respondit: "Serpens me decepit ." 
6. Deus serpentI maled.Icit 
Dominus dixit serpenfi: "Quia decepisfi mulierem, ens 
odiosus et exsecratus inter omnia animantia: reptabis super 
pectus, et comedes terram. Inimicitiae erunt inter te et muli­
erem; ipsa olim conteret caput tuum." Dixit etiam mulierI: 
"Afficiam te mulfis malls; paries llberos in dol6re, et eris in 
potestate virI." 
7. Adam.us eicitur e Paradiso terrestrl 
Deinde Deus dixit Adamo: "Quia gessisfi morem 
uxorI tuae, habebis terram Infestam: ea fundet tibi 
spinas et carduos. Quaeres ex ea victum cum multo 
_Jldamus et <E, va e <Paradiso terrestri eiciuntur 
11 
donec ... ortus es = donec in terram mutatus 
eris, e qua ortus es (Deus enim corpus
A.dam! e limo terrae finxerat) I ille : A.damus 
col-locare (<locus)= ponere 
angelus -Im= nuntius Del 
prae-ferre = ante se ferre I igneus -a -um < 
ignis I ad-itus -us m (<ad-Ire)+-+ exitus 
Dominus -Im= Deus 
aegre ferre aliquid = Iratus esse ob aliquid 
poenam luere (reI) = pilnirI (ob rem) 
peccatum -In= maleficium 
dissimulare = occultare 
de-ambulare = hue illilc ambulare 
amb6 -ae -6 = duo simul (et ilnus et alter), 
uterque 
ir-ruere -ruisse = impetum facere 
cilstos -odis m = quI cilstodit 
cum colueris (coni perf) : quamquam colu­
eris (fut perf) 
vagus -a -um= errans 
venia -ae f +-+ poena 
12 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
labore, do nee abeas in terrarn, e qua ortus es ." 
Turn eiecit Adarnurn et Evarn ex horto, ut ille coleret 
terrarn, et collocavit angelurn, quI praeferebat rnanu gladiurn 
igneurn, ut custod.Iret aditurn ParadisI. 
8. Camus et Abel, AclamI liberI
Adarnus habuit rnultos liberos, inter quos Cainus et Abel 
nurnerantur: hie fuit pastor, ille agricola. 
Uterque obtulit dona Domino: Cainus quidern fructUs 
terrae; Abel autern, oves egregias . Dona Abelis placuerunt 
Deo, non autern dona CainI; quod Cainus aegre tulit. 
Dominus dixit Caino: "Cur invides fratrI? SI recte facies, 
recipies rnercedern; sin au tern male, lues poenarn peccafi." 
9. Camus interficit Abel em 
Cainus non paruit Deo rnonenfi: dissirnulans Irarn, dixit 
fratrI suo: "Age, earnus dearnbulaturn". 
Haque una arnbo abierunt foras, et cum essent in agro, 
Cainus irruit in Abelern, et interrecit illurn. 
Deus dixit Caino: "Ubi est tuus frater?" Cainus respondit: 
"Nescio; nurn ego sum custos fratris rneI?" 
10. Cainus p11nitur 
Deus dixit Caino: "Caine, quid recisfi? Sanguis fratris tuI, 
quern ipse fiidisfi rnanu tua, clarnat ad me. Inresta tibi erit 
terra, quae bibit sanguinern Abelis: cum colueris earn longo 
et duro labore, nullos feret fructus . Eris vagus in orbe ter­
rarurn." Cainus, desperans veniarn, fiigit. 
Cainus -i m, Abel -elis m 
_Jl6e{ a Caino inteificitur 
13 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
PENSA(§ 1-10) 
Pensum l 
Inter multa iinum elige. 
D finnamentum D camem 
1 . Primo die Deus creavit: D stellas 6 . Adamo Eva porrigit: D piscem 
D lUcem D frilctum 
D sexto die D gratias agit 
2 . Deus quievit: D octavo die 7. Serpenfi Deus: D maledicit 
D septimo die D invidet 
• 
3 . Deus nominavit 8 . Angel us D baculum D Cainum 
primum hominem: D Adamum manil praefert: D gladium 
D Evam D hastam 
D horto amoeno D agricola 
4 . Deus posuit primos D pulchra Insula 9 . Abel fuit: D pastor 
homines in: 
D magna silva D piscator 
D mercedem recipit 
5 . Serpens erat: 
D callidus 
D fortis 1 0. Cainus: D Deo monentI paret 
D poenam peccatI luit D stultus 
Pensum ll 
Interroga id, quad ad haec responsa convenit. 
1 . Non quinto, sed quarto die Deus solem, lilnam et stellas fecit. 
2 . Eva vocabatur. 
3 . Brat in paradiso terrestrI inter alias arbores. 
4 . Frilctum illlus arboris tangere. 
5 . Quia timuit conspectum DeI. 
6. Cum frilctum vetitum decerpsisset ac viro obtulisset, Deus earn hoe modo punire con-
stituit . 
7. Quod morem uxorI gesserat. 
8 . Quia Abelis dona Deo placuerant. 
9 . Ut ceteris absentibus fratrem interficere posset. 
1 0. Quia terra erit Caino Infesta. 
14 
VETVS TESTAMENTVM 
Pensum m 
Vocabula in torma pone. Litterae, quae in quadratis nigrioribus positae erunt, sententiam effl-
cient ex sacrls librls promptam. o quadratum -1 n 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
I 
I 
I I I 
Pensum.IV 
I 
I I 
Scnoe verba idem aut contrarium signiflcantia. 
= brevis narratio ------
= sacer 
------
------ = dulcis, gratus 
= esse ------
------ = prudens ac sciens 
------
= occultare (I) 
----- = occultare (II) 
Pensum. V 
Scrlbe verborum tormas. 
fictum ------
Instituere ------
______ ______ deceptum 
______ decerpsisse ____ _ 
vetare ------
______ ______ porrectum 
lITUlSSe ------
1 . Eas terra fundet Adamo . 
2 . = tempus quo aliquis nascitur . 
3 . = narratio rerum gestarum . 
4 . Ea sexto die Deus fecit. 
5. Eas tertio die Deus eduxit e terra. 
6 . <testis. 
7. Materia, ex qua Deus hominis corpus finxit. 
8 . = uterque. 
9 . Ex eis Adamo detracfis rormavit Evam. 
1 0. Immisit Deus Adamo. 
1 1 . = clarus, nobilis. 
1 2 . Decepit Evam. 
13 . Talis erat gladius quern angel us ferebat. 
1 4. =is quI custodit. 
1 5 . = res necessariae ad vivendum, cibus. 
1 6 . = maleficium. 
1 7. = hue illuc ambulare. 
______ = ponere 
= hue illuc ambulare ------
= errans ------
------ � poena 
� amatus ------
� am!citia ------
� exitus ------
1 5 
Jfomines et 6estiae inter d1luvium 
1 6 
--
SECVNDA AETAS 
HOMINES DILVVIO PVNIVNTVR 
1 1 . Exstruitur area 
Postquarn nurnerus horninurn crevit, omnia vitia invalu­
ere. Quare ofrensus Deus statuit perdere horninurn genus 
diluvio. Attarnen pepercit Noerno et liberls eius, qu1 colebant 
virtUtern. 
Noernus, adrnonitus a Deo, exstruxit 
ingentern arcarn in rnodurn navis: lin1vit 
earn bitiirnine, et in earn induxit par unurn 
omniurn aviurn et anirnantiurn. 
12. DTiuvium maximum fit 
biti1men 
Postquam Noernus ipse mgressus est 111 arcarn cum 
coniuge, tribus fili1s et totidern nuribus, aquae rnaris et 
ornnium fontiurn eriiperunt. Sirnul pluvia ingens cecidit per 
quadraginta dies et totidern noctes. Aqua operuit universarn 
terrarn, ita ut superaret quindecirn cubifis altissirnos rnontes. 
Omnia absurnpta sunt diluvio; area autern sublevata aqu1s 
fluitabat in alto . 
13. Post quadraginta dies totidemque noctes d.Iluvium desinit 
Deus irnrn1sit ventum vehementern, et sensirn aquae 
imminutae sunt. Tandem mense undecimo postquam dllu­
vium coeperat, Noemus aperuit fenestram arcae, et em1sit 
Noemus -I m 
diluvium -In= ingens imber 
ex-struere -uxisse -uctum = aedificare 
area -ae f : magna navis 
in-valescere -uisse = crescere, validior fierI; 
invaluere = invaluerunt; -ere = -erunt 
offensus -a -um = quI iniuriam accepit 
at-tamen = tamen I parcere pepercisse 
colere = diligenter curare 
ad-monitus -a -um= monitus 
in modum navis : ut navis exstruitur 
linere levisse/linivisse litum = operire ma­
teria mollI I bitUmen -minis n = color niger­
rimus quo lignum linTtur servandI causa 
in-ducere I par paris n = unum et alterum, duo 
eiusdem generis 
/'/---< 
cubi� 
in-gredT -gressum esse = intrare 
tot-idem indecl = Idem numerus 
nurus -us f= uxor filiI 
rans fontis m = aqua e terra erumpens 
pluvia -ae f= imber 
ita ut superaret montes : ita ut altior esset 
montibus I cubitum -In= 44,4 cm 
ab-sumere = perdere I sub-levare = sustinere; 
sublevata aquis : super aquas 
fluitare < fluere 
vehemens -entis 
= validus 
sensim +--+ subito 
im-minuere = minuere 
e-mittere 
1 7 
In-ferro 
col/i �' 
virens -entis = herbae colore 
altare -is n 
ara -ae f \ \ 
,.\ 
e-rigere -rexisse -rectum = tollere; aedificare 
sacrificium -1 n; s. offerre = bestiam occ1dere 
quae Deo offe-ratur 
deinceps adv = deinde, posthac 
arcus -ils m : arcus ex septem coloribus con­
fectus qu1 post imbrem interdum apparet 
foedus -eris n = !ex inter duos statilta 
ob-dilcere = oper1re; o. nilbes caelo (dat) : 
openre caelum nilbibus 
re-cordan + gen/ace = meminisse 
contaminare = indigna re afficere 
flagitium -1 n = turpe factum 
propagare = augere, plilres facere 
vi ti um -1 n +-> virtils 
creator -6ris m < creare 
verebantur : colebant, cilrabant 
mendacium -1 n = falsum dictum 
fraus -audis f= consilium fallend1 
homicidium -In = nex hominis 
utiln6 verb6 dlcam 
1 8 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
eorvum, quI non est reversus. Deinde emisit eolumbam. Cum 
ea non invenisset loeum ubi poneret pedem, reversa est ad 
Noemum, quI extendit manum, et intulit earn in aream. 
Columba rursus emissa attulit in ore suo ramum olivae 
virentis, quo finis diluviI signifieabatur. 
olivo-oof� 
-�-- �?--14. Noemus ex area exit 
Noemus egressus est ex area, postquam ibi incliisus erat 
per annum totum ipse et familia eius: ediixit seeum aves, 
eeteraque animantia. Tum erexit altare, et obtulit sacrifieium 
Domino. Deus dixit illI: "Non delebo deineeps genus homi­
num: ponam areum meum in niibibus, et erit signum foederis 
quod faeio vobiseum. Cum obdiixero niibes eael6, areus 
meus apparebit, et reeordabor foederis meI, nee umquam 
diluvium erit ad perdendum orbem terrarum." 
15. Romines se contaminant omnibus flagitiis 
Omnes gentes propagatae sunt a filiis NoemI: Semus 
ineoluit Asiam, Chamus Afrieam, Iaphetus Europam. 
Poena diluviI non deterruit homines a vitiis, sed brevI faefi 
sunt peiores quam prius . OblitI sunt DeI ereatoris: adorabant 
solem et liinam, non verebantur parentes, dicebant menda­
cium, faeiebant fraudem, filrtum, homicidium: iino verbo, se 
eontaminabant omnibus flagitiis. 
Semus -I 111, Chamus -I 111, Iaphetus -I 111 
Co{um6a a :Noemo e_:t area emittitur 
19 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
PENSA(§ 11-15) 
Pensum.I 
Sententiiis in quibus est 'cum' et coniiinctivus in abliitivos absoliitos verte; abliitivos vero 
absoliitos cum vides, miitii in sententiiis in quibus sit 'cum' et coniiinctivus . 
• • • • • • • • 8 • • 
Exemplum: Homine creiito, die septimo Deus quievit . 
Cum hominem creiivisset, die septimo Deus quievit . 
1 . Vitiis validioribus facfis, Deus hominum genus diluvio perdere statuit . 
2 . Cum Noemus a Deo esset admonitus, area exstnlcta est. 
3 . Noemo cum familia in arcam incluso, omnia maris aquis atque ingenfi pluvia coepta 
• sunt operirI . @ • 4 . Cum diluvium omnia absumeret, area in marI fluitabat . • • 5 . Nullo loco invento ubi p'edem poneret, columba ad Noemum revertitur. 
: 6. Cum ramum olivae virentis columba attulerit, Noemus diluvium desiisse intellegit . 
• 7 . AltarI erecto, sacrificium Domino obla.tum est . • • 8 . Cum a Noemo sacrificium oblatum esset, Deus cum hominibus foedus recit . • • 9 . Gentibus a NoemI filiis propagafis, homines peiores quam antea facfi sunt. 
: 1 0. Cum homines adorarent solem et hinam omnibusque flagitiis se contaminarent, Deus 
• ofrensus est . • 
Pensum.II 
Errata invenI. XXIII verba sunt miitanda . 
• • • • • • • • • • • .. • • • • • • • • • • 
Cum hominum vitia validiores fierent, Deus eorum generem pluvia de caelo cadente 
perdere statuit; eos tamen, quI bonos erant, parcere voluit. In area, quam exstruxerat, 
Noemus avia et animalia induxit, atque cum tribus filiis, totidemque nuris, ibi inclusum 
mansit per undecim menses. Post hunc temporem, quo interea aquae sensim erant 
imminutae, Noemus corvum emisit ut videat num terram arboremve inveniat . Ille vero non 
rediit . Noemus igitur columbam emisit, quI primum reversa est nihil ferens; postea tamen, 
iterum missa, ramum olivae portavit, quo conspecto, Noemus diluvius esse desitus intel­
lexit . Hae re laetus ex area egredere constituit cum familia, avibus ceterisque animanfis, ut 
altarem exstrueret et sacrificium Deo off en-et, quI foederem cum hominibus facere voluit . 
Gentibus iterum propagandis a NoemI filiis, etiam vitia iterum invaluerunt. Romines enim 
mentiebant, filrtum et homicidium faciebant, mendacium dicebant; falsos deos ita adorabant 
ut obliviscantur Deum . 
Pensum III 
Scribe verba idem aut contriirium significantia . 
• 
• 
• 
• 
20 
______ = ingens imber 
= monitus ------
= Idem numerus ------
= imber ------
-----
VETVS TESTAMENTVM 
• • • Ill • • 
------
------
Pensum IV 
= validus 
= falsum dictum 
= deinde 
= memm1sse -----
� virtiis -----
� subito -----
Vocabula in torma pone. Litterae, quae in quadratls nigrioribus positae erunt, sententiam effi­
cient ex sacrls librls promptam . 
• • 1 . • • 2 . l • • 3 . • 
4 . 
5 . 
6 . 
7 . 
8 . 
9 . I I 
1 0. 
1 1 . 
1 2 . 
• 1 3 . • • 1 4 . I • 
1 5 . • • 
1 6 . • 
• 
1 7 . • • 1 8 . • 
• 1 9 . • 
• 20 . • • 2 1 . • • 22 . • • 23 . • • 24 . • • 25 . I • • 26 . 
• 
27 . • • 
2 8 . • 
29. 
30 . 
3 1 . 
32 . 
3 3 . 
34 . 
3 5 . 
2 1 
• • • • • • 
9 • • • • • • • • • 
1 . = aedificare . 
2 . Hoe rnodo Deus horninurn genus 
perdere statuerat . 
3 . In ea incliisus Noernus se servavit. 
4. : ducere in. 
5 . = tarnen. 
6 . Materia qua Noernus arcarn linivit. 
7 . = perdere. 
8 . Corporis pars. 
9 . < fluere. 
1 0 . = unurn et alterurn. 
1 1 . = deinde. 
1 2 . Ita aquae irnrninutae sunt. 
1 3 . Talis fuit ventus quern Deus irnrnisit . 
1 4 . Prirna avis quarn Noemus ernisit. 
1 5 . =aqua e terra erurnpens . 
1 6 . Attulit rarnurn olivae. 
17 . Signurn foederis. 
1 8 . Illud erexit Noemus ad sacrificiurn 
faciendum . 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
1 9 . Talis erat rarnus quern attulit columba. 
20. = operire materia mollI . 
2 1 . = uxor filiI . 
22 . Fecit Deus cum hominibus. 
23 . = minuere. 
24. =Idem numerus. 
2 5 . Talis erat Deus cum hornines perdere 
statuit. 
26. = operire. 
27 . = pliires facere. 
2 8 . = rnerninisse. 
29 . = consilium fallendI. 
30 . Omnibus flagitiis hornines coeperunt 
se . . . 
3 1 . = falsum dictum. 
32 . Quod fecit Noemus statirn post 
diluviurn . 
3 3 . Est Deus . 
34. Id quo hornines se contaminaverunt. 
3 5 . Faciebant homines paulo post diluvium. 
PensumV 
Ubi verba crassioribus Jitteris scripta vides, pone alia vociibula (singula aut iiincta) idem 
significantia, quae in indice sunt. 
Cave tamen: nam cum verba in sententiii miitiiveris, flerI poterit ut alia quoque vociibula, 
ut syntaxis postulat, sint miitanda . 
• abscondere • • abs um ere • • aegre ferre • 
ambo 
anirnans 
area 
callidus 
cogere 
colere 
collocare 
comedere 
costae 
custos 
decerpere 
decipere 
diluvium 
dissirnulare 
erigere 
22 
Deus, quI ornnia potest, sex diebus orbem terrarum fecit atque ea quae 
in e6 sunt. Lucem enim prirnurn fecit, qua, quae factlirus erat, 
illustrarentur. Postquam die sequenfi caelum creaverat, tertio die aquas, 
quae totam terram operiebant, in linum locum egit, atque herbas et 
arbores eduxit, quae redderent terram pulchrum et magnum horturn. In 
caelo tarnen nondum quidquid erat, sed cum Deus omnern pulchritU­
dinern arnaret, stellas ibi posuit quae id omarent,quaeque, cum a 
quibusdam horninibus "fixae" sint existirnatae, causa sunt cur caelurn 
etiam 'firmamentum' vocetur. Imperio dieI solI, noctis vero lunae tradito, 
Deus quinto die aves et pisces fecit, sexto denique animalia ornnia. 
Deus gaudebat, cum pulchrum videret esse quod fecerat; sed aliquid 
deesse sentiebat. Limo ergo terrae surnpto hominem efiecit sibi similem, 
cui, anima vivente data, somnum irnrnisit. Dormienfi unum ex pectore 
os detraxit quo con.tecit Evam, quam uxorem Adamo dedit. Hoe fuit 
primurn matrirnoniurn quod Deus statuit. 
Coniugibus in horto amoenissimo posifis Deus permisit sum.ere, 
facere, esse omnia quae vellent, durnmodo ne tangerent arborem 
scientiae bonI et mall quae ibi erat. Ada.mus et Eva oboediebant DeI 
VETVS TESTAMENTVM 
• 
exstruere 
fingere 
flagitium 
foedus 
f6rmare 
homicidium 
Instituere 
1rruere 
mendacium 
morem gerere 
nurus 
ofrensus 
par 
paradisus 
peccatum 
plan ta 
poenam luere 
porngere 
praeferre 
recordarI 
sacrificium 
similitiido 
sopor 
vagus 
verbis et beate vivebant. Quodam autem die Eva accessit ad illam 
arborem, cuius friictiis Deus carpere vetuerat, atque cum serpente, quI in 
arbore erat, loquI coepit. Ille, quI prii.dens ac sciens erat, falsis dicfis 
mulierem fefellit (perf < fallere ), quae friictum vetitum cum viro suo 
comedit. PaulO post Deus Adamum, quI interea se occultaverat, invenit 
eumque interrogavit cur lateret. Adamus, quern suI maleficiI pudebat, 
Deo narravit Evam sibi friictum vetitum obtulisse, atque se ex eius vo­
luntate egisse ac friictum comedisse. Deus inifui.a accepta Iratus serpenfi 
maledixit, atque Adamo et Eva ex paradiso terrestrI eiecfis, angelum 
apud aditum posuit quI hortum illum amoenissimum, gladium igneum 
ante se ferens, custOdiret. 
Adamo et Evae Cainus et Abel filiI fuerunt . Uterque olim dona 
obtulerat Deo: Cainus friictiis terrae, et Abel oves egregias. Huius dona 
Deo placuerunt, illius vero non placuerunt. Iratus igitur quod Deo non 
fuerant grata dona sua, atque credens fratrem huius reI causam fuisse, 
maleficium excogitavit quo Abelem, Deo friistra monente, occideret. Ira 
igitur occultata Cainus fratrem vocavit et cum eo agros pefivit, ibique 
impetii facto Abelem interrecit . Tanto scelere non prius audito valde 
Deus doluit et Caino dixit terram fore eI Inrestam, neque illlum latUram 
esse fructum etiam post durum et longum laborem, atque eum ipsum 
erratiirum esse in orbe terrarum. Sic Cainus pro peccato est pumtus. 
Sed etiam aliI homines, plUres facfi, tarn mulfis vitiis sunt affecfi ut 
Deus oflensus eos ingenfi :imbre perdere statuerit. Ex illis Noemo tantum 
eiusque familiae pepercit, quia virtiitem dTiigenter cfuabant. Magnam 
igitur navem Deo iubente Noemus aedificavit, in quam Un.um et alterum 
omnium animantium induxit. Tum ipse cum coniuge, liberis eorumque 
uxoribus ingressus est ibique per unum annum, quamdiu aquae 
universam terram operiebant, inclusus mansit . Post hoe tempus antea 
corvum, quI non est reversus, deinde columbam emisit quae primum 
nihil tulit, tum vero, ramum olivae virentis portans, diluviI finem 
significavit. Ex area egressus Noemus statim altare aedificavit, ut 
bestiam occideret Deo offerendam qua eI gratias ageret . Postremo, arcu 
in nubibus posito, Deus et homines lege sunt coniuncfi cuius Deus dixit 
'se semper memoriam servatiirum esse, nee umquam iterum fore 
diluvium ad perdendum terrarum orbem.' 
Romines vero, voluntate debiles, se iterum turpibus facfis contamina­
verunt: verba falsa dicebant, fraudem, filrtum, alterius hominis necem 
excogitabant. 
23 
.Jl6raliamus et Isaacus Cigna ad liostiam immo[andam portant 
24 
TERTIA AETAS 
(I) ABRAHAMVS ET ISAACVS 
16. Abraham.us a Deo vocatur 
Quidam tamen sancfi virI coluerunt veram religionem et 
virtutem: inter quos fuit Abrahamus e genere SemI. 
Deus :Iecit foedus cum illo his verbis: "ExI e domo paterna, 
desere patriam, et pete regionem quam datUrus sum posteris 
tuis: augebo te prole numerosa, eris pater multarum gentium, 
ac per te omnes orbis nationes erunt bonis cumulatae. Aspice 
caelum: dinumera stellas, sI potes: tua progenies eas aequabit 
nu1ner6." 
1 7. Nascitur Isaacus 
Abrahamus iam senuerat, et Sara eius uxor erat sterilis . 
Quibus tamen Deus promisit filium ex eis nasciturum. "Ha­
bebis" inquit, "filium ex Sara coniuge tua." Quod audiens 
Sara risit, nee statim adhibuit fidem promissis DeI, et idcirco 
reprehensa est a Deo. Abrahamus autem credidit Deo pol­
licenfi. Et ver6, uno post anno, filius natus est Abrahamo, quI 
vocavit eum Isaacum. 
1 8. Deus Abrab.amo imperat ut filium suum immolet 
Postquam Isaacus adolevit, Deus temptans fidem Abra­
ham!, dixit illI: "Abrahame, tolle filium tuum unicum quern 
amas, et immola eum mihi in monte quern ostendam tibi ." 
Abrahamus non dubitavit parere Deo iubenfi: imposuit ligna 
Abrahamus -Im, Isaacus -I m, Sara -ae f 
sanctus -a -um = iustus et probus 
religio -onis f= cura rerum dlvlnarum, metus 
Del I e genere : e gente 
paternus -a -um < pater 
poster! -orum m pi= filil et eorum filil et cet. 
proles -is, progenies -e! f= filil, l!berl 
numerosus -a -um < numerus 
orbis = orbis terrarum 
natio -onis f= gens, populus 
cumulare = augere I d!-numerare 
aequare = aequus esse (atque) 
senescere -nuisse = senex fierl I sterilis -e +-+ 
fertilis: (mulier) s. = quae parere non potest 
nasciturum esse < nascI 
adhibere -uisse -itum + ace = ufi + abl; a. 
fidem = fldere I id-circo = ideo 
im-molare = sacrificiI causa occ!dere 
adolescere -levisse = adulescens fierI 
temptare fidem = re difficill patienda cogno­
scere num quis fidem habeat 
unicus -a -um = unus et s6lus 
25 
ubi-nam 
hostia -ae f= bestia quae immolatur 
pro-videre = curare, parare 
con-tinere; c. manum: retinere manum ( : im­
petum) constitendo 
ubi + perf= cum prlmum, postquam 
de-signare = statuere I ara -ae f = altare 
dis-ponere = suo loco ponere 
al-ligare (< ad-) = vincire I strues -is f ; s. 
lignorum: ligna alia in aliis posita 
ar-ripere (< ad + rapere) = celeriter pre­
hendere 
per-spectus -a -um = notus 
re-munerare (aliquem) = (alicui) mi1nus dare 
splendidus -a -um = magnificus; adv -e 
re-spicere +-+ pro-spicere 
aries -etis m 
haerere = fixus esse, mover! non posse 
vepres -ium m pi 
in loco filiI = pro filio 
ad-ducere <-+ abducere 
co-gnatus -Im = vir sanguine coniunctus 
aliquem re donare = alicui rem d. 
destinare = statuere; puella destinata Isaaco : 
puella quam uxorem Isaacus ducmrus erat 
puteus -1 m 
ad vesperum 
: circiter vesper! 
indicium -In = id quod aliquid notum facit 
potus -us m = patio 
26 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
Isaaco, ipse vero portabat ignem et gladium. 
Cum iter facerent simul, Isaacus dixit patrI: "MI pater, ecce 
ligna et ignis; sed ubinam est hostia immolanda?" Cui 
Abrahamus: "Deus" inquit, "sibi providebit hostiam, filI mI." 
1 9. Angelus DeI clam.at ut Abrab.amus contineat man.um suam 
Ubi pervenerunt ambo in locum desi­
gnatum, Abrahamus exstrii.xit aram, dispo­
suit ligna, alligavit Isaacum super struem 
lignorum, deinde arripuit gladium. 
Tum angelus clamavit de caelo: "Abrahame, contine ma­
num tuam, ne noceas puero. lam fides tua mihi perspecta est, 
cum non peperceris filio tuo unico; et 
ego favebo tibi: remunerabo splendide 
fidem tuam." Abrahamus respexit, et vI­
dit arietem haerentem comibus inter ve­
pres, quern immolavit loco filiI. 
aries 
20. Eliezer, AbrahamI servus, in Mesopotamiam mittitur ut 
inde Isaaco uxorem addiicat 
Postea Abrahamus misit servum suurn 
Eliezerern ad cognatos suos quI erant in 
Mesopotamia, ut inde adduceret uxorem filio 
suo Isaaco. Eliezer sumpsit decem camelos 
camelus -I m 
dorninI suI, et profectus est, portans securn 
munera magnifica, quibus donaret puellam destinatam Isaa-
co, et eius parentes. 
Ubi pervenit in Mesopotamiam, constitit cum camells 
prope puteurn aquae ad vesperurn, quo ternpore mulieres 
solebant convenire ad hauriendam aquam. 
21 . Eliezer orat Deum ut indiciumab Eo habeat quo cogno­
scat puellam Isaaco destinatam 
Eliezer oravit Deum his verbis: "Domine, Deus Abraham!, 
fac ut puella, quae dabit potum mihi petenfi, ea sit quam 
Mesopotamia -ae f, Eliezer -eris m 
-
-
VE TVS TEST AMENTVM 
Isaaco destinas." Ecce statim Rebecca, virgo eximia pul­
chritiidine, prodiit, gerens umam umeris, quae descendit ad 
puteum, et implevit umam. Tune Eliezer progressus obviam 
puellae: "Da" inquit, "potum mihi ." Cui Rebecca: "Bibe" ait, 
"domine mI; et simul demisit umam." Cum ille bibisset, 
Rebecca obtulit etiam aquam camelis. Hoe indicio cognovit 
Eliezer quod scire cupiebat. 
22. Eliezer interrogat Rebeccam de eius familia 
Eliezer protulit inaures aureas et armillas, quas dedit 
Rebeccae. Tum interrogavit illam cuius esset filia, num in 
ex1mius -a -um = egregrns 
0 prod-Ire= procedere @iY" -
uma -ae f 
ob-viam Ire/progredI 
+ dat = occurrere 
de-mittere � toilere 
inauris -is f armilla -ae f 
= omamentum auris 
dom6 patris esset locus ad commorandum. Cui Rebecca com-morfui (< mora) = diutius in loco manere 
respondit: "Ego sum filia Bathilelis: avus meus est frater avus -Im= pater patris/rnatris 
AbrahamI . Est domI locus ad commorandum amplissimus; amplus -a -um= magrrns, latus et altus 
foenum -I n 
est etiam plurimum foenI et palearum 
ad usum camelorum." Quod audiens 
, Eliezer egit gratias Deo, quI tribuisset 
iter prosperum sibi. 
23. Eliezeri hospitium paratur apud Rebeccae parentes 
Rebecca properavit domum, et narravit matrI suae ea quae 
sibi contigerant . Labanus, frater Rebeccae, cum audivisset 
sororem narrantem, adiit hominem, quI stabat ad fontem cum 
camelis, et compellans eum: "Ingredere" inquit, "domine mI. 
Cur stas foris? ParavI hospitium tibi et locum camelis." Dein 
deduxit eum domum, eique cibum apposuit. 
24. Rebeccae parentes Eliezeris postulationI annuunt 
Continua Eliezer exposuit parentibus Rebeccae causam 
itineris suscepfi, rogavitque ut annuerent postulationI suae. 
QuI responderunt: "Ita voluntas DeI fert, nee possumus Deo 
obsistere. En Rebecca: proficiscatur tecum, nuptiira Isaaco." 
Tum Eliezer deprompsit vasa aurea et argentea, vestesque 
pretiosas, quas dedit Rebeccae; obtulit etiam munera matrI 
eius et fratrI, et inierunt convivium. 
Rebecca -ae f, Bathuel -is m, Labanus -1 m 
plUrimum (sup) < multum 
palea -ae f= herba sicca quae bestiis stemitur 
ut cubent I usus -us m < ilfi 
tribuere -uisse -iitum = dare 
quI tribuisset : quern sentiebat tribuisse 
prosperus -a -um = secundus, relix 
hospitium -In= domus hospitis 
con-tingere -tigisse (< cum + tangere) 
accidere, fierl 
com-pellare = appellare, vocare 
de-diicere = comitarI 
postulatio -onis f < postulare 
annuere = significare se idem velle/senfire 
caput movendo 
ex-ponere = narrare 
sus-cipere ( < -cap ere) ; iter suscipere : iter 
facere 
ob-sistere = resistere, repugnare 
de-promere 
in-Ire -iisse -itum = incipere 
27 
PJiezer et <R§6ecca 
28 
F"" 
VETVS TESTAMENTVM 
25. Rebecca proficiscitur 
Postridie Eliezer surgens mane, dixit parentibus Rebeccae: postrI-die +-> pridie 
"Erus meus me exspectat: dimittite me, ut redeam ad illum." 
QuI responderunt: "Vocemus puellam, et perconterrmr eius per-contarI, sclscitarI = interrogare, quaerere 
sententiain." 
Cum Rebecca venisset, sciscitafi sunt an vellet discedere 
cum homine. "Volo" inquit illa. Dimiserunt ergo Rebeccam 
et nutricem illius, precantes eI omnia prospera . 
26. Isaacus Rebeccam uxorem diicit 
Isaacus forte tune deambulabat rurI: vidit camelos venien-
tes. Simul Rebecca, c6nspicata virum deambulantem, desiluit conspicarI -atum esse = conspicere 
e camel6 et interrogavit Eliezerem: "Quis est ille vir?" Eliezer 
respondit: "Ipse est erus meus." Illa statim operuit se palli6. 
Eliezer narravit Isaac6 omnia quae recerat. 
Isaacus introduxit Rebeccam in tabemaculum matris suae, et 
lenitus est dolor quern capiebat ex morte matris. 
intro-ducere +-> e-ducere 
tabemaculum -In 
lenire -Ivisse/-iisse -!tum= mol!Ire 
29 
--1 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
PENSA(§ 16-26) 
PensumI 
Estne verum an falsum ? 
v. F. 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
1 . Deus dixit Abrahamo: "Tua progenies stellas augebit numero". D D 
2 . Sara fertilis erat, sed earn Deus ±ecit sterilem. 
3 . Sara fidem Deo adhibuit . 
4. Abrahamus multos habebat filios. 
5 . Isaacus filius Sarae et AbrahamI fuit. 
6. Inter vepres aries haerebat. 
7 . Mane Eliezer in Mesopotamiarn pervenit . 
8 . Rebecca EliezerI postulantI panern dedit . 
9 . Eliezer Rebeccae anul6s et armillas donavit . 
: I 0. EliezerI hospitium paratur apud Rebeccae avunculum. 
D D 
D D 
D D 
D D 
D D 
D D 
D D 
D D 
D D 
: 1 1 . Parentibus sciscitantibus Rebecca se proficiscI velle dixit. D D 
Pensum.II 
Coniunge sententifis . 
• 1 . Deus cum Abrahamo foedus • 
• !ecit eique imperavit • 
• 
• 
• 2 . Sara risit neque fidern DeI 
• 
verbis adhibuit, • 
• 
• 
• 3 . "Tolle filium uni cum et mihi • • immola" dixit Deus, • 
• 
• 4. Isaaco super struem lignorum • 
• alligato, angelus ef±ecit • 
• 
• 
5. Eliezer obviarn puellae • • progreditur, quae, • 
• 
• 
• 6 . Hospitium apud Rebeccae • 
• parentes paratur, 
• 
• 
• 7 . Cum Eliezer causam itineris • 
• suscepfi exposuisset, • 
• 
• 
8 . Postquarn parentes eius • 
• sententiam percontatI sunt, • 
30 
cum niitrice filiam 
• • 
dimiserunt . 
• • ut pater manurn contineret 
suam . 
• • demissa uma, potum eI 
postulantI dat. 
ut e domo patema exiret et 
• • 
novam peteret regionem . 
ut AbrahamI fidem • • 
temptaret . 
cum ex ea sterilI promisis-
• • 
set filium nascitiirum. 
ut Eliezer ibi • • 
commoretur . 
• • eius postulationI parentes 
annuerunt . 
VE TVS TEST AMENTVM 
Pensumlll 
Sententias finales confice, omnibus modls quibus pates. 
Exemplum: 
Deus, offensus vitiis quae invaluerant, misit diluvium (homines perdere) 
- ut homines perderet 
- homines perdendI causa 
Deus, offensus vitiis quae invaluerant, misit diluvium - hominum perdendorum causa 
- ad homines perdendos 
- homines perditum 
1 . Deus Abrahamum iussit Isaacum immolare ( eius fidem temptare) 
2 . Abrahamus servum suum misit in Mesopotamiam (inde uxorem Isaaco adducere) 
3. Eliezer obviam puellae progreditur (potum postulare) 
4. EliezerI hospitium paratur ( commorarI) 
5 . Rebecca cum Eliezere a parentibus dimittitur (Isaaco nubere) 
PensumIV 
Ex hls verbls sententias confice, quibus epitomen scrlbas rerum quae in hoe capituli5 narratae 
sunt. 
Exemplum: Deus cum Abrahamo facere foedus 
Promittere eI numerosam prolem 
Deus cum Abrahami5, cui numeri5sam pri51em pri5mlserat, foedus tecit . . . 
Sara uxor sterilis esse 
Deus Sarne et Abrahamo filium pollicerI 
II fidem Deo non adhibere 
Post unum annum Isaacus nascI 
Adulescentem Deus iubere immolare 
Eius fidem temptare 
• Angelus manum continere iubere 
Aries inter vepres invenirI et IsaacI loco immolarI 
Eliezer Mesopotamiam petere 
Uxorem Isaaco adducere 
Deurn precarI puellam potum dare 
Isaaco uxor esse destinata 
Rebecca umam demittere et potionem dare 
Eliezer inaures et armillas proferre et Rebeccae dare 
DeducI Rebeccae parentum domum 
Ubi locus esse commorarI 
Eliezer exponere itineris suscepfi causam 
Postulare Rebeccam secum proficiscI 
Eius sententiam percontarI 
Ambo proficiscI 
31 
-
TERTIA AETAS 
(11) IACOBVS 
27. Esaus iiis pnmogenitI Iacobo concedit 
D ebecca edidit uno partil duos filios, 
�saum et lacobum. QuI prior edi­
tus est pilosus erat, alter vero levis. Ille 
fuit venator strenuus, hie autem placidus 
et simplex moribus. 
Quadam die, cum Iacobus sibi paravisset pulmentum ex 
lente, venit Esaus fessus de via, et dixit fratrI: "Da mihi hoe 
pulmentum; nam redeo rure exanimatus 
lassimdine." Cui Iacobus: "Dabo, sI con­
cedas mihi ius primogenifi." "Faciam 
libenter" inquit Esaus. "!Ura ergo" ait 
Iacobus. Esaus iuravit et vendidit ius 
suum. 
lens lentis f 
prim6-genitus -a -um = quI primus est 
genitus; primogenitus-Im 
iils primogenitI : iils quo patris mortuI opes et 
potestas prim6genit6 relinquuntur 
con-cedere = dare 
e-dere -didisse -ditum (< e +dare); partil e. = 
parere I partus -ils m < parere 
pilosus -a -um = quI multos pilos habet 
levis -e � pil6sus 
venator -6ris m = quI feras persequitur et 
occidit I strenuus -a -um = impiger 
placidus -a -um = quietus 
simplex -icis : probus et pudens 
pulmentum -I n = potio cum came aut cum 
holeribus 
fessus de via : f. ob viam (quam percurrerat) 
ex-animatus -a -um = fere sine anima 
lassitild6 -inis f < lassus -a -um = fessus 
iilrare = Deo teste affirmare 
28. Isaacus Esaum venatum mittit venarI -atum esse < venator 
Isaacus, quI delectabatur venatione, amabat Esaum; Iaco- venati6 -6nis f < venarI 
bus vero erat carior Rebeccae. 
Cum Isaacus iam senuisset et factus esset caecus, vocavit 
Esaum: "Sumito" inquit, "pharetram, arcum et sagittas; affer 
mihi et para de venatione pulmentum, ut comedam et precer 
tibi fausta omnia, antequam moriar." Esaus itaque profectus 
est venatum. 
Iacobus -Im, Esaus -I m 
silmito! = silme! 
pharetra -ae f 
faustus -a -um = fe!Ix 
33 
indignatio -onis f= Ira 
(ob rem indignam) 
afferto! = affer! I haedus -1 m = pullus caprae 
oplmus -a -um = crassus 
ausim (= ausus sim) : auderem 
at-trectare = tangere 
suscensere -uisse + dat = lratus fierl 
damnum -1 n : malum I e-venlre = accidere, 
fierI i bene-volentia -ae f < bene-volens 
esca -ae f (< esse) = cibus 
In-stare -stitisse = acriter pergere 
ne timeas! : nol! timere! 
sl quid adversl : sl quid adversum, !nrel!x 
ne dubites! : non dubitare! 
quod iussus es : quod te iussl 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
29. Rebecca, quae non timet maritI inclignationem, Isaacum 
Esao praeferrI vult 
Rebecca audierat Isaacum loquentem; vocavit Iacobum, et: 
"Afferto" inquit, "mihi duos haedo s opimos: conficiam 
pulmentum, quo pater tuus valde delectatur. Appones eI 
cibum, et bene precabitur tibi." Iacobus respondit: "Ego non 
ausim id facere, mater. Esaus est pilosus, ego sum levis: sI 
pater me attrectaverit, suscensebit mihi. Ita indignatio patris 
et damnum mihi evenient pro eius benevolentia." 
30. Rebecca Isaaco escam parat 
Rebecca Institit: "Ne timeas" inquit, "fill ml. SI quid 
adversI inde sequatur, id totum sumo mihi. Tu vero ne dubites 
facere quod iussus es." Itaque Iacobus abiit, et attulit matrI 
duos haedos. Illa paravit senI cibum, quern noverat suavem 
palatum -1 n = quod in ore supra linguam est; esse palato eius. Deinde induit Iacobum 
palato suavis = suavis gustaru 
aptare + dat = idoneum, convenientem facere vestibus fratris; aptavit pellem haedI ma-
ap-petere ( < ad-) = cupide petere, cupere 
ante-ponere = praeferre 
cito = celeriter 
amplexarl -atum esse = complecfi 
bona -orum n pi = opes 
34 
nibus eius et collo. Tum: "AdI" inquit, 
"patrem tuum, et offer illI escam quam 
appetit. " 
31 . Isaacus nesciens Esao Iacobum anteponit 
pellis -is f 
Iacobus attulit patrI suo escam paratam a matre. Cui Isaa­
cus dixit: "Quisnam es ru?" Iacobus respondit: "Ego sum 
Esaus primogenitus tuus; recI quod iussisfi, pater; surge, et 
comede de venatione mea." "Quomodo" ait Isaacus, "potuisfi 
invenire tarn cito?" "InvenI, pater: Deus ita voluit. " Isaacus 
rursus: "Tune es Esaus primogenitus meus? Accede propius 
ut attrectem te. " 
Ille accessit ad patrem, quI dixit: "Vox quidem est IacobI, 
sed mantis sunt EsaI. " 
32. Esaus reclit atque intellegit Iacobum sibi esse antepositum 
Isaacus, amplexatus Iacobum, anteposuit eum fratrI, et 
tribuit illI omnia bona primogenifi. 
-
pusz -- ---- ----1 
Isaacus omniafausta Iaco6o precatur 
35 
Iaco6i somnium 
36 
VETVS TESTAMENTVM 
Non multo post Esaus rediit a venatione, et ipse obtulit 
patr1 pulmentum quod paraverat. 
Cui Isaacus m!rans d1xit: "Quis est ergo ille, qu1 modo 
attulit mihi cibum, et cui precatus sum omnia fausta, tam-
quam pr!mogenito?" Quod audiens Esaus edidit magnum edidit clamorem : clamavit 
clamorem, et implevit domum lamenfis. lamenta -orum n pi= clamor plorantium 
33. Iacobus proficiscitur ut fratris Tram vitet 
Esaus ardens 1ra minabatur mortem Iacobo . Quare Re­
becca mater, timens dllecto filio suo : "Fuge" inquit, "fill m1; 
ab! ad Labanum avunculum tuum, et commorare apud eum 
donec 1ra fratris tu! defervescat." Iacobus, d1missus a patre 
et matre, profectus est in Mesopotamiam. Iter faciens per­
venit ad quendam locum, ubi, fessus de via, pemoctavit: sup­
posuit lapidem capifi suo et obdorm1vit. 
34. IacobI somnium 
Iacobus v!dit in somn!s scalas, quae inn!xae terrae 
pertinebant ad caelum, atque angelos De! ascendentes et 
descendentes . Aud!vit Dominum d!centem sibi: "Ego sum 
Deus patris tu!; dabo tibi et poster!s tu!s 
terram cui incubas : non timere, ego favebo 
tibi: ero custos tuus quocumque perrexeris, 
et reducam te in patriam, ac per te omnes 0 
orbis nationes erunt bon!s cumulatae." 
Iacobus expergefactus adoravit Domi-
num. scalae -arum f pi 
35. Iacobus pervenit in Mesopotamiam 
Iacobus, iter persecutus, pervenit in Mesopotamiam. V1dit 
ardere = i1rl; a. Ira = valde Iratus esse 
qua-re = quamobrem, ergo 
timere + dat = timere pro 
d!lectus -a -um = qw d!ligitur, carus 
de-fervescere = i1rere desinere; donec Ira d. = 
donec Ira minuatur 
per-noctare = noctem agere 
sup-ponere ( < sub-) + dat 
ob-dormire lapis -idis m 
sornnium -I n = quod in sornno videtur 
in-nifi -nixum esse + dat : quI claudus est ba­
culo i. solet I per-tinere = ex-tendI; pertine­
bant ad caelum : extendebantur i1sque ad 
caelum 
in-cubare + dat = cubare super 
quo-cumque adv = in quern lib et locum 
pergere perrexisse = Ire 
per te : propter te 
expergefacere -fecisse -factum = e somno 
excitare 
tres pecorum greges propter puteum cubantes, nam ex eo propter = prope, iuxta 
puteo greges solebant aquarl. Os pute1 claudebatur ingenfi aquarI = aquam haurire 
lapide . Iacobus accessit illuc, et d!xit pastoribus : "Fratres, 
unde estis?" Qm responderunt: "Ex urbe Haran." unde estis? : unde venitis? 
Quos interrogavit iterum: "Nostisne Labanum?" D!xerunt: novistisne 
Haran indecl 
37 
in matrimonium dare = uxorem dare 
eonfestim = statim 
eo-gnata -ae f= remina sanguine eoniuneta 
(ut avuneuli filia) I a-movere = abdueere 
fesfinare = properare 
agnoseere = reeognoseere 
auxit rem suam : auxit dTvitias suas 
ex-timeseere = timere 
plaeare, mltigare = tranquillum faeere, mol­
lire I prae-mittere 
qu1 offerrent : ut offerrent 
Tn-silfre -uisse < in + salire 
nee quidquam : nee U.116 modo 
38 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
"Novimus. " "Valetne?" "Valet" inquiunt, "ecce Rachel, filia 
eius, venit cum grege suo. " 
36. Iacobus a Labano recipitur quI filiam suam in matrimo­
nium eI dat 
Cum Iacobus loqueretur cum pastoribus, Rachel, filia 
LabanI, venit cum pecore patemo : nam ipsa pascebat gregern. 
Confestim Iacobus, videns cognatarn suam, amovit lapidern 
ab ore puteI. "Ego sum" inquit, "filius Rebeccae"; et osculatus 
est earn. Rachel fesfinans id nuntiavit patrI suo, quI agnovit 
filium sororis suae, deditque eI Rachelem in matrimonium. 
37. Iacobus red.it in patriam suam
Iacobus diu commoratus est apud Labanum. Interea mire 
auxit rem suam, et factus est dives. 
Longo post tempore, admonitus a Deo, rediit in patriam 
suam. Extimescebat Iram fratris suI: ut placaret animum 
eius, praemisit ad eurn nuntios, quI offerrent eI munera. 
Esaus mitigatus occurrit obviam Iacobo advenienfi: Insiluit 
in collurn eius, flensque osculatus est eurn, nee quidquam 
illI nocuit. 
Rachel -is f 
VETVS TESTAMENTVM 
PENSA(§ 27-37) 
Pensum.I
Ad interrogata responde . 
• 
1 . Cur Sara est a Deo reprehensa? 
2 . Cur Deus Abrahamo imperavit ut filium unicum immolaret? 
3 . Quis de cael6 clamavit et cur? 
4 . Quo indicio Eliezer cognovit puellam Isaaco uxorem destinatam? 
5 . Quibus rebus Eliezer donavit Rebeccam? 
6. Quid Eliezer Rebeccae parentibus exponit?
7 . Rebecca adveniente,ubi erat Isaacus? 
8 . Quid, postquam earn viderat, Isaacus recit? 
9 . Erantne Esaus et Iacobus filiI geminI? 
1 0. Quomodo Iacobo Esaus vendidit ius prlmogenifi? 
1 1 . Esao ab Isaaco venatum misso, quid suadet Rebecca alterI filio? 
1 2 . Quomodo ab Iacobo Isaacus decipitur? 
1 3 . Quid Esaus recit cum se ab Iacobo deceptum esse intellexit? 
14 . Cur Rebecca Iacobo suadet ut fugiat? 
1 5 . Quid Iacobus in somnis vidit? 
1 6 . Quo perrexit Iacobus postquam e somno expergefactus est? 
1 7. Quid apud puteum Iacobus recit? 
1 8 . Eratne Esaus Iacobo in patriam redeunfi Iratus? 
Pensum. II 
Scrlbe verba idem aut contrarium significantia . 
• • • • • • 
_____ = iustus et probus 
= filiI et eorum filiI et cet. -----
----- = progenies 
----- = gens, populus 
----- = augere 
= senex fierI -----
= idea -----
= adulescens fierI -----
----- = curare, parare 
= notus -----
= munus dare -----
----- = magnificus 
_____ = procedere 
----- = magnus, latus et altus 
----- = secundus, relix 
----- = accidere, fierI 
----- = appellare, vocare 
= comitarI -----
= narrare -----
----- = resistere, repugnare 
_____ = mc1pere 
= sciscitarI -----
----- = conspicere 
= crassus -----
----- = tangere 
= Iratus fierI -----
= cibus -----
----- = cupide petere, cupere 
_____ = praeferre 
= celeriter -----
----- = complecfi 
_____ = quamobrem, ergo 
_____ = quI diligitur, earns 
+--+ tollere -----
----- +--+ pridie 
+--+ educere -----
39 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
Pensum m 
Vocabula in fOrma pone. Litterae, quae in quadratis nigrioribus positae erunt, sententiam ef­
ficient ex sacrTs librTs promptam . 
• • • • • • • • • • • • • • • • • • 
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2 1 3 14 1 5 1 6 1 7 1 8 19 20 2 1 22 23 24 25 26 27 28 29 3 0 
-
-
- ,___ 
. - -
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 
1 . Ea Abrahamum Deus augebit . 
2 . = ideo . 
3 . Super earn Abrahamus Isaacum 
alligavit . 
4 . Eas dedit Eliezer Rebeccae . 
5 . = pater patris/matris. 
6 . < mora. 
7 . � prospicere . 
8 . Inter vepres haerebat. 
9. Id comedunt boves. 
1 0 . EliezerI paratur . 
1 1 . Iter facere = iter ----
1 2 . Umeris gerebatur a Rebecca . 
1 3 . Eas vidit Iacobus in somnis. 
1 4. � levis. 
1 5 . QuI bestias persequitur et cap it . 
- -
1 6 . = impiger . 
1 7 . Duos attulit Iacobus Rebeccae postulanfi. 
1 8 . In ea Insunt sagittae . 
1 9. Ex illa constabat pulmentum quod Esao 
Iacobus dedit. 
20. = tangere . 
2 1 . = Iratus fierI . 
22. Erat EsaI ius. 
2 3 . Eum supposuit Iacobus capifi suo . 
24. Earn exstruxit Abrahamus . 
2 5 . = celeriter . 
26. Quod aliquid notum facit. 
27 . IIs Esaus domum implevit. 
28 . = opes . 
29 . = properare . 
30. = statim. 
Pensum. IV 
Verba, quae desunt, scrTbe . 
• adducere • • adhibere • • agnoscere • • alligare • 
amplexarI • • anteponere • • aptare • 
40 
Deus cum Abrahamo recit , et promisit eI eiusque uxorI, 
quae erat, filium nascitUrum esse. Haec audiens Sara risit 
neque DeI verbis fidem . Uno vero post anno filius natus est 
quern, cum adolevisset, Deus iussit, ut Abraham! fidem 
______ . Cum Isaacus et Abrahamus ad locum designatum per-
venissent, pater exstruxit et, lignis disposifis, super 
_____ filium , tamquam sacrificio Deo 
VE TVS TEST AMENTVM 
aquarI 
ara 
ardere 
arnpere 
attrectare 
bona 
cognata 
confestim 
continere 
deducere 
demittere 
destinare 
esca 
exanimatus 
ex1m1us 
extimescere 
faustus 
• fesfinare 
foedus 
foenum 
haedus 
hostia 
immolare 
1nauns 
indicium 
indignatio 
innifi 
Ins tare 
iurare 
lam en ta 
lap is 
lens 
levis 
mitigare 
• obviam 
op Imus 
palatum 
partus 
pellis 
percontarI 
pertinere 
pilosus 
potus 
prlmogenitus 
prosperus 
pulmentum 
puteus 
quocumque 
offerendam; gladio denique immolaturus erat Isaacum, cum 
subito angelus, magno clamore de caelo edito, efrecit ut Abrahamus 
man um -----
Post aliquot annos servum suum, nomine Eliezerem, m 
Mesopotamiam Abrahamus mittit ut inde puellam Isaaco 
_____ , quam iubet splendidis muneribus donarl. N esciebat tamen 
quo Eliezer cognosceret puellam; oravit igitur Deum ut, 
quae Isaaco destinata esset, sibi petenfi daret. Nondum talia 
dixerat cum Rebecca, virgo pulchritudine, accessit, 
______ umeris gerens, qua , potum dedit Eliezerl pos-
tulanfi, quI interea eI progressus erat. ille et 
armillis ( = statim) earn donat, quae sine mora eum domum 
______ ubi locus ad commorandum paratur eI eiusque camelis, ad 
quorum plUrimum et palearum conceditur. 
Postquam Eliezer gratias egerat Deo quI iter sibi 
______ , Rebeccae parentibus exposuit causam itineris, quod 
------. IHI eius postulation! annuentes dixerunt opus esse Rebec-
cae sententiam , quae se cum Eliezere discedere velle affir-
mavit. 
Cum in matrimonium earn Isaacus duxisset, lino duo filiI 
nafi sunt: Esaus, quI erat, et Iacobus, quI vero _____ _ 
erat. Isaaco, quI delectabatur , carior erat Esaus, cum bonus 
esset et strenuus , Rebeccae vero magis placebat Iacobus, 
adulescens placidus et moribus . Die quadam, cum Isaacus 
iam caecus esset factus et mortem sibi impendere senfiret, Esaum 
vocavit ut eI, quI prior natU erat, omnia reliciaque precare­
tur postquam comedisset de venatione quod Esaum iusserat 
parare. Ille - oblitus se fratrl iam vendidisse ius , eo tempore 
quo, rediens rure exanimatus, a fratre postulaverat pulmentum ex 
______ , quod ille non dedit antequam Esaus se suum 
ius daturum esse - , ut pater dixerat, pergit. Rebecca interea, 
quae Isaacum loquentem audiverat, statim iussit Iacobum sibi duos 
afferre, ut conficeret IsaacI 
______ gratam, quam ille patrI offerret ante Esaum. Hoe enim 
modo mater volebat Esao Iacobum . Iacobus vero patris 
valde timebat, praecipue quia sciebat eum filios 
______ solere, ut intellegeret uter esset: Esaus pilosus an Iacobus 
levis . Mater tamen , eique ne timeret suadebat, cum bonum 
consilium ad Isaacum decipiendum excogitavisset; quo ille, tangens 
Iacobum, cui mater cuiusdam haedI , crederet 
se Esaum attrectare. Ornnia ita facta sunt ut mater dixerat: Isaacus 
Iacobum omnia primogenifi eI tribuit. 
Paulo post Esaus rediit, quI, re cognita, domum implevit _____ _ 
Ira , mortem fratrI minabatur, cui timens, mater suasit ut 
fugeret. Sine mora ille profectus est in Mesopotamiam, ubi avunculus 
41 
scalae 
simplex 
sterilis 
strues 
suscipere 
temp tare 
tribuere 
um a 
us us 
venarI 
venatio 
venator 
42 
EPITOME HISTORlAE SACRAE 
habitabat. In itinere, quod breve non erat, apud quendam locum, 
______ capifi supposito, pemoctavit. In somn!s tune _____ _ 
vidit quae, terrae , usque ad caelum , atque Del 
angelos per eas ascendentes et descendentes; atque audlvit Deum, qul 
dlcebat se auxilium ipsI lafilrurn esse perrexisset. 
Ubi in Mesopotamiam pervenit, propter quendam , ex 
quo greges solebant, constitit ut pastores, qul ibi erant, in­
terrogaret. Tune accedere vldit Rachelem, suam , quae oves 
pascebat quaeque, cum audlvisset eum Rebeccae filium esse, statirn ad 
patrem id nuntiatum qul eum . Rachele in 
matrimonium accepta, Iacobus, dives interea factus, quamquam fratris 
lrarn , a Deo admonitus in patriam rediit, ubi bene est ac­
ceptus a fratre, cuius interea dolor -----
TERTIA AETAS 
(III) IOSEPHVS 
38. Nascitur IOsephus, filius quern Iacobus prae ceteris amavit 
Iacobus habuit duodecim filios, inter quos erat l6sephus : 
hunc pater amabat prae ceterls, quia senex genuerat eum. 
Dederat illI togam textam e fills variI coloris. Quam ob cau­
sam l6sephus erat invisus suis fratribus, praesertim post­
quam narraverat eis duplex somnium, quo futura eius magni­
tudo portendebatur. Oderant illum tantopere, ut non possent 
cum eo amice loquI. 
39. IOsephI somnia 
Haec porro erant l6sephI somnia: "Ligabamus" inquit, 
"simul manipulos in agro. Ecce manipulus meus surgebat et 
stabat rectus; vestrI autem manipulI circumstantes vene­
rabantur meum. Postea vidI in somnis solem, lUnam et 
undecim stellas adorantes me. " Cui fratres responderunt: 
"Quorsumspectant ista somnia? Num tu eris rex noster? Num 
subiciemur dicionI tuae?" Fratres igitur invidebant eI; at pater 
rem tacitus considerabat. 
40. IOsephI fratres consilium capiunt eius occidendi 
Quadam die, cum fratres l6sephI pascerent greges procul, 
ipse remanserat domI. Iacobus misit eum ad fratres, ut videret 
quomodo se haberent. QuI, videntes l6sephum venientern, 
consilium ceperunt illius occidendI. "Ecce" inquiebant, 
IOsephus -Im 
prae cetens : magis quam ceteros 
gignere genuisse genitum : mater 1Iber6s 
parit, pater gignit 
texere -uisse -xtum = e filis vestem conficere 
invisus -a -um +--> earns 
praesertim = praecipue 
duplex -icis (< duo) = ilnum et alterum 
magnitildo -inis f< magnus 
portendere = rem futilram ostendere 
tantopere adv = tarn valde 
amice adv 
porro : igitur 
ligare = vincire 
manipulus -I m 
circum-stare 
veneran = adorare 
quorsum = quern ad finem, ad quid 
dicio -onis f: potestas 
considerare (rem) = cogitare (de re) 
consilium capere = constituere 
43 
--- -----------------· 
somniator -oris m = qu1 in somn1s aliquid 
videt 
sua : eius (: I6sephi) 
maior/maximus natil (abl) = maior/maximus 
aetate 
fovea -ae f= fossa 
habere in animo = velle 
ex-trahere I reapse = vere 
de-ducere = trahere 
m1tis -e +--+ ferox 
ubi + perf= cum pr1mum, postquam 
de-triidere -sisse -sum = deorsum pellere 
(magna vl) 
aroma -atis n = quod per nasum duke senfitur 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
"somniator venit. Occidamus illum et proiciamus in puteum; 
dicemus patrI: ' fera devoravit IOsephum. ' Tune apparebit 
quid sua illI prosint somnia." 
41 . Ruben, qui est natii maxim.us, fratres a tan.to scelere deter­
rere conatur 
Ruben, quI erat nafil maximus, deterrebat fratres a tanto 
scelere. "Nolite" inquiebat, "interficere puerum; est enim 
frater noster: dimittite eum potius in hanc foveam." Habebat 
in animo liberare IOsephum ex eorum manibus, et illum 
extrahere e fovea, atque ad patrem reducere. Reapse his 
verbis deducfi sunt ad mitius consilium. 
42. Fratres IOsephum mercatOribus vendunt 
Ubi IOsephus pervenit ad fratres suos, detraxerunt eI togam 
qua indutus erat, et detruserunt eum in foveam. Deinde cum 
consedissent ad sumendum cibum, conspexerunt mercatores 
quI petebant Aegyptum cum camelis portantibus varia aro­
mata. Venit illis in mentem Iosephum vendere illis merca­
toribus; quI emerunt I6sephum viginfi nummis argenteis, 
eumque duxerunt in Aegyptum. 
tingere finxisse finctum = mergendo iimidum 43. Ad patrem mittunt togam sanguine finctam 
facere 
Tune fratres IOsephI finxerunt togam eius in sanguine haedI, 
quern occiderant, et miserunt earn ad patrem cum his verbis: 
"Invenimus hanc togam: vide an toga filiI tuI sit." Quam cum 
agnovisset, pater exclamavit: "Toga filiI meI est: fera pessima 
cilicium -1 n = vestis molesta qua anim1 dolor devoravit I6sephum." Deinde scidit vestem, et induit cilicium. 
significatur 
Omnes liberI eius convenerunt ut lenirent dolorem patris . 
consotatio -onis f< consolar1 Sed Iacobus noluit accipere consolationem, dixitque: "Ego 
sepulcrum -1 n = locus ubi homo mortuus descendam maerens cum filio meo in sepulcrum." 
terra aut lapide oper1tur 
Aegyptius -a -um; A.ius -1 m < Aegyptus 44. Pfitiphar Aegyptius IOsephum emit 
causa Ioseph1 = I6seph1 causa 
44 
Putiphar Aegyptius emit IOsephum a mercatoribus. Deus 
autem favit PutipharI causa IOsephI: omnia eI prospere 
Ruben -is m, Putiphar -aris m 
---
Pratres mercatori6us I oseplium vendunt 
45 
"'"' 
suc-cedere = fierl 
benignus -a -um = quI alicui bene vult; adv -e 
prae-ficere = praeponere 
ad-ministrare = regere 
familiaris -e < familia; res f. = pecunia 
nutus -us m = signum agendI quod datur 
caput movendo I curam gerere (reI) = clirare 
(rem) 
con-icere (< cum-) = iacere 
Insignis -e = egregius 
pel-licere = allicere 
as-senfirI + dat = idem senfire (atque); a. 
mulierI : facere quod mulier petit 
in-clamare : clamando vocare 
credulus -a -um = quI facile alicui credit 
minister -trl m = servus 
pharao -onis m : communis titulus regum 
Aegyptiorum 
pincema -ae f= minister poculI 
pistor -6ris m = quI panem conficit 
ob-venire 
d!vinitus adv = a Deo, divino modo 
solitus -a -um = quI solet esse; trlstiores s.6 = 
tristiores quam esse solebant 
maestitia -ae f < maestus 
interpretarI -atum esse = explanare 
s61Ius gen < solus -a -um (gen -Ius, dat -I) 
prae-noscere = noscere ante 
prioris ministrl : ministrl quI pincemis praeerat 
in quiete : in somnis 
palmes -itis m = vitis ramus 
paulatim = paulum ac paulum 
( <--> subito) 
maturescere gemma -ae f 
= maturus fierI incipere 
ex-primere < ex + premere 
re-stituere = reddere I te restituet . . . . prlstinum 
: te iterum pincemis praeponet 
gradus -us m : officium publicum 
prlstinus -a -um = quI antea fuit 
46 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
succedebant. Quam ob rem IOsephus benigne habitus est ab 
ero, quI prae:Iecit eum domuI suae. I6sephus ergo admini­
strabat rem familiarem Putipharis : omnia fiebant ad nutum 
eius, nee Putiphar ullius negotiI cliram gerebat. 
45. PUtipharis uxor IOsephum accusat, quI in carcerem coni­
citur 
IOsephus erat InsignI et pulchra facie: uxor Putipharis eum 
pelliciebat ad flagitium. Iosephus autem nolebat assenfirI im-
/ ! · 
probae mulierI. Quadam die mulier appre-
( > hendit oram palliI eius, at IOsephus reliquit 
pallium in manibus eius, et filgit. Mulier 
Irata inclamavit servos et IOsephum accu­
savit apud virum, quI, nimium credulus, co­
niecit IOsephum in carcerem. 
46. Somnia duorum regis ministrorum quI in carcere cum Io­
sepho sunt 
Brant in eodem carcere duo ministrI regis pharaonis : alter 
praeerat pincemis, alter pistoribus . 
Utrique obvenit divinitus somnium eadem nocte. A d quos 
cum venisset IOsephus mane, et animadvertisset eos trlstiores 
solito, interrogavit quaenam esset maestitiae causa. QuI 
responderunt: "Obvenit nobis somnium, nee quisquam est 
quI illud nobis interpretetur." "Nonne" inquit IOsephus, "DeI 
solius est praenoscere res futuras? Narrate mihi somnia vestra." 
4 7. IOsephus prioris ministrI somnium interpretatur 
Tum prior sic exposuit Iosepho somnium suum: "VIdI in 
quiete vitem in qua erant tres palmites : ea paulatim protulit 
gemmas : deinde flares eruperunt, ac denique uvae matU­
rescebant. Ego exprimebam uvas in scyphum pharaonis, eI-
que porrigebam. " "Esto bono animo" inquit IOsephus, "post 
tres dies pharao te restituet in gradum prls- � tinum; te rogo ut memineris meI." 
scyphus -I m 
-
,...... 
VETVS TESTAMENTVM 
48. IOsephus alterius ministrI somnium interpretatur 
Alter quoque narravit somnium suum l6sepho : 
"Gestabam in capite tria canistra, in quibus erant 
canistrnm -I n "b · I fi E c1 I, quos p1stores so ent con icere. cce autem 
aves circumvolitabant, et cibos illos comedebant." Cui I6se­
phus : "Haec est interpretatio isfius somniI: tria � 
canistra sunt tres dies, quibus elapsis, pharao te "'-1 � 
feriet seciirI, et affiget ad palum, ubi aves secUris -is f 
pascentur came tua." 
49. Res somnium comprobant 
Die tertio, quI dies natalis pharaonis erat, splendidum 
convivium parandum fuit. Tune rex meminit ministrorum 
suorum, quI erant in carcere. Restituit praefecto pincemarum 
munus suum; alterum vero securI percussum suspendit ad 
palum. Ita res somnium comprobavit. 
Tamen praefectus pincemarum oblitus est l6sephI, nee 
illius in se merifi recordatus est. 
50. Pharaonis somnia 
spica 
-ae f 
Post biennium rex ipse habuit somnmm. 
Videbatur sibi adstare Nilo fluminI; et ecce 
emergebant de flumine septem vaccae pingues, 
quae pascebantur in palude. Deinde septem aliae 
vaccae macilentae exierunt ex eodem flumine, 
quae devorarunt priores . Pharao experrectus 
riirsus dormivit, et alterum ha-
buit somnium. Septem spicae plenae enas­
cebantur in uno culmo, aliaeque totidem 
exiles succrescebant, et spicas plenas con­
sumebant. 
vacca -ae f 
51 . Praefectus pincemarum de IOsephoregI narrat 
Ubi illuxit, pharao perturbatus convocavit omnes coniecto­
res Aegypfi, et narravit illis somnium; at nemo poterat illud 
interpretarI. Tum praefectus pincemarum dixit regI: "Confi-
alterius ministrI ministrI quI pistoribus 
praeerat 
gestare = gerere 
circum-volitare = volare circum 
interpretatio -onis f < interpretarI 
isfius gen < iste -a -um (gen -Ius, dat -I) 
e-labI -lapsum esse; diebus elapsis : postquam 
dies consumpfi erunt 
ferlre = percutere; f. securI = capite punire 
af-figere < ad-figere 
palus -I m I com-probare _ ;_ 
= verum esse ostendere 
...., 
natalis -e < natus 
praefectus -1 m = is quI praefectus est 
mftnus -eris n = officium 
sus-pendere -pendisse -pensum = figere (in 
loco alto) 
meritum -1 n (< merere) = beneficium, pro 
quo aliquis praemium meretur 
biennium -1 n = duo annI 
ad-stare + dat = stare prope 
pinguis -e ( +--+ macilentus -a -um) = crassus 
palus -udis f= locus umidus 
devoravenmt I ex-pergiscl -perrectum esse = 
e somno excitarl 
e-nasc1 
exllis -e = gracilis, tenuis 
suc-crescere ( < sub-) 
ubi + perf = cum prlmum, postquam 
il-lftcescere -uxisse = lftcere incipere 
coniector -oris m = vir qu1 somnia explanat 
47 
uterque somniavimus : u. somniavit 
Hebraeus -a -um; H.us -I m = Iudaeus 
ubertas -atis f= copia fiiigum 
venrurus -a -um part fut < venire 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
teor peccatum meum: cum ego et praefectus pistorum esse­
mus in carcere, uterque somniavimus eadem nocte. Erat ibi 
puer Hebraeus, quI nobis sapienter interpretatus est somnia; 
res enim interpretationem comprobavit." 
52. IOsephus pharaonis somnia interpretatur 
Rex arcessivit IOsephum, eique narravit utrumque som­
nium. Tum IOsephus pharaonI: "Duplex" inquit, "somnium 
unam atque eandem rem significat. Septem vaccae pingues et 
septem spicae plenae sunt septem annI ubertatis mox ventUrae; 
septem vero vaccae macilentae et septem spicae exiles sunt 
totidem annI famis, quae ubertatem secutUra est. Itaque, rex, 
praefice tofi Aegypto virum sapientem et industrium, quI 
re-condere = reponere I horreum -I n = aedifi- partem frugum recondat in horreis publicis, servetque dili­
cium ubi fiiimentum servatur 
subsidium -I n = auxilium genter in subsidium famis Secutlirae. " 
53. IOsephus tOtius AegyptI praefectus creatur 
RegI placuit consilium; quare dixit l6seph6 : "Num quis 
fungI + abl = praestare + ace est in Aegypto sapientior? Nemo certe fungetur melius illo 
munere: en tibi trado curam regnI meI." Tum detraxit e manu 
In-serere -uisse -tum; I. digito (dat) = ponere sua anulum, et IosephI digito Inseruit; induit illum veste 
in digito 
torquem collo (dat) circumdare = collum pretiosa, collo torquem aureum circumdedit, eumque in currli 
torque c. 
torquis -is m 
con-gerere (< cum-) = in eundem locum 
portare I egestas -atis f ( .-. ubertas) = inopia 
rerum necessariarum 
per-lustrare = percurrere 
in-gravescere = gravior/maior fier! 
48 
suo secundum collocavit. 
IOsephus erat triginta annos natus, cum summam potes­
tatem a rege accepit. 
54. IOsephus fiiimentum congestum reconclit quod egestatis 
tempore vendat 
l6sephus perlustravit omnes Aegypfi regiones, et per 
septem annos ubertatis congessit maximam frumenfi copiam. 
Secuta est inopia septem annorum, et in orbe universo fames 
ingravescebat. 
Tune AegyptiI, quos premebat egestas, adierunt regem 
postulantes cibum. Quos pharao remittebat ad IOsephum. Hie 
autem aperuit horrea, et Aegyptiis frumenta vendidit. 
AegyptiT -orum m pi 
..... 
I oseplius pliaraonis somnia interpretatur 
49 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
PENSA(§ 38-54) 
Pensum l 
Ad interrogata responde. 
1 . Cur I6sephus erat friitribus invisus? 
2 . Niirrii duplex somniurn quo I6sephI furura magnirudo portendebiitur. 
3 . Frater niitU miiximus dissuiisit ceteris friitribus ii consilio I6sephI occidendI. Quid ille 
habebat in animo? 
4. Cum I6sephum merciitoribus vendidissent, quid ceterI IacobI filiI !ecerunt? 
5 . Quid vero !ecit Iacobus, nuntio de I6sephI morte audito? 
6. l6sephus initio ii Putiphiire benigne erat habitus, sed posteii in carcerem est coniectus. 
Cur? 
• 7 . In carcere cum Iosepho quI aderant? 
8 . Quid illI l6sepho, interroganfi quae esset maestitiae causa, responderunt? 
9 . Quae fuit l6sephI interpretiitio utriusque somniI? 
1 0. Quamdiu l6sephus in carcere mansit? 
1 1 . Quomodo inde exiit? 
1 2 . Quid significant septem vaccae pingues et septem macilentae? 
1 3 . Quod cons ilium rex cepit, postquam l6sephI interpretationem audiverat? 
14 . Quibus rebus l6sephum induit et omavit? 
Pensum ll 
Sententias consecufivas contice . 
• • • • • • • • • • • 
50 
Exemplum: Esaus tarn Iriitus erat ut (Iacobum interficere velle) 
Esaus tarn Iriitus erat ut Iacobum interticere vellet 
1 . Iacobus tantopere l6sephum amiibat, ut __________________ _ 
( eum toga e fills variI co loris texta donare ) . 
2 . CeterI IacobI filiI ita I6sepho invidebant, ut ________________ _ 
( consilium illius occidendI cap ere) . 
3 . Ruben tarn multurn l6sephum diligebat, ut _________________ _ 
( eum cum aliis fratribus interficere non posse). 
4. Tantus fuit dolor quI pro filio amisso Iacobum cepit, ut ____________ _ 
( cilicium induere velle ) . 
5. Ita credulus fuit Putiphar, ut 
(mulierI mentienfi assenfirI et l6sephum in carcerem conicere ) . 
6 . Tam tristes sunt ministrI in carcere cum l6sepho inclusI, ut ___________ _ 
(causam ille rogare tantae maestitiae) . 
7 . Talis fuit somniI interpretiitio, ut ____________________ _ 
(res postea factae somnium comprobare) 
p 
VETVS TESTAMENTVM 
� • • • • • • • 
8 . I6sephus tarn bene pharaonis somnium interpretatur, ut -------------
(a b illo liberarI) 
9 . Pharao tantopere I6sephum diligit, ut ___________________ _ 
( eI regnI curam tradere) 
Pensum.III 
Errata invenl. XXX verba sunt mii.tanda. 
• 
Iacobus prae ceteris filiis IOsephum amabat, quia eum senex gignerat. Ille vero fratribus 
carus non erat, quod pater eum magis diligebat, immo invisus factus est postquam fratribus 
duplicem somnium exposuit quo se ab iis adoratiirum esse affirmabat. 
Consilium igitur carpserunt eum interficiendI atque in puteum detrudendum. Frater 
tamen natus maximus, quI in animo habebat I6sephum liberare, eos ad mitius consilium 
his verbis deduxit: "Nolite occidere puerum, sed eum in hac fovea dimittite. " Ita igitur 
fecerunt ut Ruben dixerat: primum I6sephum, veste detracta, in fovea detruserunt, et 
deinde eum quibusdam mercatoribus in Aegyptum euntibus venderunt. Oportebat tamen 
aliquo mendacio patrem decipere; togam igitur IOsephI ad eum miserunt in sanguine cuius­
dam haedI fincta, quam cum agnoverit, lamenfis implevit domum, atque tanto animI do lore 
affectus est, ut consolarI a filiis non posset. 
I6sephum interea a mercatoribus emerat Putiphar, vir Aegyptius, quI eum praefecit do­
muae suae. 16sephus Putipharis rem familiarem diligenter administrabat, et ab ero suo be­
nigne habebatur; uxor vero illius, IOsephI pulchritiidine capta, eum amare coepit, quI 
nolebat improbam mulierem assenfirI. Ea ergo 16sephum accusavit atque effecit ut in 
carcerem coniciatur. In carcere cum 16sepho duo erant ministrI, quos cum ille viderit solito 
tristiores, statim interrogavit ut maestitiae causam cognoscat. Utriusque somniI 16sephus in­
terpretationem dedit, quam res comprobaverunt; nam alter e ministris securim percussus ad 
palum est suspensus, alter vero, quam 16sephus rogaverat ut suI meminerit, tribus diebus 
elapsibus, in pristinum gradum est restitUtus. Duobus post annis ipse pharao somnium 
habuit, quod nemo interpretarI poterat; minister igitur quI in carcere cum 16sepho fuerat tune 
confessus est se IOsephI, quI rectam somniI interpretationem dederat, obliviscisse. 16sepho 
arcessito rex utrumque somnium narravit quo, ut explanavit Iosephus, portendebatur ubertas 
ventiira et egestas earn secutiiram, quam ne patitUrI essent AegyptiI, 16sephus suasit ut in 
horreis publicis pars frUgum recondita esset.Consilium regem placuit, quI neminem putavit 
melius posse hoe munus fungi quam ipse 16sephus, cui tofius regnI curam tradidit. 
Pensum.IV 
Scrfbe verba idem aut contrarium significantia. 
______ = praecipue 
= tarn valde ------
= vincire ------
= adorare 
------
------ = quern ad finem, ad quid 
= fossa ------
= vere ------
= fierI ------
------ = egregius 
= allicere ------
------ = explanare 
= reddere ------
------ = gerere 
______ = percutere 
= duo annI ------
= e somno excitarI ------
5 1 
• • • • • • • • • • 
______ = gracilis, tenuis 
______ = reponere 
= auxilium ------
------ = praestare 
= officium ------
PensumV 
Scribe verborum tormas. 
52 
_____ genitum 
texere ------
detriidere ------
finxisse ------ ------
______ suspensurn 
expergiscI _____ _ 
illuxisse ------
Insertum ------
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
------ +---)- cams 
+---)- ferox ------
+---)- subito ------
+---)- macilentus ------
+---)- ubertas ------
TERTIA AETAS 
(IV) IOSEPHVS 
55. Iacobus filios suos in Aegyptum mittit ad emendam anno­
nam, sed filium minimum natii secum retinet 
Ex aliis quoque regionibus conveniebatur in Aegyptum 
ad emendam annonam. Eadem necessitate compulsus 
Iacobus misit illuc filios suos . Itaque profecfi sunt fratres 
IOsephI; sed pater retinuit domI natu minimum, quI vocabatur 
Beniaminus . Timebat enim ne quid man eI accideret in 
itinere. 
Beniaminus ex eadem matre natus erat qua Iosephus, 
annona -ae f: frilmentum 
minor/minimus natu (abl) = minor/minimus 
aetate 
conveniebatur (ab iis) = (iI) conveniebant 
necessitas -atis f < necesse 
com-pellere -pulisse -pulsum ( < cum-) 
cogere 
ideoque eI longe carior erat quam ceterI fratres. ideo-que 
longe + comp = multo 
56. IOsephus fratribus recognitis non vult statim indicare in-dicare = notum facere 
quis ipse sit 
Decem fratres, ubi in conspectum IOsephI venerunt, eum 
pronI venerafi sunt. Agnovit eos 16sephus, nee ipse est pronus -a -um iacens facie ad solum 
cognitus ab eis. Noluit indicare statim quis esset, sed eos 
interrogavit tamquam alienos : "Unde venistis, et quo 
consilio?" QuI responderunt: "Profecfi sumus e regione 
Chanaan ut emamus frumentum. " "Non est ita" inquit 
16sephus, "sed venistis hue animo hosfin: vultis expl6rare 
nostrils urbes et loca Aegypfi parum munita. " At illI: 
"Minime" inquiunt, "nihil man meditamur: duodecim fratres 
sumus : minimus retentus est domI a patre, alius vero non 
superest." 
Beniaminus -I m, Chanaan indecl 
conversa 
hostI!is -e < hostis 
ex-pl6rare = rem diligenter aspicere ut 
quaeratur qualis sit I milnitus -a -um = tutus 
meditarI = cogitare (de) 
superesse = vivere 
53 
..._ 
obses -idis m = homo qul alicui traditur ne 
condiciones rumpantur 
angere = cura afficere, excruciare 
ex-perlrl (rem) = cognoscere qualis sit (res) 
minimus natil 
merito adv = ut meritum est, iure 
poenam luere (re!) = punlrl (ob rem) 
interpres -etis m = vir qul linguas scit atque 
sermonem in alteram linguam vertit 
�- ---------------------------------
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
57. IOsephus Un.um ex fratribus obsidem retinet, donec Benia­
m.Inus ad se adducatur 
Illud I6sephum angebat quod Beniaminus cum ceteris non 
aderat. Quare dixit iis : "Experiar an verum dixeritis : maneat 
fmus ex vobis obses apud me, dum adducatur hue frater 
vester minimus. CeterI, abite cum frumento." Tune coeperunt 
inter se dicere: "Merito haec patimur: crudeles fuimus in fra­
trem nostrum, nunc poenam huius sceleris luimus." Putabant 
haec verba non intellegI a I6sepho, quia per interpretem cum 
iis loquebatur. 
58. IOsephI fratres dimittuntur 
trlticum -I n = frumenfi genus ex quo panis I6sephus iussit fratrum saccos implerI tritico, et pecuniam 
albus fit 
In-super = praeterea quam attulerant reponI in ore saccorum; addidit Insuper 
cibaria -orum n pi = cibus cibaria in viam. Deinde dimisit eos, praeter Simeonem, quern 
cibaria in viam : c. ad iter necessaria 
retinuit obsidem. 
� os saccl 
Itaque profecfi sunt fratres I6sephI, et cum venissent ad 
ut + perf= cum prlmum, postquam 
gemitus -us m < gemere = querl 
orbus -a -um = qul llberos amlsit 
re-cidere (in aliquem) = accidere (alicui) 
si quid adversI : si quid adversum, Infellx 
superstes -stitis = salvus, incolumis; non 
potero el s. vivere : eo perdito vivere non 
potero I op-primere ( < ob + premere ); do lore 
opprimI = valde dolere 
54 
patrem, narraverunt eI omnia quae sibi acciderant. Cum ape­
ruissent saccos, ut effunderent frumenta, mirantes reppere-
runt pecuniam. 
59. Iacobus Beniammum dimittere non vult 
Iacobus, ut audivit B eniaminum arcessI a praefecto 
Aegypfi, cum gemiffi questus est: "Orbum me liberis !ecistis : 
I6sephus mortuus est; Simeon retentus est in Aegypto ; 
B eniaminum vultis abducere. Haec omnia mala in me 
recidunt: non dimittam Beniaminum, nam sI quid eI adversI 
acciderit in via, non potero eI superstes vivere, sed dolore 
oppressus moriar." 
60. IacobI filii patrI dicunt se praefectum.AegyptI sine Benia­
m.Ino adire non posse 
Postquam consumpfi sunt cibI quos attulerant, Iacobus 
dixit filiis suis: "ProficisciminI iterum in Aegyptum ut ematis 
Simeon -onis m 
VETVS TESTAMENTVM 
cibos." QuI responderunt: "Non possum.us adire praefecturn 
Aegypfi sine B eniarnino: ipse enirn iussit illurn ad se adducI." 
"Cur" inquit pater, "rnentionern fecistis de fratre vestro 
minima?" "Ipse" inquiunt, "nos interrogavit an pater viveret, 
an aliurn fratrern haberernus. Respondirnus ad ea quae 
sciscitabatur; non potuirnus praescire eurn dictururn esse: prae-scire = scire ante 
' adducite hue fratrern vestrurn' ." 
61. Iacobus tandem eorum precibus flectitur et Beniaminum 
iis committit com-mittere = tradere, credere 
Tune IUdas, unus e filiis IacobI, dixit p atrI: "Cornrnitte 
rnihi puerurn: ego illurn recipio in fidern rnearn: ego servabo, 
ego reducarn illurn ad te; nisi fecero, huius reI culpa in me 
residebit. SI voluisses eurn statirn dirnittere, iarn secundo hue 
rediissernus." Tandem victus pater annuit: "Quoniarn necesse 
est" inquit, "proficiscatur Beniarninus vobiscurn. Deferte viro 
rnunera et duplurn pretiurn, ne forte errore facturn sit ut vobis 
redderetur prior pecunia." 
culpa -ae f= causa accusandI/puniendI 
re-sidere; culpa in me r. : ego er6 in culpa 
( : ego puniar) I secundo adv = iterum 
62. IOsephus iubet lautum convivium fratribus paran 
Nuntiaturn est I6seph6 eosdern viros advenisse, et cum iis 
parvulurn fratrern. Iussit I6sephus eos introducI dornurn, et 
de-ferre 
duplus -a -um (< duo) = bis tantus 
error -oris m < errare 
lautus -a -um = ornatus, magnificus 
lauturn pararI conviviurn. IHI porro rnetuebant ne arguerentur arguere = accusare 
de pecunia quarn in saccis reppererant: quare purgaverunt se purgare = excusare 
apud dispensatorern IosephI. "lam sernel" inquiunt, "hue dispensator -oris m = quI dominI negotia curat 
venirnus : reversI dornurn, invenirnus pretiurn frurnenfi in 
saccis. Nescirnus quonarn casu id facturn sit; sed eandern (quonam) casu = quo modo forte 
pecuniarn reportavirnus." Quibus dispensator ait: "Bono ani- re-portare 
rno estate." Deinde adduxit ad illos Sirneonern, quI retentus 
erat. 
63. Fratres ad IOsephum adducuntur 
Deinde I6sephus ingressus est in conclave, ubi suI eurn 
fratres exspectabant, quI eurn venerafi sunt offerentes 
rnunera. I6sephus eos clernenter salutavit, interrogavitque: 
conclave -is n : locus in domi5 intra quattuor 
muros I ubi suI eum fratres : ubi eius fratres 
eum 
lildas -ae m 
55 
propitius -a -um = favens 
com-movere -m6visse -motum = permovere 
(animum) 
occultus -a -um = quI occultatur, latens; 
adv -e 
lotus -a -um (part < lavare) = lautus 
re-gredI -gressum esse <--> progredI 
continuit se = se ( : animum suum) retinuit 
dis-tribuere -uisse -utum = dividere 
per-agere = perficere, ad finem agere 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
"Salvusne est senex ille quern vos patrem habetis? VIvitne 
adhuc?" QuI responderunt:"S alvus est pater noster, adhuc 
vivit. " 
I6sephus autem, coniecfis i n B eniaminum oculis, dixit: 
"Iste est frater vester minimus, quI domI remanserat apud 
patrem?" Et rursus : "Deus sit tibi propitius, fill mI." Et abiit 
fesfinans, quia commotus erat animo, et lacrimae erum­
pebant. 
64. IOsephus dispensarorem iubet scyphum suum argenteum 
in sacco BeniannnI occulte ponere 
16sephus, Iota facie, regressus continuit se, et iussit apponI 
cibos. Tum distribuit escam unicuique fratrum suorum: sed 
pars B eniaminI erat quinquies tanto maior quam ceterorum. 
Peracto convivio, IOsephus dat negotium dispensatorI ut 
saccos eorum impleat frUmento, pecuniam simul reponat, et 
Insuper scyphum suum argenteum in sacco BeniaminI recon­
quod iussus fuerat quod eum I6sephus dat. Ille !ecit diligenter quod iussus fuerat. 
iusserat 
mandatum -I n = imperium 
as-sequI ( < ad-) 
sese in viam dederant : iter facere coeperant 
nec-dum = et nondum 
dicito! = dic ! 
re-pendere = reddere, refeITe 
ad-voliire; advolavit : celeriter cucurrit 
exprobrare = reprehendere 
indignitas -atis f = factum indignum 
de-prehendere = (inexspectatum) invenire 
istud sceleris = istud scelus 
rote = m 
tantum abest ut = tarn multum abest, tarn 
longe a nobis est ut I rurarI = rurtum facere 
is, apud quern . . . 
multare = punire; morte m. = capite punire 
56 
65. Josephus dispensatorI mandata dat ut fratres modo pro­
fectos assequatur 
Fratres IOsephI sese in viam dederant, necdum procul ab 
urbe aberant. Tune 16sephus vocavit dispensatorem domus 
suae, eique dixit: "Persequere viros, et cum eos assecutus 
eris, illis dicito : quare iniuriam pro beneficio rependistis? 
Surripuistis scyphum argenteum quo dominus meus utitur: 
improbe !ecistis." Dispensator mandata IosephI per!ecit: ad 
eos confestim advolavit; filrtum exprobravit; reI indignitatem 
expo suit. 
66. Scyphus in BeniaminI sacco deprehenditur 
Fratres IOsephI responderunt dispensatorI: "Istud sceleris 
longe a nobis alienum est: nos, ut tUte scis, rettulimus bona 
fide pecuniam repertam in saccis; tantum abest ut filrafi simus 
scyphum dominI tuI. Apud quern filrtum deprehensum erit, 
is morte multetur." 
VETVS TESTAMENTVM 
Continua deponunt saccos et aperiunt, quos ille scrutatus scrutar1 -atum esse = dlligenter aspicere 
invenit scyphum in sacco BeniaminI. 
67. Fratres IOsephI maerore oppress! in urbem revertuntur 
Tune fratres IOsephI maerore oppress! revertuntur m 
urbern. Adducfi ad IOsephurn, sese abiecerunt ad pedes illlus. 
maeror -oris m < maerere 
Quibus ille : "Quornodo" inquit, "potuistis hoe scelus admit- scelus admittere = s. facere 
tere?" 
Iudas respondit: "Fateor, res est rnanitesta: nullarn possu- manirestus -a -um +--> dubius 
mus excusationern afferre, nee audernus petere veniarn aut ex-cusatio -onis f< excusare 
sperare : nos ornnes erirnus servI tuI." "Nequaquarn," ait lo- ne-quaquam = nullo modo 
sephus, "sed ille apud quern inventus est scyphus erit rnihi 
servus; vos autern abite liberI ad patrern vestrurn. " 
68. Iudas orat ut ipse pro Beniamino in servitiitem addicatur add1cere = dare 
unice = maxime, m1rum in modum 
Tune IUdas accedens propius ad IOsephurn: "Te oro," 
inquit, "dornine rnI, ut bona cum venia me audias: pater unice 
dlligit puerurn; nolebat prirno eum dirnittere : non potuI id ab 
eo irnpetrare, nisi postquarn spopondI eurn tlitum ab ornnI 
periculo fore. SI redierirnus ad patrern sine puero, ille rnaero­
re confectus rnorietur. Te 6r6 atque obsecro, ut sinas puerurn 
abire, rneque pro eo addicas in servitUtern: ego poenarn, qua 
dignus est, rnihi sumo et exsolvarn." 
impetrare = habere id quod precibus rogatur 
spondere spopondisse sponsum = promittere 
fore = futUrum esse 
69. IOsephus fratribus se notum facit 
Interea IOsephus continere se vix poterat: quare iussit 
Aegyptios adstantes recedere. Tum flens dixit rnagna voce: 
"Ego sum Iosephus; vivitne adhuc pater meus?" Non poterant 
respondere fratres eius nirnio tirnore perturbafi. Quibus ille 
arnice : "Accedite" inquit, "ad me: ego sum IOsephus, frater 
vester, quern vendidistis rnercatoribus euntibus in Aegypturn; 
nolite tirnere : DeI providentia id facturn est, ut ego salUfi 
vestrae consulerern." 
confic! (aliqua re) = consum!, invalidus fier1 
ob-secrare = precar1 (per Deum/deos) 
ex-solvere; poenam e. = pun1r! 
providentia -ae f < pri5-videre ( = ante videre 
et curare) 
con-sulere + dat = prodesse 
57 
I oseplius fratri6us se no tum facit 
58 
+' 
VE TVS TEST AMENTVM 
70. Iosephus fratres hortatur ut cum patre inAegyptum corn- com-migrare (< cum-) 
migrent 
16sephus, haec locutus, fratrem suum B eniaminum com­
plexus est, eumque lacrimis conspersit. 
Deinde ceteros quoque fratres collacrimans osculatus est. 
Tum demum illI cum eo fidenter locufi sunt. Quibus 16sephus: 
"lte," inquit, "properate ad patrem meum, eique nuntiate fi­
lium suum vivere, et apud pharaonem pllirimum posse: per­
suadete illI ut in Aegyptum cum omnI familia commigret." 
7 1 . Pharao multa dona per IOsephi fratres ad Iacobum mittit 
Fama de adventU fratrum 16sephI ad aures regis pervenit, 
quI dedit iis munera perferenda ad patrem cum his mandafis : 
"Adducite hue patrem vestrum et omnem eius familiam, nee 
multum curate supellectilem vestram, quia omnia quae opus 
erunt, vobis praebitUrus sum, et omnes opes Aegypfi vestrae 
erunt." Misit quoque currlis ad vehendum senem, et parvulos, 
et mulieres . 
72. Iosephi fratres eum vivere pat:rI niintiant 
Fratres 16sephI fesfinantes reversI sunt ad patrem suum, 
eique nuntiaverunt 16sephum vivere, et principem esse tofius 
Aegypfi. Ad quern nuntium Iacobus, quasi e gravI somno 
con-spergere -sisse -sum = aspergere 
col-lacrimare (< cum-) 
suum : eius 
plUrimum sup < multum; p. posse = magnam 
potestatem habere 
ornn1 : tota 
adventus -us m < adven1re 
per-ferre 
supellex -ectilis f= res quibus domus 6rnatur 
(ut lecfi, sellae, mensae, vasa, pocula, cet.) 
quae opus erunt = quibus opus erit 
praebere -uisse -itum = dare, offerre 
parvulus -a -um = valde parvus; p.us -1 m = 
Infiins I ad vehendos parvulos, ad vehendfis 
mulieres 
plaustrum 
-1 n ·- �-·-.....2...--- - -------. - -------
excitatus, obstupuit, nee primum filiis rem narrantibus fidem ob-stupescere -puisse = stupere incipere 
adhibebat. Sed, postquam vidit plaustra et dona sibi a I6sepho adhibere + ace = an + abl; a. fidem = tl<lere 
missa, recepit animum, et: "Mihi satis est" inquit, "sI vivit 
adhuc 16sephus meus : Ibo, et videbo eum antequam moriar." 
73. Iacobus cum filiis et nepotibus profectus Aegyptum petit nepos -otis m = filius fili1/filiae 
Iacobus profectus cum filiis et nepotibus pervenit in Aegy­
ptum, et praemisit IUdam ad 16sephum ut eum faceret certio­
rem de adventU suo. Confestim 16sephus processit obviam 
patrI: quern ut vidit, in collum eius Insiluit, et flens flentem 
complexus est. Tum Iacobus : "Satis diu vixI" inquit, "nunc 
aequo animo moriar, quoniam conspectU tuo fruI mihi licuit, 
et te mihi superstitem relinquo." 
(aliquem) de re certiorem facere = (alicui) 
rem nuntiare 
ut + perf = cum pr1mum, postquam 
Iacobum flentem 
59 
-
I aco6us cum fiuis et nepoti6us /legyptum petit 
60 
j +' 
VETVS TESTAMENTVM 
74. IOsephus patrem suum advenisse pharaoni nfintiat 
I6sephus adiit pharaonern, eique nuntiavit patrern suurn 
advenisse; constituit etiarn quinque e fratribus suis corarn 
rege . QuI eos interrogavit quidnarn operis haberent: illI 
responderunt se esse pastores. Turn rex dixit I6seph6: "Aegy-
ptus in potestate tua est: cura ut pater et fratres tuI in optima 
constituit ... coram rege : dDxit quinque fratres 
ad regem 
quidnam operis : quod opus 
loco habitent; et sI quI sint inter eos gnavI et industriI, trade gnavus -a -um = impiger, diligens 
eis curarn pecorurn rneorurn." 
75. IOsephus patrem suum ad pharaonem adducit 
IOsephus adduxit quoque patrern suurn ad pharaonern, quI, 
salUtatusa Iacobo, percontatus est ab eo qua esset aetate. 
Iacobus respondit regI: "VIxI centurn et triginta annos, nee 
adeptus sum senecffitern beatarn avorurn rneorurn." Turn, 
bene precatus regI, discessit ab eo . 16sephus autern patrern et 
fratres suos collocavit in optima parte Aegypfi, eisque ornni­
urn rerurn abundantiarn suppeditavit. 
76. Iacobus a IOsepho postulat ut in maiorum sepulcro con­
datur 
Iacobus vixit septern et decern annos postquarn cornrni­
graverat in Aegypturn. Ubi sensit mortem sibi imrninere, 
arcessito l6seph6 dixit: "SI me arnas, iura te id factururn esse 
quod a te petarn, scilicet ut ne me sepelias in Aegypto, sed 
corpus rneum transferas ex hac regione, et condas in sepulcro 
rnaiorurn rneorurn." 16sephus autern: "Faciarn" inquit, "quod 
iubes, pater." "!Ura ergo rnihi" ait Iacobus, "te certo id facm­
rurn esse." I6sephus iuravit in verba patris. 
77. IOsephus duos filios suos ad patrem adducit ut iis bene 
precetur 
l6sephus adduxit ad patrern duos filios suos, Manassern et 
Ephrairnurn; posuit Manassern, quI natu rnaior erat, ad 
ad-ipiscI -eptum esse = (rem optandam) 
habere incipere I senectlis -iltis f = aetas 
senis I avI -orum m pi = quI ante nos vixerunt 
abundantia -ae f = magna copia 
suppeditare = offerre (rem iltilem) 
maiores -um m pi = avI 
con-dere = ponere (in tlitO loco) 
im-minere + dat = impendere 
scilicet petam ut ne me ... transferas : ne me 
sepelias ... sed ut corpus meum transferas ... 
sepelire = (hominem mortuum) terra/lapide 
operire 
iilrare in verba patris : iilrare verba dicendo a 
patre antea dicta 
dextrarn senis, Ephrairnurn vero, rninorern, ad sinistrarn eius. minorem natil 
At Iacobus, decussans mantis, dextrarn imposuit Ephrairno, decussare : littera x :fOrmam habet decussatam 
Manasses -is m, Ephraimus -I m 
6 1 
com-miitare (< cum-) 
priidens : priidenter 
prae-cipere -cepisse -ceptum = faciendum 
esse dicere, imperare I ex-stinguere -Inxisse 
-Inctum <--+ accendere; pass = perlre, morI 
ruere = cadere, se proicere 
liigere liixisse; liigere aliquem = 1. ob mortem 
alicuius 
condire corpus = facere ut corpus mortuum 
arte integrum servetur 
de-portare 
filnus -eris n ; f. facere = corpus mortuum 
sepelire 
planctus -iis m < plangere (= pectus pulsare 
[ob alicuius mortem], maerere) 
ulciscI = piinire 
miserunt igitur ad illum niintii5s rogantes 
con-donare = ignoscere 
malo animo 
leniter < lenis 
praesidium -I n = quod tuetur; praesidio (dat) 
esse alicui = aliquem tuerI 
ob-testarI = precarl (Deo/diis testibus) 
ossa : corpus mortuum I ob-Ire = morl 
conditus -a -um < condire 
feretrum -I n = quod corpus mortuum continet 
62 
-- - - - - --- --------------------.... -· 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
sinistram autem ManassI, et utrique simul bene precatus est. 
Quod 16sephus animadvertens aegre tulit, et conatus est 
mantis patris commutare. At pater restitit, dixitque 16sepho : 
"Scio, fill mI, scio hunc esse maiorem nafil, et illum mino­
rem: id prudens reel." 
Ita Iacobus Ephraimum ManassI anteposuit. 
78. IOsephus praecipit ut pater exstinctus in regione Chanaan. 
sepeliatur 
Ut vidit 16sephus exsfinctum patrem, ruit super eum flens, 
et osculatus est eum, luxitque illum diu. 
Deinde praecepit medicis ut condirent corpus; et ipse cum 
fratribus, mulfisque Aegyptiis patrem deportavit 
in regionem Chanaan. Ibi filnus recerunt cum 
magn6 plancfil, et sepeliverunt corpus in spe­
lunca ubi iacebant Abrahamus et Isaacus; rever-
sique sunt in Aegyptum. spelunca -ae f 
79. Fratres IOsephus consolatur 
Post mortem patris timebant fratres IOsephI ne ulcisceretur 
iniuriam quam acceperat. Miserunt igitur ad illum rogantes 
nomine patris ut earn oblivisceretur, sibique condonaret. 
Quibus 16sephus respondit: "Non est quod timeatis. Vos 
quidem mal6 in me anim6 recistis, sed Deus convertit illud in 
bonum: ego vos alam et familias vestras. Consolatus est eos 
plUrimis verbis, et leniter cum illis locutus est." 
80. IOsephus moritur 
I6sephus vixit annos centum et decem; cumque esset morfi 
proximus, convocavit fratres suos, et illos admonuit se brevI 
moriturum esse. "Ego" inquit, "iam morior; Deus vos non 
deseret, sed erit vobis praesidio, et deducet vos aliquando ex 
Aegypto in regionem quam patribus nostrls promisit. Ora vos 
atque obtestor ut illuc ossa mea deportetis ." Deinde placide 
obiit. Corpus eius conditum est, et in feretro positum. 
VETVS TESTAMENTVM 
PENSA(§ 55-80) 
Pensum l 
Coniunge sententias . 
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 
1 . Iacobus filios in Aegyptum misit • 
2 . IOsephus noluit statim indicare 
quis ipse esset fratribus, 
• 
3 . IOsephus eos venisse dixit • 
4 . IOsephum illud angebat, • 
5 . Cum IOsephus experirI vellet an • 
verum dixissent, 
• 
6 . IUdas patrem rogat 
7 . Apud dispensat6rem fratres se 
purgaverunt, 
8 . Cum certI essent se 
IOsephI scyphum non esse 
fiiratos, 
9. IUdas, cui Beniaminus erat corn-
• missus, • • 1 0. DeI providentia esse factum af-
: firmavit 16sephus, 
• 1 1 . Nuntio de IOsephI fratrum ad-• • ventU audito, 
: 1 2 . Iacobo postulanfi ut in avorum 
: sepulcro conderetur, 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 1 3 . Ut pater exsfinctus Chanaan fer-• . 
retur 
Pensum. 11 
Interroga id, quad ad haec responsa convenit. 
1 . Ad annonam emendam. 
2 . Quia ex eadem matre natus erat qua IOsephus. 
• IOsephus praecepit . 
ut Aegypfi loca parum munita • 
explorarent . 
• quI eum pronI venerafi sunt. 
• ut ipse fratrum salufi consuleret . 
quod Beniaminus cum ceteris • 
non aderat . 
• ad emendam annonam . 
• 
• 
• 
rex munera ad eius patrem mitfi 
iussit. 
dixerunt morte esse multandum 
eum apud quern fiirtum esset 
deprehensum . 
ut Beniaminus sibi 
committatur. 
16sephus spopondit se id esse • 
curatlirum. 
oravit l6sephum ut ipse pro illo • 
poenam exsolveret. 
ne de pecunia arguerentur • 
quam in saccis reppererant. 
fratrem minimum natU adducI • 
iussit. 
3 . Dixit eos hosfilI animo Aegyptum pefivisse ut loca parum munita explorarent. 
4 . Quod B eniaminus cum ceteris fratribus non erat. 
5 . Unum ex fratribus obsidem retinuit, donec B eniaminus ad se adduceretur. 
6 . Initio B eniaminum pater dimittere noluit, sed postea, IUda hortante, ceterorum filiorum 
postulation! annuit. 
7. Quia animo commotus erat et lacrimae ex oculis erumpebant. 
8 . DispensatorI 16sephus imperavit ut eorum saccos frumento impleret et Insuper scyphum 
suum argenteum in B eniaminI sacco reconderet. 
9 . Furto exprobrato, fratres in urbem revertuntur. 
63 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
1 0. liidas oravit 16sephum ut ipse pro B eniamino in servitiitem addiceretur. 
1 1 . Cum 16sephus se notum :fecisset, fratres primum tim6re sunt perturbatI, et postea cum eo 
amice sunt collocufi. 
1 2 . Postquam plaustra vidit, Iacobus fidem adhibuit filiis rem narrantibus . 
1 3 . Iacobus dixit se centum et triginta annos natum esse. 
1 4 . A 16sepho postulat ut in maiorum sepulcro condatur. 
1 5 . Ephraimum ManassI anteposuit. 
Pensum.III 
Vocabula in fl5rma pone. Litterae, quae in quadratis nigrioribus positae erunt, sententiam effi­
cient ex sacris libris promptam. 
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 
64 
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2 13 14 1 5 1 6 17 1 8 19 20 2 1 22 23 24 25 26 27 
-
-
-
- - -
-
-
-
1 . = notum facere . 
2 . Hoe modo 16sephI fratres eum venerafi 
sunt . 
3 . Inter fratres erat Beniaminus aetate. 
4. = tiitus . 
5 . Ad earn emendam Iacobus filios in 
Aegyptum misit. 
6. = praeterea . 
7. Talis fuit Simeon apud 16sephum. 
8 . = cogitare (de) . 
9 . Per eum l6sephus cum fratribus 
loquebatur. 
1 0. Accidere (alicui) = (in aliquem) 
1 1 . < ob + premere. 
----
1 2 . Tale fuit convivium quod 16sephus 
pararI iussit. 
-
-
-
-
-
-
-
1 3 . = et nondum. 
1 4 . Part < lavare. 
1 5 . < maerere. 
1 6 . Tale erat BeniaminI scelus . 
1 7 . lllud per:fecit dispensator. 
1 8 . = (capite)punire . 
1 9 . = prodesse . 
20. = filrtum facere. 
2 1 . = dare, offerre . 
22. < excusare . 
23 . = aetas senis . 
24. = res quibus domus omatur . 
25 . In ea Iacobus est sepultus . 
26. = facere ut corpus mortuum arte 
integrum servetur . 
27. = quo corpus mortuum continetur . 
,.... 
VETVS TESTAMENTVM 
Pensum. IV 
Ubi verba crassioribus Jitteris scripta vides, pone alia vociibula (singula aut iuncta) idem 
significantia, quae in indice sunt. 
Cave tamen: nam cum verba in sententiii mutiiveris, fierI poterit ut alia quoque vociibula, 
ut syntaxis postulat, sint mutanda. 
• 
• 
arguere 
assentlr"i 
biennium 
comprobare 
congerere 
con1cere 
consilium capere 
curam gerere 
detrildere 
dicio 
duplex 
egestas 
exilis 
extrahere 
ferire ( securI) 
fovea 
fungI 
in animo habere 
Inserere 
Insignis 
interpretarI 
invisus 
ligare 
meditarI 
minister 
mitigare 
officium 
pellicere 
pmgms 
prae ceteris 
praeficere 
reapse 
recondere 
restituere 
senectils 
suspendere 
tan top ere 
tingere 
ubertas 
venerarI 
Iacobo duodecim fuerunt filiI, inter quos IOsephus erat, quern pater 
senex genuerat. Pater eum magis quam ceteros liberos diligebat, fra­
tres vero eum tarn valde oderant ut vix possent cum eo, quI Un.um et 
alterum somnium narrare solebat, humane agere. Haec erant eius 
somnia: "Simul vinciebamus" dicebat IOsephus, "manipulos in agro. 
Meus tamen manipulus surgebat et rectus stabat, vestrI autem mani­
pulI, quI circum stabant, meum adorabant. Me adorabant etiam sol, 
lUna et undecim stellae, quas vidI in altero somnio ." Fratres, quibus 
IOsephus iam earns non erat, cum talia audivissent, coeperunt eum 
reprehendere dicentes ' se numquam in eius potestate futilros esse ' . 
Pater tamen rem tacitus considerabat. 
Quadam die fratribus greges pascentibus in mentem venit audax 
IOsephI occidendI consilium, quod, nisi Ruben restitisset, vere fecis­
sent. Ille enim, cum vellet I6sephum servare, fratribus suasit ut eum 
in fossam quandam, quae ibi erat, pellerent, unde postea, ceteris ab­
sentibus, ipse educeret. Constituerunt tamen IOsephum in fovea in­
clusum quibusdam mercatoribus vendere Aegyptum petentibus, atque 
patrem decipere eius togam ostendendo sanguine cuiusdam haedI 
Umidam factam. QuI, cum earn vidisset, cilicium induit atque animI 
dolore affectus est quI lenirI non poterat. 
IOsephus interea a Putiphare emptus est, viro Aegyptio, quI eum 
praeposuit domuI suae ut rem familiarem cfuaret. Uxor autem Puti­
pharis IOsephI egregia pulchritildine ita capta est ut eum ad dominI 
fidem fallendam alliceret; quod cum facere l6sephus noluisset, statim 
improba illa femina eum apud virum suum accusavit effecitque ut in 
carcerem iaceretur. Ibi IOsephus duos regis servos convenit, quorum 
alter pincerna, alter vero pistor erat. Uterque tristior solito videbatur, 
quod somnium habuerat difficile intellectil. l6sephus autem interpre­
tationem dedit, quam postea res veram esse ostenderunt, nam ex illis 
alterum in pristinum gradum reddI, alterum vero capite pfulirl et palo 
figI rex iussit, ut IOsephus dixerat. 
Duobus post annis ipse pharao somnium habuit quo vidit septem 
vaccas macilentas devorare septem vaccas crassas, et septem spicas 
tenues in eodem culmo enatas consumere septem spicas plenas. Cum 
nemo ex coniect6ribus somnium explanare posset, I6sephus est ar­
cessitus quI utrumque somnium idem significare dixit, id est magnam 
fiiigum copiam mox ventilram, et magnam rerum necessariarum ino­
piam earn septem post annos secutilram. Tune regI quid esset facien­
dum postulanfi, IOsephus suasit ut partem frilgum reponeret in 
publicis horreis in subsidium famis futilrae, atque ut aliquem invenI­
ret hominem quI miinus frilmenfi in eundem locum portandI ac dili-
65 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
Pensum. V 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
genter servandI praestaret. Quae cum audivisset pharao, se idem atque 
eum sentire affirmavit, atque anul6 in IOsephI digito positO eiusque 
collo torque circumdato, nullum hominem posse hoe officium melius 
curare quam ipsum IOsephum dixit . 
Ubi verba crassioribus litterls scrlpta vides, pone alia vociibula (singula aut iuncta) idem 
significantia, quae in indice sunt. 
Cave tamen: nam cum verba in sententiii miltiiveris, fierl poterit ut alia quoque vociibula, 
ut syntaxis postulat, sint miltanda . 
• 
• 
• 
66 
addicere 
adipiscI 
admittere 
angere 
annona 
arguere 
certiorem facere 
cibaria 
co llacrimare 
cornrnigrare 
cornrnittere 
cornrnovere 
compellere 
conspergere 
consul ere 
deprehendere 
distribuere 
experirI 
exprobrare 
exsolvere 
(poenam) 
fidem adhibere 
fore 
filnus ( facere) 
filrarI 
gnavus 
irnrninere 
in di care 
Insuper 
lautus 
longe 
maiores 
man datum 
manirestus 
merito 
Sic igitur factum est ut IOsephus dixerat. Septem annos ubertatis 
secufi sunt totidem annI inopiae quibus mulfi homines, neque tantum 
AegyptiI, necessitate coactI IOsephum adierunt annonam emendI 
causa. Inter eos homines etiam IOsephI fratres fuerunt quI, cum eum 
convenissent neque agnovissent, facie ad solum conversa eum 
adoraverunt. l6sephus tamen fratribus conspecfis se statim notum 
facere noluit, coepitque eos interrogare de itineris causa; quI re­
sponderunt se duodecim fratres esse e regione Chanaan profectos ad 
fiiimentum emendum. Cum autem id l6sephus 'verum esse se non 
credere ' dixisset, de eorum familia fratres, quos hosfilI animo venisse 
affirmabat, percontatus est ut plura sciret. rm igitur dixerunt se nihil 
mall meditarI atque sine duobus fratribus venisse, quorum alter non 
iam vivebat, alter vero, quI patrI multo carior erat, domI manserat. 
His audifis I6sephus excruciiibatur quod frater minimus natU cum 
ceteris non aderat, atque modum excogitabat quo eum ad se adducI 
posset. Sic ergo locutus est: "Videbo an verum dixeritis : lino vestrum 
obside retento, hue adducatur frater minimus. " Hoe imperio accepto 
fratres - quorum saccos I6sephus implerI occulte iusserat cibo et 
pecunia ab iis allata - tristes abierunt dicentes se ifue ita pfullrI ob 
malum quo Iosephum af:tecerant . 
In patriam reversI ornnia patrI narraverunt quI initio Beniaminum 
dimittere noluit, deinde vero, necessitate frUmenfi iterum emendI com­
pulsus, eum tradidit custodiendum IUdae, unI ex filiis, imperiivitque 
ut duplum pretium I6sepho afferretur addifis praeterea muneribus. 
Cum Beniamino igitur profecfi in Aegyptum pervenerunt ubi, ne de 
filrto accusarentur, cum pecuniam in saccis repperissent, statim apud 
dispensatorem se excusaverunt dicentes se nescire quo modo forte id 
esset factum. Ille, a I6seph6 admonitus, fratrem retentum ad eos 
comitatur atque ornnes in conclave adducit ubi convivium magnifi­
cum erat paratum. Ibi I6sephus - quI iam antea fratres convenerat 
atque breve tantum tempus interrogaverat, cum animo perm.Otus 
lacrimisque erumpentibus abire esset coactus - cibos apponI iussit 
quos ipse fratribus divisit. Convivio perfectO illI sese in viam dede­
rant laefi, sed nondum procul ab urbe erant cum dispensator, IOsephI 
mandato oboediens, ad eos pervenit filrtI reprehendendI causa. Nam 
I VETVS TISTAMENTVM 
multare 
nequaquam 
necdum 
obsecrare 
obstupescere 
opp nm ere 
(maerore) 
• peragere 
poenam luere 
praebere 
praec1pere 
pronus 
purgare 
quonam casu 
recidere (in 
aliquem) • 
regredl 
rependere 
scrutarI 
spondere 
superesse 
suppeditare 
cum dlligenter saccos aspiceret, IOsephI scyphum inexspectiitum in­
venit quod Beniaminus - capite ob hanc rem pfiniendus - surripuisse 
videbatur. Frustra fratres se defendere sunt conafi affirmantes se, quI 
pecuniam in saccis repertam reportavissent, iniuriam pro beneficio 
reddere non potuisse. Illis tamen, valde dolentibus quod sibi hoe mall 
accidisset, verba non multum profuerunt et in urbem redeundum fuit. 
Ibi fratres abiecfi ad pedes IOsephI mirantis eos tantum sceleris re­
cisse, veniamque desperantes, cum res non sit dubia, se omnes eius 
servos futiiros esse dicunt. I6sephus vero id nfillo modo fien posse re­
spondit, atque iubet eum servum fierl, apud quernfilrtum erat depre­
hensum. Tune igitur IUdas, cui Beniaminus erat commissus, propius 
accedit et "Te oro atque precor'' inquit, "ut me eius loco in servitutem 
des, et puerum liberum dimittas quern ego hue ducere potuI dumtaxat 
postquam patrl promiseram eum ab omnI periculo tutum fore. Facias, 
mI domine, ut ipse pro eo pfiniar." Tandem I6sephus, quI se continere 
vix potest, sic exclamat: "I6sephus, I6sephus ego sum quern mer­
catoribus vendidistis. Nollte timere ! DeI providentia id factum est, ut 
salUfi vestrae prodessem." Omnesque lacrimans complexus est. 
Inde fratres, I6sepho hortante ut cum patre et tota familia in Ae­
gyptum migrarent, ad Iacobum redierunt quI primum, re audita, 
stupuit neque iis narrantibus confisus est, postea vero, muneribus et 
plaustrls conspecfis, credidit et in Aegyptum Ire constituit ubi pharao 
ipse iis multa datiirus erat. 
Cum igitur Iacobum advenientem vidisset, obviam patrI I6sephus 
est progressus et eum lacrimantem lacrimis ipse aspersit. PharaonI 
postea nfultiavit patrem suum advenisse, quI benigne eum recepit et 
rerum omnium abundantiam Iacobo - quI hoe modo senectutem bea­
tam avorum suorum habere potuit - eiusque filils impigrls obtulit. 
Noluit tamen ille, quI mortem sibi impendere sentiebat, in Aegypto se­
pelirI; I6sepho itaque arcesslto praecepit ut iuraret se eum in maiorum 
sepulcro conditurum esse; quod ille spopondit iuravitque. 
67 
:Jvtoises a6 aquis servatur 
68 
QV ARTA AETAS 
(1) FVGA EXAEGYPTO: MOISES ET IOSVE 
8 1 . Post IOsephI mortem Hebraeos Aegyptii persequuntur 
Interea posterI IacobI, seu HebraeI, numero aucfi sunt 
mirum in modum, et eorum multitudo crescens in dies 
metum incutiebat Aegyptiis . Rex novus solio pofitus est, quI 
IOsephum non viderat, nee merita eius recordabatur. Is igitur, 
ut Hebraeos opprimeret, primum duris illos laboribus con­
ficiebat, deinde edixit etiam ut parvulI eorum recens natl in 
flumen proicerentur. 
82. Nascitur Moises 
Mulier Hebraea peperit filium, quern, cum videret f5rmo­
sum, voluit servare. Quare abscondit eum tribus mensibus; 
sed cum non posset eum diutius occultare, 
sumpsit fiscellam, quam linivit bimmine 
ac pice; deinde posuit intus Infiintulum, et 
exposuit eum inter harundines ripae flu­
minis. Habebat secum unam comitem so­
rorem puerI, quam iussit stare procul, ut 
eventum reI exploraret. fiscella -ae f 
83. Pharaonis filia Infantis miserita ab aquis eum servat 
Mox filia pharaonis venit ad flumen, ut ablueret corpus. 
Prospexit fiscellam in harundinibus haerentem, misitque illuc 
unam e famulabus suis. Aperta fiscella, cemens parvulum 
Moises -is m, Iosue -ae m, HebraeI -6rurn m pl 
in dies : cofidie 
in-cutere; eis metum incutiebat : faciebat ut iI 
metuerent I solium -I n = magna regis sella 
(: regis imperium) 
pofirI -Itum esse (re) = rem suam facere 
conficere = afficere, premere 
e-dicere = pilblice imperare 
recens adv = nilper 
. ...;;,- -·- �- ; � -
pix 
tribus mensibus : per tres menses 
bitilmen -inis n, pix picis f= materiae niger­
rimae, quibus lignum linitur servandI causa 
Infantulus -I m = parvus Infiins 
eventus -ils m (< e-venire) 
= quod evenit, fortilna 
misererI -seritum esse + gen = miser esse ( ob 
alicuius malam fortilnam) 
ab-luere = lavare 
haerere = fixus esse, moverl non posse 
famula -ae f ( dat/abl pl -abus) = ancilla 
69 
nutrire = alere 
adultus -a -um < adulescens 
ad-optare = suum filium facere 
im-pius -a -um = scelestus, quI Deum non 
veretur 
re-nuere -uisse = capite movendo negare 
pertinacia -ae f < pertinax ( = quI alterI non 
cedit) I stupendus -a -um < stupere 
prodigium -I n = res mirabilis contra namram 
facta I plaga -ae f: vulnus 
nihilOminus = tamen I per-stare = firme stare; 
in sententia p. : sententiam non mutare 
facultas -atis f = potestas 
ad sescenta mI!ia = circa sescenta milia 
promiscuus -a -um = mixtus; p.um vulgus = 
Infimus populus I vulgus -I n = populus 
prae-Ire + dat 
inter-diu <--> noctU adv (= nocte) 
pro-tendere = extendere 
paenitere -uisse; regem paenituit quod . . . 
= rex doluit quod . . . 
col-ligere -legisse -lectum <--+ spargere 
inter-c!Udere -clusisse -clusum = claudendo 
prohibere 
copiae -arum fpl = milites 
cor-ripere -uisse -reptum = celeriter rapere; 
afficere 
· 
gradI gressum esse ( < gradus) = ambu!are, 
progredI 
70 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
vagientem, miserita est illlus : "Iste est" inquit, "fmus ex 
Infantibus Hebraeorum." Tune soror puerI accedens : "VIsne" 
ait, "ut arcessam mulierem Hebraeam, quae nutriat parvu­
lum?" et tune vocavit matrem. Cui filia pharaonis puerum 
alendum dedit promissa mercede. Itaque mater nutrivit pue­
rum, et adultum reddidit filiae pharaonis, quae illum adopta­
vit, et nominavit Moisem, id est ' servatum ab aquis ' . 
84. Moises Aegyptiorum regem :impium adit et ab eo postulat 
ut Hebraeos liberos dimittat 
Moises iam senex, iubente Deo, adiit pharaonem, eique 
praecepit nomine DeI, ut dimitteret Hebraeos. Rex impius 
renuit parere mandafis DeI. Moises, ut pharaonis pertinaciam 
vinceret, multa et stupenda edidit prodigia, quae vocantur 
'plagae Aegypfi' . Cum nihilominus pharao in sententia per­
staret, Deus interrecit primogenitum eius filium, et omnes 
primogenitos Aegyptiorum. Tandem, metli. victus, rex paruit, 
deditque Hebraeis discedendI facultatem. 
85. Hebraei ex Aegypto proficiscuntur 
Profecfi sunt HebraeI ex Aegypto ad sescenta milia viro­
rum, praeter parvulos et promiscuum vulgus. Illls egredien­
tibus praeibat columna nubis interdiu, et columna ignis noctli., 
quae esset dux viae; nee umquam per quadraginta annos de­
fuit illa columna. Post paucos dies multimdo Hebraeorum 
pervenit ad lltus maris RubrI, ibique castra posuit. 
86. Moises dextram in mare protendendo aquas dividit 
BrevI regem paenituit, quod tot milia hominum dimisisset, 
et, collecto ingenfi exercitU, eos persecutus est. HebraeI, cum 
vidissent ex una parte se marI interclusos esse, ex altera parte 
Instare pharaonem cum omnibus copiis, magno timore 
correpfi sunt. Tune Deus MoisI: "Protende" inquit, "dextram 
tuam in mare, et divide aquas, ut illae Hebraeis gradientibus 
iter siccum praebeant." 
.Jlegyptiorum primogeniti inteificiuntur 
7 1 
<Jvtoises ta6u{as {egum ferens e� monte Sina descendit 
72 
,.. -- - ----- --- ----- - - - - - - - - - .... 
r 
VETVS TESTAMENTVM 
87. HebraeI ingrediuntur in mare siccum 
Fecit Moises quod iusserat Deus : cum teneret manum 
extensam super mare, aquae diVisae sunt, et intumescentes 
hinc et inde pendebant. Flavit etiam ventus vehemens, quo 
exsiccatus est alveus . Tune Hebrae1 ingress! sunt in mare 
siccum: erat enim aqua tanquam murus a dextra eorum et 
laeva. Rex quoque Aegyptius, Hebraeos gradientes 1nsecutus, 
non dubitavit mare, qua patebat, ingred1 cum universo 
exercitu. 
88. Pharaonis exercitus aquis refluentibus submergitur 
Cum Aegypti1 progrederentur in medio mar!, Dominus 
subvertit eorum currlis et deiecit equites. Metu perculs1 
Aegypti1 coeperunt fugere; at Deus d1xit Mois1: "Extende 
rursus dextram in mare, ut aquae revertantur in locum suum. " 
Paruit Moises, e t statim aquae refluentes obruerunt Aegy­
ptios, et eorum currlis, et equites. Deletus est uni versus exer­
citus pharaonis in medi1s fluctibus, nee unus quidem nuntius 
tantae cladis superfuit. Sic Deus liberavit Hebraeos ab iniusta 
servitute Aegyptiorum. 
89. Deus Habraeos in solitiidine errantes niitrit 
Hebrae1, traiecto mar! Rubro, diu peragrarunt vastam 
solitudinem. Deerat panis ; at Deus ipse eos aluit: e caelo 
per annos quadraginta cecidit cibus, quern appellaverunt 
'manna' . Inerat huic cibo gustus similae cum melle mixtae. 
Interdum etiam defuit aqua: at, iubente Deo, Moises 
percutiebat mpem virga, et continua erumpebant fontes aquae 
dulcis . 
90. Deus inter tonitrua et fulgura trepido populo leges dat 
Mense tertio, postquam Hebrae1 egress! sunt ex Aegypto, 
pervenerunt ad montem Sinam. Ibi Deusdedit i1s legem cum 
apparatu terrifico. Coeperunt exaud1r1 tonitrua, micare 
Sina -ae f 
in-tumescere = turgidus fierI 
hinc et inde = ex una et altera parte 
pendere = supra stare 
ex-siccare = siccum facere 
alveus -I m = spatium inter ripas 
a laeva 
In-sequI -secutum esse = persequI 
qua adv = qua via, ubi 
re-fluere 
sub-vertere 
de-icere -iecisse -iectum (< de + iacere) 
per-cellere -culisse -culsum = percutere (ani-
mum), perturbare 
ob-ruere -uisse -utum = operire; opprimere 
delere = perdere 
clades -is f= caedes 
solitlido -inis f (< solus) = locus solus/de-
sertus 
tra-icere = transire 
per-agrare = errare per I peragraverunt 
vastus -a -um = ingens et desertus 
manna n indecl I in-esse + dat = inesse in 
simila -ae f : ex frumento in minimas partes 
fracto fit simila 
rupes -is f= saxum 
tonitrus, pi tonitrua -um n 
trepidus -a -um = timidus, territus 
ap-paratus -us m < ap-pariire (= parare) 
terrificus -a -um = terrens 
micare = subito mover! ac !Ucere 
73 
densus -a -um <-+ tenuis 
clangor -oris m = strepitus 
radix -Icis f 
per-strepere < strepitus 
radix montis = Infimus mons 
filmare = mmum emittere 
(verba) proferre = dicere 
porr6 = deinde, praeterea 
usurpare + ace = ilfi + abl 
temere adv = temerario mod6 
film us 
-I m 
sabbatum -I n = dies otiosus quo Deus ado-
ratur 
adulterare = fidem coniugis fallere 
testimonium -I n = quod testis affirmat 
proximus -1 m 
con-cupiscere = valde cupere 
alterius hominis 
foederis cum Dea factf 
corfina -ae f= parvum velum 
sapientia -ae f < sapiens 
ad-m!rabilis -e < ad-mirarI 
suc-cedere -cessisse -cessum = in locum 
alicuius sequI 
vadum -1 n ( <-+ altum) = aqua humilis 
74 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
fulgura: nubes densa operiebat 
montem, et clangor buccinae 
vehementius perstrepebat. Stabat 
populus prae metU trepidus ad 
radices montis filmantis . Deus 
autem in monte loquebatur e 
media nube inter fulgura et 
tonitrua. 
9 1 . Verba quae protulit Deus 
Haec porro sunt verba, quae protulit Deus : "Ego sum 
Dominus, quI eduxI vos e servitiite Aegyptiorum. Non erunt 
vobis diI alien!: ego unus Deus, et non est alius praeter me. 
Non usurpabitis nomen DeI vestrI temere et sine causa. 
Sabbato nullum opus facietis . Colite patrem vestrum et 
matrem vestram. Non occidetis, non adulterabitis, non facie­
tis filrtum; non dicetis falsum testimonium adversus pro­
ximum vestrum; non concupiscetis rem alterius." 
92. Conficiuntur tabemaculum et area foederis. Moritur 
Moises 
Moises a Deo monitus conficI iussit 
tabemaculum ex pellibus et corfinis pre­
tiosissimis, Insuper arcam foederis auro 
puro vesfitam, in qua reposuit tabulas le­
gis divinae. Cum iam in conspectii habe­
area -ae f 
ret terram a Deo promissam, mortuus est vir sapientia et 
ceterls virtUtibus plane admirabilis. Luxit eum populus diebus 
triginta. Successit in locum Moisis Iosue, quern ipse prius 
designaverat. 
93. HebraeI fliimen Iordanem pedibus traiciunt 
Ut HebraeI in terram promissam introducerentur, Iordanis 
erat traiciendus, nee erat iis navium copia, nee vadum 
praebebat amnis tune pleno alveo fluens . Deus venit iis 
Iordanis -is m 
,...... 
VETVS TESTAMENTVM 
auxilio : Iosue iussit praeferrI arcam foederis et populum 
sequI. Appropinquante area, aquae, quae superne defluebant, 
steterunt Instar murI; quae autem Infra, descenderunt, et 
alveum siccum reliquerunt. 
94. Iosue monumentum erigit ad perpetuam facti memoriam 
HebraeI incedebant per arentem alveum, donec ripam 
oppositam attingerent. Tum reversae sunt aquae in locum 
pristinum; Iosue vero duodecim lapides e medio amne 
sublatos erexit, ut essent perenne reI monumentum. Dixit 
Hebraeis: "SI quando vos interrogaverint filiI vestrI, qu6rsum 
spectet ista lapidum congeries, respondebitis : ' Sicco pede 
traiecimus Iordanem istum: idcirco posifi sunt lapides ad 
sempiternam facfi memoriam, ut discant quanta sit DeI 
potentia' ." 
95. Iosue cfivino auxilio fretus urbem, nomine Iericho, sacer­
dotibus tubis canentibus capit 
Brat in his locis urbs validissimis muris ac turribus munita, 
auxilio ( dat) = ad auxilium 
supeme adv < super 
de-fluere = deorsum fluere 
Instar + gen = s!cut: I. mur! = s!cut mums 
Infra (adv) defluebant 
monumentum -I n < monere: m.um re! = quod 
monet de re 
in-cedere = procedere I arere = siccus esse 
op-positus -a -um = contra (adv) positus 
attingere = tangere 
perem1is -e, sempitemus -a -um = perpetuus 
s! quando = sI aliquando 
congeries -ei f
./
� 
ut homines discant � 
potentia -ae f = potestas 
nomine lericho, quae nee expugnarI, nee obsiderI facile ob-sidere = exerciru circumdare 
poterat. Iosue divino auxilio fretus, non armis aut viribus 
urbem aggressus est. Arcam circumferrI iussit circa 
muros, sacerdotesque antecedere, et tuba canere. 
Cum area septies circumlata esset, murI et turres 
Ilico corruerunt. Tune urbs capta et direpta est. 
96. Iosue solem consistere iubet 
turris -is f 
Reges Chanaan, coniuncfis viribus, progress! sunt adver­
sus Hebraeos. At Deus dixit Iosuae: "Ne timeas eos : tua erit 
victoria." Iosue igitur magno impetU illos adortus est, quI, 
subita formidine correpfi, fiigerunt. Tune in eos cecidit grando 
lapidea, et multos interfecit. Cum autem dies in vesperum 
inclinaret, re nondum confecta, Iosue iussit solem consistere, 
et vere stetit sol, et diem produxit, donec deletus esset hos­
tium exercitus . 
Iericho indecl 
ag-gred! -gressum esse = oppugnare 
circum-ferre 
ante-cedere +-> sequ! 
septies = 7x 
!lico (< in + loco) = statim 
cor-ruere -uisse ( < cum-) = cadere (in loco) 
d!-ripere -uisse -reptum (< rapere); urbem d. 
= ex urbe d!vitias eripere 
grando -inis f 
��" );lj/1 ·�,, ' .1 /! . , Vt> I J � . 
ne timeas ! = noll timere! 
. � /, . 
ad-or!r! -ortum esse = oppugnare 
form!do -inis f= timor magnus 
lapideus -a -um = ex lapidibus foetus 
in-clinare = verfi; dies in vesperum i. = nox 
fier1 incipere I confecta : perfecta 
pro-ducere = longiorem facere 
75 
sedes -is f= locus ubi aliquis habitat 
destinare = statuere 
de-vincere = plane vincere 
tribus -us f (dat/abl pi -ubus) = hominum 
grex; He brae! in duodecim tribus d!videban­
tur I delata est : tradita est 
iudex -icis m = qul inter elves ius d!cit 
e-minere -uisse = melior ceterls, egregius 
esse; eminuere = eminuerunt, -ere = -erunt 
peccare = prave facere 
de-stituere -uisse -utum = deserere 
superare = vincere 
im-p16rare = pl6rand6 orare 
76 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
97. Hebraeis in sede destinata collocatis, Iosiie moritur 
Iosiie, devicfis omnibus Palestinae populis, Hebraeos m 
sede destinata collocavit, agros et oppida capta singulis 
tribiibus divisit, et mortuus est. Deinde summa potestas delata 
est ad iudices, inter quos eminuere Gedeon, Samson et 
Samuel. Varia deinceps fuit Hebraeorum fortiina pro variis 
eorum moribus : iI saepe in Deum peccaverunt; tune divino 
praesidio destitiifi ab hostibus superabantur; quoties ad Deum 
conversI eius auxilium imploraverunt, placatus Deus eos 
liberavit. 
Palesfina -ae f, Gedeon -onis m , Samson -onis m, S amuel -is m 
F' 
VETVS TESTAMENTVM 
PENSA(§ 81-97) 
Pensuml 
Coniunge sententias . 
• 1 . Rex novus quI pofitus erat solio Iosue facile diripere potuit . • • • 
• 2 . Fiscellam in harundinibus urbis murI et turres Ilico • • • • haerentem corruerunt . • 
• 3 . MoisI, quI senectUtem adeptus Deus eius primogenitum • • • • erat, interrecit. • • 4. Pharaone nolente Hebraeos Deus praecepit ut ex Aegypto • 
dimittere, 
• • 
Hebraeos educeret . • • 
5 . Cum pharao in sententia perstaret, Deus aquis refluentibus obruit . • • • 
• 6. Hebraeis ex Aegypto ut in terram promissam • • • • egredientibus, HebraeI introducerentur. e 
• 7 . Cum HebraeI vidissent se ex edixit ut Hebraeorum parvulI • • • • utraque parte esse interclusos, in flumen proicerentur . • 
• 8 . Dextra in mare extenta, • • pharaonis filia repperit. • 
• 9 . Aegyptios, quI Hebraeos in alveoMoises multa et stupenda • 
gradientes Insequebantur, 
• • 
edidit prodigia . • 
• 
1 0 . Eo temp ore quo in vasta Deus leges iis dedit cum • 
• • • 
• solitUdine HebraeI peragrabant, apparatU terrifico . 
• 1 1 . Ut tabulae legis divinae Iosue duodecim lapides e • • • • servarentur, medio amne sublatos erexit. • 
• 1 2 . Iordanis erat traiciendus • • magno timore correpfi sunt . • 
• 1 3 . Arca appropinquante aquae murI Moises arcam conficI iussit • • • 
• Instar steterunt auro vesfitam . • 
14 . Cum Hebraeis per alveurn facile ripam oppositam • • 
arentem incedere liceret, attingere potuerunt. 
1 5 . Ut perenne reI monumentum ut reges Chanaan superare 
• • 
esset, posset. 
1 6. Auxilio divino fretus, urbem Iosue agros singulis tribubus 
Iericho 
• • 
distribuit. 
1 7 . Sacerdotibus arcae Moises efrecit ut aquae 
antecedentibus et tuba • • intumescentes ex utraque 
canentibus, parte penderent. 
1 8 . Iosue solem consistere et diem interdiu columna nubis, noctU 
producere iussit, 
• • 
columna ignis praeibat. 
1 9 . Hebraeis in sede destinata et alveum siccum 
collocafis, 
• 
reliquerunt. 
77 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
Pensum.II 
Ad interrogiita responde. 
1 . Cur Moises est inter harundines ripae fluminis expositus? 
2 . Quid pharaonis filia recit postquam ad flumen venerat ut corpus ablueret? 
3 . Quid significat nomen Moises ? 
4. Cur Moises rnulta et stupenda edidit prodigia? 
5 . Quando pharao dedit Hebraeis discedendI facultatern? 
6 . Quid Hebraeis ex Aegypto egredientibus praeibat? 
7 . Cur postea pharao Hebraeos persecutus est? 
8 . Quornodo HebraeI Aegyptios Insequentes fugere potuerunt? 
9 . Quid in vasta solitUdine Moises facere solebat ut HebraeI bibere possent? 
1 0 . Quomodo Deus MoisI leges dedit? 
1 1 . Quae fuerunt leges a Deo datae? 
1 2. Quornodo potuerunt HebraeI sine navibus Iordanem traicere? 
1 3 . Postquam Iordanern traiecerant, quid Iosue recit? Cur? 
1 4 . Quibus modis Iosue non solurn urbern Iericho diripere, sed etiarn reges Chanaan supe­
rare potuit? 
Pensumlll 
Vociibula in mrmii pone. Litterae, quae in quadriitis nigrioribus positae erunt, sententiam ef­
ficient ex sacris libris promptam. 
78 
1 2 3 '4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 5 1 6 1 7 1 8 1 9 
,...-. 
,__ 
� 
� 
1--
...__ 
-
- -
-
,._.. 
-
- -
'-- -
� � 
- -
-
-
-
1 . A pharaonis filia est rnissa 
ut videret quid in harundi­
nibus haereret. 
2 . In ea Moises Infantulus est 
positus. 
3 . In his fiscella haerebat. 
4. Edidit Moises ut pharaonis 
pertinaciarn vinceret. 
5 . = tamen. 
6 . Vento est exsiccatus. 
7. Ad earn vincendarn Moises 
prodigia edidit. 
8 . In ea diu HebraeI peragra­
verunt. 
9 . Earn Moises virga percuti ebat ut aquarn HebraeI haberent. 
a HebraeI peragraverunt. 1 0 . Talis erat solitUdo in qu 
1 1 . = fidern coniugis fallere 
1 2 . Ex illis tabemaculum c onfecturn erat . 
1 3 . Dies otiosus quo Deus ab Hebraeis adoratur. 
1 4. Moises ea virtUte admirabilis fuit. 1 7 . Lapidaea erat quae cecidit de caelo. 
1 5 . = fixus esse. 1 8 . In eas HebraeI dividebantur. 
1 6 . = potestas . 1 9. = melior ceteris esse. 
VETVS TESTAMENTVM 
Pensum.IV 
Scribe verba idem aut contrarium significantia . 
• • • • • 
_____ = publice imperare 
= lavare ------
= alere ------
= tamen ------
= milites ------
= siccum facere ------
= caedes 
------
------ = ingens et desertus 
= timidus, territus ------
------ = strepitus 
= ufi ------
= deorsum fluere ------
_____ = claudendo prohibere 
______ = procedere 
______ = sempitemus 
_____ = fidens 
_____ = oppugnare (I) 
_____ = oppugnare (II) 
= statim ------
------ = timor magnus 
______ � noctii 
______ � spargere 
______ � tenuis 
______ � sequI 
Pensum. V 
Scribe verborum fl5rmas. 
misererI ------
renuere _____ _ 
collectum ------
______ corr1pmsse _____ _ 
gradI _____ _ 
paenitere _____ _ 
______ perculisse _____ _ 
obrutum ------
succedere ------
corru1sse ------
diripere ______ _____ _ 
eminuisse ------
Pensum. VI 
Verba, quae desunt, scribe. 
abluere 
adoptare 
adulterare 
alveus 
clades 
concupiscere 
copiae 
edicere 
exsiccare 
famula 
Hebraeorum multitudo in dies crescens metum Aegyptiis 
______ , quorum novus rex, quI solio , cum merita 
IOsephI non recordaretur, ut Hebraeorum parvulI in flu­
men proicerentur. Quaedam vero mulier Hebraea ut filium suum ser­
varet eum in positum inter ripae fluminis 
exposuit, sperans aliquem eum inventiirum esse. Non multo post, 
pharaonis filia ad flumen venit ut corpus . Ea, cum vidis-
set fiscellam in harundinibus unam ex illuc 
misit, quae Infantulum repperit vagientem, cuius pharao-
nis filia, quae eum igitur dedit cuidam mulierI Hebraeae, 
79 
• 
fiscella • 
• gradi • 
• haerere • 
• harundo 
• incutere • 
• mi care • 
• misererI • 
nihilominus • 
• nutr1re • 
• 
• obruere 
• paenitere • 
• perstare 
• perstrepere • 
• plaga • 
• pofir1 • 
• prodigium 
• proferre • 
• protendere • 
• refluere • 
solitiido • 
• stupendus • 
• 
• succedere 
• tern ere • 
testimoniurn • 
• traicere • 
• usurp are • 
• 
• 
• 
• 
• 
80 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
prornissa rnercede, ut postea ipsa eum . Sic in Aegypto 
Moises adultus factus est. Cum vero senex iam esset, Deus e1 
praecepit ut Hebraeos ex Aegypto educeret. Moises igitur pharaonem 
adiit eumque hortatus est ut Hebraeos ab1re sineret; quod autem cum 
v1disset eum facere nolle, rnulta et edidit ------
quae Aegypfi vocantur. Pharaonis pertina-
cia tanta fuit ut a Moise vine! non posset; ille enim in sententia sua 
donec Deus eius filiurn pr1mogenitum et omnes pr1mo-------
genitos Aegyptiorurn interfecit. 
Paul6 tarn.en postquam Hebrae1 profecfi erant, pharaonem 
______ quod tarn multos homines d1rn1sisset, et cum omnibus 
______ eos persecutus est; qu1 neque progred1 neque regred1 
poterant, et ob pharaonis exercitum et ob mare Rubrurn, quod 
------ i1s erat sine navibus. Tune igitur Moises, Deo oboediens, 
aquas d1v1sit dextram in mare et pedibus transiit, 
______ vento . Aegyptiorum rex Hebraeos in alveo 
1nsecutus est, sed, postquam ill! ex marI exierunt, 
Moises, dextra extenta, aquas quae pendebant iussit et 
Aegyptios ornnes Ne unus quidem nuntius tantae 
_____ superfuit. 
Diu tarn.en in vasta Hebrae1s peragrandum fuit. Hoe 
tern.pore apud montem S1nam a Deo leges acceperunt, quae hae 
fuerunt: "Nollte nomen Del vestrI ; colite 
parentes vestros ; nollte ; nollte fiirarI; nollte falsum 
------ d1cere; nollte rem alter1us ." Haec verba 
----- Deus inter fulmina, quae , et clangorem buc-
cinae, quae vehementer ------
Post Moisis mortem, in eius locum Iosue, qu1 He-
braeos in terram a Deo promissam duxit . 
QVARTA AETAS 
(II) IVDICES CREANTVR: GEDEON, SAMSON, SAMVEL 
98. Duplici miraculo conf"rrmatus Gedeon Dei mandatis 
oboedit 
Hebraei a Madianifis vexafi opem a Deo pefiverunt: Deus 
illorum preces audivit. Angelus adstitit Gedeoni: 
"Dominus tecum" inquit, "vir fortissime. " Respondit 
Gedeon: "Si Deus nobiscum est, cur dura prem1mur 
servitUte?" Ait angelus : "Macte animo ! Liberabis populum 
tuum a servitute Madianitarum. " Nolebat primo Gedeon 
tantum onus suscipere, sed duplici miraculo confirmatus non 
abnuit. 
99. Cum trecentis rmlitibus Gedeon adversus Madia.rums pro­
greditur 
Gedeon, contracto exercitU, profectus est cum duobus et 
triginta milibus hominum, et castra castris hostium contulit. 
Erat porro infinita multitUdo in exercitU Madianitarum, nam 
cum iis rex Amalecitarum se coniunxerat. Tamen Deus dixit 
Gedeoni: "Non opus est tibi tot milibus hominum: dimissis 
ceteris, retine tantum trecentos viros, ne victoriam suae virtUfi 
tribuant, sed potentiae divinae." 
100. Gedeon Madia.rums superat 
Gedeon trecentos viros in tres partes divisit, deditque illis 
tubas et lagoenas, in quibus erant lampades accensae. Hi, 
Madianltae -arum m pl, Amalecltae -arum m pl 
miraculum -1 n = res mirabilis 
con-finnare = (animum) validum/fortem fa­
cere 
vexare = malO afficere 
opem -is -e ace gen abl f= auxiliumDominus ( : Deus) tecum est 
macte animo! = age! Bonum animum habeas! 
onus -eris n = quod portatur I sus-cipere 
-cepisse -ceptum = capere et sustinere 
ab-nuere -uisse = renuere, negare 
con-trahere = in eundem locum agere 
castra . . . contulit : sua castra contra hostium 
castra posuit I con-ferre (< cum-) 
In-finitus -a -um = sine fine, maximus 
lagoena -ae f lampas -adis f 
8 1 
clangere = clangores emittere 
col-lidere < con + laedere 
sonitus -us m = sonus 
d!-liihi = in varias partes lab! (: aufugere) 
(in se) in-vicem : alter in alterum 
trucldare = occ!dere; trucldavemnt 
com-prehendere -disse -ensum = vl capere 
necl dare = interficere 
in-credibilis -e = vix credendus, mlrus 
robur -oris n = vis 
af-fllgere = malls afficere 
ultor -oris m = qul ulc!scitur, qul punlt 
prae-dlcere = dlcere ante 
earn paritfuam esse (< parere) 
vindicare = ulc!scl; in llbertatem v. = liberare 
e-nlfi -nlsum/-nlxum esse = parere 
in-dere -didisse -ditum = dare 
in-tonsus -a -um = cultro non sectus 
coma -ae f= capillus 
slcera -ae f= potio qua homo facile ebrius fit 
obvius -a -um = qul obviam it, qul occurrit 
in-commodum -I n = res molesta 
vulpes -is f 
messis -is f(< metere) = frilges 
incendium -1 n = ignis quo domus/ager 
consumitur I seges -etis f = frilmentum 
metendum I ex-fuere -ussisse -ustum = urere 
nee Samson destitit 
vinculum -I n = id quo aliquis vincltur, catena 
con-stringere -inxisse -ictum = vinclre 
telum -1 n = lnstrilmentum quo hostes percu­
tiuntur I casus -us m : fortilna 
mllle hostium : m!lle hostes 
pro-stemere = hum! proicere (: interficere) 
sera -ae f 
pemoctatilms esse 
occasio -onis f = 
tempus idoneum I captare = capere conari 
ob-serare = sera claudere 
82 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
media nocte, ingress! castra hostium, coeperunt tubis clan­
gere, et collidere inter se lagoenas . Madianitae, audito tuba­
rum sonitu et visis lampadibus, turbafi sunt, et turpI fuga, quo 
quisque potuit, dilapsI sunt. Denique gladios in se invicem 
converterunt, et mutua caede se trucidarunt. Gedeon hostium 
reges persecutus est, et comprehensos necI dedit. 
1O1 . Nascitur Samson, homo incredibilI corporis robore 
Cum HebraeI in potestate essent Philistaeorum, et ab illis 
affligerentur, natus est Samson, futurus ultor hostium. Huius 
mater diu sterilis fuerat, sed eI angelus DominI apparuit, 
praedixitque earn parituram filium, quI cives suos in liber­
tatem aliquando vindicaret. Enixa puerum, nomen Samsonis 
eI indidit. Puer crevit: in,tonsam habuit comam, nee vinum, 
nee siceram bibit; incredibilI fuit corporis robore: obvium 
leonem manu interrecit. 
102. Samson hostes variis incommodis vexat 
S amson adultus Philistaeos mulfis 
afrecit cladibus : cepit trecentas vulpes, 
quarum caudis accensas lampades alli­
gavit, et in hostium agros immisit. Tune 
forte messis matura erat: ita facile incen­
dium fuit. Omnes segetes, vineae et oleae exustae sunt; nee 
inimicam gentem variis incommodis vexare destitit. Traditus 
Philistaeis rupit vincula, quibus constrictus erat, et arrepta 
maxilla asinI, hoe telo, quod casus dederat, mille hostium 
prostravit. 
103 . Samson, in urbe inclusus, eius portam cum sera et pos­
tibus umerls tollit 
Quadam die Samson urbem Philistaeorum ingressus est, 
ibique pemoctaturus videbatur. PhilistaeI occasionem cap­
tantes, portas obserarI iusserunt, ne quis exiret. Per totam 
noctem exspectabant silentes, ut Samsonern mane exeuntem 
PhilistaeI -arum m pl 
p 
VETVS TESTAMENTVM 
interficerent. At Samson media nocte sunexit, venitque ad 
portam urbis, quam cum invenisset clausam, umeris sustulit 
cum postibus et seris, atque in verticem montis vicinI sup­
portavit. 
104. Dalila pecUnia corrupta virum suum prodit 
Tandem PhilistaeI, quI Samsonem comprehendere nequI­
verant, Dalilam uxorem pecunia coniiperunt, ut ea virum 
proderet. Mulier viro persuasit, ut sibi indicaret causam tantae 
virtiitis ; et ubi rescivit vires eius in capillis sitas esse, caput 
dormientis totondit, atque ita Philistaeis tradidit. IHI, effossis 
oculis, vinctum in carcerem coniecerunt, diuque lUdibrio 
habuerunt. Sed spatio temporis crinis accisus crescere et cum 
crine virtUs redire coepit: iamque Samson, conscius recepfi 
roboris, iustae ultionis tempus opperiebatur. 
105. Samson cum Philistaeis non inultus moritur 
Erat Philistaeis mos , cum dies restos agerent, producere 
Samsonem quasi in pompam publicam, captoque Insultare. 
Die quadam cum publicum convivium celebraretur, Samso­
nem adducI iubent. Domus, in qua omnis populus et prlncipes 
Philistaeorum epulabantur, subnixa erat duabus columnis 
mirae magnitudinis. Adductus S amson inter columnas sta­
tuitur. Tum ille, occasione utens, columnas concussit, et turba 
omnis obruta est ruina domus, simulque Samson ipse cum 
hostibus non inultus occubuit. 
D alila -ae f 
vertex -icis m = summa pars 
vicinus -a -um = quI prope est 
sup-portare (< sub-) 
cor-rumpere -riipisse -ruptum = mercede 
persuadere 
pro-dere = tradere (in manils hostium) 
ne-quire -Ivisse = non posse 
re-sciscere -Ivisse = cognoscere 
tondere totondisse tonsum = capillum tollere 
cultro 
ef-fodere -rodisse -fossum (< ex-) = eripere 
lildibrium -I n ; (aliquem) Lo habere = dendere 
spatium -I n (temporis) = tempus 
cnnis -is m = capillus I ac-c!dere -cidisse 
-cisum = secare 
con-scius -a -um (re!) = quI (rem) scit 
ultio -orris f= quod ultor facit 
in-ultus -a -um = sine ultione 
testus -a -um (dies) = dies otiosus quo Deus/ 
di! adorantur I pro-dilcere = dilcere 
pompa -ae f = agmen hominum testo die 
procedentium I Samsonl capto 
Insultare + dat = dendere 
convivium celebrare = convivium facere, 
mulfi ad convivium venire 
epulan = magnifice cenare 
subnixus -a -um ( < sub-nltf); subnixa erat : 
sustinebatur 
statuere = stantem ponere 
con-cutere -cussisse -cussum = valde quatere, 
paene frangere 
ruina -ae f < mere ( = cadere, ad terram lab!) 
oc-cumbere (mortem) : mod 
83 
Samson et <Dafila 
84 
Samsonis mors 
85 
praeditus -a -um = omatus 
indoles -is f= ingenium 
mater sua : mater eius 
cerfis temporibus : statilfis diebus 
perditus -a -um = pravus 
ad-eo = ita 
colere = diligenter curare 
graviter : severe 
rerI ratum esse = arbitran 
tertio adv 
prae-monere = monere ante 
tinnire = 'tin' facere, ut nummI cadentes in 
mensam I quin . . . tinniant : cui non animus 
valde turbetur I propterea quod = quod 
pliis aequo = pliis quam aequum est 
indulgere = morem gerere 
e-narrare = plane narrare 
artus -a -um = angustus; a.us somnus = gravis 
somnus 
ufi = ut 
con-suescere -evisse = morem sibi facere; 
-suevisse = solere; -sueverat = solebat 
celare = occultare 
libere -uisse 
86 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
106. Nascitur Samuel 
Cum Heli esset summus sacerdos, natus est S amuel. Hunc 
addilxit mater ad sacerdotem, et obtulit Domino, ut eI in 
sacrificiis faciendis ministraret. Puer crescebat egregia 
praeditus indole, eratque Deo et hominibus cams. Cui mater 
sua cerfis temporibus afferebat parvam tunicam, quam ipsa 
confecerat. Heli vero habebat filios perdifis moribus, adeo 
ut populum a colendo Deo abducerent, nee satis graviter eos 
umquam reprehendit. Quamobrem Deus erat et llberis et 
patrI Iratus. 
107. Deus Samuell dicit se Heli punitiirum esse 
Quadam nocte, cum iaceret Heli in lectulO, Dominus 
vocavit Samuelem, quI ratus se a sacerdote arcessI, cucurrit, 
dixitque: "En adsum: vocasfi enim me." At Heli: "Non te 
vocavI" inquit, "fill mI: revertere in lectulum tuum. " Idque 
iterum et tertio factum est. Tandem, praemonitus a sacerdote, 
S amuel respondit Deo vocanfi: "Loquere, Domine : audit 
enim servus tuus." Tum Deus Samuell: "Ego" ait, "afficiam 
domum Heli iis malls, quae nemo audire possit, quin eI 
ambae aures tinniant, propterea quod in llberos suos plUs 
aequo indulgens fuerit, illorumque vitia nimium patienter 
tulerit. " 
108. Samuel Heli enarrat quae a Deo audiverit 
Artior deindesomnus Samuelem complexus est, quI 
dormivit usque ad mane. Ubi dies illuxit, surgens e lectulO, 
aperuit ostium tabemacull, ufi facere consueverat: timebat 
autem sacerdofi indicare sermonem D el. Heli compellans 
eum: "Oro te" inquit, "et obtestor: indica mihi ea quae dixit 
tibi Deus. Cave ne me quidquam celes eorum quae audivisfi." 
Iubenfi paruit S amuel, illique enarravit omnia verba DominI, 
cui Heli : "Dominus est" ait, "faciat quod sibi libuerit. " 
Heli indecl 
VETVS TESTAMENTVM 
109. HebraeI superantur; Heli fracta cervice moritur cervix -leis f= com cervix 
pars posterior 
Paulo post b ell um exortum est inter Philistaeos et ex-onn = onrl 
Hebraeos. HebraeI arcam foederis in pugnam deferunt, et '�··' ( - "f _ .·¥- � / ,,..- / 
- �--./ __ , �·� � ��-�� o� a 
cum e a filiI sacerdotis procedunt; sed quia Deus illis erat 
ofrensus, area detrimento magis quam adiumento fuit. VictI 
sunt HebraeI, occisI filiI sacerdotis, area ipsa capta est. Heli, 
audito tantae cladis nftntio, e sella decidit, et fracta cervice 
mortuus est. 
1 10. Saiil rex consecratur 
Samuel fuit postremus Hebraeorum iudex, eorumque res 
in summa pace et perpetua tranquillitate administravit. At 
adiilinentum -I n (< adiuvare) <-+ detrlmentum 
-I n (= iactilra) 
area detrimento ( dat) magis quam adiilmento 
( dat) fuit : area tulit detrlmentum magis 
quam adiilinentum 
de-cidere -disse = deorsum cadere 
con-secrare nominare (aliquem quI Deo 
serviat) 
cum senuisset, et filiI eius a moribus patemis desciscerent, de-sciscere (a re) = discedere, deserere (rem) 
populus, novitatis amans, ab illo regem petivit. Samuel primo novitas -atis f< novus 
rem dissuasit, Hebraeosque ab isto consilio dimovere conatus dI-movere = removere 
est; sed illI in sententia perstiterunt. Quare admonitus a Deo 
Samuel annuit eorum postulation!, et SaUlem regem 
consecravit. Erat S aUlis ingens statftra et f6rma excellens, 
adeo ut dignitas corporis dignitatI regiae pulchre conveniret. 
S aUl -is m 
statfua -ae f= corporis longitiido (< longus) 
excellens -entis = egregius 
dignitas -atis f < di gnus; d.as regia = potestas 
regia I regius -a -um < rex 
87 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
PENSA(§ 98-110) 
Pensuml 
Interroga id, quod ad haec responsa convenit. 
• • • • • • • • • 
• 
1 . Trecentos tantum viros Gedeon secum retinuit, ne victoriam illI tribuerent suae virtiifi . 
2 . Trecenfis illis viris tubis clangentibus et lagoenas inter se collidentibus, Madianitae per­
terrifi turpI fugae se dederunt . 
3 . Hostes, quI filgerant, comprehensos Gedeon necI darI iussit . 
4. Samsonis matrI praedixerat earn filium paritiiram esse, quI cives suos in lTuertatem vin­
dicatiirus esset. 
5. Samson intonsam habuit comam, se abstinebat a potionibus, et incredibilI corporis ro­
bore praeditus erat. 
6 . Quia Samson Philistaeos mulfis incommodis afficere solebat. 
7 . PhilistaeI, portis obserafis, Samsonem in urbe incluserant ut interficerent, sed ille, cum 
ad urbis portam venisset eandemque clausam invenisset, earn umeris sustulit cum po­
stibus et seris et in verticem vicinI montis portavit. 
8 . Cum Samsonem comprehendere non possent, PhilistaeI eius uxorem, nomine Dalila, pe­
cunia corruperunt. 
9 . Dalila virum suum prodidit, nam comam Samsonis dormientis, in qua positae erant eius 
vires, totondit. 
1 0. PhilistaeI Samson!, ultionem meditanfi, Insultare solebant. 
1 1 . Die quodam Samson, cui interea crinis accisus iterum creverat et pristinum robur redie­
rat, in domum cuiusdam Philistaeorum principis ubi mulfi tune epulabantur, ductus est 
et inter duas columnas positus. Ibi, recepfi roboris conscius, magna vI columnas con­
cussit et omnes ruina domus interrecit. 
1 2 . Quia Heli filios tarn perdifis moribus habebat, ut populum ad vitia magis quam ad Deum 
• colendurn ducerent . • • 1 3 . Samuel fuit postremus Hebraeorum iudex, quI SaUlem, civibus postulantibus, re gem • • consecravit . 
Pensum.II 
ScrTbe verba idem aut contrarium signiflcantia. 
• • • 
88 
= res mirabilis ------
= auxilium 
------
= renuere ------
= sonus ------
= vis ------
= crinis ------
= res molesta ------
= frumentum metendum ------
------ = tempus idoneum 
------ = eripere 
= deridere ------
------ = magnifice cenare 
= omatus ------
------ = mgernum 
______ = pravus 
= ita ------
= arbitrarI ------
------ = angustus 
= occultare ------
----- = discedere, deserere (rem) 
� detrimenturn ------
• 
VE TVS TEST AMENTVM 
PensumIII 
Scribe verbi5rum tormas. 
• • • • • • • • • • • • • • 
coinprehendere ______ _____ _ 
indidisse ------ ------
constringere ______ _____ _ 
______ ______ corruptulll 
nequlre 
rescivisse 
tondere 
effossulll 
accisuin 
concutere 
rerI 
consuevisse 
libuisse 
decidere 
PensumIV 
Ubi verba crassioribus litteris scripta vides, pone alia vocabula (singula aut iuncta) idem 
signiiicantia, quae in indice sunt. 
Cave tamen: nam cum verba in sententia mutaveris, iierI poterit ut alia quoque vocabula, 
ut syntaxis postulat, sint mUtanda . 
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 
abnuere 
accJdere 
adeo 
affligere 
cap tare 
clang ere 
CO Illa 
confirmare 
constringere 
corruinpere 
crinis 
dIInovere 
effodere 
epularI 
excellens 
indoles 
Insultare 
inultus 
li:idibrio habere 
occasio 
OCCUlllbere 
opelll 
Madianitae Hebraeos Inulfis malis afficere solebant, quI nescien­
tes qu6Inodo possent eoruin dfualll servitiitelll fugere, auxilium a Deo 
pefiverunt. Ille angelum ad Gedeonem, Hebraeorum ducem, misit, ut 
eI persuaderet adversus hostes belluin gerendum esse. Gedeon dubi­
tabat, sed duplicI In"iraculo conspecto forti.or est factus neque renuit 
tantulll onus suscipere. Trecenfis, ut Deus dixerat, militibus collecfis, 
Inedia nocte in hostium castra ingressus est; ibi tubis clangores emit­
tere et lagoenas, in quibus lampades accensae erant, collidere coepit 
ut hostes terreret, quI, turbafi, primum aufugere sunt conafi et postea 
gladiis conversis mutua caede se occiderunt . 
Post Madianitas coeperunt PhilistaeI Hebraeos variis incommodis 
vexare, quI Samsonem ultorem invenerunt. EI incredibilis erat cor­
poris Vis, intonsus crinis, magna denique voluntas Hebraeos liberandi 
Mulfis igitur cladibus Philistaeos afficere solebat, quI, quamquam 
saepe Sainsonelll capere conabantur, numqualll tamen eum compre­
hendere poterant. Olim vero catenis ita vinxerant, ut nullo modo eulll 
effugere posse crederent. Ille autem, vinculis fracfis, asinI maxilla 
mille hostes interrecit. PhilistaeI igitur, cum conscI essent Samsonis 
InaximI roboris atque valde desperarent se posse eum vI capere, eius 
uxorI mercede persuaserunt ut maritum sibi traderet. Quae, cum ab eo 
fraude cognovisset vires in capillis sitas esse, eius caput tondere con­
stituit culll tempus idoneum invenisset; quod quidem facile fecit tune 
89 
• • • • • • • • • • • 
prodere 
pros tern ere 
resciscere 
robur 
trucidare 
ufi 
vexare 
vinculum 
vindicare in 
llbertatem 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
cum Samson dormiebat. Sic ergo vir ille fortissimus proditus est Phi­
listaeis, quI, oculls ereptis, eum diu multumque deriserunt. 
Tempore tamen progrediente Samson! capillus sectus crescere et 
cum capillo virtlis redire coepit, adeo ut occasionem ulciscendI op­
periretur, quam non debuit diu exspectare. Nam quodam die festo, 
quo publicum convivium celebrabatur, Samson productus est et inter 
duas columnas positus ut derideretur a principibus cenantibus. Ille 
subito columnas concussit et ingenfi ruina omnes sunt obrufi; ipse 
Samson sic mortuus est non sine ultione. 
Samuel vero, quI postremus fuit Hebraeorum iudex, non ita fortis 
erat ut Samson, sed item fuit egregio praeditus ingenio. Res bene ad­
ministravit, in summa pace et perpetua tranquillitate. Cum vero se­
nuisset et populus regem ab eo pefivisset, etsI no lens, eI morem gessit, 
postquam frustra conatus erat Hebraeos ab hoe consilio removere . 
SaUlem igitur, iuvenem rorma egregia, regem consecravit. 
Pensum V 
Errata invenT. .XXX verba sunt miitanda. 
• 
90 
Postquam Gedeon duplicI miraculo confim-iatus est, onerem bellI adversus Madianltas 
gerendI suscepit. Deum oboediens trecentos tantum mllites secum retinuit, quos in tribus 
partibus divisit. Tubis et lagoenis distribufis, in quibus lampadae accensae erant, mediam 
noctem in hostium castra omnes progress! sunt. Madianitae tubarum strepitU perterrifi fugae 
se dederunt, atque gladiis in se invicem conversibus, mutua caede se trucidaverunt ne ab 
hostibus capfi essent. 
Madianitis superafis, PhilistaeI coeperant multa incommoda Hebraeis affligere, quI Sam­
sonem ultorem invenerunt. Ille vir incredibilem corporis roborem praeditus erat, quam iam 
puer ostenderat cum leonem obvium manu occiderat. Ille igitur adultus mulfis cladibus 
Philistaeos affecit. Die quodam caudibus vulpium, quas immissurus erat in hostium agros, 
lampades accensas alligavit ut exurant messam tune matliram. Alio die, cum in urbe fuis­
set Philistaeorum, hostes, occasionem captantes, portas obserarI iusserunt, ne quis exiret; 
sperabant enim se mane interfectos esse Samsonem exeuntem. Ille vero, cum venerit ad por­
tam, umeris earn sustulit cum serls et postibus et in vertice montis vicinI portavit. PhilistaeI 
igitur, Samsonem vI capere frustra conafi, constituerunt uxorem eius pecunia corrumpere 
ut virum proderet. Illa primum nesciebat quomodo consilium perfectlira esset, sed cum re­
scivisset virI virtlitem in crine esse positam, exspectandum censet tempus idoneum ad ca­
pillI tondendl. Samson! ergo dormienfi id fecit, quI nihil animadvertit. PhilistaeI Samsonem 
comprehensum et vinculls constrictum in carcerem coniecerunt, unde diebus fesfis educe­
bant ut ludibrium habuissent. Ibi tamen coma accisa interea iterum crescebat, et Samson 
tempus ultionis meditabatur. Quod non debuit diu exspectare; productus enim est in domo 
cuiusdam principis, deridendum causa, et inter duas columnas est positus, quas subito con­
cussit ut ingenfi ruina omnes elves obruantur. Sic periit non inultus ipse Samson cum om­
nibus Philistaeis . 
QVARTA AETAS 
(III) REGES CREANTVR: SAVL ET DAVID 
1 1 1 . Pnmum SaUl Deo non paret 
Philistae1 in regionem Hebraeorum irruptionem recerunt. 
Quapropter Saill adversus illos processit, et apud 
Galgala, urbem 1nsignem isfius regionis, castra posuit. Porro 
Samuel ed'ixerat, ut se per septem dies exspectarent, neve 
manum cum hoste prius consererent, quarn ipse, veniens, Deo 
sacrificium faceret. Die septima cum Samuel moraretur, et 
populus morae pertaesus dllaberetur, Saill ipse sacrificium 
recit loco sacerdotis . Vix peracto sacrificio venit S amuel, 
regemque graviter reprehendit, quod munus proprium sacer­
dotum sibi temere arrogavisset. 
1 12. IOnatha premente, PhilistaeI fugae se committunt 
Cum Hebrae1 a Philistae'is premerentur, IOnathas, S aUlis 
irruptio -orris f < ir-rumpere ( < in-) ( +--+ 
erumpere) 
qua-propter = propter hoe, itaque 
manum con-serere = proelium facere 
moran (< mora) = tardus esse ad veniendum 
populus pertaesus morae (gen) = populus, cui 
mora molesta est 
dI-labI = in varias partes lab! (: abire) 
in loco sacerdotis 
proprius -a -um + gen = quI convenit + dat 
ar-rogare ( < ad-) = postulare (nilllo iilre) 
com-mittere = dare, tradere; fugae se c. 
= fugere 
filius, audax consilium cepit et perrecit. S olo armigero armi-ger -gera -gerum = quI arma gerit 
comite, castra hostium ingressus est, et v'iginfi fere Philistacis 
interempfis, universum exercitum terrore perculit. Itaque inter-imere -emisse -emptum = interficere 
Philistaci, perturbafi, coeperunt non iam ordines servare, non 
imperia exsequ1, sed fugae se committere. Quod ubi Saill ex-sequI = perficere 
animadvertit, copias castr'is eduxit, et, fugientes persecutus, e castrls 
1nsignem victoriam rettulit. 
1 13 . SaUl IOnatham morte plectI iii.bet plecfi = pilnirI 
Saill, cum persequeretur Philistaeos, ed'ixerat ne quis, nisi 
David -Idis m, Galgala -arum n pl, 16nathas -ae m 
91 
confecfis : interfecfis 
edictum -I n = quod pi1blice imperatur 
pli1rimum sup < multum I agrestis -e ( < ager) 
= quI ri1rI et in silvis invenitur 
ne-scius -a -um = nesciens, ignarus 
in-tingere -finxisse -finctum = i1midum facere 
ad-movere -movisse -motum 
e periculo 
ex-imere -emisse -emptum = demere 
In-sons -ontis = quI non nocuit 
re-icere -iecisse -iectum (< re + iacere) 
!n-ferre; bellum I. + dat = bellum facere 
of-fendere -fendisse -rensum ( < ob-) = lae­
dere (animum) 
spolia -orum n pi = arma/res host! victo erepta 
re-servare 
praeda -ae f= res quae in bello rapiuntur 
ungere i1nxisse i1nctum = unguento aspergere; 
rex apud Hebraeos ungI solebat 
spiritus -us m ( < spirare) = anima quae sine 
corpore errat I in-vadere -sisse = vI intrare, 
impetum facere in 
de-!Inire = mol!Ire, tranquillum facere 
spemere sprevisse spretum = contemnere 
furor -oris m = Ira I in-cidere < in + cadere; in 
furorem i. = furore afficI I aulicus -I m = 
minister regis quI in eius domo vivit 
cithara -ae f= fides; citharam pulsare = citha-
ra canere 
huius-ce = huius 
peritus -a -um +gen +--+ ignarus 
mi1nus -eris n = officium 
statim ac = simul ac 
considere : tranquillus fierI 
pro-vocare 
Philistaeus -a -um; Ph.us -I m 
92 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
confecfis hostibus, cibum sumeret, mortem minatus illI, quI 
contra edictum fecisset. 16nathas tune aberat, nee regis 
imperium audierat. Accidit ut exercitus traiceret silvam, in 
qua esset plUrimum mellis agrestis . 16nathas edicfi paternI 
nescius extendit virgam quam manu tenebat, eamque in mel 
infinctam orI admovit. Id ubi rex cognovit, filium morte plecfi 
voluit; sed recens meritum periculO iuvenem exemit, nee 
populus tulit Insontem ad supplicium trahI. 
1 14. Safil iterum Deo non paret et ab eo reicitur. David rex 
creatur 
SaUl postea, iubente Deo, bell um Amalecifis intulit. Primo 
rem bene gessit: caesI sunt hostes et eorum rex captus est. 
Sed deinde SaUl Deum graviter offendit: 
vetuerat Deus ne quid ex spoliis hostium 
reservaretur. SaUl vero, Amalecifis cae­
sis, partem praedae servavit. Quam ob 
causam reiectus est a Deo, et in eius 
locum David, adhuc iuvenis, e tribu IU­
dae electus est, et a Samuele unctus . 
-I n 
1 1 5. Spiritus malus Safilem invadit. David arcessitur ad eius 
animum aegrum deliniendum 
SaUlem, postquam DeI mandata spreverat, invasit spiritus 
malus, ita ut ille in furorem saepe incideret. Tune aulicI eI 
suaserunt ut aliquem arcesseret, quI citharam sciret pulsare, 
ad deliniendum aegrum eius animum. Arcessitus est David 
huiusce artis peritus, quI ob illud munus inter ministros regios 
habebatur. Itaque statim ac SaUlem spiritus malus corripiebat, 
David citharam pulsabat, et regis furor considebat. 
1 1 6. Goliath.us, vir mirae magnitiidinis, Hebraeos ad certa­
men provocat 
Secutum est bellum cum Philistaeis . Cum duae acies in 
conspectU essent, Philistaeus quidam, nomine Goliathus, vir 
Goliathus -I m 
VETVS TESTAMENTVM 
mirae magnitiidinis, progressus est ante ordines, et ilnum ex 
Hebraeis saepe provocabat ad singulare certamen. Lorica certamen singulare = certamen inter singulos 
induebatur; ocreas in crilribus 
aereas habebat; cassis aerea ca­
put eius operiebat, et clipeus au­
reus tegebat umeros. Tum S aUl 
magna praemia et filiae nilptias 
eI priSmisit, quI provocantis spo­
lia rettulisset. At nemiS contra il­
lum exire audebat, et Goliathus 
suam Hebraeis ignaviam cum 
irrisu ac lildibrio exprobrabat. 
cassis -idis f 
1 17. David ad singulare certamen sponte se offert 
ocrea -ae f 
David, commotus ignominia populI suI, se sponte ad 
pugnandum obtulit. Itaque adductus est ad Saillem, quI, 
ciSnsiderata eius aetate, diffidebat pugnae. "Non poteris" 
inquit, "adulescentulus cum viriS ri5bustissim6 pugnare. " 
Respondit David: "Ne timeas, iS rex: cum pascerem oves 
patris meI, leo invasit gregem, ovemque corripuit: ego illum 
perseciltus occidI, et ovem e faucibusillius eripuI. Ursum 
pariter inter:fecI. Deus quI me defendit a leone et urso , me 
quoque a Philistaeo isto defendet. " Tum Saill: "AbI " inquit, 
"cum ista fiducia: Deus te adiuvet." 
1 18. Funda et lapidibus armatus adversus Goliathum procedit 
Saill ipse sua iuvenI arma voluit accom­
modare: galeam capitI eius imposuit, lorica 
pectus circumtexit, latus gladio accinxit. 
David vero iis impeditus armis, quibus non 
erat assuetus, vix poterat incedere. Quare 
onus incommodum deposuit. 
Sumpsit autem peram pastoralem, qua 
ilfi ciSnsueverat, et fundam cum quinque 
lapidibus in sacculiS. Sic armatus adversus 
Philistaeum processit. 
aereus -a -um = ex aere factus 
aes aeris n = materia ferro pretiosior ex qua 
asses efficiuntur I clipeus -1 m = sciltum quod 
orbis f6rmam habet 
nilptiae -arum fpl < nilbere 
ignavia -ae f < igniivus -a -um ( <-+ industrius) 
ir-risus -ils m < ir-ndere (= der!dere) 
sponte = sua voluntate, per se 
ignominia -ae f = mala fiima 
dif-fidere <-+ confidere 
robustus -a -um = validus, fortis 
ne timeas! : non timere !� � 
( .� fauces -ium fpl . . }t· ·· .,. 
= pars intema oris · f f!d:. u:sus 
IA. • •. \ 
-1 m 
.,;.W 
fidilcia -ae f= animus confide�s
" 
� 
funda -ae� 
ac-commodare ( < ad-) = idoneum facere; arma 
iuvenI a. = iuvenem armis induere 
galea -ae f = cassis 
circum-tegere -texisse -tectum = operire cir­
cum I ac-cingere -c!nxisse -clnctum 
imped!tus -a -um = quI non facile movetur 
as-suescere -evisse -etum + dat = morem sibi 
facere 
in-commodus -a -um = molestus 
pastoralis -e < pastor 
93 
ex adverso = contra 
probrum -I n = factum vel dictum indignum 
lacessere = (ad pugnam) provocare 
suum : eius 
Goliathi5 iacenfi 
prae-cidere -cidisse -cisum = secare 
favor -oris m < favere 
obviam itum est : obviam iverunt ornnes 
gratularI = dicere ' sibi gratam esse alicuius 
bonam fortilnam' 
illum suo balteo . . . donavit = efsuum balteum 
. . . donavit 
promissis ( dat) stare = promissa servare 
pr6-p6nere 
nempe = id est 
invidus -a -um = quI invidet 
peritilrum esse 
sua : eius (: Saiilis) 
de-ludere = fallere 
il-laesus -a -um = non laesus 
ictus -us m < Tcere (= percutere) 
letalis -e = quI mortem affert 
stimulare = excitare 
palam (: aperte) +--> occulte (: sine testibus) 
94 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
1 19. Goliathum David interficit 
Accedebat ex adverso Goliathus, quI, viso adolescente : 
"Num" inquit, "me canem esse putas, quI me cum bacul6 
aggrediaris?" Cui David respondit: "Tu venis ad me cum 
gladio et hasta et clipeo; ego autem venio in nomine Domin! 
exercituum, quern probris ausus es lacessere." Tune, misso 
funda lapide, Philistaeum in fronte percussit, et hum! 
prostravit, currensque suum iacenfi gladium detraxit, quo 
caput illI praecidit. Ea re perculsI PhilistaeI in fugam versI 
sunt, et victoriam Hebraeis concesserunt. 
120. PopulI favor erga Davidem Saiilis invidiam accendit 
Redeunfi DavidI obviam itum est. HebraeI, gratulantes, 
victorem deducunt ad urbem: ipsae mulieres, domibus egres­
sae, cum tympanis laudes eius canebant. Tantus populI favor 
invidiam S aulis accendit, quI deinceps malevol6 fuit m 
Davidem animo, nee iam eum benignis oculls aspiciebat. 
Longe alia fuit mens filiI eius IOnathae: 
virtutem Davidis admirans, illum singular! 
amore complexus est, suoque balteo, arcu et 
gladio donavit. 
121 . Safil promissis non stat 
tympanum -I n 
Saiil victor! filiam suam spoponderat uxorem; at promissis 
non stetit, novamque condicionem proposuit, sI nempe David 
centum Philistaeos interrecisset. Malo animo id faciebat rex 
invidus : sperabat scllicet iuvenem audacem facile periturum; 
at sua eum spes delusit. Nam David, occisis ducenfis Phili­
staeis, rediit illaesus, atque ita regis filiam in matrimonium 
accepit. 
122. Safil Davidem saepe interficere conatur, sed ille ictum 
letalem e:ffugit 
Crescebat in dies Saulis odium, stimulante invidia. Quare 
non iam occulte sed palam DavidI necem para.bat. Bis eum 
h 
.... 
Sau[ <Davidem [ancea confodere conatur 
95 
VJ(pr <Davidem per fenestram demittit 
96 
VETVS TESTAMENTVM 
lancea confodere conatus est, sed David icturn letalern 
declinatione corporis ef:filgit. SaUl rnandaturn dedit l6nathae 
adducere ad se Davidern, ut eurn rnortI traderet. Denique SaUl 
rnisit satellites, quI Davidern dornI in oculis uxoris trucI­
darent; haec vero rnariturn dernisit per fenestrarn, atque ita 
eripuit periculo . 
123. David Saiilem occidere, quamquam impfine potest, non 
vult 
David, ut vidit implacabilem esse Saiilis in se animum, 
excessit aula, et solitudinem pefivit. S aiil illum persecutus 
est, at, Deo favente, David inimicI mantis 
ef:filgit, et ipse S aiilis vitam non semel 
servavit. Erat in deserto spelunca vasto 
recessu patens : ibi David cum suis comitibus 
in interiore parte latebat. Forte SaUl solus in recessus 
illam speluncam ingressus est, nee latentes vidit. Sul DavI­
dem comites hortabantur, ut opportUnam Saiilis interficiendI 
occasionem arriperet: sed David noluit, cum impune posset, 
inimicum occidere. 
124. Saiil moritur 
Motum est rursus bellum cum Philistaeis, adversus quos 
SaUl cum exercitu processit. Cornrnissa pugna, HebraeI :filsI 
sunt, tres filiI regis in acie ceciderunt. Saiil ipse ex equo 
delapsus, ne vivus in potestatem hostium veniret, uni comi­
tum latus transfodiendum praebuit. Regis mortem omnium 
Hebraeorum fuga consecuta est, et eo die victoria InsignI 
pofifi sunt PhilistaeI. 
125. Saiilis morte audita, David lacrimas profundit 
David, audita S aulis morte, lacrimas pro:fildit: montes 
Gelboe, ubi caedes illa facta erat, exsecratus est. Illum, quI a 
se Saiilem occisum esse iactitabat, et regia Insignia attulerat, 
perimI iussit, in poenarn violatae maiestatis regiae. Civibus 
Gelboe indecl 
lancea -ae f= hasta I con-fodere -Icidisse 
-fossum = laedere, vulnerare 
dec!Inatio -orris f < de-clTnare (= in aliam 
partem vertere) I mandatum dare = imperare 
adducere : ut adduceret 
satelles -itis m = comes perpetuus qu! defen­
dit I in ocu!Is uxoris : uxore spectante 
e perlculo 
impune = sine poena 
im-placabilis -e = ferox, qu! mollln non potest 
ex-cedere = ex!re, discedere (ab) 
aula -ae f= domus regis I ex aula 
loco deserto 
vastus -a -um = ingens 
recessus -us m = locus recedens 
interior -ius comp (< intra) = intemus 
homines latentes 
su! comites : eius comites 
opportUnus -a -um = idoneus 
cum posset : quamquam poterat 
bellum movere = bellum facere 
pugnam committere = pugnam facere/inci­
pere I fils! sunt : hue et illuc spars! sunt 
ceciderunt : perierunt 
de-lab! -lapsum esse = cadere 
uni dat < unus -a -um (gen -!us, dat -1) 
trans-fodere = trans medium corpus percutere 
victoria !nsign! pofifi sunt : v!cerunt 
pro-fundere = effundere 
ex-secrarl -atum esse + ace = maled!cere + dat 
iactitare = gloriose d!cere 
Insigne -is n = quod aliquem significat 
per-imere = interficere 
violare = (re! sacrae) vim afferre 
maiestas -atis f= ius imperand!, potestas 
97 
adm"frandum est 
sincerus -a -um = qu"f consilio fallendI caret 
scelus committere = scelus facere 
ad-amare = amare incipere 
flagitium -1 n = turpe factum 
com-pellere = cogere 
navare = industrie cm-are 
patriae ( dat) operam navare = patriam curare 
in iniquo pugnae loco 
in-Iquus -a -um +--+ aequus 
ob-icere = contra ponere 
necandum curavit : fecit ut necaretur 
propheta -ae m = homo qu1 divino modo res 
fumras antea dicit 
de-nuntiare I poenam subeundam : poenam 
patiendam 
al-loquI -locutum esse (< ad-) + ace 
boum gen pi < bos 
multos greges 
ovicula -ae f= parva ovis 
apposuit edendam : apposuit ut ederet 
tuum est : tU debes 
iudicare = statuere quid iUstum sit 
indignar"f = indignum putare 
cumulare = augere 
98 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
urbis Iabes, quod SaUlis eiusque filiorum corpora sepelivis­
sent, gratiam rettulit. 
Admirandum sane verI ac sincerI erga inimicum amoris 
exemplum. 
126. Davidduplex scelus committit 
David, postquam solium conscendit, duplex scelus, et 
quidem gravissimum, commisit. Adamavit mulierem, nomine 
B ethsaben, eamque ad flagitium compulit. Mulieris maritus, 
nomine Urias, vir fortissimus, 
tum in castris erat, et egregiam 
patriae operam navabat. Hunc 
David iniquo pugnae loco hos- �---. ...,,,,., a {1-
..-., &.. � "' tibus obicI iussit, atque ita ne-
candum curavit. At Deus ad Davidem misit prophetam, quI 
illum admoneret, eique poenam sceleris denuntiaret su­
beundam. 
127. Fabula quam propheta Nathan regI narrat 
Sic Davidem allocutus est propheta Nathan: "Brant in 
eadem urbe duo homines: alter dives multos boum, caprarum, 
atque ovium greges alebat; alter vero nihil habebat praeter 
ovem unam, quam ipse emerat, et apud se diligenter nu.trie­
bat. Venit ad hominem divitem hospes quidam; cumque eI 
parandum esset convivium, dives ille pepercit suis ovibus, et 
oviculam pauperis, vI ereptam, hospitI edendam apposuit. 
Tuum est, o rex, de hoe facto iudicare." 
128. Prophetae verbis commotus David suam agnoscit cul­
pam 
Rex indignans respondit: "Inique recit quisquis ille est: pro 
ove ablata quattuor oves reddet. " Tum propheta aperte: "Tu" 
ait, "tu es iste vir: te Deus bonis omnibus cumulavit, te regem 
recit, te ab Ira SaUlis liberavit, tibi regiam domum, regias 
opes tradidit. Cur ergo uxorem Uriae rapuistI? Cur virum 
Iabes indecl, Bethsabe -es f, Urias -ae m, Nathan indecl 
• 
VETVS TESTAMENTVM 
innoxium tibi mllitantem gladio hostium interrecisfi?" His in-noxius -a -um = sine culpa 
prophetae verbis motus David culpam agnovit et confessus 
est. Cui propheta: "Tibi" inquit, "Deus condonat peccatum 
tuum; attamen filius, quI natus est tibi, morietur". 
129. David cibo abstinet ne filius pereat 
Paulo post Infiins in gravem morbum incidit. Per septem 
dies David in magno luctii fuit, cibo abstinens et orans. Die 
septimo Infiins mortuus est, nee ausI sunt famulI id regI 
nuntiare. Quos ut vidit David mussitantes, intellexit id quod 
erat: mortuum esse Infantem. Tune, luctii deposito, iussit sibi 
apponI cibos, mirantibusque aulicis dixit: "Aegrotante 
puerulo ieiunus orabam, sperans scilicet Deum placarI posse; 
nunc autern, cum mortuus sit, cur frustra lligeam? Num 
potero illum ad vitam revocare?" 
130. AbsalOn adversus patrem rebellat 
Ad hunc dolorem alius accessit dolor. Absalon, filius 
Davidis, patemum regnum affectavit: concitata multitiidine 
imperita, adversus patrem rebellavit. Id ubi cognovit David, 
excessit Hierosolyma, veritus ne, sI ibi remanfaet, Absal6n, 
cum exercitii veniens, urbem regiam obsideret, eamque ferro 
et igne vastaret. Quare egressus cum suis, quI in officio 
manebant, conscendit montem olivarum flens, nudis pedibus 
et operto capite. 
1 3 1 . Incredibilis Davidis patientia 
Fugienfi occurrit vir quidam e genere S aUlis, nomine 
Semei, quI coepit Davidem eiusque comites maledicfis et 
lapidibus appetere. Quod illI indigne ferentes volebant ulciscI 
iniuriam, et maledicI conviciatoris caput amputare. At David 
eos cohibuit: "Sinite" inquit, "istum mihi maledicere; forsitan 
Deus, his quae patior malls placatus, meI miserebitur, et 
meum dol6rem respiciet. " Incredibilem regis patientiam 
admirafi, comites dicto aegre paruerunt. 
Absalon -onis m, Hierosolyma -ae f, Semei indecl 
abstinere + abl = se abstinere ab 
morbus -I m = mala valetiido 
in-cidere < in + cadere; in morbum i. = morbo 
afficI ! llictus -us m < lUgere 
mussitare = parva voce loquI 
ieiunus -a -um = quI nondum cibum sumpsit 
re-vocare = iterum vocare 
re-bellare = bellum (iterum) facere 
ac-cedere = addI 
regnum -I n = regis imperium 
affectare = valde petere I concitare = excitare 
im-peritus -a -um = ignarus 
ferro : armis 
vastare +-> aedificare I suis comitibus 
quI in officio manebant : quI suum officium 
curare pergebant 
male-dictum -I n < male-dicere 
lapidibus appetere : lapidibus impetum facere 
indigne ferre (rem) = Iratus esse ( ob rem) 
male-dicus -a -um < male-dicere 
conviciator -oris m = quI deridet 
amputare = secare ( cultro) 
cohibere -uisse -itum = prohibere 
aegre +-> libenter 
99 
ali-quamdiil = aliquantum temporis (nescio 
quamdiil) I salilfi esse = saliltem ferre 
com-parare = parare 
inter-esse + dat = adesse in 
se conferre (in locum) = Ire 
sus-pendere -pendisse -pensum 
ad-haerere -sisse -sum = fig! 
utrim-que = ab utraque parte 
penes prp + ace = apud 
terga vertere = fugere 
millus -1 m = bestia nata ex asino et equa 
ln-sidere + dat = cons!dere in 
pro-missus -a -um = longus 
praeceps -cipitis = celer 
subter prp + ace = Infra 
praeter-lre 
pendentem : suspensum 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
1 32. Copiis collecfis David ad bellum adversus AbsalOnem 
se parat 
Absalon, profecto patre, ingressus est Hierosolymam, 
ibique aliquamdiu moratus est, quae res sallifi fuit DavidI: 
nam interim David collegit copias, seque ad bellum com­
paravit. lam aderat Absalon cum exercitU, et proelium mox 
erat commitendum. Suaserunt regI suI comites, ne interesset 
certaminI. Quapropter David I6abum suis copiis prae!ecit, 
seque in urbem vicinam contulit. Abiens autem praecepit 
I6abo ceterisque ducibus, ut AbsalonI parcerent, sibique 
filium incolumem servarent. 
1 3 3. Absalon superatur et coma suspensus adhaeret cuius-
dam quercus ramis 
Acriter pugnatum est utrimque, sed, 
Deo favente, victoria penes Davidem 
fuit. Terga verterunt Absalonis milites, e 
quibus viginfi milia ceciderunt. Absalon 
fugiens mlilo insidebat; erat autem pro-
quercus -ils f 
misso et denso capillo : dum praecipifi cursu 
fertur subter densam quercum, coma eius 
implicita est ramis, et ipse suspensus ad­
haesit, mlilo interim praetereunte et cursum 
pergente. 
1 34. Absalon interficitur 
violentus -a -um = qul vl utitur VIdit quidam pendentem Absalonem, nee ausus est illI 
alicui manils (violentas) lnferre = vim !nferre 
in-crepare = magna voce reprehendere mantis violentas Inferre, sed nuntiavit Ioabo, quI eum 
atqu1 = at tamen increpans : "Debueras" inquit, "iuvenem impium confodere." 
de-figere 
armigerl -orum m pi 
repefifis ictibus : plilribus ictibus dafis 
re-petere = iterum petere/facere 
AbsalOnem confossum 
1 00 
"AtquI" respondit ille, "me praesente, rex praecepit tibi, ut 
filio suo parceres ." "Ego vero non parcam" ait I6abus, et 
statim sumpsit tres lanceas, quas in pectus Absalonis defixit. 
Cum Absal6n adhuc palpitaret haerens in quercu, armigerI 
I6abus -Im 
VETVS TESTAMENTVM 
16abI repefifis ictibus confossum interemerunt. 
1 35. Absalonis morte nfintiata, David magno maerore affi­
citur 
Stabat interea David ad portam urbis, exspectans eventum sollicitus -a -um = animo turbatus 
pugnae, et maxime de filiI salUte sollicitus. Cum illI nuntia- pro-fllgare = plane vincere 
tum esset profligatos hostes et interfectum esse Absalonem, 
non modo non laetatus est de victoria, quam reportaverat, sed 
maximum quoque dolorem cepit ex morte filiI. Inambulabat 
in cenacul6 maerens, et in has voces identidem erumpens : 
"FilI mI Absal6n, Absal6n fill mI: utinam pro te monar, 
Absal6n fill mI, filI mI Absalon." 
1 36. Salomone regnI herede constitiito, David diem supre­
mum obit 
Multa deinceps bella David prospere gessit contra Phi­
listaeos, rebusque foris et domI composifis, reliquum vitae 
tempus in florenfi pace exegit. Cum esset extrema senecrute 
et Infirma valemdine, Salomonem heredem regnI constituit. 
Is a summo sacerdote unctus, vivo adhuc patre, rex appellatus 
est. David, cum filio dedisset praecepta regno administrando 
utilissima, diem supremum obiit. 
Salomon -onis m 
in-ambulare = hue illuc ambulare 
cenaculum -I n = domus pars superior 
voces : verba I identidem = iterum iterumque 
erumpere = subito exclamare 
heres -edis m = is cui traduntur res virI mortuI 
(diem supremum) obire = morI 
supremus -a -um sup (< supra) = summus, 
ultimus 
foris et domI : extra patriam et in patriacom-ponere -posuisse -positum = ordinare 
florens -entis : fe!Ix I ex-igere -egisse -actum 
(< -agere); tempus/vitam e. = vivere 
extremus -a -um = ultimus 
In-firmus -a -um = invalidus, debilis 
praeceptum -I n = imperium I regn6 admi­
nistrando : ad regnum administrandum 
utilis -e = quI prodest 
1 0 1 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
PENSA(§ 111-136) 
Pensuml 
Coniunge sententias. 
• 
1 . Cum S amuel die septima 
moraretur, 
2 . I6nathas, edicfi patemI nescius, 
3 . Cum sibi partem praedae SaUl re-
servavisset, 
4. Ut deliniret Saulis animum 
aegrum, 
5 . Goliathus, Philistaeus mirae 
magnitildinis, 
6. Cum nemo adversus Goliathum 
progredI auderet, 
7 . SuI populI ignominia commotus 
8 . Armis, quae eI Saill accommoda-
verat, non assuetus, 
9 . Goliatho interempto, 
1 0. Rex invidus Davidem confodere 
conatus est, 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
1 1 . Deus prophetam Nathan misit, • 
1 2 . Cum duplex scelus commisisset, • 
1 3 . Cibis David abstinet • 
1 4 . Absalone rebellante et regnum 
• 
patemum affectante, 
1 5 . I6abo, exercitils ducI, praecipit • 
1 6. Absalon, coma suspensus ramis • 
cuiusdam quercus, 
Pensum. II 
Ad interrogata responde. 
: 1 . Cur S amuel graviter Saillem reprehendit? 
reiectus est a Deo et m ems locum • 
David est unctus. 
• ut Absalon! parcat. 
unum ex Hebraeis ad singulare • 
certamen provocare solebat. 
eius filius Inrans in gravem morbum • 
incidit. 
Saul ipse sacrificium fecit loco sacer­• 
dotis. 
David funda tantum armatus et lapidi­• 
bus adversus Goliathum processit. 
• David citharam pulsare solebat. 
sed ille ictum letalem corporis declina­• 
tione effilgit. 
• tribus lanceis confossus periit. 
ut DavidI denuntiaret duplicis sceleris • 
poenam. 
• HebraeI DavidI gratulafi sunt. 
• virgam in mel infinctam orI admovit. 
• ut Deus filiI vitae parcat. 
ille Hebraeorum ignaviam lildibrio ha­• 
bebat . 
• David se sponte ad pugnandum obtulit. 
David, Hierosolyma relicta, se ad bel­• 
lum comparavit. 
• 2 . Quid I6nathas, Saulis filius, cum armigero comite fecit? • • 3 . Quid in silva fecit I6nathas, edicfi patemI nescius? • 4. Cur David in locum Saulis rex est unctus? • • 5 . Quomodo David delinire solebat Saillis animum aegrum? • • 6 . Quis fuit Goliathus? 
: 7 . Quibus armis indutus erat? 
• 8 . Cur David sponte se ad pugnandum obtulit? • • 9 . Cur David arma, quae sibi Saill accommodaverat, mutare voluit? • • 1 0. Quibus igitur armis adversus Goliathum progressus est? 
102 
------------ ------ --------
VETVS TESTAMENTVM 
1 1 . Quomodo interemit Goliathum? 
1 2 . Postquam Goliathum superaverat, quo animo Saiil et I6nathas fuerunt in Davidem? 
1 3 . Stetitne S aiil promissis? 
1 4 . Quibus modis S aUl conatus est Davidem trucidare? 
1 5 . Quando David habuit opportiinam Saulis interficiendI occasionem? 
1 6. Quomodo S aUl mortuus est? 
1 7 . Nuntio de SaUlis morte audito, quid recit David? 
1 8 . Quae scelera commisit David? 
1 9 . Quam fabulam propheta Nathan regI narrat? 
20. Quomodo David est a Deo punitus pro sceleribus quae commiserat? 
2 1 . Quid recit David ne filius periret? 
22. Quomodo intellexit rex filium esse mortuum? 
2 3 . Quis fuit Absal6n? Quid ille recit? 
24. Cur David I6abum suis copiis praerecit? 
2 5 . Quid eI praecepit? 
26. Quid Absal6nI fugientI evenit? 
27. Quern David constituit regnI heredem? 
Pensum. III 
Scribe verba idem aut contrarium significantia . 
• • -----
= propter hoe 
-----
= nesciens, ignarus 
----- = quI non nocuit 
_____ = laedere (animum) 
= officium 
-----
-----
= galea 
= sua voluntate 
-----
= deinde 
-----
= id est 
-----
= non laesus 
-----
----- = sine poena 
----- = domus regis 
= interficere 
-----
-----
= sine culpa 
----- = valde petere 
_____ = ignarus 
_____ = prohibere 
Pensum. IV 
Scribe verborum fOnnas . 
• • • • • • • 
interim ere -----
intingere _____ ___ _ _ 
_____ _____ emptum 
offendisse 
----- -----
_____ = ab utraque parte 
_____ = apud 
_____ = longus 
= celer 
-----
= Infra 
-----
----- = magna voce reprehendere 
= at tamen -----
----- = plane vincere 
----- = iterum iterumque 
-----
= invalidus, debilis 
. . 
_____ = 1mpenum 
= animo turbatus -----
-----� ignarus 
� confidere 
-----
� occulte -----
----- � aequus 
� aedificare -----
103 
- ------- ------- - - - -------.-
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
ungere 
invasisse 
spretum 
circumtegere 
accmgere 
assuetum 
praecidisse 
confossum 
cohibuisse 
suspendere 
adhaesisse 
componere 
exactum 
Pensum. V 
Vocabula in fi5rma pone. Litterae, quae in quadratis nigrioribus positae erunt, sententiam ef­
ficient ex sacris libris promptam; qua sententia intellegimus quantI aestimandus sit fidus 
amicus. 
• 
1 . = perficere. 
2 . Illud temere sibi arrogavit Salil, Sa­
muele absente. 
3 . Pliirimum talis mellis in silva 16nathas 
invenit. 
4 . = tardus esse ad veniendum. 
5 . Materia qua reges apud Hebraeos ungI 
solebant. 
6. Invasit Saiilem postquam ille DeI man-
data spreverat. 
7 . = res quae in bello rapiuntur. 
8 . = mala fiima. 
9. Earn David pulsabat ad regis animum 
deliniendurn. 
104 
1 0. = contemnere. 
1 1 . Est vitium quod Goliathus Hebraeis 
exprobrabat. 
1 2 . Tales erant Goliath! ocreae. 
1 3 . Est ilnum ex praemiis quod Saill pro-
misit eI, quI Goliath! spolia rettulisset. 
1 4 . Goliath! pectus operiebat. 
1 5 . = validus, fortis. 
1 6 . < irridere. 
1 7. = quI male vult. 
1 8 . = dicere ' sibi gratam esse alicuius bo­
nam fortilnam' . 
1 9 . Ceteris armis relicfis, earn David 
silmpsit ad Goliathum occidendum. 
20. = quI non facile movetur. 
2 1 . -Onus dat. 
22. Brat onus armorum quae Saul DavI-
dI accommodaverat. 
2 3 . = quI invidet. 
24. Ionathas DavidI donavit. 
2 5 . = hasta. 
26. Talis erat Saillis animus in Davidem. 
27. Eos misit Saill ad Davidem, ut eum 
trucidarent in oculis uxoris. 
28. = idoneus . 
29. Brat Nathan . 
3 0 . Earn violaverat ille quI Saillem inte-
remit. 
3 1 . = parva voce loquI. 
3 2 . = quI maledicit. 
3 3 . = quI nondum cibum silmpsit. 
34. Arbor cuius ramis suspensus adhae­
sit Absalon. 
3 5 . EI Insidebat Absalon fugiens . 
3 6 . Locus, in quo tristis inambulabat 
David postquam sciverat Absalo­
nem interemptum esse. 
---
• 
VE TVS TEST AMENTVM 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 I 
1 0 
1 1 
1 2 
1 3 I 
1 4 
1 5 
1 6 
1 7 l 
1 8 
• 1 9 
20 I I 
2 1 
22 I I I 
23 
24 
25 
26 I 
27 
28 
29 
30 -, 
3 1 
32 I I 
3 3 
3 4 
3 5 
3 6 I 
Pensum VI 
Verba, quae desunt, scrlbe . 
• accedere • • accommo-• • dare • 
Diu SaUl adversus Philistaeos pugnavit. Quadam die I6nathas, SaUlis 
filius, in hostium castra ingressus est ubi non solum vigintI hoste� 
_____ , sed etiam ceteros ita terrore perculit, ut fugae se ____ _ 
1 05 
adamare 
adhaerere 
affectare 
cornrnittere 
conferre 
confodere 
conserere 
defigere 
deinceps 
de lab I 
dentintiare 
excedere 
ex1gere 
gratularI 
heres 
iactitare 
ieilinus 
ignavia 
ignominia 
impeditus 
implacabilis 
incidere 
Insidere 
interesse 
interim ere 
invidus 
• lancea 
letalis 
navare 
nempe 
ntiptiae 
obicere 
obire 
penes 
pera 
praeceps 
praecidere 
profundere 
promissus 
provocare 
spolia 
sponte 
transfodere 
106 
EPITOME HISTORlAE SACRAE 
Res tamen non semper prospere cum Philistaeis eveniebant, praesertim 
tune cum Goliathus, vir mirae magnitiidinis, tinum ex Hebraeis ad certamen 
singulare coepit. 
Cum nemo adversus eum, quI Hebraeorum cum irristi et 
ltidibrio exprobrare solebat, progredI auderet, Salil magna praemia et filiae 
______ promisit eI quI Goliath! rettulisset. David, quI 
iam pafi non poterat suI populI , se ad pugnandurn 
obtulit. Salil, cum vidisset adulescentem, primum dubitavit, sed postea ipse 
eI arma ; quibus tamen , cum iis assuetus non 
esset, ea David mtitare constiiuit. Surnpta igitur pastoralI 
lapidibusque in saccul6 posifis, cum funda adversus Goliathum processit, 
quI eum videns risit dixitque ' se canem non esse quI illisarmis 
vulneraretur ' . David vero sine metu lapidem funda misit quo Goliathum 
in fronte percussit et humI prostravit; tum gladio, quern ab ipsius Goliath! 
latere detraxerat, eius caput _____ _ 
Hebraeis de victoria DavidI , SaUl tanta invidia est accensus 
ut magnis periculis eum meditaretur. Primum enim filiam, 
quam in matrimonium promiserat, DavidI ' se daturum non esse ' dixit, ' nisi 
centum Philistaeos interemisset ' . Quod quidem David recit. Deinde ipse 
rex lancea conatus est Davidem , sed ille ictum 
_____ corporis declinatione vitare potuit. Cum igitur David videret 
------ in se esse S alilis odium, ex aula et solitudinem 
petere maluit, ut inimicI mantis effugeret. 
Non multo post S alil, ex equo , comitem rogavit ut latus 
suum ne in hostium potestatem veniret: sic ille periit. Quod 
cum audivisset David lacrimas , eumque, quI se _____ _ 
Salilem interrecisse, perimI iussit. 
Sed David quoque in Deum duplicI scelere peccavit: nam et reminam 
______ , quam amare non licebat, et eius virum, quI patriae operam 
______ , adversus hostes, ad mortem certam, pugnatum 
misit. Propheta vero a Deo misso ut poenam tanfi sceleris, 
regem adeo paenituit facfi impiI, ut Deus eI, non tamen eius filio, peccatum 
condonaverit. Paulo enim post Inrans in morbum , et post 
septem dies, quibus David oravit, mortuus est. 
N eque hie finis malorum fuit, nam novus dolor . Absal6n, 
Davidis filius, patemum regnum atque patrem urbem relin-
quere coegit. Ille interim, collecfis copiis, ad mantis se para-
bat. Comitibus hortantibus ne certaminI , David in urbem 
v1cmam se praecipiens ut filius rebellans ad se incolumis ad-
dticeretur. Proelio cornrnisso, victoria Davidem fuit, hostibus 
terga vertentibus. Inter fugientes cursti erat Absalon, mlilo 
______ ; quI, cum haberet crinem densum et , suspensus 
______ ramis cuiusdam querctis, quibus coma implicita erat. Tune 
IOabus, Davidis exercitus dux, cum rescivisset Absalonem suspensum esse, 
ad eum cucmTit et tres , regis mandafis non oboediens, in pec­
tus Absal6nis ------
Multa bella David bene gessit, et reliquam vitam in pace 
______ . Cum sibi mortem imminere senfiret, S alomonem regnI 
_____ constituit, et placide diem supremum _____ _ 
L 
QVINTA AETAS 
(1) Ex VNO DVO REGNA: ALTERVM IVDAE, 
ALTERVM ISRAELIS 
1 3 7. Salomon a Deo postulat ut sapientia sibi donetur 
Diligebat Deus Salomonem: eI per quietem adstare visus 
est, deditque optionem eligendI quidquid vellet. optio -onis f= potestas eligendI 
Salomon non aliud sibi darI poposcit, quam sapientiam, 
reliqua omnia parvI aestimans. Quae res ita Deo placuit, ut illI 
plus tribuerit quam rogatus erat; nam S alomon! eximiam 
sapientiam imperfivit, et Insuper divitias et gloriam, quas non 
pefiverat, addidit. 
1 38. Salomon sapientiae specimen edit 
Non multo post Salomon concessae sibi a Deo sapientiae 
specimen edidit. Duae mulieres in eadem domo habitabant. 
Utraque eodem tempore peperit puerum. Dnus ex his puerulis 
post diem tertium nocte mortuus est: mater surripuit puerum 
im-perfire -Ivisse -Itum = (partem) dare 
specimen -inis n = exemplum 
con-cedere -cessisse -cessum = donare ( quod 
postulatur) 
ilnus : alter 
alterius mulieris dormientis, et huius loco filium suum mor- huius in loco 
tuum supposuit. Orta inter duas mulieres gravI altercatione, altercatio -onis £= pugna cum tumultu 
res ad Salomonem delata est. 
1 39. Controversia de puero 
Difficilis erat atque perobscura quaestio, cum nullus esset 
testis . Rex autem ut exploraret latentem veritatem: "Divi­
datur" inquit, "puer de quo controversia est, et pars una unI 
mulierI, altera alterI detur." IUdicio assensa est falsa mater; 
altera vero exclamavit: "Ne, quaeso, ne occidatur puer, o rex: 
Israel -is m 
controversia -ae f = certamen (de iure) 
per-obscilrus -a -um 
quaestio -onis f= quod quaeritur 
pars ilna : pars altera 
iudicium -1 n = sententia 
quaeso = oro ( te/vos) 
1 07 
• 
Sa{omonis iudicium 
1 08 
... 
VETVS TESTAMENTVM 
malo ista totum habeat." Tune rex ait: "Res est maniresta: mal6 ut ista ( : a!tera temina) habeat 
haec vere est mater puerI." Et huic illum adiudicavit. ad-iudicare = secundum iudicium dare 
Admirafi sunt omnes singularem regis prudentiam. prudentia -ae f< prudens 
140. Hierosolymae Salomon templum Deo aedificat 
Salomon templum immensI operis Hierosolymae aedi- im-mensus -a -um = ingens 
ficavit: omnia aura, argento, gemmisque in eo fulgebant. In fulgere = (subito) Iucere 
hoe templo area foederis collocata est. VIcinI reges ob tantam 
sapientiae famam cum Salomone amicitiam iunxerunt, 
foedusque !ecerunt. Regina Saba eius visendI cupida finibus 
regnI suI excessit, venitque Hierosolymam. Regnabat Salo­
mon in summa pace, opibus et deliciis affluens. 
141 . Mulieres exteras amando Salomon sapientiam amittit 
Postea S alomon voluptafi se dedit: nihil porro tarn 
inimicum est virfilfi quam voluptas : itaque amisit sapientiam. 
Mulieres exterae, quas adamavit, eum iam senem ad ritUs 
genfiles pertraxerunt. Quibus rebus of!ensus Deus poenam 
illI denuntiavit: scllicet, fore ut regnum maiore ex parte filio 
eius adimeretur, et servo traderetur; atque ita factum est. 
142. Roboamus, Salomonis filius, patrI succedit 
Salomon! Roboamus filius successit: is imperium culpa 
patema iam nutans stultitia sua evertit. Salomon popul6 
vecfigal gravissimum imposuerat. Quod onus cum populus 
tolerare non posset, illud poposcit imminuI. Regem monebant 
senes, ut populo satisfaceret; iuvenes vero dissuadebant. 
Roboamus aequalium consilio usus, populo acerbe respondit, 
eiusque postulationem reiecit. 
fines -ium m pi = regio, terra 
e finibus 
af-fluere (< ad-); a. re = plus quam satis 
habere re! 
exter -a -um = cui alia est patria 
voluptas -atis f= quod delectat, deliciae 
rltus -us m = modus Del colend! 
genfi!is -e ( < gens ) ; rims g. : rims aliarum 
gentium (: non Hebraeorum) I per-trahere 
fore ut = futlirum esse ut 
ad-imere <--> dare 
nutare = hue illuc mover! 
e-vertere <--> aedificare 
vecfigal -alis n = pecunia reg! solvenda 
tolerare = ferre, pafi 
satis-facere + dat = facere quod postulatur 
aequalis -is m = homo eiusdem aetatis 
acerbe : severe 
143. Decem tribus a Roboamo deficiunt et novum sibi creant de-ficere (ab aliquo) = aliquem am1cum dese­
regem 
Inde exorta est seditio : decem tribus a Roboamo de!e­
cerunt, regemque sibi creaverunt Ieroboamum e tribu Ephra­
ImI. Duae tantum tribus in fide manserunt, scllicet tribus 
Saba indecl, Roboamus - 1 m, Ieroboamus - 1 m 
rere (et translre ad hostem) 
seditio -onis f= certamen clvium adversus 
re gem 
1 09 
con-suetiido -inis f= quod fierI solet, mos 
proprius -a -um = non alterius, suus 
In-stituere -uisse -Utum = (novam rem) prI-
mum statuere 
Israeliticus -a -um 
omnes ad unum : omnes 
cultus -us m < colere 
ad verum DeT cul tum 
monita -orum n pi < monere 
contumelia -ae f = dictum indignum 
capfivus -a -um (< capere) = hello captus; 
capfivus -I m 
1 1 0 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
IUdae et tribus BeniamTnI. Sic duo ex lino regna facta sunt: 
alterum IUdae, alterum Israelis. Ieroboamus, ut populum 
suum a consuetudine eundI Hierosolymam abduceret, pro­
priam religionem iis Instituit, et falsos deos proposuit co­
lendos. 
144. Regn.um Israeliticum in potestatem Assyriorum cadit 
Non diu stetit regnum Israeliticum, quia omnes ad unum 
reges fuerunt impiI. Ad eos Deus saepe misit prophetas, quI 
eos admonerent, et ad verum cultum revocarent; sed illI 
prophetarum monifis non paruerunt, immo eos contumeliis, 
poenis, morte affecerunt. Quare Iratus Deus illos in potes­
tatem hostium tradidit: devicfi sunt a rege Assyriorum, quI 
decem tribus capfivas fecit, et in Assyriam deportavit. 
AssyriI -orum m pl, Assyria -ae f 
... 
VETVS TESTAMENTVM 
PENSA(§ 137-144) 
Pensum ll 
Interroga id, quad ad haec responsa convenit. 
1 . Optionem eI dedit eligendI quidquid vellet. 
2. Altera, cum Infiins eI mortuus esset, filium alterlusmulieris surripuit. 
3 . Salomon iussit puerum in duas partes scindI et utrlque mulierI distribuI. 
4 . Quia mulieres exteras adamavit, quae eum ad ritiis genfiles pertraxerunt. 
5 . Is imperium, quod a patre nu.tans acceperat, stultitia sua evertit. 
6 . Decem tribus seditionem !ecerunt, qua sibi novum regem creaverunt. 
7 . Ut populum suum abduceret a consuetiidine se Hierosolymam conferendI. 
8 . Assyriorum rex decem tribus capfivas factas in Assyriam deportavit. 
Pensum ll 
Vocabula in fl5nna pone. Litterae, quae in quadratis nigrioribus positae erunt, sententiam effi­
cient ex sacris libris promptam. 
• 
1 . Edidit Salomon cum eI con-
troversia de puero delata est. 
2 . = ingens. 
3 . Est virtUfi inimica. 
4. Salomon! Deus impertivit. 
5 . Erat perobscura. 
6. = non alterlus, suus. 
7. < prudens. 
8 . Orta est inter duas mulieres . 
9 . I s cui traduntur res virl mor­
tuI . 
1 0 . = aliquem amicum desere­
re (et transire ad hostem). 
1 1 . RitUs ad quos est pertractus 
Salomon. 
1 2 . = quod fierI solet, mos. 
1 3 . Populo S alomon imposu­
erat. 
1 4 . = ferre, pafi. 
1 5 . Tales !ecit Assyriorum rex 
decem tribus. 
1 6 . = homo eiusdem aetatis . 
1 7 . � aedificare. 
1 8 . = dictum indignum. 
1 9 . < monere. 
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2 1 3 14 1 5 1 6 1 7 1 8 1 9 
-
-
- -
-
� 
-
-
- -
- -
-
- - -
-
1 1 1 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
Pensum. III 
Ex his verbis sententias confice, quibus epitomen scrlbas rerum quae in hoe capituli5 narratae 
sunt. 
Exemplum: Deus Salomon! dare optionem eligere quidquid velle 
Salomon postulare sibi sapientiarn dar1 
Cum Deus Salomi5nI optii5nem dedisset eligendI quidquid vellet, ille 
sapientiam sibi darI postulavit. . . 
Paulo post Salomon sapientiae specimen edere 
Controversia esse de puero, nam duae mulieres esse quae eodem tempore puerum parere 
Onus e duobus mortuus esse, alter ab altera muliere surreptus 
Salomon puerum in duas partes d1videre mulieribus dare iubere 
Vera mater exclamare se malle filium non habere quam eum interfectum 
Salomon regnare in summa pace et affluere opibus et delici1s 
Salomon postea voluptafi se dare et mulieres exteras adamare 
Salomonem ad rims genfiles pertrah1 
Deus offensus d!cere multum ex regno filio adimere 
Salomonis filius regnum patemum nutans evertere 
Populo non satisfacere et aequalium consilio ufi 
Seditio exor1r1 et decem tribus deficere a Roboamo 
Quas postea Assyriorum rex devincere 
Quia eae relinquere verum De! cultum neque aud!re prophetarum monita 
1 12 
• 
QVINTA AETAS 
(II) FABVLA DE TOBIA 
145. De Tobia captivo et in Assyriam deductO 
Inter capfivos, quI deducfi sunt in Assyriam, fuit Tobias . Is 
ab ineunte aetate legem divinam sedulo observabat. Cum 
esset puer, nihil tamen puerlle gessit. Denique cum !rent 
omnes ad vitulos aureos, quos Ieroboamus rex Israelis 
:fecerat, et populo adorandos proposuerat, hie solus fugiebat 
societatem omnium; pergebat autem ad templum Domin!, et 
ib] adorabat Dominum. 
146. In captivitate Tobias pietatem servat 
Tobias adultus uxorem dilxit, habuitque fillum, quern ab 
vitulus 
ab ineunte aetate : ab Infante 
sedulo = diligenter 
ob-servare : curare 
puerilis -e < puer 
vitulus -1 m = pullus vaccae 
societas -atis f: qul commilnl fortilna/negotio 
coniunguntur societatem faciunt 
capfivitas -atis f +--> lThertas 
pietas -atis f= fides, amor Del 
Infantia docuit timere Deum, et ab omnI peccato abstinere. Infantia -ae f= aetas Infantis 
Cum in capfivitatem abductus esset, eandem in Deum 
pietatem semper retinuit: omnia bona, quae habere poterat, 
cofidie exsiliI sill comitibus impertiebat, eosque monifis 
salutaribus ad colendum Deum hortabatur. Gabelo cuidam 
egenfi, decem talenta, quibus a rege donatus erat, perhuma­
niter commodavit. 
147. MiserI atque egenI a Tobia adiuvantur; rex eum interficI 
iubet 
Postea exortus est novus Assyriorum rex Israellfis 
In:fensus, quI eos vexabat, necabat, et sepelirI vetabat. In hac 
bona -6rum n pi = ea quae aliquis possidet, 
dlvitiae 
exsilium -I n = quod patitur quI procul a patria 
vivere cogitur 
saliltaris -e = quI saliltem affert 
egere (+ abl) = (re necessaria) carere 
per-hilmaniter +--> ferociter 
commodare = miltuum dare 
egenus -a -um = pauper; egenus -I m 
calamitate Tobias fratres invisebat, miseros consolans, egenos calamitas -atis f= mala fortilna 
Tobias -ae m, Gabelus -Im, Israelita -ae m 
1 1 3 
spoliare (aliquem re) = eripere (alicui rem) 
de-litescere -tuisse = latere 
cadaver -eris n = corpus mortuum 
de-hortarl = dissuadere 
socius -I m = homo quI communI fortlina/ 
negotio coniungitur cum aliquo 
in-vltare = (hospitem domum suam) vocare 
ex-silire 
suI (: Tobiae) amicI ilium (: Tobiam) . . . 
hirundo -inis f 
.i � \ stercus � � 1 -oris n � � '�"""' -ati< f«�o� 
de-fafigatus -a -um = fessus 
in-cumbere + dat 
paries -etis m = mums domus 
unde = ex qua re, quam ob rem 
ideo . . . ut 
illustris -e = clams, nobilis 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
opibus suis iuvans, et mortuos sepeliens. Ea res nuntiata est 
regI, quI iussit Tobiam interficI, et bonis omnibus spoliarI. At 
Tobias cum uxore et filio delituit, sicque regis Iram effilgit. 
148. Occulte Tobias cadaver, amicis dehortantibus, sepelit 
Die quodam festo, cum domI lautum convivium para­
visset, misit filium ut aliquot e sociis ad prandium invitaret. 
Reversus filius nuntiavit patrI hominem Israelitam iacere in 
foro mortuum. Exsiliens statim Tobias cadaver occulte por­
tavit domum, ut illud noctU sepeliret. SuI illum amicI ab hoe 
officio dehortabantur; at Tobias, magis Deum quam regem 
timens, id facere non destitit. 
149. Tobias caecus fit et patienter caecitatem fert 
Tobias in praestando solito officio defafigatus, incubuit 
pariefi et obdormivit. Forte ex nido hirundinum stercora 
calida inciderunt in oculos dormientis, unde caecus factus est. 
Quam calamitatem ideo permisit Deus illI evenire, ut esset 
illustre patientiae exemplum posterls propositum ad imitan-
dum. Nam Tobias adeo patienter tulit caecitatem, ut neque 
eo : propter hoe illum querentem quisquam audierit, neque ille eo minus 
constanter < constans constanter Deum coluerit. 
improbitas -atis f< improbus 1 50. Tobias ab omnI improbitate abhorret 
ab-horrere (a re) = adversus esse (reI), odisse 
(rem) 
tela -ae f= vestis quae texitur Uxor Tobiae in texenda tela comparabat ea, quae ad vic-
cofidianus -a -um < cofidie 
clam = sine testibus, occulte 
ne-fiis indecl = non licet (per Deurn/deos) 
raptum -I n = quod raptum est 
beneficus -a -um = quI bene facit 
liberalis -e = quI sua largitur 
penitus adv = in parte intema 
1 14 
tum erant necessaria. Quadam die domum attulit haedum, 
quern pretio laboris cofidianI emerat. Haedum balantem audI­
vit Tobias, et, veritus ne filrto ablatus esset, dixit uxorI: "Vide 
ne iste clam alicui ereptus sit: redde illum domino suo; neflis 
enim est nobis ex rapto vivere." Adeo vir iustus ab omnI im­
probitate abhorrebat. 
1 5 1 . Tobias filium monet ut beneficus et liberalis sit 
Tobias mortem sibi imminere putans, vocavit filium suum: 
"AudI" inquit, "fill mI, verba patris amantissimI, eaque peni-
VETVS TESTAMENTVM 
tus memoriae tuae infixa haereant, ut vitam sapienter Insti- In-figere -fixisse -fixum 
tuas. Cofidie Deum cogita, et cave ne umquam in eum pec-
ces, eiusque praecepta neglegas. Miserere pauperum, ut Deus 
tu! misereatur: quantum potueris, esto beneficus et llberalis; 
sI tibi magnae opes suppetant, multum tribue, sI parvae, 
parum, sed libenter; quoniam beneficentia hominem ab 
aetema morte llberat. Superbiam fuge, neque earn in animum 
aut in sermonem sinas obrepere". 
152. Alia Tobiae monita ad filium 
"Quod tibi nolls fierI, aliis ne facito, fill mI: sI quis tibi 
opus fecerit, statim eI mercedem persolve; consilium semper 
a viro sapiente exquire; ne societatem cum improbis iungito. 
Cum ex hac vlta decessero, sepell corpus meum; matrem 
tuam colito, memor mal6rumquae passa est, cum te in utero 
gestaret, et cum ipsa supremum diem obierit, earn ponito 
mecum in eodem sepulcro" . 
153. Tobias filio narrat se pecfuliam Gabelo commodavisse 
"Hoe etiam te moneo, fill mI, me commodavisse decem 
sup-petere +--+ deesse 
beneficentia -ae f < bene + facere 
aetemus -a -um = perpetuus 
superbia -ae f < superbus 
ob-repere = intrare (occulte) 
ne facito! : non: facere! 
per-solvere 
ex-qu!rere = quaerere 
ne iungito! : non: iungere ! 
de-cedere (ex/de vlta) = morl 
colito ! = cole! 
memor -oris adi = qu1 meminit 
uterus -1 m = venter mulieris 
ponito! : pone ! 
argenfi talenta Gabelo, quI nunc commoratur Rage in urbe com-morar1 (< mora) = versar1 
Medorum". Tum adulescens patrl: "Omnia" inquit, "ut prae-
cipis mihi, faciam, pater; quomodo autem illam peciiniam a 
Gabelo recipiam, ignoro; nam neque ille me, neque ego illum 
novI, nee qua via eatur in Mediam scio." Cui Tobli:is pater: 
"Chirographum Gabell habeo, quod cum illl exhibueris, sta-
tim reddet peciiniam; sed quaere tibi hominem fidelem, quI 
tibi sit dux viae." 
chlrographus -1 m = charta manu scr!pta et 
signata I ex-hibere -uisse = ostendere 
fidelis -e = fidus 
154. Tobiam angelus comitatur Tobliis -ae m : Tob!ae filius 
Egressus Tobias invenit iuvenem stantem et accinctum ad acc!nctum : paratum 
iter faciendum, quern, ignorans angelum De! esse, saliitavit: 
"Unde es, 6 bone iuvenis?" "Sum" inquit ille, "iinus ex Israe- unde es : unde ven1s 
llfis." "Nosfine" ait Tobias, "viam quae ducit in Mediam?" 
"Nov!" inquit, "et saepe iisus sum hospitio Gabell, quI ibi 
Rages -is f, Media -ae f, MedI -arum m pl, Tobias -ae m 
1 1 5 
re-nuntiare 
vale-dicere + dat 
acerbus -a -um = molestus 
orbare (re) = rem (carissimam) eripere 
orbavisfi I solacium -I n = quod consolatur 
melius fuisset : melius erat 
reciperare = rursus capere (rem amissam) 
pervenere = pervenerunt; -ere = -erunt 
ab-luere = lavare 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
habitat. " Tobias ea, laetus, renuntiat patr1, qu1 arcessltum 
iuvenem interrogavit, an vellet esse fili1 comes et itineris 
socius, promissa mercede. 'Id se velle ' , respondit iuvenis . 
Itaque Tobias valed1xit parentibus, simulque ambo dederunt 
se in viam, et canis secutus est eos. 
1 55. Tobiae mater lacrimas effundit quod filius proficiscitur 
Profecto Tob!a, coepit mater eius flere et acerbe quer1, 
quod vir suus d1m1sisset filium. "Cur nos orbasfi solacio 
senectutis nostrae? Melius fuisset carere ista pecunia, ad 
quam reciperandatn filius missus est: satis erat nob1s, quod 
fili1 conspectU fru1 liceret. " Cui mar1tus : "Noll flere" inquit, 
"incolumis filius perveniet in Mediam; incolumis ad nos 
red1bit: Deus mittet angelum, qu1 e1 prosperum iter praestet." 
Quibus verb1s sedata, rnulier tacuit. 
156. Tobias ab ingentI pisce fere devoratur 
Interea Tob!as et angelus pervenere ad flumen Tigrirn, et 
cum adulescens accessisset ad abluendos pedes, ecce piscis 
ingens exsiluit, quasi illum devoratlirus . Ad cuius aspectum 
invadere (in) = impetum facere Tob!as perterritus exclamavit: "Domine, invadit me." Cui an-
at-trahere gelus : "Apprehende illum et trahe ad te." Piscis attractus in 
ex-spirare = morI r1pam aliquamdiu palpitavit et exsp1ravit. Tune iussit angelus 
fel fellis n = ventris materia fluens et acerba 
se-ponere = servare (in aliud tempus) fel piscis sepon1, utpote medicamentum salutare; deinde par-
utpote = quoniam I medicamentum -I n ( < me-
dicus) = res quae aegros sanat tern can1is coxerunt comedendam in via. 
ut + perf= cum primum 
de-versarI = (pretio so!Uto) habitare 
157. Tobias et angelus Ecbatana perveniunt 
Ut appropinquaverunt urb1, quae vocabatur Ecbatana, d1xit 
Tobias angelo: "Apud quern vis ut deversemur in hac urbe?" 
Cui angelus : "Est hie" inquit, "vir qu1dam cognatus tuus, 
ex-cipere = (bene) recipere; hospitio excipere nomine Raguel : is nos hospitio excipiet. Habet filiam unicam, 
= tamquam hospites e. 
non/nee dubito quin + coni = certo credo quam te oportet uxorem ducere: pete earn a patre, nee dubito 
facultates -um fpl = opes I hereditarius -a -um 
< heres; iure h.o = iure heredis 
1 1 6 
qu1n postulation! tuae libenter annuat: Deus enim has tibi 
destinat nuptias, et omnes Raguelis facultates iure hereditario 
ad te pervenient." 
Tigris -is m, Raguel -is m, Ecbatana -orum n pl 
• 
<To6ias et ange[us apud j[umen 
1 1 7 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
158. Ragiiel hospitio eos excipit 
Eos laetus excepit Raguel, qui, eonspieatus Tobiam, dixit 
uxorI suae: "Quam similis est hie aduleseens eognato meo ! " 
Tune ad hospites eonversus: "Unde estis, boni iuvenes?" Qui 
novistisne responderunt: "Sumus ex Israelifis urbis Ninives." "Nostisne 
Tobiam?" "Novimus." Tune Ragilel eoepit Tobiam laudibus 
ef-ferre (< ex-) = tollere; Iaudibus e. = Iaudare efferre, quern interpellans angelus : "Tobias" inquit, "de quo 
loqueris, pater isfius est". Raguel, complexus aduleseentem, 
ait: "Tibi gratulor, fili mi, quia boni et optimi virI filius es." 
dis-cumbere = accumbere 
de-spondere -spondisse -sponsum = promit­
tere (in matrimonium) 
c6n-scripti6 -6nis f= quod scriptum est; c. 
coniugiI = foedus coniugiI 
con-iugium -I n = matrimonium 
mensae accumbere = ad mensam a. 
ob-temperare = oboedire, parere 
anxius -a -um = perturbatus 
1 1 8 
Uxor Ragilelis et filia eollaerimaverunt. 
159. Tob'Ias uxorem ducit 
Deinde Ragilel iussit appararI eonvivium, eumque hospites 
hortaretur ut diseumberent: "Neque ego eomedam" inquit 
Tobias, "neque bibam, nisi prius filiam tuam mihi despon­
deris." Cui Raguel: "Deus profeetO meas preees audivit, vos­
que hue adduxit, ut ista eognato suo nuberet: quapropter nolI 
dubitare quin earn hodie datilrus sim uxorem." Aecepta ehar­
ta, feeerunt eonscriptionem eoniugii, et, laudantes Deum, 
mensae aeeubuerunt. 
160. Angelus Tobiae pecUniam a Gabelo recipit 
Raguel Tobiam obtestatus est ut apud se quindeeim dies 
moraretur. Cuius voluntafi obtemperans, Tobias rogavit ange­
lum ut solus adiret Gabelum, paternamque peeuniam ab illo 
reeiperet. Itaque angelus, sumpfis eamelis, properavit Ragem, 
suum Gabelo ehirographum reddidit, peeuniam illI ereditam 
reeepit, eumque ad nuptias Tobiae adduxit. 
1 6 1 . Tobiae parentes anxii et sollicitI filium exspectant re­
deuntem 
Interea Tobias pater erat animo anxio et sollieito, quod 
suus filius in redeundo tardior esset. "Quare tamdiu moratur 
filius?" inquiebat maerens, "forsitan Gabelus mortuus est, et 
Ninive -es f 
• 
VE TVS TEST AMENTVM 
nemo est qul illI reddat istam pecuniam: illum abesse a nobls 
vehementer doleo." Coeperuntque ipse et uxor eius flere. 
Praesertim lUctus matris nullo solacio levarl poterat: haec 
cofidie, domo egressa, circumibat vias omnes, qua filium 
suum redimrum esse sperabat, ut procul videret eum, sl fierl 
posset, venientem. 
162. Tobias domum cum uxore red.it 
Consumpfis quindecim diebus, Raguel voluit Tobiam 
retinere, sed Tobias : "Oro te" ait, "dlmitte me quam primum: 
circum-Ire = visere 
qua adv : per quas ( vias) 
scls enim parentes meos nunc animo angl mea causa." angere = cfua afficere, excruciare 
Tandem, a socero dlmissus, cum uxore ad patrem redlbat. In socer -erI m = pater uxoris 
itinere dlxit illl angelus : "Statim ut domum ingressus eris, statim ut : cum pnmum 
Deum adora, et, complexus patrem, line oculos eius felle pi- linere = openre materia mom 
scis, quod servasfi: tune sanabuntur oculI eius, teque et cae-
lum pater laetus conspiciet." 
163. Lacrimas e:ffundentes parentes filium complectuntur 
atque osculantur 
longinquus -a -um +--+ propinquus 
pr6-venire 
prae-currere -cucurrisse 
Cum Tobias urbl appropinquaret, mater eius, ut solebat, in 
vertice montis sedebat, unde prospicere in longinquum pos­
set; vldit illum provenientem, currensque nuntiavit viro suo. 
Tune canis, qul simul fuerat in via, praecucurrit, et, quasi 
nuntius adveniens, cauda sua ero adUlabatur. Confestim pater,consurgens, coepit, offendens pedibus, currere, et, data manu 
servo, processit obviam filio. Osculatus est eum, coeperunt­
que ambo prae gaudio lacrimas fundere. 
adU!arl -atum esse + dat= nimium laudare (ad 
commodum consequendum); canis er6 adu­
labatur : canis erum laetissime circumsili­
ens et caudam movend6 salutabat 
164. Tobias v'isum recipit 
Cum ambo D eum adoravissent, elque gratias egissent, 
consederunt. Deinde Tobias oculos patris linlvit felle piscis, 
et post dlmidiam ferme horam coepit albugo, quasi membrana 
ovl, ex oculis eius egredl, quam apprehensam filius extraxit, 
atque ille statim vlsum recepit. Tum laefi omnes collaudabant 
Deum; propinqul quoque Tobiae convenerunt, gratulantes el 
omnia bona, quae Deus illI impertlverat. 
con-surgere = (subit6) surgere 
offendens pedibus : incerfis gradibus 
visus -us m < videre 
albugo -inis f= materia alba 
membrana -ae f= materia tenuis quae operit 
col-laudare (< cum-) = laudare 
propinquI -6rum m pi = homines sanguine 
coniuncfi 
1 1 9 
grates fpl = gratias 
non/nee ultra = non iam 
com-parere -uisse = apparere 
(e) vita ex-cedere = morI 
per-severare = pergere (severe) 
perrexit : Ivit 
domesticus -a -um < domus 
1 20 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
1 65. Tobiae comes confitetur se angel um Raphael em esse 
Deinde Tobias narravit parentibus beneficia quae acceperat 
ab eo itineris duce, quern hominem esse putabat: quare ob­
tulerunt illi dimidiam partem pecuniae quam attulerant. Tune 
ille dixit iis : "Ego sum Raphael angel us, unus ex septem quI 
adstamus ante Deum. Misit me Dominus, ut sanarem te. 
Nunc tempus est ut ad Eum revertar a quo missus sum. Vos 
autem debitas Deo grates rependite." Haec locutus, ab illo­
rum conspectu ablatus est, nee ultra comparuit. 
166. Tobias e vita excedit 
Tobias, postquam visum receperat, vixit annis duobus et 
quadraginta. Instante autem morte, vocatum filium monuit, ut 
semper in timore Domin! perseveraret. Tune placida morte 
quievit. Mortuo patre, Tobias filius perrexit ad socerum suum 
Raguelem, illumque omni officio coluit. Denique cum 
attigisset novem et nonaginta annos, ipse vita excessit. 
Omnes autem eius liberI et nepotes domesticam virtlitem sunt 
imitafi, Deoque pariter et hominibus grafi et accepfi fuerunt. 
Raphael -is m 
VETVS TESTAMENTVM 
Pensum l 
Coniunge sententias . 
1 . Decern talenta Tobias 
commodavit 
PENSA(§ 145-166) 
• Tobias comitem misit ad • 
pecuniam reciperandam. 
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 
2 . Cum Tobias miseros 
consolaretur et egenos iuvaret, 
• • eius filiam ut sibi desponderetur 
postulavit. 
• • • • • 
3 . Amicis dehortantibus, 
4. Stercore ex nido hirundinum in 
ocul6s delapso, 
5. Timens ne haedus raptus esset, 
uxorI imperavit 
6. Credens se moriturum esse, filio 
praecepit 
7 . Filium in Mediam misit 
8. Cum pedes in flumine ablueret, 
9 . Postquam piscis exspiraverat 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• Gabelo cuidam egenfi. 
Tobias cadaver clam domum • 
portavit et sepelivit. 
Assyriorum rex eum interficI • 
iussit . 
ut pecuniam Gabel6 • 
commodatam reciperet. 
• ut filium videret redeuntem. 
• ut eum domino redderet. 
• pater visum recepit. 
• 1 0. Tobias a Raguele hospitio • • piscis exsiluit Tobiam devorare • • acceptus, 
: 1 1 . Cum apud Raguelem moraretur, • 
cupiens. 
• Tobias caecus est factus. 
• 1 2 . Mater cofidie domo egressa • • circumire solebat, 
• Tobias eius fel seposuit, utpote • 
medicamentum salUtare. • • 1 3 . Oculis felle piscis linifis, • • ut beneficus et liberalis esset. 
Pensum.II 
Ad interrogata responde. 
1 . Quid facere solebat Tobias in capfivitate? 
2 . Quis fuit Gabelus? 
3 . Cur Assyriorum rex Tobiam interficI iussit? 
4. Quid Tobiae pariefi incumbenfi evenit? 
5 . Cur Deus Tobiam caecum fierI sivit? 
6. Quid filio Tobias suasit cum mortem sibi imminere senfiret? 
7 . Quid Tobias dicit hominem ab aetema morte liberare? 
8 . Quomodo Tobiae filius pecuniam ex Gabelo accipere potest? 
9 . Solusne in Mediam iter facit Tobias? 
1 0 . Gaudetne Tobiae mater quod filius profectus est? 
1 1 . Quid accidit Tobiae cum accessit ad flumen ut pedes ablueret? 
1 2 . Cur Tobiae comes eI praecepit ut piscis fel servaret? 
1 3 . Quis Tobiam eiusque comitem hospitio excipit? 
1 4 . Quomodo reciperatur pecunia quam Gabelus habebat? 
1 2 1 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
: 1 5 . Erantne laefi parentes, quI exspectabant Tobiam redeuntem? 
• 1 6 . Nana, quaeso, quomodo parentes Tobiam saliltaverint . • 
• 1 7 . Quomodo Tobiae pater visum recepit? 
: 1 8 . Quis vere erat Tobiae comes? 
Pensum.III 
Vocabula in wrma pone. Litterae, quae in quadratls nigrioribus positae erunt, sententiam effi­
cient ex sacrTs librTs promptam . 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
l 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 5 1 6 1 7 1 8 1 9 20 2 1 22 23 24 25 26 27 28 29 30 3 1 
- � 
- - -
.....__ - r--
-
- -
- - - -
- - - -
- -
-
1 . Illos fecit Ieroboamus et popul6 ado­
randos proposuit . 
2 . Earn fugiebat Tobias pergens ad tem­
plum Domin! . 
3 . Id patitur quI procul a patria vivere 
cogitur. 
4 . = miltuum dare. 
5 . Talia erant Tobiae monita. 
6. Id Tobias occulte domum portavit. 
7. = dissuadere. 
8 . = sine testibus, occulte. 
9 . EI Tobias incubuit. 
1 0 . Earum erat nidus. 
1 1 . Morbus quo Tobias est affectus. 
1 2. < improbus. 
1 22 
-
-
-
-
-
- r-- - -
r-- ....-- -
r--
- .--- r--
...-- i-- -
.--
..__ -
....._ 
- r-
....-
-
1 3 . Ex nido hirundinum incidit in oculos 
Tobiae. 
1 4 . = quI sua largitur . 
1 5 . = quod non licet (per Deum/deos). 
1 6 . = quI bene facit. 
1 7 . = quaerere. 
1 8 . Charta a Gabel6 signata. 
1 9 . Dicere 'vale' . 
20. In eo matres gestant liberos. 
2 1 . = res quae aegros sanat. 
22. Mater Tobiae dicit se hac re a marito 
orbatam esse. 
2 3 . Iilre hereditario accepit Tobias post 
nilptias. 
24. = rilrsus capere (rem amissam). 
-- ------------------------------
VETVS TESTAMENTVM 
• • • • • • • • • 
25 . = accumbere. 
26. = (preti6 so1Ut6) habitare . 
27. Talis erat animus Tobiae filium rede­
untem exspectantis . 
2 8 . = gratias. 
29 . Illum recepit Tobliis postquam filius eius 
oculos felle liniverat . 
3 0 . Hoe solet facere canis er6 su6 caudam 
movendo . 
3 1 . = pergere (severe) . 
PensumIV 
Scribe verba idem aut contrarium significantia. 
• • • • • • • • • • 
------ = dlligenter 
------ = fides, amor DeI 
----- = pauper 
= mala fortiina ------
------ = eripere 
= latere ------
------ = corpus mortuum 
= fessus ------
------ = clarus, nobilis 
----- = perpetuus 
______ = quI meminit 
= ostendere ------
= fidus ------
______ = quod c6ns6latur 
= lavare ------
= morI ------
------ = quomam 
______ = opes 
______ = oboedire, parere 
_____ = perturbatus 
______ = pater uxoris 
______ = homines sanguine coniunctI 
______ � propmquus 
� libertas ------
� ferociter ------
� deesse ------
PensumV 
Ubi verba crassioribus litteris scripta vides, pone alia vocabula (singula aut iuncta) idem 
significantia, quae in indice sunt. 
Cave tamen: nam cum verba in sententia miitaveris, fierI poterit ut alia quoque vocabula, 
ut syntaxis postulat, sint miitanda. 
abluere 
anxius 
bona 
cadaver 
calamitas 
commodare 
commorarI 
defafigatus 
dehortarI 
delitescere 
despondere 
egenus 
exhibere 
exquirere 
exspirare 
grates 
illustris 
Sicut facere coeperat ab ineunte aerate, etiam in capfivitate Tobias 
legem divinam diligenter cfuare solebat: fidem et amorem in Deum 
retinebat, miseros consolabatur, pauperes suis facultiitibus adiuvabat. 
Die quodam, quo convivium domI paraverat, eI nuntiatum est 
hominem mortuum in fora iacere, quern ille, amicis ob regis timorem 
dissuadentibus, pietatis causa sepelivit. Multa huius generis Tobliis 
agere solebat ut animum erigeret comitum quI secum in exsilio erant; 
haec omnia tamen Imm regis excitabant, quI eum interim! eiusque 
opes eripi iussit. Latendo ver6cum uxore et filio Iram regis effilgit. 
Effugere tamen non potuit malam fortUnam qua die quodam factum 
est ut caecitate afficeretur. EI enim fesso et incumbenfi mfuo cuidam 
ac dormienfi, in oculos deciderunt ex nid6 hirundinum stercora calida, 
quae eum caecum, non tamen minus pium, reddidenmt. Nam quam­
quam nihil videre poterat, nem6 umquam eum audivit querentem, et 
clarum patientiae exemplum fuit civibus omnibus . 
Cum sibi mortem imminere crederet, filium vocavit, quI item 
Tobias vocabatur, eique praecepit ut pius esset erga Deum et benefi-
123 
• 
Infantia • • • linere 
• memor • 
non dubito quin • • observare • • obtemperare • • paries • 
pietas • • reciperare • • sedul6 • • spoliare • • uterus 
• utpote • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 
124 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
cus liberalisque erga homines; ut consilia a sapientibus virls quaereret; 
ut denique memoriam_ servaret malorum quae mater passa esset cum 
eum in ventre gestaret, eamque igitur coleret. Addidit Insuper verba 
de pecunia quam mutuam dederat Gabelo, quI nunc in Media versa­
batur, ac dixit oportere ad eum Ire ut, chirographo monstrato, riirsus 
caperet pecuniam . 
Comite forte invento, Tobias profectus est, et cum apud flumen 
Tigrim pervenisset, accessit ad aquam ut pedes lavaret, sed piscis 
ingens subito exsiluit, quern primum Tobias timuit et postea, itineris 
comifi oboediens, ad se traxit. Ille aliquamdiu palpitavit et mortuus 
est. Fel ex eius ventre sublatum, quoniam medicamentum salutare, 
diligenter servatum est. 
Appropinquaverunt deinde Ecbatanis, ubi habitabat Raguel, Tobiae 
cognatus. Hospitio acceptus, Tobias - comitis consilium secutus, quI 
dixerat se certo scire virum datiirum esse quod rogavisset - a Raguele 
postulavit ut sibi filiam promitteret in matrimonium. Quod quidem 
laeto animo ille concessit, cum iuvenem magnI aestimaret. Pecunia 
igitur GabelI a comite recepta nuptiisque celebrafis, domum tandem 
reversI sunt, ubi parentes animo perturbaro filium redeuntem exspec­
tabant, quern ut viderunt diu complex! et osculati sunt. Postquam Deo 
gratias egerant, Tobias oculos patris operuit felle piscis - ut comes 
dixerat, quI angelus Raphael erat - et post dimidiam ferme horam ille 
visum recepit. Sic Tobias, vir patientia admirabilis, incredibilI DeI 
potestate sanatus est . 
QVINTA AETAS 
(III) NABVCHODONOSOR ET CAPTIVITAS 
BABYLONICA 
167. RegnI Iiidae reges: Abia et Asa 
Hactenus ea, quae ad regnurn Israeliticurn spectabant, 
breviter attigI, nunc revertor ad reges Iiidae, a quibus 
digressus sum. Roboamo patrI successit Abia, quI tres tantum 
annos regnavit, soliumque reliquit Asae filio. Asa Deo gratus 
ob pietatem fuit: quippe aras falsorum numinum evertit, et 
impios regno suo expulit. Quam ob causam Deus illI pacem 
satis diutumam concessit. Postea tamen Asa bellum gessit 
cum Israelifis, de quibus vicfis amplam praedam rettulit. 
168. IOsaphatus in locum Asae succedit 
Mortuo patre, IOsaphatus regnare coepit, fuitque religiosus 
DeI cultor: quapropter Deus illum gl6ria et divitiis auxit. 
IOsaphatus tamen cum Achabo Israelitarum rege impio 
amicitiam iunxit, quae res illI magno damno fuit: nam, 
coniuncfis copiis, pugnarunt adversus regem Syriae : in 
proelio Achabus interfectus est, parumque afuit quin periret 
et ipse IOsaphatus, nee sine auxilio divino incolumis evasit. 
Inde documentum capere debemus, quam periculosa sit 
improborum societas. 
169. IOsaphato succedit !Oram.us 
I6saphat6 patrI successit I6ramus, quI a patema pietate 
Nabuchodonosor -oris m, Abfa -ae m, Asa -ae m, I6saphatus -Im, 
Achabus -Im 
Babylonicus -a -um 
hactenus = usque adhuc; in capitul6 143 
scriptum est ex lino duo esse facta regna, 
alterum Israelis, alterum Ilidae, de qua ite-
rum nunc narratur 
attigI : narravI 
dI-gredI -gressum esse = discedere 
quippe = quoniam 
numen -inis n = deus 
impios homines e regno suo 
ex-pellere -pulisse -pulsum 
diuturnus -a -um = quI diu manet 
religiosus -a -um = quI Deum veretur/colit; 
diligens 
cultor -oris m < colere 
damnum -I n : malum; damn6 (dat) esse = 
damnum pafi 
pugnaverunt 
parum afuit quin perlret : fere periit 
et : etiam 
e-vadere -sisse : aufugere 
documentum -I n = exemplum qu6 docetur 
aliquid 
125 
de-generare = discedere (in peiorem partem), 
desciscere 
consilmptus est : periit 
im-pellere -pulisse -pulsum ( < in-) 
stirps -pis f = liberI 
occupare = vl capere et suum facere 
caedes promiscua : caedes onmium 
pontifex -icis m = summus sacerdos 
clanculum = occulte, clam 
centurio -onis m = mlles qul centum mllitibus 
praeest \ plebs -bis f= populus \ coram adv 
pro-dilcere = ducere 
re-stituere -uisse -iltum = rilrsus ponere/facere 
de-flectere = discedere (ad) 
ob-servans -antis + gen +--> neglegens 
silmptus -ils m = pecilnia solilta 
adulatio -onis f = falsae laudes dictae ad 
alicuius animum sibi amlcum faciendum 
im-memor -is + gen = obl!tus 
a suis aulicfs 
sepultilra -ae f < sepellre 
de-venlre = pervenlre, venlre 
a propheta quodam 
manus -us f= armatorum numerus 
con-fllgere -xisse -ctum = pugnare 
elatus victoria : ob victoriam superbus foetus 
126 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
degeneravit : namque Athaliam impiI AchabI filiam duxit 
uxorem, fuitque socero quam patrI similior. GravI morbo, 
quern Deus immiserat, consumptus est. Post hunc Ochosias 
filius regnum adeptus est, nee diu tenuit, nam pessimI patris 
exemplo ad vitia impulsus, misere interiit. 
170. Regn.um ad IOam venit 
Mortuo Ochosia, mater eius stirpem regiam interemit, et 
regnum occupavit. -Onus tantum Ochosfae filius, nomine 
IOas, promiscuae caedI ereptus est, in templO cum nutrice 
occultatus. Hunc IOiadas pontifex in templo clanculum aluit 
atque educavit. Post annos fere octo puerum regium centu­
rionibus et plebI coram produxit, occisaque Athalia in regnum 
restituit. 
1 7 1 . !Oas ad vitia de:flectit veramque religionem deserit 
IOas, quamdiu consiliis Ioiadae usus est, observantissimus 
fuit divinI culfils : magnis sumptibus templum exomavit. Sed 
IOiada mortuo, aulicorum adUlatione corruptus, ad vitia 
deflexit, veramque religionem deseruit. Immemor beneficiI a 
IOiada accepfi, filium illius sapienter admonentem lapidibus 
obruI iussit. Ipse, paulO post a suis in lectulo necatus, sepul­
filra regia caruit. 
172. IOae morte regnum ad Amasiam filium devenit 
IOae morte regnum ad Amasfam filium devenit. Is 
Idumaeam adortus est cum ingentibus copiis, quas magno 
sumptu collegerat; sed a propheta admonitus est, ut magis 
divino auxilio quam militum multitiidinI confideret. Itaque 
dimissa militum parte, parva manu cum hoste conflixit, et 
Insignem vict6riam reportavit. Deinde elatus victoria Deum 
deseruit, et a rege Samarfae, quern temere lacessiverat, amis­
so exercifil, captus est. 
Athalia -ae f, Ochosias -ae m, !Oas -ae m, I6iadas -ae m, Amasias 
-ae m, Idumaea -ae f, Samaria -ae f 
VETVS TESTAMENTVM 
173 . Osias patrl succedit et non multo post, lepra affectus, 
regnum relinquit IOathae filio 
Osfas Amasiae filius et successor fuit. Philistaeos, Deo 
favente, domuit; Arabes devlcit. Postea animum eius invasit 
superbia: munus sacerdotum sibi arrogavit: ms Deo ausus est 
offerre; quod solis sacerdotibus fas erat. Cumque a pontifice 
admonitus non paruisset, turpl morbo, quern ' lepram' vocant, 
correptus est. Quare procurationem regnl coactus est relin­
quere IOathae filio, qul recte imperium administravit. 
174. Achaz, IOathae filius, nfunina gentium colit 
Achaz, IOathae filius, in Deum impius fuit, et niimina 
lepra -ae f: morbus gravissimus quI sanarl vix 
potest 
successor -oris m = quI in locum alicuius se­
quitur I domare -uisse -itum = facere ut ali­
quis sibi pareat 
ms mris n : e mre accenso oritur fiimus dulcis 
fas indecl est = licet (per Deum/deos) 
�' correptus : affectus 
pro-curatio -orris f = officium cfuandI 
LJ dl4> <>a • c 
ms 
gentium coluit. Regis exemplum brevl secuta est clvitas ipsa. aliiimm gentium ( : non Hebraeorum)Quam ob causam Deo invlsus, magnam cladem a Samariae 
et Syriae regibus accepit, nee illum calamitas ad meliorem 
mentem revocavit. Non eum puduit ab Assyrils auxilium 
petere, aurumque et argentum a templo ablatum illorum regl 
dono mittere. Venit rex Assyriorum, et prlmum quidem 
hostes eius, qul se advocaverat, profllgavit, sed deinde ipslus 
etiam regnum vastavit. 
1 7 5 . PiI Ezechiae regnum 
Ezechlas singular! pietate floruit. Statim ut regno pofitus 
est, populum et sacerdotes cohortatus, urbem a paternis 
superstitionibus expiavit, templum omavit, caerimonias, quae 
iam prldem omissae erant, restituit. N ec minor el fuit in hello 
gerendo virtlis quam in religione tuenda pietas. Philistaeos 
mulfis proelils contudit, IUdaeosque a tribufis, quae pende­
bant Assyriis, liberavit. 
176. Ezechiam morbo a:ffectum Deus sanat 
IIsdem temporibus Ezechlas in gravem morbum incidit: 
cumque Isaias propheta illI denuntiasset vitae finem adesse, 
Osias -ae m, Arabes -urn m pi, IOathas -ae m, Achaz indecl, Eze­
chias -ae m, Isaias -ae m 
dono ( dat) mittere = donare 
eius : Achaz; se : regem Assyriorum 
ad-vocare 
ipsius : Achaz 
florere -uisse = in flore esse, valere 
co-hortarl = hortarI (multos) 
superstitio -orris f= sententia prava (de Deo/ 
deis) I ex-piare : (poena accepta) !Iberare 
caerimonia -ae f= modus De! colendI 
o-mittere = non agere, neglegere 
con-tundere -tudisse -msum = pulsare; vI 
perdere I tributum -1 n = pecunia quae regr 
solvitur 
127 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
Deum rex cum lacrimis oravit, ne sibi vitam adimeret. 
Precibus eius et lacrimis motus, Deus quindecim annorum 
usura -ae f< ufi usuram illI concessit, atque, ad faciendam fidem, solis umbra, 
ad faciendam fidem verbls Del 
rege ita postulante, per decem lineas re-
horologium -1 n = 1nstrumentum quod Mras gressa est in eius horologio. Tertio post 
monstrat 
obsidio -onis f : o. fit cum hostes urbem 
exercitil circumdant 
minitarI = minar1 I excidium -1 n < ex­
scindere ; minitans e. urbis = minitans ur­
bem deletum 1r1 I matilra <--+ tarda 
deditio -onis f : de hoste victo d1citur qu1 
victor! se tradit I status -ils m ; s. rerum = 
modus quo res se habent 
defutilrum esse 
letum -1 n = mors; leto dare = interficere 
tempus/vltam agere = v1vere 
cedebant : accidebant, fiebant 
ob-ligare = (officio) tenere 
(animum) in-tendere -disse -tum (rebus) = 
(animum) attente vertere (ad res) 
lilgere lilxisse 
editus -a -um = altus 
in loco editiore 
im-pietas -atis f <--+ pietas 
crildelitas -atis f < crildelis 
per-ciere -ciisse -citum = permovere 
serra -ae f 
128 
die, Ezechias sanatus templum adiit. 
horologium 
1 77. Rex Assyriorum Hierosolymam obsidione cingit, sed 
angelus a Deo missus hostes vincit 
Rex Assyriorum bellum Ezechiae intulit: Hierosolymam 
obsidione cinxit, minitans urbis excidium, nisi cives matlira 
deditione sibi consulerent. In hoe statU rerum Ezechiam 
confirmavit Isaliis , pollicitus divinum auxilium non de­
futurum, brevique obsidionem solUtum IrI. Et vere nocte 
sequenfi angelus DeI centum octoginta quinque hostium milia 
leto dedit. Rex Assyriorum trepidus in patriam filgit, ibique 
paulo post a filiis occisus est. 
1 78. Ezechias tranquille moritur 
Ezechliis, tanto perlculo lTueratus, in surnrna pace reliquum 
vitae tempus egit: ornnia illI reliciter cedebant, quia Deus illI 
favebat; ipse tot beneficiis divinis obligatus, in eadem 
constanter pietate mansit: ornnem suam spem in DeI auxilio 
posuit; iis rebus, quae Deo placebant, animum semper 
intendit. Regnavit annos novem et viginfi, quibus exacfis, 
placida morte decessit. Populus eum lUxit, et corpus eius inter 
sepulcra avorum regum loco editiore collocatum est. 
1 79. Ezechiae successor fuit Man.asses filius eius impius 
Ezechiae successit Manasses, patris religiosI filius impius. 
Is, relicto vero DeI cultu, falsa numina adoravit. Ad 
impietatem accessit crudelitas : cum enim Isaliis propheta 
Iram divinam illI denuntiasset, rex furore percitus prophetam 
serra lignea secarI iussit. Necem vatis suI brevI ultus est 
Deus : Manasses enim ab Assyriis victus captusque est, et in 
Manasses -is m 
-
VETVS TESTAMENTVM 
vincula coniectus . Ibi calamitate edoctus scelerum veniam e-docere -docuisse -doctum 
suppliciter a Deo pefivit et impetravit: in regnum restirutus, suppliciter adv = cum precibus 
Deum pie coluit. pius -a-um; adv -e 
1 80. Regnum ad Amonem devenit quI impie regnat. EI suc­
cedit sanctus filius IOsias sanctus -a -um = pius, Deum et virtiltes colens 
Amon, Manassis filius, patemam impietatem imitatus est, 
non vero paenitentiam. Non ultra biennium regnavit, et a suis 
domI interfectus est. Cui successit IOsias, vir sanctus et 
religiosus, quI a puero virtUfi deditus, populum ad legitimum 
cultum revocavit. At illum deinde inconsiderata fiducia per­
didit, nam contra Aegyptios exercitum duxit, admonitusque 
a Deo ut proelio abstineret, nihilominus acie dimicavit. 
Itaque, re male gesta, vulnus accepit, et paucis post diebus 
mortuus est. 
181 . IOsiae filiI regnum amittunt, quo Nabuchodonosor potitur 
IOsias, moriens, tres reliquit filios : ex his I6achas tres 
dumtaxat rnenses regnavit: hello captus est ab Assyriorum 
paenitentia -ae f = dolor eius quI se prave 
recisse fatetur I a suis aulicrs 
deditus -a -um (reI) = quI dlligenter rem curat 
legitimus -a -um = lege statutus 
in-consideratus -a -um = temerarius, sine 
ratione 
a proelio 
dI-micare = pugnare 
rege. In I6achae locum suffectus est Ioakim, quo regnante, suf-ficere -recisse -fectum (< sub-) = loco 
Nabuchodonosor, Babyl6ni6rum rex, Hierosolymam expu­
alicuius facere 
gnavit, cives Babyl6nem transtulit, relicta vilI plebecula, cui plebecula -ae f< plebs 
prae:Iecit Sedeciam postremum regem. Cum Sedecias rebel-
dI-ruere -uisse -utum +-'> aedificare lasset, Nabuchodonosor, reversus, urbem diruit, templum 
incendit, et Sedeciam, effossis prius oculis, in carcerem misit. in-cendere -cendisse -censum = accendere, 
igne perdere 
1 82. Daniel eiusque comites in Nabuchodonosoris regia edu­
cantur 
Inter capfivos, quI B abyl6nem abducfi erant, delecfi sunt 
puerI eximia rorma: Daniel, Ananias, Misael et Azarias : hI 
cum aliis mulfis in ipsa regia educabantur, ut postea ad 
mensam regis consisterent, eique accumbenfi ministrarent. 
N abuchodonosor iusserat eos , quo meliore vultu essent, quo -ior . . . + coni = ut -ior . . . 
Amon -6nis m, l6sias -ae m, I6achas -ae m, I6akim indecl, Ba­
bylon -6nis f, Babyl6niI -6rum m pl, Sedecias -ae m, Daniel -elis 
m, Ananias -ae m, Misael -elis m, Azarias -ae m 
129 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
vescI + abl = cib6 ufi, esse iisdem eibis all, quibus ipse vesee-
gener6sus -a -um = nobilis (animo) batur; at generosI illI puerI, eibis 
pro:fanus -a -um <--+ sacer proranis, quia id lex vetabat, ufi no-
leglimen -inis n : legumina sunt pisum, lens, luerunt, sed solls leguminibus; atta-
faba, phaselus, cet. I so!Is leguminibus ve-
scebantur I nitens -entis = IUcens; pulcher men robustiores ae nitentiores faefi 
quibus-cum = cum quibus sunt eeteris pueris, quibuseum nutri­
ebantur. 
phaselus -I m 
flamma 
-ae f 
statua -ae f 
= signum 
..__,.,�.,,,;c._· � hominis 
fomax -acis f 
horror -oris m = laus, gloria; h.em deferre 
= h.em offerre 
1 83 . Tres puerl in fornacem ardentem coniciuntur 
N abuehodonosor sibi po suit statuam auream, quam ab 
omnibus iussit adorarI, proposita rnortis poena iis, quI parere 
nollent. Ananias, Misael et Azarias morI maluerunt, quam 
honorem, soll Deo debitum, statuae deferre. Iratus rex eos 
vesfitos et catenis vinctos coniecit in fomaeem ardentem, sed 
nihil adv = nullo modo I ad-urere = urere flamma nihil illis nocuit: nee corpus adussit ignis, nee vestes 
quidem mutavit, at solvit tantummodo vincula, quibus 
con-stringere = vincire eonstringebantur, ita ut illaesI in media fomace ambularent. 
ob-icere = iacere 1 84. Daniel leonibus obicitur 
gratia valere = gratus esse alicuiDaniel gratia plurimum valebat ob singularem prudentiam: 
Insidiae -arum f pl = impetus ab hostibus quapropter invisus erat aulicis, quI eI Insidias parabant: 
latentibus I inimicis occuJte factus 
ufi = ut 
Jex ferebat : Jex iubebat 
accusator -oris m = quI accusat 
gratiosus -a -um = dllectus 
superbire = superbus esse 
1 30 
suaserunt regI, ut edicto vetaret quemquarn coll, nisi se, per 
dies triginta. Non paruit Daniel edicto impio, sed cofidie 
Deum precabatur, ufi facere ante consueverat. Explorantes 
eum aulieI aecusaverunt, rexque eoactus est hominem sibi 
carum obieere leonibus: nam ita lex ferebat. Sed ferae Daniell 
pepercerunt, rexque, miraculo commotus, ipsos accusatores 
leonibus devorandos tradidit. 
185. Rex.Assuerus Estherem, reminam Iildaeam, uxorem ducit 
Mardochaeus, unus ex capfivis, IUdaeos e magno perieulo 
llberavit. Filiam fratris suI utroque parente orbam, nomine 
Estherem, edueaverat. Hane rex Assuerus duxerat uxorem, et 
valde diligebat. Erat tune aulicus quidam apud regem gra­
tiosus, nomine Aman, quI, favore regio superbiens, adorarI 
Assuerus -I m , Esther -eris f, Mardochaeus -I m , Aman -anis m 
.. 
cr'res pueri in fornace ardenti inc[usi 
1 3 1 
<Danie[ [eoni6us o6icitur 
1 32 
• 
-
VETVS TESTAMENTVM 
se volebat, quod facere renuens Mardochaeus, grave in se 
odium Amanis accenderat. Aman ulciscendI inimicI causa 
universam IUdaeorum gentem perdere statuit, edictumque ea 
de re ab Assuero impetravit. 
1 86. Aman Ifidaeis necem minatur 
Ubi ad aures MardochaeI crudele edictum pervenit, statim 
conscissis vestibus saccum induit, conspersusque cinere 
perrexit ad regiam, et illam implevit questibus. Esther, 
lamentantis voce audita, quaesivit quid istud reI esset : ut 
cognovit l\1ardochaeum IUdaeosque omnes esse necI desti­
natos, invocato Deo, adiit regem, suae gentis ruinam depre­
catura. Non tamen continua rem aperuit regI, sed eum ad 
convivium invitavit. 
1 87 . Esther malum aulicI consilium maritO narrat quI eum 
iubet crucI affigI 
Assuerus ad convivium cum Amane venit, et cum hilarI 
esset animo, Esther ad illius pedes se abiecit supplex. Cui rex 
promisit nihil eI se negafilrum, etiamsI dimidiam regnI suI 
partem peteret. Tum Esther: "Meam, 6 rex, meaeque gentis 
salutem precor, nam crudelis iste Aman nos devovit necI." 
Qua re permotus est Assuerus, audiensque crucem ab eo 
paratam esse Mardochaeo, Amanem ipsum eidem crucI iussit 
affigI. 
1 88. Fmis captivitatis Babylonicae 
Captivitas Babylonica per septuaginta annos duravit, idque 
praedixerat Deus. Postquam illud tempus effluxit, Cyrus, 
Persarum rex, devicto Babyl6niorum rege, IUdaeis :fecit 
potestatem in patriam remigrandI, templumque restituendI: 
sacra etiam vasa, quae N abuchodonosor abstulerat, reddI 
iussit. Itaque IUdaeI, duce Zorobabele, Hierosolymam regress! 
sunt, et prlma novI templI :fundamenta iecerunt; sed aedificatio 
diu intermissa est, quia illam impediebant vicinae gentes . 
Cyrus -I m, Persae -arum m pi, Zorobabel -elis m 
ubi (+ pert) = cum primum, postquam 
con-scindere -idisse -issum 
cinis -eris m = quod igne relinquitur 
questus -us m < querI 
lamentarI = pl6rare I Mardochaef lamentantis 
quid istud reI esset : quidnam istud esset/si-
gnificaret 
de-precarI = precarI (ne quid fiat) 
aperire = notum facere 
hilaris -e = laetus et iucundus 
supplex -icis = orans 
negatiirum esse 
de-vovere -vovisse -votum + dat = (fiito) tra­
dere; d. necI : statuit necare 
diirare = integer manere, trahI 
prae-dicere = dicere ante 
ef-fluere (< ex-) 
re-migrare 
fundamentum -I n = Infima pars aedificiI (sub 
terra) I aedificatio -orris f < aedificare 
inter-mittere = inter rem (in media re) moram 
facere I impedire = difficilem/tardum facere 
1 3 3 
.... 
Cyrus vasa sacra I udaeis reddit 
1 34 
-
VETVS TESTAMENTVM 
PENSA(§ 167-188) 
Pensuml 
Estne verum an falsum ? 
1 . IOsaphatus fuit religiosus DeI cultor. 
2 . Ezechiiis superstitiones patemas restituit. 
3 . Ezechias lepra correptus est. 
4. Ezechiae Deus quindecim annorum usuram concessit. 
5 . Isaias propheta serra lignea necatus est. 
6. Nabuchodonosor IUdaeos Hierosolymam transtulit. 
7 . PuerI IUdaeI in regia Nabuchodonosoris camibus vescebantur. 
8 . Nabuchodonosor statuam auream sibi posuit ut adoraretur. 
9. PuerI ex fomace ardenfi vulneratI exierunt. 
1 0 . Daniel leonibus obicitur quia lex ita ferebat. 
1 1 . Daniel leones interfecit et vitam servavit suam. 
1 2 . Capfivitas Babyl6nica per septuaginta annos duravit. 
Pensumll 
Ad interrogata responde. 
1 . Cfu l6saphatus cum Achabo amicitiam iunxit? 
2 . Quae fuit Athalia et quid fecit? 
3 . Cur in horologio solis umbra per decem lineas regressa est? 
V F 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
D 
4 . Quomodo Ezechias superavit Assyrios, quI Hierosolymam obsidione cingebant? 
5 . Ubi Ezechiae corpus post mortem collocatum est? 
6. Quid Manasses fecit? 
7 . Quis fuit N abuchodonosor? 
8 . Cur quidam puerI IUdaeI in regia educabantur? 
9. Qua de causa cibis profiinis ufi nolebant? 
1 0. Quid evenit pueris in fomace ardenfi inclusis? 
1 1 . Cur Daniel erat aulicis invisus? 
1 2 . Quid Nabuchodonosor eI imperavit, Iege ita postulante? 
1 3 . Quomodo Mardochaeus IUdaeos e magno periculo liberavit? 
1 4. Quid fecit Assuerus uxoris verbis permotus? 
1 5 . Quis erat Cyrus et quid ille IUdaeis concessit? 
Pensumlll 
Vocabula in tonna pone. Litterae, quae in quadratTs nigrioribus positae erunt, sententiam effi­
cient ex sacrTs librTs promptam . 
• • • • 
1 . Talis est quI Deum colit . 
2 . Borum aras Asa evertit . 
3 . Fuit l6saphat6 amicitia quam cum Achabo iunxit. 
4. Earn, quae regia fuerat, Athalia interemit. 
1 3 5 
: 5 . = vI capere et suum facere. 
• 6. = discedere (ad) . • • . 7 . Morbus quo Osias affectus est. • • 8 . Ezechias eas restituit iam pridem omissas. 
: 9 . = sententia prava (de Deo/deis) . 
• 1 0 . Ea Assyriis IUdaeI pendebant . • • 1 1 . Instriimentum quo Isaias propheta occisus est. • • • • • 
1 • I • 2 • • 3 • • 4 • • 5 • 
6 I 
7 
8 
9 
1 0 
1 1 
1 2 
• 1 3 I I I I I 
• 1 4 • • 1 5 • • 1 6 • • 1 7 I I I • 
PensumIV 
Scribe verba idem aut contrarium signiticantia. 
• • • • • • 
1 3 6 
_____ = usque adhiic 
= deus ------
------ = quI diu manet 
= liberI ------
------ = occulte, clam 
_____ = populus 
______ = peciinia soliita 
= oblitus ------
------ = armatorum numerus 
_____ = quod licet (per Deum/deos) 
______ = non agere, neglegere 
= minarI ------
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
1 2 . Instriimentum quod horas monstrat. 
1 3 . = temerarius . 
1 4. = cum quibus . 
1 5 . IIs vescebantur puerI IUdaeI in regia 
N abuchodonosoris. 
1 6 . AulicI Daniell parabant. 
1 7 . = Infima pars aedificiI (sub terra) . 
I I 
I I I 
I I I 
= mors ------
= altus ------
------ = pugnare 
= cibo ufi, esse -----
= lucens -----
= vincire -----
----- = quod igne relinquitur 
_____ = pl6rare 
= laetus et iucundus ------
------ +--+ neglegens 
______ +--+ pietas 
+--+ sacer ------
... 
r--
VETVS TESTAMENTVM 
Pensum.V 
ScrTbe verborum tormas . 
• digredI • • expulsum • • evadere • 
impulisse • • restitiitum • • conflixisse • • do mare • 
florere • • contiisum • • intend ere • • percitum • suf!ecisse • • dirutum • • incendere • 
conscissum • • devovisse • 
Pensum.VI 
Verba, quae desunt, scrTbe. 
accusator 
agere 
contundere 
diruere 
durare 
editus 
excidium 
expiare 
flamma 
florere 
fomax 
• fun dam en tum 
ho nor 
incendere 
Insidiae 
le gum en 
le tum 
obicere 
obsidio 
omittere 
quo 
remigrare 
statua 
tributum 
Inter varios IUdaeae reges dignus videtur quI memoretur pius 
Ezechias . Ille singular! pietate , regnum a patemis 
superstitionibus , caerimoniasque restituit quae diu 
______ . Etiam in bellis gerendis virtiitem suam ostendit, nam et 
Philistaeos multis pugnis , et elves suos a _____ _ 
lTheravit, quae Assyriis pendebant. 
Die tamen quodam Ezechias in morbumincidit, quI sanarI non 
poterat, ut iam dixerat propheta Isaias, sed Deus, quI omnia potest, 
adeo commotus est eius lacrimis et precibus, ut quindecim annorum 
------ illI concesserit. Quo tempore Ezechias Hierosolymam 
servavit ab Assyriorum, quI urbis 
minitabantur. Deus enim angelum ad eum misit quI multos hostes 
______ dedit. In summa igitur pace reliquam vitam Ezechias 
------, dilectus a civibus omnibus quI eius cadaver in loco 
------ inter sepulcra maiorum collocaverunt. 
AliI secufi sunt reges non tarn piI, donec N abuchodonosor, 
Assyriorum rex, Hierosolymam primum expugnavit, et postea, 
Sedecia, postremo rege, interfecto, et templum 
_____ . Inter capfivos Babylonem translatos Nabuchodonosor 
elegit quosdam pueros egregia pulchritudine, ut in regia educarentur 
et ministrI fierent. essent meliores vultu, rex iis imperavit 
ut iisdem cibis quibus ipse utebatur, sed cum iis IU-
daeorum lex id vetaret, tantum comedere maluerunt. Die 
vero quodam rex ______ sibi auream posuit, quam adorarl iussit, 
1 37 
usura 
vescI 
1 3 8 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
minitans mortis poenam ils quI non oboedlvissent. Pueros, nolentes 
------ soll Del debitum statuae deferre, in ardent! 
inclusit, unde tamen illI illaesI exierunt, cum nihil illis 
nocuisset. 
Daniel quoque, puer quern rex prae ceterls dlligebat, ad mortem 
missus est ob quas eI aulicI quidam invidentes 
paraverant. Im enim reg! suaserant ut edicto vetaret quemquam coll 
nisi se, quod cum non fecisset Daniel leonibus , ut lex 
ferebat. IHI vero Daniell pepercerunt, et rex ipsos 
punlvit. 
Septuaginta annos capfivitas Babylonica, post quam 
Cyrus, Persarum rex quI interea Babylonios superaverat, Iiidaels ut in 
patriam concessit, ubi ill! novI templl _____ _ 
iecerunt, in loco eius quod Nabuchodonosor destriixerat. 
I 
I 
SEXTA AETAS 
ANNO LXIII A. CHR. N. IVDAEA PROVINCIA 
STIPENDIARIA POPVLI ROMANI FIT 
1 89. ReversI in patriam Iil.daeI variis gentibus multa tributa 
solvunt, ah avita tamen religione non desciscunt 
D eversI in patriam IUdaeI, composito urbis statii, non iam 
�eges habuere, sed imperium penes pontifices fuit: 
tributa tamen pensitarunt primum Persis, deinde Graecis, post 
devictum ab Alexandra Darium. Nee deinceps ab avita reli-
a. Chr. n. : ante Chrlstum natum 
stipendiarius -a -um = quI stipendium (pecu­
niam reg! vel victorl dandam) solvit 
stipendium -I n 
avltus -a -um = anfiquus 
de-sciscere = discedere, deficere ( ab) 
com-ponere = ordinare 
habuere = habuerunt; -ere = -erunt 
pensitare = solvere (identidem) 
pensitaverunt 
post devictum Darlum = postquam Darlus de-
victus est 
gione umquam desciverunt, quamvis ea de causa a plUribus quam-vls + coni = quamquam 
regibus vexatI sint, ac praesertim ab Antiocho rege Syriae; 
quae pars historiae Iudaicae nunc narranda venit. IUdaicus -a -um 
190. Antiochus innume:ris malis Iudaeos afficit in-numerus -a -um = quI numerarI non potest 
Antiochus, Syriae rex, sacram IUdaeorum legem evertere 
aggressus est : edixit ut omnes, relictis maiorum suorum 
InstitUtis, genfilium ritu viverent. Aras falsis diis per uni­
versam IUdaeam exstruxit; omnia templI HierosolymitanI 
omamenta detraxit; libros sacros iussit comburI; reluctantes 
inauditis suppliciis afrecit; urbem innumera caede vastavit: 
ac ne IudaeI tot malis oppressI rebellarent, praesidium in arce 
collocavit. 
1 9 1 . In.sign.is EleazarI constantia 
Ex IUdaeis multI patriam deseruerunt, declinandI periculI 
causa; multI mortem oppefiverunt, potius quam a lege divina 
Alexander -dr1 m, Darius -1 m, Antiochus -1 m, Eleazarus - 1 m 
aggressus est : conatus est 
Institutum -I n = quod statutum est, mos 
ex-struere -uxisse -uctum = aedificare 
Hierosolymitanus -a -um 
comb-fuere = urere (multum) 
re-luctarl = repugnare 
in-auditus -a -um = non prius auditus 
op-primere (< ob-) . . � 
arx arc1s f��� 
constantia -ae f < constans 
declinandI : vitandI 
op-petere (mortem) = morl 
1 39 
caro suilla = c. porcI 
inter-dicere + dat/abl = vetare 
re-spuere = ex ore eicere 
suI (: eius) amicI eum hortabantur 
simulare = menfirI (rem similem faciendo) 
subit : adit 
aetafi nostrae : senec1iifi 
simulatio -onis f < simulare 
committam : faciam 
satius adv = melius 
turpi1iid6 -inis f< turpis 
nota -ae f= signum (vitiI) I in-urere + dat 
ob-sequI + dat = parere 
consecutus est : habuit 
camifex -ficis m = quI homines cruciat 
torquere -sisse -tum = cruciare 
prae-clarus -a -um = clarissimus 
caedere cecidisse caesum 
ad-igere (< ad + agere) = cogere 
de-clarare = ( clare) dicere 
morI : ad moriendum 
(culpam) committere = facere 
suc-cendere ( < sub-) = accendere (ex parte 
Inferiore) 
cutis -is f: corpus humanum cute operitur 
truncus -a -um : sectus 
torrere = urere 
amputarI, detrahI, praecidI, torrerI iussit 
in-vicem : aliI alias 
fac1iirum esse 
140 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
discederent. Insignis fuit EleazarI senis constantia: is aperto 
ore compellebatur carnem suillam comedere, qua Hidaeis lex 
interdicebat. At vir fortissimus cibum vetitum respuebat indi­
gnans; quam ob rem cum ad supplicium duceretur, suI eum 
amicI hortabantur, ut aliam carnem, quam attulerant, come­
dendo, simularet se regI paruisse, sicque mortem vltaret. 
192. Eleazarus mortem fortiter subit 
Eleazarus rem pravam suadentibus noluit assenfirI: "Aetafi 
nostrae" inquit, "non convenit ista simulatio: non committam 
ut periculosum exemplum adulescentibus relinquam: multo 
satius est perire, quam propter brevem vitae usuram tur­
pirudinis notam meo nominI inurere. SI vestro obsequar con­
silio, hominum quidem suppliciis eripiar, sed Iram divinam 
non effugiam." His dicfis, mortem fortiter subiit, aeternam­
que gloriam est consecutus. 
193. Mater eiusque septem liberi a camificibus torquentur 
atque interficiuntur 
Praeclarum EleazarI exemplum secuta est mulier quaedam 
cum septem filiis . HI omnes simul comprehensI sunt et virgis 
caesI, ut ad peccandum adigerentur, sed eos nulla vis potuit 
a lege divina abducere. Illorum naru maximus declaravit se 
suosque fratres paratos esse morI, magis quam culpam 
committere. Iratus rex ollas aereas succendI iussit, tum eI, quI 
locutus erat, linguam amputarI, cutem capitis detrahI, sum­
mas mantis ac pedes praecidI, et truncum corpus in olla tor­
rerI. Aderant trisfi spectacul6 ceterI fratres cum matre, seque 
invicem hortabantur ad mortem fortiter tolerandam. 
Tum comprehensus est secundus, et post detractam capitis 
cutem cum capillls, interrogatus num vellet carnem oblatam 
edere, negavit se id factUrum: quapropter praecisis membris, 
in ollam ardentem missus est. Cum extremum spiritum 
ageret, ad regem conversus : "Tu quidem" ait, "hanc vltam 
nobis eripis, sed amissam nobis reddet Deus, pro cuius lege 
earn profundimus. " Post hunc tertius similiter cruciatus est: 
... 
VETVS TESTAMENTVM 
linguam postulanfi protulit amputandam, manusque pro- camificipostulanfi 
tendens, dixit: "Haec membra, a Deo accepta, nunc propter 
Deum contemno, quia spero fore ut ea reciperem." Rex et aliI 
circumstantes admirabantur animum adulescentis, quI acer­
bissimum dolorem pro nihilo ducebat. 
Hoe exsfincto, quartus eodem supplicio necatus est. Cum 
iam morfi esset proximus dixit: "Nobis optabile est leto darI, 
quoniam mortem pro lege divina oppefitam immortalitas 
consequetur. " Cum quintus a carnificibus torqueretur, sic 
reciperem < reciperare 
acerbus -a -um = molestus 
pro nihilo ducere : parv1 aestimare 
nihilo (abl) = nihil 
optabilis -e < optare 
leto dar1 = mon, occ1d1 
immortalitas -atis f < immortalis 
ab-ufi + abl = improbe ufi 
omnino = in omni re, plane 
locutus est: "Abuteris, o rex, potestate tua; scilicet putas nos 
omnino derelictos esse a Deo, et omnI ope destitutos, atque 
idcirco innumeris malls nos opprimis; sed mox ipse divinae 
potentiae vim experturus es." ParI constantia sextus verbera 
de-relinquere -llquisse -lictum = deserere 
et tormenta pertulit, quibus paene confectus,re gem sic tormentum -1 n < torquere 
compellavit: "Noll errare, et malls nostris gloriarI. Nos glorian: = gloriose d1cere, superb1re 
propter peccata nostra haec patimur, at brevI cum Deo in 
gratiam redibimus; tu vero superbiae et crudelitatis isfius gratia -ae f: amicitia 
poenas dabis gravissimas." poenas dare = punirI 
Ex septem fratribus unus tantum supererat, natu minimus. 
Quern Antiochus coepit illicere ut legem desereret, affirmans il-licere = promissis excitare 
eum divitem fore et beatum; sed adulescens nee minis 
movebatur, nee promissis. Quare matrem rex hortatus est, ut 
filio suaderet imperata facere. Illa irridens crudelem tyran-
num, sic filium allocuta est: "Miserere, filI mI, miserere matris 
tuae, quae te utero gestavI, quae te natum lacte aluI: nolI a 
imperata : quae imperaverat 
ir-ndere = dendere 
fraterna virtute degenerare; non timere camificem istum. fratemus -a -um < frater 
Deum unum time, Deum intuere, a quo mercedem recipies." mercedem : praemium 
His verbis confirmatus, adulescens exclamavit : "Non regI 
obsequor, sed legI." Tune conversus ad Antiochum: "Tu 
quid em, o sceleste, DeI omnipotentis Iram non effugies : erit omni-potens -entis adi = potentissimus 
tempus cum, ab eo percussus et dolore victus, te hominem 
esse confiteberis. Nisi gens nostra in Deum peccavisset, 
numquam in has miserias incidissemus; sed mox Deus, meo miseria -ae f< miser 
fratrumque meorum sanguine placatus, genfi nostrae recon- re-conciliare = amicum iterum facere 
ciliabitur, et nos post mortem patienter toleratam aeterna vlta 
donabit." Tum Antiochus indigne ferens se derisum esse, in 
adulescentulum crudelius etiam quam in ceteros saeviit, et adulescentulus -1 m < adulescens 
saevire = saevus esse 
141 
exqulsltus -a -um = magna cum cura exc6-
gitatus 
aspectus -us m < aspicere 
com-miscere 
confllctare = percutere et perturbare 
se-cedere = discedere a ceteris 
con-fluere -fluxisse 
cord! esse = gratum esse, placere 
ad speciem : ad f6rmam 
iustus : cui nihil deest 
passim = ub!que 
bellum suscipere = initium bell! facere 
persecutus est : perrexit 
munia -ium n pl = officia 
implere = plene perficere 
castellum -I n = locus mlinltus 
ubi (+ pert) = cum prlmum, postquam 
ex-ardescere -sisse = urere incipere 
1 42 
EPITOME HISTORIAE SACRAB 
illum exquisito supplicio necavit. Denique septern filiorurn 
caedern rnatris nece curnulavit. Haec rnulier plane adrnirabilis, 
et sernpitema rnernoria digna, postquarn filios certantes et 
aspectii et verbis adiiiverat, postquarn rnorientes rnagno anirno 
conspexerat, ipsa dirarn mortem subiit, suurnque sanguinern 
cum filiorurn sanguine cornrniscuit. 
194. Mathathias eiusque liberI 
Erat tune Hierosolyrnae sacerdos, nornine Mathathias, 
cum quinque filiis : liida, l6natha, S imone, Eleazaro et 
l6anne. Hi, relicta urbe, ne viderent rnala, quibus ea con­
flictabatur, secesserunt in solitiidinern. Eo confliixit rnultitiido 
horninurn, quibus cordi erant leges divinae, brevique ad 
speciern iiisfi exercitiis crevit. Tune, duce Mathathia, statue­
runt patriarn armis lTherare, et religionern tuerI: itaque aras 
passim falsis niirninibus erectas everterunt, neglecturnque ve­
rurn Dei culturn restituerunt. 
195. Moritur Mathathias. Judas Machabaeus, eius filius, bel­
lum a patre susceptum pergit 
Interea Mathathias rnortuus est, rnoriensque exercitui 
prae:Iecit Iiidarn filiurn, qui dictus est Machabaeus. Is bellurn 
a patre suscepturn strenue perseciitus est. Ornnia optirni ducis 
rniinia egregie irnplevit: divino, quod invocaverat, auxilio 
fretus, castella expugnavit, urbes praesidiis rniinivit; Apol­
loniurn, iinurn ex praefecfis Antioch!, vicit, et ipse sua rnanii 
inter:Iecit, eiusque gladio, quern illi detraxerat, in proeliis 
deinceps iisus est. 
196. Ifidas Machabaeus Nicanorem et Gorgiam, duces a Lisia 
missos, superat 
Antiochus, ubi audivit victurn esse Apolloniurn, Ira exarsit. 
Mandatum dedit Lisiae, ut Iiidaearn vastaret, genternque 
Mathathias -ae m, IUdas -ae m, IOnathas -ae m, Simon -onis m, 
Eleazarus -I m, I6annes -is m, Machabaeus -Im , Apollonius -I m, 
Nicanor -oris m, Gorgia -ae m, Lisia -ae m 
T 
VETVS TESTAMENTVM 
universam deleret. Lisia Nicanorem et Gorgiam adversus 
IUdaeos misit, quibus dedit quadraginta peditum et septem 
equitum milia. HI castra posuerunt non longe ab urbe 
Hierosolyma. 
IUdas, cuius spes omnis in Deo posita erat, non dubitavit 
cum tribus hominum milibus proelium committere. Tam 
deleret : perderet 
quadraginta milia peditum et septem milia 
equitum 
exigua manu copias regias prostravit, et ingenfi praeda manus -us f= armatorum numerus 
pofitus est. 
197. Exigua Iiidaeorum man.us, divino auxilio, magnum LI­
siae exercitum vincit 
Haec clades nuntiata est Lisiae, quI existimans id culpa 
imperat6rum accidisse, statuit ipse exercitum ducere. Venit 
igitur in IUdaeam cum sexaginta quinque hominum milibus. 
Habebat Iudas decem tantum milia hominum; tamen ad­
versus Lisiam processit et, invocato prius divino auxilio, cum 
hoste conflixit. Quinque hominum milia de exercitil cecidit; 
reliquos adeo perterruit, ut in fugam versI sint. 
198. lildas Hierosolymam redit et omnes templI partes pol­
liltas piirgat 
Pulsis hostibus, IUdas restituendo cultuI divino animum 
intendit: rediit victor in urbem Hierosolymam, quae foedam 
suI speciem praebebat. Portae templI exustae erant, altare 
pollutum, virgulta in atriis, quasi in saltil, enata. Iildas omnia 
purgavit, portas refecit, novum altare erexit, cuius dedicatio 
magna tofius populI frequentia, clangentibus tubis, facta est; 
decretumque, ad memoriam reI sempitemam, quotannis diem 
sollemnem celebratum In. 
199. Iildas Machabaeus a Deo adiuvatur 
Concitatae ob restitiltum templum, gentes vicinae bellum 
Iildaeis intulerunt: contra illas IUdas Machabaeus dimicavit. 
per-terrere = terrere 
polluere -uisse -utum = sordidum facere 
purgare (- polluere) = purum facere 
speciem : fi:irmam 
saltus -us m = mons silvis opertus 
e-nata erant 
dedicatio -onis f = caerimonia, qua aliquid 
sacrum fit et Deo traditur 
frequentia -ae f (< frequens) = multirudo 
(hominum) 
decretumque est 
sollernnis -e = quI certis temporibus solet fierl 
Eo in proelio Deus manirestum se praebuit adiutorem; nam ad-iutor -oris m = quI adiuvat 
inter pugnandum apparuerunt quinque virI equis et virtute inter pugnandum : inter pugnam 
Insignes, quorum duo Iildam medium habentes incolumem 
143 
ad viginfi milia = circa viginfi milia 
ut cognovit : cum primum cognovit 
a-mens -entis = cui mens abest 
citatus -a -um = celer 
con-tendere -disse -tum = properare 
ultiirus : ut ulcisceretur 
ac-celerare ( < ad-) = celeriorem facere 
unde = quam ob rem 
scatere + abl = plenus esse 
foetor -oris m : quod per nasum pessimum 
esse senfitur I in-tolerabilis -e = quI ferrI non 
potest 
doloris acerbitas : dolor acerbus, molestus 
acerbitas -atis f < acerbus 
factiirum esse 
ex-torquere = vI capere 
miseri-cordia -ae f= dolor ob alterius malam 
fortiinam I homicida -ae m = quI hominem 
occidit 
micula -ae f= res turpis, factum indignum; 
hanc maculam : quod semel victus erat 
e-luere : delere 
con-fugere (< cum-) = fugere in locum tiitum 
suis mTlitibus 
visus est : apparuit 
vibrare = celeriter hue illuc movere 
144 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
servabant, in hostes vero tela et fulmina iaciebant: unde illI, 
oculis et mente turbafi, ad viginfi quinque milia interfecfi 
sunt. 
200. Deus Antiochum severe pUnit 
Antiochus, ut cognovit suos duces a IUda Machabaeo esse 
devictos, amens furore, in liidaeam citato cursu contendit, 
excidio gentis et urbis acceptam cladem ulrurus. 
At illum subitus viscerum dolor corripuit a Deo irnrnissus; 
cumque nihilominus cursum acceleraret, e currli graviter 
decidit, et casus gravis aegrum iam corpus valde afflixit: unde 
factum est, ut membra corrupta scaterent vermibus , et 
foetorem late emitterent, exercituI et aegroipsI intolerabilem. 
201 . Antiochus morbo confectus perit 
Antiochus doloris acerbitate victus tandem ad sanam 
mentem rediit: se mortalem esse agnovit, et recordatus 
malorum, quibus IUdaeos afrecerat, aperte confessus est se 
suorum scelerum poenas luere, ac demum promisit se 
Ilidaeos florentes beatosque facrurum. Sed quia ea omnia 
metus mortis extorquebat, non vera paenitentia, divinam 
misericordiam non flexit rex impius et homicida, et, morbo in 
horas ingravescente, misere interiit. 
202. Iudas iterum superat Lisiam 
Antiocho successit filius, cui nomen Eupator fuit. Hie 
patemI in IUdaeos odiI heres, contra eos misit Lisiam, quI iam 
semel victus a Ilida, hanc maculam cupiebat eluere. Ilidas ad 
opem divinam confiigit, ufi facere solebat, oravitque Domi­
num, ut angelum mitteret suI populI adilitorem. Deinde sum­
pfis armis, obviam hosfi cum suis progressus est. Tune ante 
aciem Ilidaeorum visus est eques veste candida, armis aureis 
indutus, hastam vibrans . Quo prodigio confirmafi IUdaeI, 
leonum more, in hostes irruerunt, et undecim rnilia peditum, 
equites mille et sescentos prostraverunt. 
Eupator -oris m 
..J 
VETVS TESTAMENTVM 
203. Rex Eupator, magnI exercitiis dux, a IU.da profilgatur 
Rex ipse Eupator, ad oppri­
mendum Hidam Machabaeum, 
omnes regnI suI vires collegit: 
itaque cum centum milibus 
peditum et viginfi milibus 
equitum in Hidaeam ingressus 
est. Praeibant elephanfi vasta 
corporis mole et horrendo strI- elephantus -I m 
dore terribiles: singulis beluis impositae erant ligneae turres, 
ex quibus pugnabant milites armafi. 
Sed Hidas, quI potentiae divinae magis quam numero 
moles -is f: ingens rorma 
stridor -oris m = strepitus 
belua -ae f= fora, bestia 
militum confidebat, ist6 terrifico bellI apparatii non est ap-paratus -us m = quad paratur 
commotus; in earn castrorum hosfilium partem irruit, ubi erat 
tabemaculum regis, et, occisis quattuor hominum milibus, 
tantas opes dissipavit. 
204. Memorabilis EleazarI mors 
Memorabilis fuit haec pugna fortitiidine et morte EleazarI. 
Is viderat beluam unam ceteris maiorem, ac phaleris regis 
circumtectam; existimans illa regem vehI, se pro communI 
saliite devovit: per medios hostes ad beluam properavit, sub 
illius ventrem subiit, repefifis ictibus confossam occidit, et 
beluae labentis pondere oppressus ipse occubuit. 
205. Impius Nicanor in hello perit 
Demetrius, occupato Syriae regno, adversus Iiidaeos 
Nicanorem misit. Hie impius, extensa in templum dextra, 
ausus est minarI se DeI aedem sol6 aequaturum. Iiidas et 
milites eius, quamquam paucI erant, cum illo conflixerunt, 
manu quidem pugnantes, sed Dominum animo orantes . 
Regium exercitum ad intemecionem ceciderunt. Nicanor ipse 
inter hostium cadavera repertus est, cuius caput avulsum 
Iildas Hierosolymam ferrI iussit, manumque nefariam templo 
affixam suspendI. 
Demetrius -I m 
dis-sipare = (vI) spargere 
phalerae -arum fpl 
memorabilis -e = memorandus 
fortitUdo -inis f (< fortis) = virtiis 
circum-tegere -texisse -tectum 
repefitis ictibus : plUribus ictibus dafis 
con-fodere -rodisse -fossum 
pondus -eris n : m61es; grave corpus magnum 
pondus habet I occubuit : mortuus est 
aedes -is f= templum I aedem solo aequare = 
aedem solo aequam facere (: delere) 
aequare = aequum facere I aequatiirum esse 
intemecio -orris f= caedes; ad i .em : omnibus 
interfecfis 
avulsum : sectum, vI scissum 
nerarius -a -um = scelestus 
145 
Pieazari 9'vlaclia6aei mors 
1 46 
VETVS TESTAMENTVM 
206. Iudae MachabaeI memorabilis mors 
fiinestus -a -um = tr1stissimus 
Mox secutum est alterum proelium cum Bacchide, lino ex 
DemetriI praefecfis; quod quidem proelium fuit Iildaeis 
filnestum: nam illI, amissa quam in Deum habuerant fiducia, 
animo conciderunt, et aliI alio dllapsI sunt. Iildas cum 
octingenfis tantum hominibus impetum hostium sustinuit, 
immo oppositam sibi acieI partem fildit, sed multitudine 
hostium circumventus illorum tells confossus est. Quam 
cams popul6 fuerit, maerore filneris indicatum est: suI eum 
cives diu liixerunt. 
animo conciderunt : animo debiles sunt facfi 
alio adv = in alium locum; alil alio : alil in 
unum, aliI in alium locum 
fiidit : in fugam vertit 
circum-ven1re -venisse -ventum = (inim1ce) 
circumdare 
207. Iudae succedit IOnathas filius, quI postea per Insidias 
necatur 
In locum Iildae suffectus est 16nathas. Is, fratemae virtiitis 
su1 ( : eius) c!ves eum 
aemulus, B acchidem pluribus proeliis vicit, illumque ad aemulus -1 m = quI imitatur 
petendam pacem adegit. Interea Demetrium regem interrecit 
Alexander, quI se AntiochI fllium dictitabat. Is foedus cum dictitare = iterum iterumque dicere 
16natha recit, semperque in data fide mansit. Ita quamdiu 
Alexander regno pofitus est, res Iildaeorum tranquillae 
fuerunt; sed paulo post 16nathas a Triphone quodam per 
Insidias necatus est. 
208. Regn.um primum ad IOnathae fratrem devenit, deinde ad 
eius successores 
Summa rerum ad Simonem 16nathae fratrem delata est. Is summa rerum : res, imperium 
filnus fratris magnifice cfuavit, nee diu regnavit; nam et ipse 
generI suI fraude periit. gener -en m = mar!tus filiae 
S imonI patrI successit 16annes, nomine 
Hircanus, quI post triginta annos mortuus diadema 
heredem rellquit filium Aristobiilum. Hie, 
primus omnium post capfivitatem, regium 
nomen sumpsit, capifique diadema imposuit. diadema -atis n = Insigne regis 
Bacchis -idis m, Alexander -dn m, Triphon -onis m, 16annes -is m, 
Hircanus -1 m, Aristoblilus -1 m 
1 47 
de-certare = certare usque ad finem 
decerta ve runt 
discidium -I n ( < di-scindere = scindere) 
concordia -ae f ( +--> discidium) : pax 
re vera = vere 
alienigena -ae m = in aliena patria natus 
148 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
209. liidaea anno LXIII a. Chr. n. provincia populI Romam 
stipendiaria fit 
Mortuo Aristobiilo, Alexander eius filius regnavit. Is niilla 
re memorabilI gesta decessit: duos reliquit filios, qui acriter 
de regno inter se decertarunt. Huius discidii occasione, 
Pompeius, populI Romani dux, in Iildaeam venit, specie qui­
dem restituendae inter fratres concordiae, sed re vera ut istam 
provinciam Romano adiungeret imperio; et vere IUdaeam 
stipendiariam populI Romani fecit. 
Paulo post regnum Iildae invasit Herodes alienigena: hunc 
primum Iiidaei habuerunt regem ex alia gente ortum, eoque 
regnante natus est Christus, ufi praedixerant prophetae. 
Pompeius -I m , Herodes -is m 
VETVS TESTAMENTVM 
PENSA(§ 189-209) 
Pensum l 
Vocabula in torma pone. Litterae, quae in quadratls nigrii5ribus positae erunt, sententiam effi­
cient ex sacrls librls pri5mptam . 
• • • • • • • • • • • • 
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 1 12 1 3 1 4 1 5 1 6 1 7 1 8 1 9 20 2 1 22 23 24 25 26 27 28 29 
• • • • • • • • • • • • • • • • • • 
-
-
-
-
-
-
-
-
.....-- -
• 1 . = non prius auditus . • 
-
• 2 . = quod stafiltum est, mos 
.---
- .---
- -
- -
-
-
....--
-
• • 3 . Caro quam ut comederet compelleba-
tur Eleazar. 
4. = quI homines cruciat. 
5 . = cogere. 
6. Primo ex fratribus rex earn ex capite 
detrahI iussit. 
7. < immortalis. 
8. In earn ardentem missus est primus ex 
fratribus. 
9 . < torquere. 
1 0. Talis est Deus tantum. 
1 1 . < aspicere. 
.....--
.....-- .-- .--
.---
.---
.--- -
.---
� 
1 2 . Tale fuit supplicium quo Antiochus ul-
timum fratrem necavit. 
1 3 . Miscere cum. 
1 4 . = percutere et perturbare. 
1 5 . Ea exigua IUdas regias copias prostravit. 
1 6 . Ea in atriis templI enata invenit IUdas. 
1 7 . = quI certis temporibus so let fierI. 
1 8 . Talis fuit Antiochus cum cognovit suos 
duces a IUda esse devictos . 
1 9 . = quI adiuvat. 
20. = celeriorem facere. 
2 1 . = fora, bestia. 
22. = strepitus. 
23 . < fortis . 
1 49 
• • • • • • • • • • • 
24. Ifs circumtegebatur belua quam 
Eleazar occTdit . 
2 5 . = in aliena patria natus. 
26. Sub eo beluae labentis oppressus 
Eleazar mortuus est . 
EPITOME HISTORIAE SACRAE2 7 . � concordia . 
2 8 . Fecit IUdaeam stipendiariam populI 
Romani . 
29. = lnsigne regis . 
Pensum. 11 
Ad interrogiita responde . 
• • • • 
1 . Post capfivitatem Babylonicam quid li1daels, in patriam reversls, evenit? 
2 . Cur Eleazar camem suillam respuebat? 
3 . Cur Eleazar obsequl noluit amlcorum consilio, qul aliam camem attulerant? 
4 . Quibus tormenfis rex adigere conatus est ad peccandum septem illos adulescentes? 
5 . Quomodo vero eorum minorem natU illicere conatus est ut le gem dlvlnam desereret? 
6 . Quid mater filio dlxit ut eius animum confirmaret? 
7 . Cur rex eum necavit exqulsltiore supplicio? 
8 . Quis fuit IUdas Machabaeus? 
9 . Quomodo restituit templum Hierosolymitanum? 
1 0. Quibus doloribus Deus afrecit Antiochum urbis excidium minitantem? 
1 1 . Quomodo periit Eleazar? 
1 2 . Quando IUdaea provincia stipendiaria populI Romani facta est? 
1 3 . Quo regnante Chrlstus natus est? 
Pensum m 
Scribe verba idem aut contriirium significantia. 
______ = anfiquus 
_____ = discedere, deficere ( ab) 
= ordinare ------
= solvere ------
------ = quamquam 
______ = repugnare 
= melius ------
------ = parere 
= cruciare ------
= urere ------
------ = in omni re, plane 
______ = gloriose dlcere 
= deridere ------
------ = ublque 
= officia ------
= locus munltus ------
150 
= terrere ------
= celer ------
------ = properare 
______ = plenus esse 
______ = vl capere 
______ = qul hominem occldit 
= memorandus ------
----- = templum 
= scelestus -----
= in alium locum -----
= qul imitatur 
= marltus filiae -----
= vere -----
----- = ( clare) dlcere 
_____ � polluere 
� concordia ------
-
VETVS TESTAMENTVM 
Pensum. V 
Scrlbe verbomm mrmas. 
tortum ------
caedere ------
derelictum 
confluere ------
exarsisse ------
polluere ____ _ 
contendere ------
circumtectum ------
c6n:f6disse ------ ------
Pensum. VI 
Ubi verba crassioribus litteris scrlpta vides, pone alia vocabula (singula aut iuncta) idem 
signiflcantia, quae in indice sunt. 
Cave tamen: nam cum verba in sententia mutaveris, flerl poterit ut alia quoque vocabula, 
ut syntaxis postulat, sint mutanda . 
• 
acerbus • • adigere • • aedes • • allicere • 
avitus • • comburere • • concordia 
cord! esse 
decertare 
desc!scere 
exquisitus 
frequentia 
implere 
interdicere 
irridere 
munia 
oppetere 
(mortem) 
pensitare 
poenas dare 
polluere 
pro nihilo 
ducere 
quamvis 
re vera 
saev!re 
ReversI in patriam IUdaeI pr!mum Persis, deinde Graecis tributa 
solvere debuerunt; neque umquam tamen ah antiqua religione dere­
cerunt, quamquam propter earn multa mala pafi sunt coacfi . 
Antiochus enim, Syriae rex, aras falsis diis per universam IUdaeam 
exstruI, atque libros sacros fui iussit, et, ne !Udae1 seditionem facerent, 
praesidium in arce collocavit. Mulfi igitur eorum patriam deserere aut 
morl maluerunt. Inter eos fuit Eleazar, senex quidam, quI cum camem 
suillam comedere cogeretur, quam lex IUdaeos esse vetabat, non 
solum vltam sibi mentiendo servare noluit, sed etiam constantiae 
exemplum relinquere voluit dicens melius esse per!re quam legem 
divinam prodere. Simile recit mulier quaedam cum septem filiis, quos 
nulla regis vis abducere potuit a fide servanda. rm enim omnes ad 
tristissimum supplicium sunt miss! quia camem suillam comedere 
noluerunt: primum igitur rex eos omnibus modis cruciarI iussit, 
capitis cute detracta et membris praecisis; postea in ollam ardentem 
sunt coniecfi, pa.rvl fere aestimantes magnos et molestissimos dolores 
quos patiebantur ac dicentes regem pfinitum i:rI ob eius superbiam et 
crudelitatem. Ex septem fratribus tantum natu minimus supererat, 
quern rex variis modis et promissis conatus est excitare ad fidem 
deserendam. Sed eius mater, tyrannum deridens, adulescentull ani­
mum verbis ita confirmavit ut ille regem provocaret, quI saevior fuit 
in eum, quern supplicio maiore cum cfira excogitato necavit. 
Eodem fere tempore quidam virI in solitudinem secesserunt ne 
viderent mala quibus Hierosolyma conflictabatur. Eos mulfi aliI sunt 
secufi, quibus gratae erant leges divinae, ita ut post breve tempus 
1 5 1 
• • satius 
simulare 
torquere 
1 52 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
exercitum confecerint qu6 patriam liberaverunt. IIs praeerat IUdas 
Machabaeus, quI ducis officia optime praestiibat; nam et Antioch! 
praefect6s et ipsum Antiochum divin6 auxili6 saepe superavit. Quod 
cum fecisset, verum DeI cultum restituendum cilravit: templum, quod 
sorclidum erat, pilrgavit; novum altare erexit; aeclificiI denique dedi­
cationem magna hominum multitiidine fecit. 
Antioch! tamen filius bellum paternum perrexit, sed ille quoque a 
IUda est victus. Multa deinde sunt secilta bella inter Antioch! et Iildae 
successores, in quibus HidaeI hostes vicerunt quamdiil fidem in Deum 
servaverunt. Sed anno LXIII, cum duo fratres de regno inter se acriter 
certarent, Pompeius, Romanorum dux, in lildaeam venit specie qui­
dem ut pacem inter fratres restitueret, sed vere ut earn provinciam 
stipendiariam populI RomanI faceret. 
NOVVM 
TJESTAMJENTVM 
I esu nativitas 
1 54 
-
PARS I 
IESV NATIVITAS ET VITA 
I. In oppido Bethlehem Jesus nascitur 
Exiit edictum a Caesare Augusto ut 
describeretur universus orbis. Ascen­
dit 16seph de civitate Nazareth in civi­
tatem, quae vocatur Bethlehem, cum Ma­
na, uxore sua. Cum essent ibi, impletI sunt 
dies pariendI, et peperit filium, quern pan­
nis involvit et reclinavit in praesepio. 
praesepium -I n 
n. Angelus pastOribus nlintiat Iesum esse natum 
Pastores erant in regione eadem vigilantes aut custodientes 
gregem suum. Angelus DominI stetit iuxta illos et claritas 
magna circumfulsit illos ita ut timerent valde. At angelus dixit 
illis : "Nolite timere : natus est hodie S alvator in civitate 
Bethlehem. Hoe signo eum cognoscetis: invenietis Infantem 
pannis involutum et positum in praesepio." Et subito apparuit 
multitudo magna angelorum laudantium Deum et dicentium: 
nafivitas -atis f= tempus quo aliquis nascitur 
edictum -1 n = quod publice imperatur 
ut describeretur universus orbis : ut omnes 
cives numerarentur 
implefi sunt dies pariendI : venit dies quo 
Mariae pariendum erat 
pannus -I m = vestis vetus et vilis 
in-volvere -visse -volUtum = veste circum­
dare, vesfire I re-clinare = facere ut aliquis 
recumbat 
angelus -I m = nuntius DeI 
DominI : DeI 
claritas -atis f < clams 
circum-fulgere -sisse = subito lucendo illu­
strare 
salvator -oris m (< salvare) = quI salutem 
affert 
"Gloria in altissimis Deo et pax hominibus bonae voluntatis . " glOria sit in altissimis caelTs . . . et pax sit . . . 
m. Iesum pa.stores eunt v'isum 
Ut discesserunt ab iis angelI, pastores loquebantur inter se: ut + perf= cum primum, postquam 
"Eamus et videamus quod factum est in civitate Bethlehem. " 
E t venerunt, et invenerunt Mariam e t 16seph et Infantem 
Caesar (-aris) Augustus (-I) m, I6seph indecl, Nazareth indecl, Salva­
tor -oris m 
1 5 5 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
revert! -tisse/-sum esse positum in praesepio. Postea reverterunt pastores, laudantes 
Deum propter omnia quae audiverant et viderant. 
magus -I m = vir sapiens et doctus, quI arte IV. MagI ab Oriente Hierosolymam. veniunt ut Iesum. Chris­
sua res mirabiles facit 
filmus -I m , 
ante-cedere � sequI 
hac sententia • �-� .-::;::; c!A:P - ::-' "Gil • c 
tiis 
tils tiiris n : e tiire accenso oritur fiimus dulcis 
myrrha -ae f : materia pretiosa quae ex qui­
busdam arboribus fluit; non solum in mem­
bris corporis spargitur, sed etiam accenditur 
ut ex ea fiimus dulcis oriatur 
de-cipere -cepisse -ceptum = fallere 
fines -ium m pi = regio, terra 
b!matus -us m = aetas duorum annorum 
Infra adv 
con-surgere = surgere 
doctor -oris m = quI docet, magister 
con-suetiido -inis f= quod fierl solet, mos 
festus -a -um (dies) = dies otiosus quo Deus 
adoratur I trans-igere -egisse -actum = per­
ficere, ad finem agere; transacfis diebus 
fesfis = post dies festos 
1 5 6 
tum adorent 
Cum natus essetIesus m civitate B ethlehem, magI ab 
Oriente venerunt Hierosolymam ut eum adorarent. Et stella 
antecedebat eos. Et dicebant: "Ubi est rex IUdaeorum? 
VIdimus enim stellam eius in Oriente. " Herodes rex turbatus 
est hac voce: timebat enim ne regnum amitteret. 
Et cum cognovissent magI ubi Christus natus esset, abi­
erunt, et venerunt B ethlehem et invenerunt puerum cum Ma­
da matre eius et adoraverunt eum et obtulerunt eI aurum, tiis, 
et myrrham. 
Admonifi in somnis ne redirent ad Herodem, alia via re­
verterunt in regionem suam. 
V. Herodes imperat ut omnes Infantes occidantur. IOseph cum. 
uxore et puero in Aegyptum fugit 
Herodes, videns se a magis deceptum esse, Iratus fuit 
valde. Et imperavit ut occiderentur omnes Infantes quI erant 
in civitate Bethlehem et in finibus, a bimatU et Infra. Angelus 
DominI apparuit Ioseph, dicens: "Surge, et accipe puerum et 
matrem eius, et fuge in Aegyptum." QuI, consurgens, accepit 
puerum et matrern eius nocte et filgit in Aegyptum. 
Postquam Herodes mortuus est, angelo admonente, I6seph 
accepit puerum et matrem eius et venit in Galilaeam et 
habitavit in civitate, quae vocatur Nazareth. 
VI. Iesu.s Christus templum. petit ibique doctores interrogat 
Cum esset Iesus annorum duodecim, secutus est parentes 
suos ascendentes Hierosolymam secundum consuetiidinem 
dieI resfi. Transacfis diebus resfis, cum redirent, remansit Iesus 
Hierosolymae; et non cognoverunt parentes eius existimantes 
Hierosolyrna -ae f, IUdaeI -orurn m pl, Herodes -is m, Galilea -ae f 
.... 
I esus inter doctores 
1 5 7 
I esus mercatores et nummu{arios e tempfo eicit 
1 5 8 
---------------------� - - -- - -- - -
NOVVM TESTAMENTVM 
eum esse m comitatii. Et regressI sunt Hierosolymam re­
quirentes eum. Post triduum invenerunt illum in templ6 seden­
tem in media doctorum, audientem et interrogantem illos. Et 
descendit cum iis, et venit Nazareth, et parebat illis, et profi­
ciebat sapientia et aetate et gratia apud Deum et homines. 
VII. Jesus primos discipulos ad se vocat 
l6annes, praecursor DominI, baptizabat in Iordane flu.­
mine. Quadam die vidit I6annes Iesum venientem ad se et 
ait: "Ecce Agnus DeI, ecce quI tollit peccata mundI." Et au­
diverunt eum duo discipulI loquentem et secufi sunt Iesum. 
QuI, videns eos sequentes, dixit: "Quid quaeritis?" Dixerunt 
eI: "Magister, ubi habitas?" - "Venite et videte" -. Et vene­
runt et viderunt et apud eum manserunt. Brant autem Andreas 
et I6annes . 
VIII. Jesus ad ni.iptias vocatur in Cana, et aquam in vinum 
mi.itat 
Nuptiae factae sunt in Cana Galilaeae: et erat mater Iesu 
ibi. Vocatus est autem et Iesus et discipulI eius ad nuptias. Et 
comitatus -us m = comitum numerus 
re-gredI -gressum esse = redire 
triduum -I n = tres dies 
pro-ficere = progredI, melior fierl 
sapientia -ae f < sapiens 
gratia -ae f: amor 
prae-cursor -6ris m = quI venit ante 
baptizare : aqua sacra purum facere a male­
ficiis 
Agnus Del : Iesus 
peccatum -I n = maleficium 
eum loquentem 
nuptiae -arum f pi < nubere 
Q 
· - -.:· 
lapis -idis m 
discipulI vociitT sunt 
deficiente vin6, dicit mater Iesu: "VInum non habent. " de-ficere = deesse 
Deinde dicit mater eius ministris : "Quodcumque dixerit quodcumque = quidquid 
hydria -ae f 
vobis, facite. " Brant ibi lapideae hydriae sex, quas aqua im- lapideus -a -um = ex Japide factus 
plerI iussit Iesus . "Haurite nunc" inquit. Et hauserunt et 
tulerunt architric1In6 vinum melius quam pristinum. 
Hoe fecit initium sign6rum Iesu. 
IX. Jesus mercarores et nummularios flagello e templo eicit 
Prope erat Pascha ludae6rum, flagellum -I n 
et ascendit Iesus Hierosolymam. 
Et invenit in templo vendentes 
boves, et oves et columbas et 
nummularios sedentes . Et cum 
tecisset quasi flagellum de filni­
culis, omnes eiecit de templo, 
~ 
filnis -is m 
I6annes -is m, Iordanis -is m, Andreas -ae m, Cana -ae f 
architriclinus -I m = quI convivio/convivis 
praeest I prlstinus -a -um = quI antea fuit 
signorum : rerum mirabilium 
nummularius -I m (< nummus) = tabemarius 
quI pecuniam mutuam preti6 dat 
Pascha -ae f: dies festus qu6 commemoratur 
libertas a servirute Aegyptiorum recepta 
merciiti5res vendentes 
columba -ae f 
filniculus -I m = parvus tunis 
1 59 
aes aeris n = pecunia, asses 
sub-vertere 
Patris : DeI 
negotiatio -onis f= negotium mercatoris 
regulus -I m = parvus rex 
febris -is f (ace -im, abl -I) = nimius calor 
corporis 
InfirmarI = aegrotare 
audivisset 
vadere = Ire 
credidit in verbo : credidit verbis 
con-cludere -sisse -sum = includere 
cum irruerent in Iesum : cum accurrerent ad 
Iesum 
secus prp + ace = secundum I stagnum -I n 
= lacus aquae stantis ( : non fluentis) 
ut cessavit loquI : cum primum finem recit 
loquendl I due niiviculam 
laxare retia = iactare retia 
praeceptor -oris m = magister 
annuere = aliquid manibus mot6que capite 
significare 
socius -I m = homo quI communI fortu.na/ne­
gotio coniungitur cum aliquo 
ambo -ae -o = uterque 
Infirmitas - atis f= mala valetu.do 
Sabbatum -I n = dies otiosus quo Deus 
adoratur et a negotiis abstinetur 
de-tinere -tinuisse -tentum = retinere, prohi­
bere; Infirmitate detentus : quI prae Infirmi­
tate mover! non potest 
grabatus -I m = lectulus 
1 60 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
oves quoque et boves, et nummuliiriorum effildit aes, et men­
sas subvertit. 
Et his quI columbas vendebant dixit: "Auferte ista et nolite 
facere domum Patris meI domum negotiationis ." 
X. Iesu.s regulI filium febrI affectum sanat 
Erat quidam regulus, cuius filius Infirmabatur. QuI cum 
audisset Iesum advenisse a Iiidaea in Galilaeam, abiit ad eum, 
et rogabat ut descenderet Capharnaum et sanaret filium. Dicit 
eI Iesus : "Vade, filius tuus vivit ." Credidit vir in verbo quod 
dixerat eI Jesus et That domum. ServI autem occurrerunt eI et 
nuntiaverunt filium lTueratum esse febrI. Et cognovit pater 
eum liberatum esse febrI eadem hora qua dixerat Jesus : 
"Filius tuus vivit." 
XI. Magna piscium multitiido retibus concluditur 
Cum turbae irruerent in Iesum ut audirent verbum DeI, 
ipse ascendit in navem quae erat secus stagnum, et sedens 
docebat de navicula turbas. Ut cessavit loquI, dixit SimonI: 
"Due in altum, et laxate retia." Respondit Simon: "Praecep­
tor, totam noctem laboravimus, sed nihil cepimus ; tamen, 
sicut dixisfi, laxabo rete. Et cum hoe fecissent, concluserunt 
piscium multitiidinem magnam, ita ut rumperetur rete. Et an­
nuerunt sociis quI erant in alia nave, ut venirent et adiuvarent. 
Et venerunt sociI et impleverunt ambas naves ita ut paene 
mergerentur. 
XIl. IeSU.s virum Infirmitate affectum Sabbato, Iudaeis miran­
tibus, sanat 
Erat ibi in grabato vir quidam magna detentus Infirmitate. 
Cui Jesus dixit: "VIs sanus fierI?" - "Utinam, Domine ! " -
"Surge, tolle grabatum tuum, et ambula." Et statim sanus fac­
tus est ille . Dicebant ergo IiidaeI: "Sabbatum est: non licet 
tibi tollere grabatum tuum." Respondit iis : "QuI me sanum 
fecit, mihi dixit: ' Tolle grabatum tuum et ambula' ." Propterea 
Capharnaum -I n, Simon -onis m 
I 
j 
I 
L 
NOVVM TESTAMENTVM 
persequebantur IUdaeI Iesum, quia haec faciebat Sabbato, et 
quaerebant eum ut interficerent. 
XIII. Ego autem dico vobis: "Diligite inimicos vestros, et be­
nefacite his quI oderunt vos" 
Videns Jesus turbas, ascendit in montem et docebat eas : 
"Audistis dictum esse ab antiquis : ' diliges proximum tuum, 
et odio habebis inimicum tuum. ' Ego autem dico vobis : dilig­
ite inimicos vestros, et benefacite his quI oderunt vos, et orate 
pro persequentibus et calumniantibus vos . 
Estate misericordes sicut et Pater vester misericors est. 
Nolite iudicare, et non iudicabiminI: nolite condemnare, et 
non condemnabiminI. Date et dabitur vobis. Quid vides fes­
filcam in oculo fratris tuI, trabem autem quae in ocul6 tuc ;:., u � 
non consideras? Bice primum trabem de oculo tuo, et tune 
perspicies ut educas festUcam de oculofratris tuI." 
xrv. In oppido Nairn Iesus puerum de:fiinctum in vitam re­
vocat 
Jesus Ibat in civitatem quae vocatur N aim, et Ibant cum eo 
discipulI eius et turba copiosa. Cum autem appropinquaret 
portae civitatis ecce defiinctus efferebatur filius unicus 
mulieris quae vidua erat. Quam cum vidisset Jesus, miseri­
cordia motus, dixit mulierI: "Noll flere." Et accessit et tetigit 
loculum. HI autem quI portabant steterunt. Et ait: "Adule­
scens, tibi dico: surge ! " Et resedit quI erat mortuus, et coepit 
loquI. Et Jesus dedit illum matrI suae. 
XV. Iesiis puellam de:fiinctam, filiam cuiusdam principis 
nomine lam, in vitam revocat 
Ecce princeps quidam accessit ad Iesum adorans eum ed 
dicens : "Domine, filia mea modo defilncta est, sed venI, im-
bene-facere + dat 
anfiquis hominibus 
proximus -I m 
odio habere = odisse 
calumniarI = accusare (falso) 
fesmca -ae f 
misericors -rdis adi (< miser + cor) = quI dolet 
ob alterius malam fortlinam I et : etiam 
con-demnare = aliquem poenam meruisse 
constituere 
"d ? - - ? � qm . . . . - cur . . . . 
�� 
trabs -bis f 
. 
considerare = mente spectare, cogitare (de re) 
per-spicere = diligenter aspicere 
(vita) de-fungI -filnctum esse = morI 
copiosus -a -um (< copia) = frequens 
ef-ferre (< ex-) 
unicus -a -um = unus et solus 
vidua -ae f= mulier quae maritum amisit 
miseri-cordia -ae f= dolor ob alterius malam 
formnam 
re-sidere -sedisse = sedere 
loculus -I m 
pone manum tuam et vivet. " Exsurgens Iesus sequebatur eum ex-surgere = surgere 
et discipulI eius erant cum illo. Et cum venisset domum prin-
cipis, et vidisset tibicines et turbam tumultuantem, dicebat: 
Nairn indecl 
1 6 1 
parvulus -I m 
efficieminI : fietis 
regnum -I n = regis imperium 
statuere = ponere, facere ut aliquis stet 
scandalizare = pravo exemplo perdere 
ex-ped!re + dat = prodesse, melius esse 
suspendatur mola collo : mola imponatur 
collo I mola -ae f= Instrilmentum quod cum 
friimento vertitur I de-mergere = submergere 
profundus -a -um = altus 
vae + dat = heu! + ace 
scandalum -I n = pravum exemplum 
motus -us m < movere 
sub-levare = tollere I sublevavisset 
mandilcare = esse 
cophinus -I m 
dis-tribuere -uisse -iltum = dividere (inter eos) 
col-ligere -legisse -Iectum <--> spargere 
fragmentum -I n = pars fracta (ab re) 
1 62 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
"Recedite: non est enim mortua puella, sed dormit. " Et cum 
eiecta esset turba, intravit, et tenuit manum eius. Et surrexit 
puella. 
XVI. Parvulo advocato atque in medio positO, dixit Jesus: 
''Nisi efficieminI sicut parvulus iste, non intrabitis in 
regnum caelorum" 
Advocans Iesfis parvulum, statuit eum in medio. Et dixit 
illis qui eum secufi erant: "Nisi efficieminI sicut parvulus iste, 
non intrabitis in regnum cael6rum. SI quis autem scandali­
zaverit unum de parvulis isfis, expedit eI ut suspendiitur mola 
collo eius et demergatur in profundum mare. Vae hominI illI, 
per quern scandalum venit ! " 
XVII. Iesfis imperavit venfis et man, et facta est tranquillitas 
magna 
Ascendit Iesus in naviculam et secufi sunt eum discipulI. 
Et motus magnus factus est in marI ita ut navicula operiretur 
fluctibus; ipse vero dormiebat. Et accesserunt ad eum dis­
cipulI eius, et suscitaverunt eum dicentes : "Domine, salvii 
nos : perimus ! " Et dicit eis Jesus : "Quid timid! estis?" 
Tune surgens imperavit venfis et marI, et facta est tran­
quillitas magna. " 
XVIII. Iesfis Christus hominum multitfidinem panibus et pis­
cibus alit 
Abiit Jesus trans mare Galilaeae, et sequebatur eum mul­
titudo magna. Cum sublevasset ergo oculos Jesus et vidisset 
turbam maximam illam, dixit Philippo: "Unde ememus panes 
ut manducent hI?" 
Respondit Andreas, linus ex discipulis : "Est puer hic, quI 
habet quinque panes et duos pisces, sed quid sunt inter tot 
homines?" Accepit ergo Iesus panes et, cum gratias egisset, 
distribuit: similiter et ex piscibus quantum volebant. Postea 
collegerunt fragmenta, et superfuerunt duodecim cophinI 
fragmentorum. 
Philippus -I m 
NOVVM TESTAMENTVM 
PENSA(§ 1-:XVID) 
Pensum l 
Coniunge sententias. 
1 . Maria Iesum pannis involiltum • 
2 . DeI angelus pastoribus apparuit, • 
3 . Cum timeret ne regnum amitteret, • 
4. Secundum dieI resfi 
consuetildinem 
5 . Cum non invenissent Iesum in 
comitatil, 
6 . Nummulariis et mercatoribus 
eiecfis, Iesus dixit: 
7. Credens Iesu dicenfi filium 
vivere, 
8 . HominI magna Infirmitate in 
grabato detento 
9 . "Primum trabem de oculO tuo 
eice"' dixit Jesus 
1 0. Cum Iesils puellae, IairI filiae, 
manum teneret 
1 1 . Discipulis ob magnum maris 
motum timentibus, 
1 2. Cum panem non haberent quern 
manducarent, 
Pensum. II 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
Interroga id, quod ad haec responsa convenit. 
1 . In oppido B ethlehem. 
• illa surrexit. 
• in praesepio reclinavit. 
• Jesus dixit ut surgeret et ambularet. 
parentes Hierosolymam regress! • 
sunt ut eum quaererent. 
regulus domum rediit et filium febrI • 
lTueratum invenit. 
Iesils cum parentibus Hierosoly­• 
mam ascendit. 
Iesils venfis et marI imperavit, et • 
tranquillitas magna facta est. 
• 
• 
ut iis diceret S alvatorem in civitate 
Bethlehem esse natum. 
Herodes Infantes a bimatil et Infra 
necarI iussit. 
"et tune perspicies ut educas festil­• 
cam de oculO fratris tuI" . 
Jesus, postquam gratias egerat, om­• 
nibus panes et pisces distribuit. 
"Nolite facere domum Patris meI • 
domum negotiationis". 
2 . Angelus iis dixit Salvatorem natum esse, pannis nunc involutum et in praesepio positum. 
3 . MagI ab Oriente venerunt Hierosolymam ut Iesum adorarent. 
4 . Stella eos antecedebat. 
5 . MagI Iesu donaverunt aurum, tils et myrrham. 
6 . Herodes, cum sensisset se a magis deceptum esse, imperavit ut omnes Infantes a bimatil 
et Infra necarentur. 
7 . IOseph cum Maria et Iesil Infante in Aegyptum au:filgit, unde redivit post Herodis mortem. 
8. Cum duodecim haberet annos . 
9 . Iesils, i n templo sedens i n media doctorum, eos audiebat atque interrogabat. 
1 0. IOannes, quI in Iordane flilmine baptizabat, Iesu praecursor fuit. 
1 1 . Cum vinum inter nilptias deficeret, Jesus aquam in vinum mutavit, quod melius quam 
pristinum fuit. 
1 2 . Flagella de filniculis facto, Iesus nummularios et mercatores e templO eiecit. 
1 63 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
: 1 3 . Jesus Simon!, qu1 nihil se cepisse dicebat, imperavit ut retia laxaret; quod cum fecisset, 
: magnam piscium multimdinem conclusit. 
• 1 4 . Jesus dixit inim1c6s dlligere oportere atque misericordes esse. Addidit etiam neminem • • esse iudicandum neque quemquam esse condemnandum. 
: 1 5 . Viduae filium uni cum, qu1 defilnctus erat, in vltam revocavit. 
: 1 6 . EI expedit ut collo mola suspendatur ac demergatur in mare profundum. 
Pensum lll 
Vocabula in torma pone. Litterae, quae in quadratls nigrioribus positae erunt, sententiam effi­
cient ex sacris libris promptam . 
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 
1 . = quidquid. 
2 . Vestis v1lis qua Iesus Infiins est 
involutus. 
3 . In eo Jesus Infiins est recllnatus . 
4. Apparuit pastoribus greges custo­
dientibus . 
5 . Circumfulsit pastores cum De! an-
gelus apparuit. 
6. Facere ut aliquis recumbat. 
7 . +--+ sequl. 
8 . Nomen Iesu patris . 
9 . Nomen urbis ubi Jesus natus est. 
1 0 . = fallere. 
1 1 . = surgere . 
1 2 . Iesu obtulerunt magl. 
1 3 . lnfantium aetas quos Herodes 
necare iussit. 
1 4 . In medio eorum sedebat Jesus in 
templo. 
1 5 . Talis erat dies quo Iesus cum 
parentibus Hierosolymam ascen­
dit. 
1 6 . < sapiens. 
1 7 . = comitum numerus. 
1 8 . = qu1 saliitem affert. 
1 9 . Talis fuit IOannes . 
2 0 . Vocatur Agnus Del. 
2 1 . Hoe in Iordane flumine faciebat 
IOannes . 
22. = red1re. 
1 64 
23 . Flebant in Cana Galilaeae cum Jesus 
venit. 
24. = maleficium . 
2 5 . Tales erant hydriae. 
26. Qu1conv1vi6/conv1v1s praeest . 
2 7 . Domum De! fecerant domum . . . 
2 8 . Eos eiecit Jesus ex templo. 
29. Aves quas in templ6 mercatores ven­
debant. 
3 0 . Ex ils constabat flagellum quo Jesus 
omnes eiecit ex templ6. 
3 1 . = parvus rex . 
3 2 . = aegrotare . 
3 3 . Dies festus quo commemoratur lTuer­
tas a servimte Aegyptiorum recepta . 
34. Ea afficiebatur regull filius quern Ie-
sus sanavit . 
3 5 . = includere . 
3 6 . Ea detinebatur vir qu1 in grabato erat 
3 7 . Dies otiosus quo Iiidae1 Deum ado-
rare solent . 
3 8 . = aliquem poenam meruisse consti-
tuere . 
3 9 . Tales Jesus dicit homines esse debere . 
40. Ea pr1mum de oculo tuo eicienda est. 
4 1 . Earn postea de oculo fratris educen­
dam esse dicit Iesus . 
42 . Ea collo suspendatur illlus qu1 unum 
ex parvulls scandalizaverit. 
43 . Talis erat illlus viduae filius . 
: 
........ 
NOVVM TESTAMENTVM 
2 
3 
4 
5 
6 
7 • 
8 
9 
1 0 
1 1 I I 
1 2 
1 3 
1 4 
1 5 
1 6 I 
1 7 
1 8 
1 9 • 
20 
2 1 
22 
23 
24 
25 
26 
27 
28 
29 
• 3 0 • I 
• 3 1 • • 32 • • 3 3 • • 34 • • 3 5 
• 
3 6 • I I I 
3 7 
3 8 
3 9 
4 0 
4 1 
42 
43 
1 65 
Pensum. IV 
Scribe verba idem significantia. 
= tres dies 
------
------ = progredI, melior fierI 
= deesse ------
----- = quI antea fuit 
______ = parvus filnis 
______ = pecunia, asses 
______ = negotium mercatoris 
= Ire ------
Pensum. V 
ScrTbe verborum fi5rmas. 
involvere ------
reverfi ------
transigere ______ _____ _ 
______ regressum esse 
conclusisse ------ ------
detentum ------
defungI ____ _ 
residere ------
distributum ------
______ collegisse _____ _ 
Pensum VI 
Verba, quae desunt, scrTbe. 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
= secundum ------
----- = magister 
_____ = uterque 
= mala valerudo -----
----- = accusare (falso) 
______ = frequens 
------ = mulier quae maritum amisit 
= tollere ------
antecedere 
benefacere 
bimatus 
condemnare 
consuerudo 
deficere 
defungI 
doctor 
expedire 
febris 
fesruca 
flagellum 
Infirmitas 
mola 
negotiatio 
In oppido B ethlehem Maria Iesum peperit, quern ____ _ 
1 66 
involUtum in reclinavit. Ad eum adorandum non solum 
pastores, quibus DominI angelus apparuerat dicens ' _____ _ 
natum esse' , Iverunt, sed etiam magI ab Oriente venientes, quos stella 
______ . IHI, cum ad Iesum pervenissent, eI aurum, _____ _ 
et myrrham obtulerunt. Non diu in IUdaea manserunt Iesu parentes 
cum Infante: Herodes enim, IUdaeorum rex, imperaverat ut omnes a 
______ et Infra occiderentur; quod cum audivit I6seph, angelo 
admonente, migrandum esse putavit in Aegyptum, unde rediit post 
Herodis mortem. 
Olim, cum secundum dieI tesfi parentes cum Iesu, 
quI tune duodecim habebat annos, Hierosolymam ascendissent ac, 
diebus illis, regrederentur, accidit ut Iesus ibi, 
______ interrogans et audiens, in templo remaneret, ubi post 
inventus est. ------
-
NOVVM TESTAMENTVM 
• 
nummularius 
pannus 
praesepium 
proficere 
profundus 
regnum 
salvator 
statuere 
trabs 
transigere 
triduum 
tUs 
lam tune Iesus sapientia et gratia apud Deum et homines 
------, sed initium signorum illud fuit cum, in Cana Galilaeae, 
Iesus vinum, quod , ex aqua efrecit. Multa deinde mira 
recit: cuiusdam regulI filium, quI affectus erat, sanavit; 
virum quendam, quI magna detinebatur , Sabbato, 
Ilidaeis mirantibus, sanum recit; filium denique unicum cuiusdam 
viduae, quI nuper , in vitam revocavit. Iesus vero non 
modo aegros sanabat, sed etiam improbos homines reprehendebat 
(sicut accidit eo die quo in templo homines invenit quI oves et 
columbas vendebant et sedentes, quos de 
filniculis facto ex templo eiecit ne domum DeI domum facerent 
-----� et omnes docebat d.Icens : "Diligite inimicos vestros et 
his quI oderunt vos. Nolite , et non 
condemnabiminI. Eicite primum de oculo vestro, et tune 
perspicietis ut educatis de oculis fratrum vestrorum. " 
Quodam vero die, postquam parvulum in medio ' dixit: 
"Nisi efficieminI sicut parvulus iste, non intrabitis in _____ _ 
caelorum. SI quis scandalizaverit unum de parvulis isfis, _____ _ 
eI ut suspendatur collo eius et demergatur in ____ _ 
mare." 
Sic ille loquens IUdeae urbes et oppida percurrere solebat. 
1 67 
-
PARS II 
IESV DOCTRINA1 MORS ET RESVRRECTIO 
XIX. De bono Samatitano 
Et ecce homo quidam iuris peritus surrexit dicens: "Magi­
ster, quid faciendo vitam aetemam possidebo?" At Ille 
dixit ad eum: "In lege quid scriptum est?" Ille respondens 
dixit: "Diliges Dominum Deum tuum toto corde tuo et tota 
anima tua et omnibus viribus tuis et omnI mente tua, et proxi­
mum tuum sicut te ipsum." Dixitque illI: "Recte respondisfi: 
hoe fac et vives." Ille autem dixit ad Iesum: "Et quis est meus 
proximus?" Tum respondens Jesus dixit: "Homo quidam des­
cendebat Ierichum, et incidit in latrones, quI despoliaverunt 
eum, et abierunt semivivum eum relinquentes propter plagas 
impositas . S acerdos quidam descendit eadem via, et vidit 
eum et praeteriit. Similiter Levita quidam, cum eum vidisset, 
pertransiit. Samaritanus autem, iter faciens, venit secus eum: 
et videns eum, misericordia motus est. Et appropinquans al­
ligavit vulnera eius Infundens oleum et oliva -ae f 
vinum; et imponens illum iumento suo, 
duxit in stabulum, et curam eius egit. 
Postera die protulit duos denarios, et dedit 
stabulario, et ait: ' Curam illius habe: et 
quodcumque supererogaveris, ego, cum 
rediero, reddam tibi ' . Quis horum trium videtur tibi proxi­
mus fuisse illI, quI incidit in latrones?" At ille dixit: "QuI fecit 
misericordiam in illum." Et ait illI Jesus : "Vade, et tU fac si­
militer." 
Levita -ae m 
doctrina -ae f= quod docetur 
resurrectio -onis f < re-surgere (= iterum 
surgere [a mortuis]) 
Samaritanus -a -um; S .us -I m incola 
Samariae 
peritus -a -um +--+ ignarus 
aetemus -a -um = perpetuus 
ad eum : eI 
incidere (< in + cadere); i. in Iatrones : forte 
occurrit latronibus I latro -onis m = vir quI 
res alienas vI rapit, praedo 
de-spoliare +--+ vesfire I semi-vivus -a -um = 
vix vivus I plaga -ae f: vulnus 
fascia -ae f � 
praeter-Ire 
per-transire = praeter-Ire 
secus : ad 
al-ligare ( < ad-) = fascils involvere 
In-fundere 
l 
oleum -I n : oleum ex ollvls efficitur 
iumentum -I n = bestia quae vehit, equus 
stabulum -I n = locus in quo pecora/homines 
edunt et dormiunt 
curam agere alicuius = curare aliquem 
stabularius -I m = dominus stabulI 
super-erogare = plus pecuniae solvere 
1 69 
ex-spuere -uisse = sputum ex ore eicere 
sputum -I n : quod ex ore eicitur 
lutum -I n = terra mollis et umida I linere 
levisse/linivisse litum = aspergendo umi­
dum facere I lava te I natatoria -ae f= locus 
ubi corpus lavatur 
vicinus -I m = quI prope habitat 
mendicare = cibum/pecuniam postulare 
ne-quaquam = nullo modo 
ungere unxisse unctum = materiam asper­
gendo umidum facere 
propheta -ae m = homo quI divino modo 
aegros sanat et res fururas antea dicit 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
XX. Iesus efficit ut homo a nativitate caecus videat 
Praeteriens Iesus vidit hominem caecum a nafivitate. 
Exspuit ergo Iesus in terram, et recit lutum ex sputo et linivit 
oculos eius. Et dixit eI: "Vade, lava in natatoria Siloe." Abiit 
ille, et lavit et venit videns. 
XXI. Non crediderunt IudaeI illum caecum fuisse 
Itaque vicinI, et quI viderant eum caecum dicebant: 
"Nonne hie est quI mendicabat et caecus erat?" Et aliI 
dicebant: "Hie est." AliI autem: "Nequaquam, sed similis est 
eI. " Ille vero dicebat: "Ego sum." Dicebant ergo eI: "Quo­
modo aperfi sunt tibi oculI?" Respondit: "Ille homo, quI dici­
tur Iesus, lutum recit et unxit ocul6s meos, et dixit mihi: 
'Vade ad natatoriam Siloe, et lava. ' Et abiI, lavI, et video." 
Dicunt caeco iterum: "Tu quid dicis de illo quI aperuit oculos 
tuos?" Ille autem dixit: "Propheta est ." 
XXII. IudaeI parentes illlus quI fuerat caecus interrogant 
Non crediderunt IUdaeI ilium caecum fuisse. Vocaverunt 
ergo parentes eius, et interrogaverunt eos: "Hie est filius 
vester, quern vos dicitis caecum natum esse? Quomodo ergo 
nunc videt?" Responderunt iis parentes : "Scimus hunc esse 
filium nostrum et caecum natum esse. Quomodo nunc videat, 
nescimus. Ipsum interrogate: aetatem habet, ipse de se lo­
quatur." 
XXIII. Homo quI fuerat caecus iterum a Iudaeis interrogatur. 
Christum sequitur 
Vocaverunt ergo rursus hominem quI fuerat caecus, et 
peccator -oris m = quI prave facit, nocens dixerunt eI: "Da gl6riam Deo : nos scimus peccatorem esse 
sI peccator est, nescio : nescio an peccator sit hominem ill um. " Respondit ille: "SI peccator est, nescio; 
unum scio: me, cum caecus fuerim, nunc videre. " 
num-quid . . . ? = num . . . ? -ne . . . ? 
male-dicere + dat 
1 70 
Dixerunt illI: "Quid tibi recit?" Respondit eis : "lam dixI 
vobis . Numquid et vos vultis discipulI eius fierI?" MaledI-
Siloe indecl 
-
--
NOVVM TESTAMENTVM 
xerunt ergo eI et eiecerunt eum foras. Cum invenisset eum 
Jesus, dixit eI: "Tu credis in Filium hominis?" Respondit ille: 
"Quis est?" Et dixit Jesus : "QuI loquitur tecum, ipse est." At 
ille ait: "Credo, domine." Et procidens adoravit. 
XXIY. Fabula de filio perditO, quI tOtam substantiam suam 
dissipavit 
Jesus hanc fiibulam narravit: "Homo quidam habuit duos 
filios. Et dixit adolescentior patrI: 'Pater, da mihi portionem 
substantiae quae me contingit. ' Et pater divisit illI substan­
tiam. Et post non multos dies, adolescentior filius dissipavit 
substantiam suam. Et postquam omnia consummasset, facta 
est fames valida in regione illa; et ipse coepit egere. Et abiit 
et adhaesit um civium regionis illius quI misit illum in vil­
lam suam ut pasceret porcos." 
:XXV. Fabula de filio perditO, quI ad patrem redit et se pecca­
visse confiretur 
"Et cupiebat implere ventrem siliquis quas porcI mandu­
cabant: et nemo illI dabat. In se autem reversus, dixit: ' Quanfi 
mercennariI in domo patris meI abundant panibus, ego autem 
hic fame pereo. 
Surgam et Ibo ad patrem meum et dicam eI: pater, peccavI 
in caelum et coram te. ' Et surgens venit ad patrem suum. Cum 
autem adhuc longe esset, vidit illum pater ipsius, et, miseri­
cordia motus, occurrit eI, et cecidit super collum eius et os­
culatus est eum." 
XXVI. Jesus mortem suam discipul.Is praedicit 
Assilmpsit autem Jesus duodecim discipulos et ait illis : 
"Ecce, ascendimus Hierosolymam et consummabuntur om­
nia quae scrlpta sunt de Filio hominis : tradetur enim gentibus, 
et illudetur, et flagellabitur, et conspuetur. Et postquam fla­
gellaverint eum, occident eum; at terti a die resurget." 
Et ipsI nihil intellexerunt, et verbum istum absconditum 
erat eis. 
Filium hominis : Chrlstum 
procidens : se proiciens (ad eius pedes) 
substantia -ae f = omnia quae aliquis possidet 
dis-sipare = spargere; largiendo consumere/ 
perdere 
adulescentior -oris comp : minor 
portio -onis f= pars (debita) 
con-tingere = tangere; me contingit : mihi 
debetur 
con-summare = finl"re 
postquam consummavisset : cum c. 
egere (+ abl) = (re necessaria) carere 
ad-haerere -sisse -sum + dat = se adiungere 
(ad) I uni dat < unus -a -um (gen -Ius, dat -I) 
peccare = prave facere 
siliqua 
-ae f 
in se : ad sanam mentem 
quanfi : quot, quam mulfi 
mercennarius -I m (< merces) = quI pro 
mercede laborat I ab-undare (re) = plus 
quam satis habere (reI) 
longe (: procul) ab esset 
ipsius : eius 
cecidit super collum eius : complexus est eum 
prae-dicere = dicere ante 
as-sumere ( < ad-) 
consummabuntur : fient 
gentes -ium fpl : quI IUdaeI non sunt, neque 
Deum unum esse credunt 
il-lildere = eludere, deridere 
flagellare = flagello percutere 
con-spuere (aliquem) = sputum ex ore eicere 
(in aliquem) 
abs-conditus -a -um = occultatus, obscurus 
1 7 1 
vlsitatio -onis f < vTsitare ( = vlsum Ire) 
co-angustare = angustum facere 
undique = ex omnibus locls/partibus 
pro-stemere = proicere (: interficere) 
in-gred! -gressum esse = intrare 
ingressus in 
cognominare : cognomen dare 
magistratus -us m = qul negotium publicum 
gerit 
scrlba -ae m = qul scr1bit; magister legum 
apud IUdaeos 
plebs -bis f= populus 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
XXVIl. Iesu.s super Hierosolymam flet, quae non cognovit 
v'isitiitionem dominI sui 
Et ut appropinquavit Hierosolymae, videns civitatem, 
flevit super illam, dicens : "Veniet dies qua circumdabunt te 
inimicI tuI vallo et coangustabunt te undique. Et ad terram 
prostement te et filios tuos, quI sunt in te, et non relinquent 
in te lapidem super lapidem: quia non cognovisfi tempus visi­
tationis dominI tuI." Ingressus civitatem docebat in templ6. 
XXVIII. Iudas, cognominatus Iscariotes, Iesum sacerdotibus 
et magistratibus vendit interficiendum 
Quaerebant principes sacerdotum et scribae quomodo 
Iesum interficerent, timebant vero plebem. 
Intravit autem Satanas in IUdam, quI cognominabatur Is­
de ( : ex) duodecim discipulTs (qul semper cariotes, unum de duodecim. Et abiit et locutus est cum prin­
cum Iesu erant) 
quem-ad-modum = quomodo cipibus sacerdotum et magistratibus quemadmodum illum 
paclscl pactum esse = condicionem statuere 
pecuniam illl dare : se pecuniam illl (: lUdae) 
daruros esse I spondere spopondisse spon­
sum = promittere 
opportUnitas -atis f= tempus idoneum 
com-edere = esse; c. Pascha = ad Pascha co­
medendum (: ad cenam Paschatis sumen­
dam) I Pascha-atis n = Pascha -ae f 
vesper -eris m = vesper -1 m 
dis-cumbere = accumbere 
accepit : sumpsit 
bene-d1cere 
ex hoe calice 
calix -icis m 
in remissionem peccatorum : ut peccafis 
ignoscatur 
hymnus -1 m = cantus quo Deus laudatur 
ollvetum -1 n = ager ol!varum 
172 
traderet iis. 
Et gavisI sunt, et pacfi sunt pecuniam illI dare. Et spopon­
dit ille. Et quaerebat opportUnitatem ut traderet illum. 
XXIX. Ultima cena 
Accesserunt discipulI ad Iesum, dicentes : "Ubi vis pare­
mus tibi comedere Pascha?" Iesus dixit: "lte in civitatem ad 
quendam et dicite eI: ' magister dicit : tempus meum prope 
est: apud te facio Pascha cum discipulis meis ' . " Et recerunt 
discipulI sicut constituit illis Iesus, et paraverunt Pascha. Ves­
pere autem facto, discumbebat Iesus cum duodecim discip­
ulis suis. Cenantibus autem iis, accepit panem, benedixit ac 
fregit, deditque discipulis suis et ait: "Accipite et comedite: 
hoe est corpus meum. " 
E t accipiens calicem, gratias egit, et dedit illis, dicens : 
"Bibite ex hoe omnes . Hie est enim sanguis meus novI testa­
ment!, quI pro mulfis effundetur in remissionem pec­
catorum. " Et hymno dicto, exierunt in montem Olivefi. 
Sataniis -ae m, IUdiis -ae m, Iscariotes -ae m, Pascha -atis n, 011-
vetum -I n 
V(tima cena 
I udae oscu{um 
1 74 
NOVVM TESTAMENTVM 
XXX. Iesiis ascendit in montem Oliva.rum, ibique Patrem orat 
Egressus de cenacul6 Ibat Iesus, secundum consuetU- cenaculum -I n = triclinium 
dinem, in montem Olivarum. Secufi sunt autem illum et dis-
gutta -ae f 
cipulI. Et cum pervenisset eo, dixit illis : "Orate ne intretis in 
temptationem." 
Et ipse avulsus est ab iis quantum est iactus lapidi s : et 
posifis genibus, orabat dicens : "Pater, sI vis, transfer calicem 
istum a me; verumtamen non mea voluntas, sed tua fiat." Et 
temptatio -orris f= quod allicit ad mala 
avulsus est : discessit 
quantum est iactus lapidis : tantum, quantum 
lapis quI iacitur I iactus -us m < iacere 
posifis : flexis I transfer! = remove! 
calicem istum : istum dolorem futlirum 
verum-tamen = sed tamen sudor 
ecce sudor eius, sicut guttae sanguinis, decurrit in terram. Et de-currere 
prolixius orabat. prolixius : diutius 
XXXI. Iesfis comprehenditur et ducitur ad Pilatu.m com-prehendere 
= vI capere 
Et ecce turba apparuit: et IUdas antecedebat eos. QuI ap­
propinquavit Iesu ut oscularetur eurn. 
Iesus autem dixit illI: "IUdas, oscul6 Filium hominis 
tradis?" Conversus ad eos quI venerant cum illo : "Quasi ad- tradis inimTcTs 
�sf � 
I 
versus latronem" inquit, "Venistis, cum gladiis et fiistibus? fiistis -ism = baculum grave 
Cofidie vobiscum eram in templo: quare me non tenuistis? vobis-cum = cum vobis 
Ecce haec est hora vestra. " Comprehenderunt ergo eum, et 
duxerunt ad Pilatum. 
XXXII. Cum necesse esset PilatO finum dimittere in die restO, 
voluit dimittere Iesum; at clamavit Universa turba: 
"Tolle hunc, dimitte Barabbam" 
Coeperunt IUdaeI accusare Iesum dicentes: "Rune inveni-
mus subvertentem gentem nostram, et dicentem se regem 
esse." Pilatus, cum eum interrogasset et cognovisset eum 
Galilaeum esse, misit ad Herodem, quI sprevit Iesum, induit 
veste alba et remisit ad Pilatum. Erat tune in carcere latro, 
nomine Barabbas, quI recerat seditionem et homicidium in 
civitate. Et cum necesse esset Pilato unum dimittere in die 
resto, voluit dimittere Iesum. At clamavit universa turba: 
dI-mittere : !Iberare; mos erat apud IUdaeos 
ilnum ex hominibus quI in carcere essent 
tempore Paschatis !Iberare 
tolle! : cape! 
sub-vertere; s . gentem : animos civium ad 
Iram in leges excitare 
interrogavi sset 
Galilaeus -a -um adi; G.us -I m : Galilaeae 
incola I spemere sprevisse spretum = despi-
cere, contemnere 
seditio -orris f = certamen civium ad versus 
imperantes I homicidium -I n = nex hominis 
"Tolle hunc, dimitte Barabbam." Et Pilatus adiudicavit iis sa- ad-iudicare : censere 
tisfaciendum esse, et tradidit Iesum voluntafi eorum. satis-facere + dat = dare quod satis est, 
gratum facere 
Pilatus -1 m, Barabbas -ae m, Herodes -is m 
1 75 
Christo moriente so{ tene6ris operitur 
1 76 
,..... 
NOVVM TESTAMENTVM 
XXXIII. Jesus inter duos latrones crucifigitur: spiritii Pam 
commendato moritur 
Et postquam venerunt in locum quI vocatur ' Calvaria' , cru­
cifixerunt eum, et latrones duos, alterum a dextris et alterum 
a sinistris . Jesus autem dicebat: "Pater, dimitte illis : non enim 
sciunt quid faciunt." Populus et principes deridebant eum dI­
centes : "Alios salvos recit, se salvum faciat, sI est Christus ." 
Dnus autem de his latronibus, quI pendebant, blasphema­
bat eum, dicens : "SI tU es Christus, salva te ipsum et nos." Et 
alter ihcrepabat eum dicens: "Neque tU times Deum?" Et dixit 
illI Jesus : "Hodie mecum eris in paradiso." Et obscuratus est 
sol, et velum templI scissum est. Et clamans Iesus voce 
magna ait: "Pater, in mantis tuas commendo spiritum meum." 
Et haec dicens, exspiravit. 
XXXIV. Jesus sindone involfitus in monumento ponitur 
Et cum factum esset sfao, venit IOseph ab Arimathaea, no­
bilis decurio, ad Pilatum et pefivit corpus Iesu. Pilatus inter­
rogavit arcessitum centurionem ' sI iam Iesus mortuus esset ' . 
Et cum cognovisset a centurione Iesum mortuum esse, dona­
vit corpus IOseph. QuI mercatus est sindonem, et deponens 
eum e cruce, involvit sindone et posuit in monumento, et ad­
volvit lapidem ad ostium monumenfi. 
XXXV. Iesus surgit et discipulis apparet 
Et veniebant valde diluculo mulieres portantes, quae para­
verant, aromata, ut ungerent corpus Iesu. Et invenerunt lapi­
dem revolUtum a monumento. Et, ingressae, non invenerunt 
corpus DominI. Cum constematae essent de hac re, ecce duo 
virI steterunt apud eas veste fulgenfi indufi, quI dixerunt: 
"Quid quaeritis viventem cum mortuis? Non est hic, sed sur­
rexit." Paul6 post apparuit Jesus duo bus discipulis euntibus 
ad castellum, nomine Emmaus . Postea manifestavit se Iesus 
ad mare Tiberiadis. 
Calvaria -ae f, I6seph indecl, Arimathaea -ae f, Emmaus indecl, 
Tiberias -adis f 
cruci-figere = cruel figere 
splritus -us m ( < splrare) = anima 
com-mendare = tradere, credere 
a dextns/sinistrls : ad latus dextrum/sinistrum 
d!mitte illls : ignosce ill!s 
quid faciunt : quid sit quad faciunt 
un us : alter 
pendere : in cruce fixus esse 
blasphemare = der!dentibus verbls reprehen­
dere (Deum) 
in-crepare = magna voce reprehendere 
paradlsus -I m = regnum Del 
obscuratus -a -um = obscurus fien 
ex-splrare = morl 
sindon -orris f= vestis (qua corpus mortuum 
operltur) I monumentum -1 n (< monere) = 
locus ubi corpus mortuum ponitur 
sero = tarde ( : vesper) 
decurio -orris m = qul decuriae (: X equitibus) 
praeest 
centurio -orris m = qul centuriae (: C mlli­
tibus) praeest I sl : an/num 
mercarl -atum esse = emere 
de-ponere 
ad-volvere 
d!luculum -1 n = pnma lilx (die!) 
aroma -atis n = materia qua corpus mortuum 
servand! causa ungitur I a.ta quae paraverant 
re-volvere -volvisse -volutum = vertendo re­
movere 
con-sternatus -a -um = dol6re affectus 
fulgens -entis = lucens 
quid : cur 
castellum -I n = locus munltus, oppidum 
manifestare = notum facere 
177 
p!Us his : plus quam hI 
scis quia amo te : scis me amare te 
etiam : ita, certe 
tertio adv 
con-trlstare = tristem facere 
novisfi 
sensus -us m < senfire 
Scripturae -arum fpl : quod scriptum erat 
( : Vetus Testamentum) 
e-levare = tollere 
dum : cum 
bene-dicere +dat 
1 78 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
XXXVI. Iesu.s Petrum agnos suos pascere iubet 
Apparuit Iesus discipulis suls et dlxit P etro : "Simon, 
diligis me plus his?" Dlcit el Petrus : "Domine, tU scis quia 
amo te." Dlcit el Dominus : "Pasce agnos meos." Dicit el 
Dominus iterum: "Simon, diligis me?" Ait illI Simon: "Etiam, 
Domine, tU scls quia amo te." Dlcit el Iesus: "Pasce agnos 
meos." Dicit el Dominus tertio : "Simon, amas me?" Con­
trlstatus est Petrus, quia dlxit el tertio ' amas me? ' Et dlxit illI: 
"Domine, tu omnia nosfi: tU scis quia amo te." Dlxit el Domi­
nus : "Pasce oves meas." 
XXXVII. Jesus in caelum fertur 
Quadam die apparuit Iesus discipulis suls et manducavit 
cum illis. Tune aperuit illis sensum ut intellegerent Scrlptliras. 
Et dlxit els : "Sic scrlptum est, et sic oportebat Chrlstum pafi 
et resurgere a mortuls tertia die. Vos autem testes estis harum 
rerum." Eduxit eos foras in Bethaniam, et, elevafis manibus, 
benedlxit ils . Et dum benedlceret, recessit ab ils, et ferebatur 
in caelum. 
Petrus -I m , Bethania -ae f 
NOVVM TESTAMENTVM 
PENSA(§ XIX-XXXVII) 
Pensum l 
Ad interrogata responde . 
• • • • 
1 . Quid Iesus respondit iuris perito de proxirno interroganfi? 
2 . Quornodo Iesus sanavit horninern a nafivitate caecum? 
3 . Credideruntne IUdaeI eurn caecum fuisse? 
4. Quid dixit IUdaeis interrogantibus homo ille, quI caecus fuerat? 
5 . Fabularn de filio perdito narra. 
6 . Quid Iesus de Filio horninis praedicit discipulis nihil intellegentibus? 
7 . Quis fuit IUdas Iscariotes? 
8. Quid in ultirna cena Iesus dixit, cum panern et vinurn discipulis distribueret? 
9 . Quid Iesus dicebat in rnonte Olivarurn orans? 
1 0. Quo signo IUdas tradidit Iesurn? 
1 1 . Cur Barabbas in carcere custodiebatur? 
1 2 . Quid clarnavit universa turba cum Pilatus alterurn inter Iesurn et Barabbarn liberandurn 
obtulit? 
1 3 . Solusne est crucifixus Iesus? 
1 4. Quid dicebant latrones quI ad dextrarn et ad laevarn Chrisfi erant? 
1 5 . Quae fuerunt ultirna Chrisfi verba? 
1 6. Qua re l6seph ab Arirnathaea Iesurn e cruce depositurn involvit? 
1 7 . Quid viderunt rnulieres arornata portantes? 
1 8 . Cur Petrus est contristatus cum Iesus tertio eurn interrogavit? 
Pensum. 11 
Vocabula in torma pone. Litterae, quae in quadratTs nigrioribus positae erunt, sententiam effl­
cient ex sacrTs librTs promptam. 
1 . In eos incidit homo quI Ierichurn 
descendebat. 
2. Talern eurn reliquerunt latrones . 
3 . Bestia cui vir ille Sarnaritanus ho­
rninern sernivivurn irnposuit. 
4. = ciburn/pecuniarn postulare. 
5 . Earn, a patre acceptarn, dissipavit 
filius adolescentior. 
6 . = finire. 
7 . = plus quarn satis habere. 
8 . = quI pro rnercede laborat. 
9 . = dicere ante. 
1 0. Talis erat sententia qua Iesus mor­
tem suarn discipulis praedixit. 
1 1 . = accurnbere. 
1 2 . Earn IUdas Iscariotes quaerebat ut 
Iesurn inirnicis traderet. 
1 3 . Dictus est antequarn cum discipulis 
Iesus Ivit in rnontern Olivefi. 
1 4 . Iesu, in rnonte. Olivefi oranfi, decur­
rebat usque ad terrarn. 
1 5 . Cum vobis. 
1 6 . Iesus, antequarn exspiravit,eurn 
PatrI cornrnendavit. 
179 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
• • • • • • • • • • • • • 
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 5 1 6 
-
-
-
Pensum III 
Scrfbe verba idem aut contrarium significantia . 
• • • • • • • • • • • • • • • • 
______ = perpetuus 
= vix vivus ------
= terra rnollis et urnida ------
----- = quI prope habitat 
= nullo rnodo ------
------ = spargere; largiendo 
consurnere/perdere 
______ = (re necessaria) carere 
= ellidere, deridere ------
----- = flagello percutere 
------ = occultatus, obscurus 
----- = quornodo 
______ = ternpus idoneum 
= esse ------
------ = cantus quo Deus laudatur 
= tricliniurn ------
Pensum IV 
Scrfbe verborum mrmas . 
• • • • linere 
1 80 
------ unctum 
-
-
-
= sed tarnen ------
------ = baculum grave 
______ = despicere, contemnere 
= nex hominis ------
------ = tradere, credere 
______ = magna voce 
reprehendere 
______ = morI 
= tarde ------
------ = emere 
_____ = prima lux (die!) 
= lucens ------
----- = locus munitus I oppidurn 
= tristem facere ------
= tollere ------
______ � ignarus 
adhaesisse ------ ------
------ pactum esse 
NOVVM TESTAMENTVM 
• • • • 
______ spopondisse _____ _ 
revolutum 
------spernere ______ _____ _ 
Pensum IV 
Ubi verba crassioribus litteris scripta vides, pone alia vocabula (singula aut iuncta) idem 
significantia, quae in indice sunt. Cave tamen: nam cum verba in sententia miltaveris, fierI 
poterit ut alia quoque vocabula, ut syntaxis postulat, sint miitanda . 
• 
absconditus • • aeternus • • alligare • • cenaculum • 
commendare • • conspuere • • consternatus • • diluculum • 
d1mittere • • exsp1rare • • flagellare • • fulgens • 
:filstis • • illudere • • increpare e • lutum • 
mercar1 • • nequaquam • • opportilnitas • • pertrans1re • 
plaga • • quemadmodum 
semiv1vus 
spernere 
sp1ritus 
VlClnUS 
Iilris perlto interroganfi quomodo v1tam perpetuam habere posset, 
Jesus respondit proximum esse diligendum atque haec addidit, ut quis 
esset proximus explanaret: "Homo qu1dam incidit in latrones, qu1 eum 
despoliatum vix Vivum rellquerunt mulfis vulneribus accepfis. Sacer­
dos qu1dam v1dit eum, sed praeteriit; itemque Lev1ta praeteriit. Sama­
r1tanus autem, misericordia permotus, eius vulnera fasciis involvit 
oleum 1nfundens, atque eum, iumento impositum, in stabulum duxit." 
S!c Jesus docebat, atque aegros, qualis fuit caecus ille a nafivitate, 
sanabat. E1 enim oculos terra mollI et Umic:Ui unxit, et ille iterum v1dit, 
quamquam c1ves et homines qui prope habitabant nfillO modo verum 
esse crediderunt. 
Prope tamen erat tempus quo consummarentur ea quae de Fllio 
hominis erant scr1pta. Iesus igitur discipulls s1c locutus est: "Filius 
hominis tradetur gentibus, deridebitur, flagello percutietur, atque 
spiifis operietur; sed tertia die post mortem resurget." rm aud1verunt, 
nihil tamen intellexerunt, quia haec verba erant i1s obscfua. Iildas 
interea, qu1 cognominabatur Iscariotes, cum scr1bis et magistratibus 
pactus erat quomodo i1s traderet Iesum, et tempus idoneum exspecta­
bat ad id faciendum. Ultima igitur cena cum discipulls sumpta, Iesus, 
egressus ex triclinio, montem Ollvarum pefivit ut Patrem oraret. 
Timebat Iesus : sudor e1, s1cut guttae sanguinis, in terram decurrebat, 
sed ille prolixius orabat. Tune apparuit Iildas, mulfis militibus comi­
tantibus, qu1 osculo Iesu dato - m1ranfi eos cum gladi1s et baculis gra� 
vibus venisse, cum cofidie eum in templo docentem capere potuissent 
- Fllium hominis tradidit. 
Ductus ergo est ad Pilatum, qu1, cum cognovisset eum Galilaeum 
esse, ad Herodem m1sit, qu1 despexit Iesum et rem1sit ad Pllatum. 
Pilatus audiebat IUdaeos Iesum h1s verb1s accusantes : "Subvertit 
gentem nostram et se regem esse d1cit", sed de eo noluit ipse statuere 
quid esset faciendum. Cum die :festo mos esset liberandi unum ex illls 
qu1 in carcere essent, Pilatus Iildaeos interrogavit utrum vellent Iesum 
llberar1 an Barabbam, et illl clamaverunt: "Tolle hunc, d1mitte Barab­
bam." 
In loco igitur Calvariae Iesus inter duos latrones, quorum alter eum 
reprehendebat alter vero verebatur, crucifigitur, ubi hora tertia, anima 
Deo tradita, mortuus est. Vesper! venit I6seph ab Arimathea, nobilis 
decurio, qu1 sindone, quam emerat, Iesum e cruce depositum involvit 
et in monumento posuit. 
1 8 1 
• • • • • • • • • 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
Ptima liice mulieres quaedam Chrisfi monumentum adierunt, ut 
eius corpus ungerent, quod vero non invenerunt. Dolore a:ffectae 
abitiirae erant, cum duo virI lucentI veste indufi apud eas steterunt et 
dixerunt: "Cur quaeritis viventem cum mortuis? Non est hic, sed 
surrexit." 
Pensum. VI 
Errata invenT. .XXX verba sunt miitanda . 
• • • • • • • • • • • • 
• 
In oppido Bethlehem Maria Iesum paruit quern pannis involvitum in praesepio reclinavit. 
Ad Iesum adorandum non solum mulfi pastores venerunt, quos DeI angelus monuerat, sed 
etiam magI ab Oriente quI Iesu donaverunt aurum, tiirem et myrrham. Regem vero illius 
regionis, quI Herodes vocabatur, haec omnia non placuerunt; iussit itaque omnes Infantes 
a bimato et Infra interficI; quod ut vitavissent Iesu parentes, cum eo in Aegyptum, angelo 
admonente, filgerunt, unde redierunt post Herodis mortem . 
lam cum duodecim annos habeat Iesus mira facere solebat: quodam die, quo cum 
parentibus Hierosolymam ascenderat secundum consuetiidum dieI resfi, in templ6 mansit 
doctores interrogans et audiens. Initium vero signorum Iesu in Cana Galilaeae fuit, ubi 
aquam in vinum mUtavit. Ex eo tempore quidam discipulI eum, IUdaeae et Galilaeae urbes 
oppidaque percurrentem, sequI coeperunt. His in itineribus Iesus aegros sanabat, defilnctes 
etiam in vitam revocabat, et magno cum amore docebat. "Inimicos diligatis" dicebat, 
"misericordI sitis , et sI in regnum caelorum intrare voletis, efficiaminI sicut parvulus iste." 
Saepe etiam fiibulas narrabat, ut melius intellexerint quomodo vitam aetemam consequI 
possent. Cuidam igitur iurl perito talia interroganfi dixit: "Homo quidam a latronis, in quos 
inciderat, despoliatus est et semivivus relictus. VIdit eum sacerdos quidam, et praeteriit. 
Idem recit Levita quidam. Samaritanus vero, quI iter faciebat, misericordiam motus est et 
prlmum eius vulnera alligavit oleum Infundens, deinde illum imposuit iumento suo ut in 
stabulum ducat. Nonne credis eum proximum suum dilexisse?" 
Non tamen omnes Iesum carum habebant: mulfi enim eum invidebant, atque tempus 
quaerebant idoneum ad eum interficiendum. -Onus igitur ex discipulis, nomine IUdas 
Iscariotes, quI Iesum prodere statuerat, cum principibus sacerdotum et magistratibus 
pecuniam pacescit, spopondens se eum illis datiirum esse. Tempus vero erat Paschatis, et 
discipulI Iesu cenam paraverant, quam nesciebant ultimam futiiram esse. Inter cenam ille 
pane benedicto ac fracto distribuit dicens: "Accipite et comedite: hoe est corpus meum." 
Similiter de vinI calice recit. Post cenam montem Olivarum pefivit, ubi diu Deum oravit. 
Sed ecce: turba apparuit, quam IUdas ille Iscariotes antecedebat quI, oscul6 dat6, Iesum 
inimicis tradidit. Comprehensum Iesus ad Pilatum ducitur, quI, cum cognoverit eum 
Galilaeum esse, ad Herodem misit, quI eum spemuit et ad Pilatum remisit. Cum tamen mos 
esset tempore Paschatis unum ex hominibus in carcere inclusibus dimittere, Pilatus turbam 
interrogavit utrum vellet Iesum an Barabbam dimitfi. 'Barabbam' illI dixerunt, et Iesus 
crucifixus est inter duos latrones. Hora tertia, sole obscurato, exsplilvit. 
Venit postea ad Pilatum IOseph ab Arimathaea, nobilis decurio , quI Chrisfi corpus 
postulavit, ut sindone, quam mercaverat, involutum in monumento deposuisset. Post unum 
diem mulieres quaedam Chrisfi monumentum pefiverunt ut eius corporem ungerent; 
ingressae tamen, corpus, mirantes, non invenerunt et constematae abiturae erant, cum 
subito duo virI, veste fulgenfi indufi, constiterunt, quI Iesum a mortuis resurrectum esse 
dixerunt. 
1 82 
TAB VLAE RE G J[ O NVM P 
T E M P O RVM O RD O 
E T JI N D ][ C E S VARJI JI 
..... 
SYR
IA
 
MA
R
E
N
O
ST
R
VM
 
I�
 
��
 
H
ier
os
ol
ym
a .J,/
 
tJ,� 
,&_ 
A
E
G
YP
T
V
S 
AMAL
E
C
 
MAD
 IAN
 
A
RAB
IA
 
H
IST
ORIAE
 S
AC
RAE
 
RE
GI
O 
1 86 
REGNVM 
AssYRIORVM 
(saec. VIII a. Chr. n.)
REGNVM 
PERSARVM 
(saec. VI a. Chr. n.)
I 
I 
I 
I 
' 
; ; 
\ AEGYPTVS \ 
\ 
... , 
\ 
.. ... .. 
' 
\ 
AE?;Yl!,TUS 
... _ 
REGNVM 
BABYLONIORVM 
( saec. VII a. Chr. n.)
---
MARE
N
O
ST
R
VM
 
IVD
AS
 
-
-
-
-
-
-
--
-
·- MA
NA
SS
ES
 
RVB
EN
 
D
V
O
D
E
C
IM
 I
SR
A
E
L
IS
 
T
R
IB
V
S 
(sa
ec
. X
II
I 
a. 
C
hr
. 
n
.)
MARE
N
O
ST
R
VM
Ge
lbo
e•
 
SAMARIA
 
RE
G
NVM
 
IS
R
AE
LI
S 
Ga
lg
ala
• 
Hi
er
os
ol ym
a •
 
RE
G
NVM
 
IVD
AE
 
ID
VMAEA
 
R
E
G
N
V
M
 l
V
D
A
E
 E
T
 
R
E
G
N
V
M
 I
S
R
A
E
L
IS
 
(sa
ec
. X
 a.
 C
hr
. 
n
.)
1 8 8 
MARE 
NOSTRVM 
GALILAEA 
Capharnaum • 
Cana . 
Naim . 
SAMARIA 
• Arimathaea 
Ierichus • 
Emmaus . 
Hierosolyma • 
•Bethania 
Bethlehem . 
IVDAEA 
PALESTINA EA QVA 
CHRISTVS NATVS EST 
AETATE 
O R D O TEMPORVM H I S TO RIAE S A C RA E
AnnI Infra scripfi, quibus hominum facta egregia virorum doctorum sententia sunt ordinata, 
saepissime, non tamen semper, fide dignI sunt, cum interdum difficile sit quid quoque ann6 
acciderit statuere. 
Anno a. Chr. n. 
1 800 
1 700 
1 600 
1 500 
1 3 00 
1 25 0 
1 220 - 1 200 
1 200 - 1 03 1 
1 03 0 - 1 0 1 0 
1 0 1 0 - 970 
970 - 93 1 
93 1 
93 1 - 9 1 3 
9 1 3 - 9 1 1 
9 1 1 - 870 
870 - 848 
848 - 84 1 
84 1 - 8 3 5 
8 3 5 - 796 
796 - 78 1 
7 8 1 - 740 
740 - 7 3 6 
7 3 5 - 7 1 5 
7 1 5 - 6 8 7 
687 - 642 
642 - 640 
640 - 609 
6 1 2 
609 
609 - 5 9 8 
Abraham us 
Isaacus 
Iacobus (XII filios habuit ex quibus XII tribus ortae sunt) 
IOsephus 
Moises (Deus le gem eI dat; exstruitur area foederis) 
HebraeI ex Aegypto proficiscuntur 
Iosua duce devincuntur Chanaan ( : Palesfinae) populI 
Aetas IUdicum: Gedeon, Samson, Samuel 
Regnum Saulis 
Regnum Davidis 
Regnum Salomonis (templum aedificatur) 
Exoritur seditio : ex lino duo regna fiunt: alterum IUdae, alterum Israelis 
Regnum RoboamI (Iudae) 93 1 - 9 1 0 Regnum IeroboamI 
Regnum Abiae (Israelis) 
Regnum Asae 
Regnum Iosaphafi 
Regnum IOramI 
Regnum Athaliae 
Regnum IOae 
Regnum Arnasfae 
Regnum Osfae 
Regnurn I6athae 
Regnurn Achaz 
Regnurn Ezechfae 
Regnurn Manassis 
Regnurn Amonis 
Regnurn IOsiae 
BabylOniI armis Assyrios superant 
Regnurn Ioachae 
Regnurn I6akirn 
733 - 722 Israelitae in Assy-
riarn transferuntur (inter capfivos est 
Tobias) 
1 89 
1 90 
597 
5 87 
5 3 9 
5 3 9 
5 3 9 - 3 3 2 
3 3 2 
3 2 3 - 200 
200 
1 87 - 1 75 
1 75 - 1 64 
1 66 
1 64 - 1 6 1 
1 60 
1 60 - 1 43 
1 43 - 1 34 
1 34 - 1 04 
1 04 - 1 03 
1 03 - 76 
63 
3 7 - 4 
6 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
Nabiichodonosor, Babyl6ni6rum rex, Hierosolymam expugnat 
IiidaeI Babylonem trasferuntur 
Cyrus, Persarum rex, Babylonem expugnat 
Cyrus Iiidaeos in patriam redire sinit 
Persarum imperium in Iudaeos 
Alexander Magnus Iiidaeam occupat 
PtolomaeI, reges AegyptiI, Iiidaeam regunt 
Antiochus III, rex Syriae, Iiidaeam occupat 
Regnum SeleucI IV Philopatoris 
Regnum Antioch! IV EpiphaniI 
Mathathias patriam armis liberare conatur 
Regnum Antioch! V Eupatoris 
Iiidas Machabaeus Nicanorem et Gorgiam vincit 
IOnathas Iiidaeos regit 
Simon Iiidaeos regit 
I6annes Hircanus Iiidaeos regit 
Aristobiilus rex Iiidaeorum 
Alexander rex Iiidaeorum 
Pompeius Hierosolymam occupat 
Regnum Herodis 
Bethlehem, in Iiidaeae oppido, Iesiis Christus nascitur 
--
IND JEX N O M I NV M
Nomina Hebraica et Graeca saepe sunt a Carola Lhomond !orma Latina dona.ta: e. g. : Noemus -I m (pro 
!orma, quae est 'Noa-ae m ' aut 'Noe indecl') ; Lisia -ae m (pro !orma Graeca, quae est 'Lysia -ae m'); Sina 
-ae f(pro nomine indeclinabilI, quod est ' SinaI'), cet. 
NumerI ArabicI ( 1 , 2, 3 . . . ) Veteris Testamenti, numeri vero Romani (I, II, III . . .) Novi Testamenti capitu­
la significant, in quibus nomen primum apparet. 
Abel -elis m : filius Adami alter, frater CainI; 8 
A.bia -ae m : filius et successor RoboamI regis; 1 67 
Abraham.us -I m : maritus Sarne et pater IsaacI; 16 
Absalon -onis m : filius Davidis; 130 
Achabus -I m : rex Israelitarum; 168 
Achaz indecl : filius et successor I6athae regis; 1 74 
Adam.us -I m : primus homo, pater CainI et Abelis; 
fula ex eius costis Deus !ormavit Evam; 2 
AegyptiI -arum m pl : Aegypti incolae; 54 
Aegyptius -a -um adi; A.us -I m; 44 
Alexander -drI m : rex Syriae; 207 
Alexander -drI m : rex Graecorum quI ' Magnus' est 
appellatus; 1 89 
Amiilecitae -arum m pl : Amalec incolae; 99 
Aman -anis m : aulicus regis AssuerI; 185 
Amas1as -ae m : filius et successor I6ae regis; 172 
Amoo -onis m : filius et successor Manassis regis; 1 80 
Ananias -ae m : unus ex pueris quern N abucho-
donosor in fomace ardenti includI iussit; 1 82 
Andreas -ae m : unus ex Christi discipulis; VII 
Antiochus -I m : rex Syriae; 1 89 
Apollonius -I m : unus ex Antioch! praefectis; 195 
Arabes -um m pl : Arabiae incolae; 1 73 
Arim.athaea -ae f : oppidum IUdaeae non procul a 
Hierosolyma; XXXIV 
Aristobwus -I m : filius I6annis HircanI, rex IUda-
eorum; 208 
Asa -ae m : filius et successor Abiae regis; 1 67 
Assuerus -I m : rex Persarum, maritus Estheris; 1 85 
Assyria -ae f: regio Mesopotamiae; 144 
AssyriI -arum m pl : Assyriae incolae; 144 
Athalia -ae f: filia AchabI regis; 169 
Azanas -ae m : unus ex pueris quern N abuchodo-
nosor in fomace ardenti includI iussit; 1 82 
Babylon -onis f: urbs Mesopotamiae; 1 8 1 
Babylonicus - a -um adi; 167 
BabyloniI -arum m pl : Babylonis incolae; 1 8 1 
Bacchis -idis m : unus ex DemetriI praefectis; 206 
Barabbas -ae m : latro turba clamante pro Christo 
dimissus; XXXII 
Bathuel -is m : nepos Abraham!, pater Rebeccae; 22 
Beniammus -I m : IacobI et Rachelis filius natU mI­
nimus; 55 
Bethania -ae f: oppidum non procul a Hierosolyma; 
XXXVII 
Bethsabe -es f: nomen mulieris, Uriae uxoris, quam 
David adamavit; 126 
Caesar Augustus m : IUlius Caesar Octavianus, 
princeps Romanorum; I 
Camus -I m : filius Adami primus, frater Abelis; 8 
Calvaria -ae f: locus apud Hierosolyma ubi Chris-
tus crucI fixus est; XXXIII 
Cana -ae f: oppidum Galilaeae; VIII 
Capharnaum -I n : urbs Galilaeae; X 
Cham.us -I m : Noemi filius; 1 5 
Chanaan indecl : Palestinae regio; 56 
Chaulnes : Galliae oppidum in qua Lhomond natus
est; praef 
Cyrus -I m : rex Persarum; 188 
Dalila -ae f: Samsonis uxor; 104 
Daniel -elis m : puer quern rex N abuchodonosor 
leonibus obicI iussit; 1 82 
1 9 1 
Danus -i m : rex Persarum; 1 89 
David -idis m : rex qui post Sai:ilem regnavit; 1 1 1 
Demetrius -i m : rex Syriae; 205 
Ecbatana -orum n pi : nomen urbis in Media sitae; 157 
Eleazarus -i m : filius Mathathiae; 194 
Eleazarus -i m : vir Hidaeus qui mortem fortiter 
subiit; 191 
Eliezer -eris m : Abraham! servus; 20 
Emmaus indecl : oppidum Hidaeae non longe a Hie­
rosolyma; ){)C)C\l 
Ephraimus -i m : I6sephi filius natii minor, frater 
Manassis; 77 
Esaus -i m : filius Isaaci et Rebeccae, frater Iacobi; 27 
Esther -eris f: uxor Assueri, regina Persarum; 1 85 
Eupator -oris m : filius et successor Antioch!; 202 
Eva -ae f: prima !emina, uxor Adami, mater Caini 
et Abelis; 2 
Ezechias -ae m : filius et successor Achaz regis; 175 
Gabelus -i m : Israelita cui pecuniam mutuam To-
bias dedit; 146 
Galgala -orum n pi : nomen urbis in IUdaea sitae; 1 1 1 
Galilaea -ae f: regio Palestinae; V 
Galilaeus -a -um adi; G.us -i m : Galilaeae incola; 
XXXII 
Gedeon -onis m : nomen iudicis; 97 
Gelboe indecl : nomen mantis ; 125 
Goliathus -i m : fortissimus Philistaeorum miles; 1 16 
Gorgia -ae m : dux quern adversus Hidaeos Lisia 
misit; 196 
Haran indecl : oppidum Mesopotamiae; 35 
HebraeI -orum m pi : Iacobi posteri; 8 1 
Hebraeus - a -um adi; H.us -i m; 51 
Heli indecl : nomen sacerdotis ; 106 
Herodes -is m : filius Herodis, rex Hidaeorum, quo 
regnanteChristus mortuus est; XXXII 
Herodes -is m : rex IUdaeorum, quo regnante 
Christus natus est; 209, IV 
Hierosolyma -ae f: urbs Hidaeorum; 130, IV 
Hierosolymitanus -a -um adi; 190 
Hircanus -i m : nomen 16anni, Simonis filio, 
inditum; 208 
Iabes indecl : nomen urbis; 125 
lac6bus -i m : filius Isaaci et Rebeccae, frater Esai; 27 
Iaphetus -i m : Noemi filius natii minimus; 15 
Idlimaea -ae f: regio IUdaeae; 172 
Iericho indecl : nomen urbis; 95 I I.us -i m XIX 
Ieroboamus -i m : primus rex Israelitarum; 143 
IOabus -i m : nomen cuiusdam Davidis ducis; 132 
IOachas -ae m : filius et successor 16siae regis; 1 8 1 
1 92 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
IOak:im indecl : filius 16siae regis, successor I6achae; 
1 8 1 
IOannes -is m : Christi praecursor qui eum in Iordane 
flumine baptizavit; VII 
IOannes -is m : filius Mathathiae; 194 
IOannes -is m : filius Simonis, qui post patris mortem 
Hidaeam rexit; 208 
Ioannes -is m : unus ex Christi discipulis; VII 
!Oas -ae m : filius Ochosiae regis; 170 
IOathas -ae m : filius et successor Osiae regis; 173 
IOiadas -ae m : summus pontifex Hebraeorum; 170 
IOnathas -ae m : filius Mathathiae; 194 
IOnathas -ae m : Saulis filius; 1 12 
IOramus -i m : filius et successor 16saphati regis; 169 
lordanis -is m : fluvius maximus Palestinae; 93, VII 
IOsaphatus -i m : filius et successor Asae regis; 168 
IOseph ( ab Arimathaea) indeci : nobilis decurio qui 
Christum, sindone involUtum, in monumento po­
suit; XXXIV 
IOseph indecl : maritus Mariae, matris Iesu; I 
IOsephus -i m : undecimus Iacobi et Rachelis filius; 38 
IOsias -ae m : filius et successor Amonis regis; 1 80 
Iosue -ae m : successor Moisis; 8 1 
Isaacus -i m : filius Sarae et Abraham!, pater Esai et 
Iacobi; 17 
Isaias -ae m : nomen prophetae; 176 
Iscariotes -ae m : cognomen Hidae, qui Christum 
hostibus tradidit; :XXVIII 
Israel -is m : alterum Hebraeorum regnum; 143 
Israelita -ae m : Israelis incola; 147 
Israeliticus -a -um adi; 144
liidaeI -orum m pi : Hidaeae incolae; praef, IV
liidaicus -a -um adi; 1 89 
liidas -ae m : filius Mathathiae; 194 
liidas -ae m : unus ex Christi discipulis, qui eum hos­
tibus tradidit; XXVIII 
liidas -ae m : unus ex Iacobi filiis; 61 
Labanus -i m : filius Bathuelis, frater Rebeccae, socer 
Iacobi; 23 
Levita -ae m : homo ex tribu quae a Levi, tertio Jacobi 
filio, nominata est; XIX 
Lhomond Carolus Franciscus m : sacerdos Gallus ( 1727
- 1 794), qui scripsit Epitomen historiae sacrae praef 
Lisia -ae m : unus ex Antioch! praefectis ; 196 
Machabaeus -i m : nomen IUdae, Mathathiae filio, in­
ditum; 195 
Madiiinitae -arum m pi : Madian incolae; 98 
MagI -orum m pi : reges qui ex oriente venerunt ut 
Christum adorarent; IV 
-
INDEX NOMINVM 
Man.asses -is m : filius et successor Ezechiae regis; 179 
Manasses -is m : IOsephi filius natu maior, frater 
Ephra1m1; 77 
Mardochaeus -1 m : IUdaeus quI Estherem educavit; 185 
Mathathfas -ae m : sacerdos pater IUdae, IOnathae, 
Simonis, EleazarI et IOannis; 194 
Medi -arum m pl : Mediae incolae; 153 
Media -ae f: Asiae regio; 153 
Mesopotamia -ae f: regio Asiae (inter Euphratem et 
Tigrim flumina); 20 
Misael -elis m : unus ex pueris quern N abuchodono-
sor in fomace ardenfi includI iussit; 1 82 
Moises -is m : egregius Hebraeorum dux; 83 
Nabiichodonosor -oris m : rex Babyloniorum; 167 
Nairn indecl : oppidum Galilaeae; XIV 
Nathan indecl : nomen prophetae; 127 
Nazareth indecl : urbs Galilaeae; I 
Nicanor -oris m : dux quern adversus Ilidaeos Lisia 
misit; 196 
N""tnive -es f: nobilis Assyriae urbs; 158 
Noemus -1 m : vir a Dea dllectus quI ante dlluvium 
arcam exstruxit; 1 1 
Ochosias -ae m : filius regis I6ram1 et Athallae; 169 
Olivetum -1 n : mons prope Hierosolymam, quI etiam 
mons Ollvarum vocabatur; XXIX 
Osias -ae m : filius et successor Amasiae regis; 173 
Palesffna -ae f: regio Asiae; 97 
Paradisus -1 m : hortus amoenissimus in qua Deus 
Adamum et Evam posuit; 3 
Pascha -ae f: IUdaeorum dies festus qua commemo-
ratur llbertas a servitlite Aegyptiorum recepta; IX 
Pascha-atis n; XXIX; v. Pascha 
Persae -arum m pl : Asiae incolae; 188 
Petrus -1 m : unus ex Chrisfi discipulls, quI etiam 
Simon vocabatur; XXXVI 
Philippus -1 m : unus ex Chrisfi discipulls; XVIII 
PhilistaeI -arum m pl : gens quaedam Palesfinae; 101 
Philistaeus -a -um adi; Ph.us -1 m; 1 16 
Pllatus -1 m : li:idaeae praefuit eo tempore quo ChrI-
stus est cruc1 fixus; XXXI 
Pompeius -1 (Magnus, Cn.) m : popull Romam dux; 209 
Piitiphar -aris m : vir Aegyptius I6seph1 dominus; 44 
Rachel -is f: filia minor Laban! et uxor IacobI; 35 
Rages -is f: nomen urbis in Media sitae; 153 
Ragiiel -is m : Tobiae minoris cognatus; 157 
Raphael -is m : nomen angell quI Tobiam comitatus est; 
1 65 
Rebecca -ae f : Bathuelis filia, Isaac! uxor, EsaI et 
IacobI mater; 21 
Roboiimus -1 m : filius et successor Salomonis; 142 
Ruben -is m : IacobI filius natu maximus, frater 
IOsephI; 41 
Saba indecl : regio Infra Arabiam sita; 140 
Salomon -onis m : li:idaeorum rex sapiens; 136 
Salva.tor -oris m : quI salvos homines facit: Christus 
etiam hoe nomine est vocatus; II 
Samaria -ae f: regio Palesfinae; 172 
Samaritanus -a -um adi; S.us -1 m : incola Samar1ae; XIX 
Samson -onis m : nomen iudicis, maritus Dalilae; 97 
Samuel -is m : postremus Hebraeorum iudex; 97 
Sara -ae f : uxor Abraham!, mater Isaac! quern anus 
peperit; 17 
Satanas -ae m; XXVIII 
Safil -is m : primus Hebraeorum rex; 110 
Scriptfirae -arum f pl : quod scriptum erat, Vetus 
Testamentum; XXXVII 
Sedec1as -ae m : filius IOsiae regis, successor I6akim; 181 
Semei indecl : vir quidam e genere Saulis; 1 3 1 
Semus -1 m : Noemi filius; 15 
Slloe indecl : f6ns Hierosolymae situs ; XX 
Simeon -onis m : unus ex IacobI filiis; 58 
Simon -onis m : filius Mathathiae; 194 
Simon -onis m : unus ex Chrisfi discipulls; XI 
Sina -ae f: nomen montis; 90 
Tallien Ioannes Lambertus m : Caroll FranciscI Lhomond 
discipulus, quI magistrum ex carcere lTueravit praef 
Tiberias -adis f: lacus Galilaeae; XXXV 
Tigris -is m : flumen Asiae; 156 
Tobiiis -ae m : misericordia et patientia vir egregius, 
Tobfae pater; 145 
Tobias -ae m : Tobfae filius; 154 
Triphon -onis m : vir quidam quI I6natham interfecit; 
207 
Urias -ae m : maritus Bethsabes; 126 
Zorobabel -elis m : dux Ilidaeorum quI eos post cap­
fivitatem Babylonicam Hierosolymam duxit; 188 
1 93 
I N D JE X V O C ABVLORVM
A 
ab-horrere (ab) 1 50 
ab-luere 83 
ab-nuere -uisse 98 
abs-condere 5 
abs-conditus -a -um XXVI 
abstinere + abl 1 29 
ab-sumere 1 2 
abundantia -ae f 7 5 
ab-undare (re) XXV 
ab-ufi + abl 1 93 
ac-cedere 1 30 
ac-celerare 200 
ac-c1dere -c!disse -c1sum 1 04 
ac-cingere 1 1 8 
ac-commodare 1 1 8 
accusator -oris m 1 84 
acerbitas -atis f 20 1 
acerbus -a -um 1 5 5 
ad-amare 1 26 
add1cere 68 
ad-ducere 20 
ad-eo 1 06 
ad-haerere -sisse -sum + dat 1 33 , 
XXIV 
adhibere -uisse -itum 1 7 
ad-igere 1 93 
ad-imere 1 4 1 
ad-ip1sc1 -eptum esse 7 5 
ad-itus -us m 7 
ad-iudicare 1 39, XXXII 
adiumentum -1 n 1 09 
ad-iutor -oris m 1 99 
ad-ministrare 44 
ad-m!rabilis -e 92 
admittere (scelus) 67 
ad-monitus -a -um 1 1 
ad-movere 1 1 3 
adolescere -levisse 1 8 
ad-optare 83 
ad-orir1 96 
1 94 
ad-stare + dat 50 
adUlari + dat 1 63 
adulatio -onis f 1 7 1 
adulescentior -oris comp XXIV 
adulescentulus -1 m 1 93 
adulterare 9 1 
adultus -a -um 83 
ad-urere 1 83 
adventus -us m 7 1 
ad-vocare 1 74 
ad-volare 65 
ad-volvere XXXIV 
aedes -is f 205 
aedificatio -onis f 1 88 
aemulus -1 m 207 
aequalis -is m 1 42 
aequare 1 6, a. solo 205 
aereus -a -um 1 1 6 
aes aeris n 1 1 6, IX 
aetemus -a -um 1 5 1 , XIX 
affectare 1 3 0 
af-fig ere 48 
af-fllgere 1 0 1 
af-fluere 1 40 
agere tempus/v1tam 1 78 , a. curam 
XIX 
ag-gred1 95 
agnoscere 36 
agrestis -e 1 1 3 
albugo -inis f 1 64 
alienigena -ae m 209 
alio adv 206 
ali-quamdiu 1 32 
al-ligare 1 9, XIX 
al-loqu1 127 
altare -is n 1 4 
altercatio-onis f 1 3 8 
alveus -1 m 87 
ambo -ae -o 9, XI 
a-mens -entis 200 
a-movere 36 
amplexari 32 
amplus -a -um 22 
amputare 13 1 
angelus -1 m 7, I 
angere 57 
animans -antis n 1 
annona -ae f 5 5 
annuere 24, XI 
ante-cedere 95, IV 
ante-ponere 3 1 
anxius -a -um 1 6 1 
aperire 1 86 
ap-paratus -us m 90 
ap-parare (90) 
ap-petere 30 
aptare + dat 30 
aquari 3 5 
ara -ae f 1 9 
area -ae f 1 1 , 92 
architricllnus -1 m VIII 
arcus -us m 1 4 
ardere 33 
arere 94 
aries -etis m 1 9 
armi-ger -gera -gerum 1 1 2 
armiger1 -orum m pl 1 34 
armilla -ae f 22 
aroma -atis n 42, XXXV 
ar-ripere 1 9 
ar-rogare 1 1 1 
artus -a -um 1 08 
arx arcis f 1 90 
aspectus -us m 3 , 1 93 
as-senfir1 + dat 45 
as-sequ1 65 
as-suescere -evisse -etum + dat 1 1 8 
as-sumere XXVI 
atqu1 1 34 
at-tamen 1 1 
attingere 94, 1 67 
at-trectare 29 
i 
__J 
INDEX VOCABVLORVM 
aula -ae f 1 23 
aulicus -1 m 1 1 5
av1 -orum m pl 7 5
av1tus -a -um 1 89 
avus -1 m 22
B 
balteus -1 m 1 20
baptizare VII 
belua -ae f 203 
bene-facere + dat XIII 
beneficentia -ae f 1 5 1 
beneficus -a -um 1 5 1 
bene-volentia -ae f 29 
benignus -a -um 44 
biennium -1 n 50 
b1matus -iis m V
bitiimen -minis n 1 1 
blasphemare XXXIII 
bona -orum n pl 32 
buccina -ae f 90 
c 
cadaver -eris n 148 
caecitas -atis f 149 
caerimonia -ae f 1 75 
calamitas -atis f 1 4 7 
calix -icis m XXIX
callidus -a -um 4 
calumnian XIII 
camelus -1 m 20
canistrum -1 n 48 
capere consilium 40 
capra -ae f (29) 
captare 1 03 
capfivitas -atis f 1 46 
capfivus -a -um 1 44 
capfivus -1 m 1 45
carduus -1 m 7
camifex -ficis m 1 93
cassis -idis f 1 1 6 
castellum -1 n 1 95, XXXV 
casus -iis m 1 02
celare 1 08 
celebrare 1 05 
cenaculum -1 n 1 35 , XXX 
centuria -ae f (XXXIV) 
centurio -onis m 1 70, XXXIV
cerv!x -1cis f 1 09 
chfrographus -1 m 1 53
cibaria -orum n pl 5 8 
cilicium -1 n 43 
cinis -eris m 1 86
circum-ferre 95 
circum-fulgere -sisse II 
circum-fre 1 6 1 
circum-stare 3 9 
circum-tegere 1 1 8 
circum-venfre 206 
circum-volitare 48 
citatus -a -um 200 
cithara -ae f 1 1 5 
cito 3 1 
clades -is f 88 
clam 1 50 
clanculum 1 70 
clang ere 1 00 
clangor -oris m 90
claritas -atis f II 
clipeus -1 m 1 1 6
co-angustare XXVII 
cogere 1 
co-gnata -ae f 36 
co-gnatus -1 m 20
cognominare XXVIII 
cohibere -uisse -itum 1 3 1 
co-hortar1 1 75 
colere 1 1 
col-lacrimare 70 
col-laudare 1 64 
col-lldere 1 00 
col-ligere -legisse -lectum 86, 
XV III 
col-locare 7 
columba -ae f 1 3 , IX 
coma -ae f 1 0 1 
comb-iirere 1 90 
com-edere -edisse 3 , XXIX 
comitatus -iis m VI
com-mendare XXXIII 
com-migrare 70 
com-miscere 1 93 
com-mittere 6 1 , c. se fugae 1 1 2, c. 
pugnam 1 24, c. scelus 1 26, c . 
culpam 1 93 
commodare 146 
com-morar1 22, 1 53 
com-movere -movisse -motum 63 
com-miitare 77 
com-parare 1 32 
com-parere 1 65 
com-pellare 23 
com-pellere -pulisse -pulsum 55 
com-ponere 1 36 
com-prehendere -disse -ensum 1 00, 
XXXI 
com-probare 49 
con-cedere 27, 1 3 8 
concitare 1 3 0 
conclave -is n 63 
con-cliidere -sisse -sum XI 
concordia -ae f 209 
con-cup1scere 9 1 
con-cutere -cussisse -cussum 1 05 
con-demnare XIII 
con-dere 76 
condfre 78 
con-donare 79 
con-ferre 99, se c. 1 32 
confestim 3 6 
conficere 8 1 
confic1 68 
con-firmare 98 
confllctare 1 94 
con-fllgere -xisse -ctum 1 72 
con-fluere -fliixisse 1 94 
con-fodere -rodisse -fossum 1 22 
con-fugere 202 
con-gerere 54 
congeries -ei f 94 
con-icere -iecisse -iectum praef 
coniector -oris m 5 1
con-iugium -1 n 1 59 
con-scindere 1 86 
con-scius -a -um 1 04 
con-scr1ptio -onis f 1 59 
con-secrare 1 1 0 
con-serere manum 1 1 1 
cons1derare 39, XIII 
cons1dere 1 1 5 
consolatio -onis f 43 
con-spergere -sisse -sum 70 
conspicar1 26 
con-spuere XXVI 
constantia -ae f 1 9 1 
con-stematus -a -um xxxv 
con-stringere -inxisse -ictum 1 02 
con-suescere -evisse 1 08 
con-suetiido -inis f 1 43 , VI 
con-sulere + dat 69 
con-summare XXIV 
con-surgere 1 63 , v 
contaminare 1 5 
con-tendere -disse -tum 200
con-terere 6 
con-tinere 1 9 
1 95 
con-tingere -tigisse 23, XXIV 
con-trahere 99 
con-tr1stare XXXVI 
controversia -ae f 1 3 9 
contumelia -ae f I 44 
con-tundere -tudisse -msum I 75 
conv1ciator -oris m I 3 I
cophinus -1 m XVIII
copiae -arum fpl 86 
copiosus -a -um XIV 
coram adv 1 70 
cord! esse I 94 
cor-ripere 86 
cor-ruere -uisse 95 
cor-rumpere -rtlpisse -ruptum 1 04 
corfina -ae f 92 
corvus -1 m I 3
costae -arum f pi 2 
cofidianus -a -um I 50 
creare I 
creator -oris m I 5
creduius -a -um 45 
cr1nis -is m I 04 
cruci-figere XXXIII 
crtldelitas -atis f 1 79 
cubitum -1 n I 2 
culmus -1 m 5 0
culpa -ae f 6 I 
cuitor -oris m I 68
cultus -us m 1 44
cumulare 1 6 
custos -odis m 9
cutis -is f 1 93 
D 
damnum -1 n 29, d.6 esse 1 6 8 
dare nec1 1 00, d . mandatum 1 22, d. 
poenas I 93 
de-ambulare 9 
de-cedere (ex/de vlta) 1 52 
de-cerpere -cerpsisse -cerptum 4 
de-certare 209 
de-cidere -disse I 09 
de-cipere -cepisse -ceptum 4, V 
de-clarare 1 93 
de-cl1nare ( 1 22) 
decllnatio -onis f 1 22 
decuria -ae f (XXXIV) 
decurio -onis m XXXIV
de-currere XXX 
decussare 77 
dedicatio -onis f 1 9 8 
1 96 
deditio -onis f I 77 
deditus -a -um (re1) I 80 
de-ducere 23, 4 I 
de-fafigatus -a -um 1 49 
de-ferre 6 I 
de-fervescere 3 3 
de-ficere I 43 , VIII 
de-figere 1 34 
de-flectere I 7 I 
de-fluere 93 
de-fung1 -filnctum esse ( vlta) XIV 
de-generare I 69 
de-hortar1 I 48 
de-icere -iecisse -iectum 88 
deinceps adv I 4 
de-lab1 I 24 
delere 88 
de-lln1re 1 1 5 
de-litescere -tuisse I 47 
de-lUdere I 2 I 
de-mergere XVI 
de-mittere 2 I 
densus -a -um 90 
de-nuntiare I 26 
de-ponere XXXIV 
de-portare 78 
de-precar1 1 8 6 
de-prehendere 66 
de-promere 24 
de-relinquere -llquisse -lictum 1 93 
de-sc1scere I I 0 
de-signare 1 9 
de-spoliare XIX 
de-spondere -spondisse -sponsum 
I 59 
destinare 20 
de-stituere -uisse -utum 97 
de-tinere -tinuisse -tentum XII 
detr1mentum -1 n 1 09 
de-trtldere -sisse -sum 42 
de-ven1re I 72 
de-versar1 I 57 
de-vincere 97 
de-vovere -vovisse -votum + dat
I 87 
diadema -atis n 208 
dicio -onis f 3 9 
dictitare 207 
dif-fidere I I 7 
dignitas -atis f I I O 
d1-gred1 I 67 
d1-lab1 I OO 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
dllectus -a -um 33 
dlluculum -1 n XXXV 
dlluvium -1 n l I 
d1-micare I 80 
d1-mittere XXXII 
d1-movere 1 1 0 
d1-numerare I 6 
d1-ripere -uisse -reptum 95 
d1-ruere -uisse -utum I 8 I 
discidium -1 n 208 
di-scindere (209) 
dis-cumbere I 59, XXIX 
dis-ponere I 9 
dissimulare 9 
dis-sipare 203, XXIV 
dis-tribuere -uisse -utum 64, XVIII 
diuturnus -a -um I 67 
d1v1nitus adv 46 
d1v1nus -a -um praef 
doctor -oris m VI 
doctr1na -ae f I 
documentum -1 n I 68 
domare -uisse -itum I 73 
domesticus -a -um 1 66 
ducere pro nihil6 I 93 
duplex -icis 3 8 
duplus - a -um 6 I 
durare I 88 
E 
e-dere -didisse -ditum 27 
e-d1cere 8 I 
edictum -1 n I 1 3 , I 
editus -a -um I 78 
e-docere I 79 
ef-.ferre I 5 8, XIV 
ef-fluere I 88 
ef-fodere -f6disse -fossum I 04 
egenus -a -um I 47 
egenus -1 m I 47
egere + abl I 46, XXIV
egestas -atis f 54 
e-lab1 48 
elephantus -1 m 203
e-levare XXXVII 
e-luere 202 
e-minere -uisse 97 
e-mittere 1 3 
e-narrare I 08 
e-nasc1 50 
e-n1fi -n1sum/-n1xum esse 1 0 1 
epitome -es f praef 
INDEX VOCABVLORVM 
epularI 1 05 
e-rigere -rexisse -rectum 1 4 
error -6ris m 62 
erumpere 1 3 5 
esca -ae f 30 
e-vadere -sisse 1 68 
e-venire 29 
eventus -us m 82 
e-vertere 1 42 
ex adverso 1 1 9 
ex-animatus -a -um 27 
ex -ardescere -sisse 1 96 
ex-cedere 123, e. (e) vita 1 66 
excellens -entis 1 1 0 
excidium -I n 1 77 
ex-cipere 1 57 
ex-cusatio -onis f 67 
ex-hibere -uisse 1 53 
ex-igere -egisse -actum (tempus/ 
vitam) 1 36 
exilis -e 50 
ex-imere -emisse -emptum 1 1 3 
eximius -a-um 2 1 
ex-orirI 1 09 
ex-pedire + dat XVI 
ex-pellere 1 67 
expergefacere 34 
ex-pergiscI -perrectum esse 50 
ex-perirI 57 
ex-piare 1 75 
ex-plorare 56 
ex-ponere 24 
ex-primere 47 
exprobrare 65 
ex-quirere 1 52 
exquisitus -a -um 1 93 
ex-secrarI 1 25 
exsecratus -a -um 6 
ex -sequI 1 1 2 
ex-siccare 87 
ex-silire -uisse 148 
exsilium -I n 146 
ex-solvere 68 
ex-spirare 1 56, XXXIII 
ex-spuere -uisse XX 
ex-stinguere -Inxisse -Inctum 78 
ex-struere -uxisse -uctum 1 1 
ex -surgere XV 
exter -a -um 1 4 1 
ex-timescere 3 7 
ex-torquere 201 
ex-trahere 4 1 
extremus - a -um 1 3 6 
ex-urere -ussisse -ustum 1 02 
F 
faba -ae f (1 82) 
facere certiorem (aliquem) 73 
facultas -atis f 84 
facultates -um fpi 1 5 7 
familiaris - e 44 
famula -ae f 83 
fas indecl 173 
fascia -ae f (XIX) 
fauces -ium fpi 1 1 7 
faustus -a -um 28 
favor -oris m 1 20 
febris -is f X 
fel fellis n I 56 
feretrum -I n 80 
ferire 48 
ferre ( aegre) aliquid 8 
festinare 36 
fesmca -ae f XIII 
festus -a -um I 05 , VI 
fidelis -e I 5 3 
fiducia -ae f I I 7 
fines -ium m pi 1 40, V 
fingere finxisse fictum 2 
firmamentum -I n I 
fiscella -ae f 82 
flagellare XXVI 
flagellum -I n IX 
flagitium -I n 1 5 
flamma -ae f 1 83 
florens -entis 1 3 6 
florere -uisse I 7 5 
fluitare I 2 
foedus -eris n 1 4 
foenum -I n 22 
foetor -oris m 200 
f6ns fontis m I 2 
fore 68, I 4 I 
f6rmare 2 
formido -inis f 96 
fomax -acis f 1 83 
fortimdo -inis f 204 
fovea -ae f 4 l 
fragmentum -I n XVIII 
fratemus -a -um 1 93 
fraus -audis f 1 5 
frequentia -ae f 1 9 8 
fretus -a -um + abi 9 5 
fructus -us m 3 
fulgens -entis XXXV 
fulgere 1 40 
filmare 90 
filmus -I m (90), (IV) 
funda -ae f 1 1 8 
fundamentum -I n 1 88 
fundere 7 
filnestus -a -um 206 
fungI + abi 53 
filniculus -I m IX 
filnis -is m (IX) 
filnus -eris n 78 
filrarI 66 
furor -oris m 1 1 5 
filstis -is m XXXI 
G 
galea -ae f 1 1 6 
gemere (59) 
gemitus -us m 59 
gemma -ae f 4 7 
gener -erI m 208 
generosus -a -um 1 82 
gentes -ium fpi XXVI 
gentilis -e 1 4 1 
genus -eris n 1 6 
gerere morem 7 , g . curam 44 
gestare 48 
gignere genuisse genitum 38 
gloriarI 1 93 
gnavus -a -um 74 
grabatus -I m XII 
gradI gressum esse 86 
gradus -us m 47 
grando -inis f 96 
grates f pi 1 65 
gratia -ae f 1 93 , VI 
gratiosus -a -um 1 85 
gratularI 1 20 
gustus -us m 3 
gutta -ae f XXX 
H 
habere in animo 4 I , h. odio XIII 
hactenus 1 67 
haedus -I m 29 
haerere 1 9 
harundo -inis f 82 
hereditarius -a -um 1 57 
heres -edis m 1 3 6 
hilaris -e 1 87 
hirundo -inis f 1 49 
1 97 
historia -ae f praef 
homicida -ae m 201 
homicidium -I n 15, XXXII 
honor -oris m 1 83 
horologium -I n 1 76 
horreum -I n 52 
hospitium -I n 23 
hostia -ae f 1 8 
hosfilis -e 56 
huius-ce 1 1 5 
hydria -ae f VIII 
hymnus -I m XXIX 
I 
iactitare 125 
iactus -us m XXX 
Icere ( 1 22) 
ictus -us m 1 22 
id-circo 1 7 
identidem 1 3 5 
ideo-que 55 
ieiunus -a -um 129 
ignavia -ae f 1 1 6 
ignavus -a -um ( 1 1 6) 
igneus -a -um 7 
ignominia -ae f 1 1 7 
Ilico 95 
il-laesus -a -um 1 2 1 
il-licere 1 93 
il-lucescere -uxisse 5 1 
il-llidere XXVI 
illustris -e praef 
im-memor -is + gen 1 7 1 
im-mensus - a -um 1 40 
im-minere + dat 76 
im-minuere 1 3 
im-mittere 2 
im-molare 1 8 
immortalitas -atis f 1 93 
impedire 1 8 8 
impeditus -a -um 1 1 8
im-pellere -pulisse -pulsum 1 69 
im-peritus -a -um 1 3 0 
im-pertire 1 3 7 
impetrare 6 8 
im-pietas -atis f 1 79 
im-pius -a -um 84 
im-placabilis -e 123 
implere 1 95 
im-plorare 97 
improbitas -atis f 1 50 
impune 1 23 
1 98 
in-ambulare 1 3 5 
in-auditus - a -um 1 90 
inauris -is f 22 
in-cedere 94 
in-cendere -cendisse -censum 1 8 1 
incendium -I n 1 02 
in-cidere 1 1 5 , XIX 
in-clamare 45 
in-clinare 96 
in-commodum -I n 1 02 
in-commodus -a -um 1 1 8 
in-consideratus -a -um 1 80 
in-credibilis -e 1 0 1 
in-crepare 1 34, XXXIII 
in-cubare 34 
in-cumbere + dat 1 49 
in-cutere 8 1 
in-dere -didisse -ditum 1 0 1 
in-dicare 56 
indicium -I n 2 1 
indignarI 128 
indignatio -onis f 29 
indignitas -atis f 65 
indoles -is f 1 06 
in-ducere 1 1 
indulgere 1 07 
in-esse + dat 89 
Infantia -ae f 1 46 
Infantulus -I m 82 
In-ferre 1 3 , I. bellum 1 14 
In-figere -fixisse -fixum 1 5 1 
In-finitus -a -um 99 
InfirmarI X 
Infirmitas - atis f XII 
In-firmus -a -um 1 3 6 
Infra adv 9 3 , V 
In-fundere XIX 
in-gredI -gressum esse 12, XXVII 
in-gravescere 54 
in-imicitia -ae f 6 
in-Iquus -a -um 1 26 
in-Ire -iisse -itum 24 
in-nifi -nixum esse + dat 34 
in-noxius -a -um 128 
in-numerus -a -um 1 90
In-sequI 87 
In-serere -uisse -tum 53 
In-sidere + dat 1 3 3 
Insidiae -arum f pi 1 84 
Insigne -is n 125 
Insignis -e 45 
In-silire -uisse 3 7 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
In-sons -ontis 1 1 3 
Instar + gen 93 
In-stare -stitisse 30 
In-stituere -uisse -utum 2 
Institlitum -I n 1 90 
Insultare + dat 1 05 
In-super 58 
in-tendere -disse -tum (animum) 
1 78 
inter-cludere 86 
inter-dicere + datlabl 1 9 1 
inter-diu 85 
inter-esse + dat 1 32 
inter-imere -emisse -emptum 1 12 
interior -ius comp 123 
inter-mittere 1 88 
intemecio -onis f 205 
interpres -etis m 5 7 
interpretarI 46 
interpretatio -onis f 48 
in-tingere -finxisse -finctum 1 1 3 
in-tolerabilis -e 200 
in-tonsus -a -um 1 0 1 
intro-ducere 26 
in-tumescere 87 
in-ultus -a -um 1 05 
in-fuere + dat 1 92 
in-vadere -sisse 1 1 5 , 1 56 
in-valescere -uisse 1 1 
in-vicem 1 00 
invidus -a -um 1 2 1 
invisus - a -um 3 8 
in-vitare 148 
in-volvere -visse -vollitum I 
ir-ridere ( 1 1 6), 1 93 
ir-rigare 3 
ir-risus -us m 1 1 6 
ir-ruere -ruisse 9 
ir-rumpere ( 1 1 1 ) 
irruptio -onis f 1 1 1 
iudex -icis m 97 
iudicare 1 27 
iudicium -I n 1 3 9 
iumentum -I n XIX 
ifuare 27 
iustus -a -um 1 94 
L 
lacessere 1 1 9 
lagoena -ae f 1 00 
lamenta -orum n pi 32 
lamentarI 1 86 
-
INDEX VOCABVLORVM 
lampas -adis f 1 00 
lancea -ae f l 22 
lapideus -a -um 96, VIII 
lapis -idis m 33, VIII 
lassirudo -inis f 27 
lassus -a -um (27) 
latro -onis m XIX 
laxare XI 
legitimus -a -um 1 80 
legumen -inis n I 82 
lenire 26 
lens lentis f 27 
lepra -ae f 1 73 
letalis -e 1 22 
letum -i n I 77 
levis -e 27 
liberalis -e 1 5 1 
ligare 39 
limus -i m 2 
linere levisse/linivisse litum I 1 , XX 
loculus -i m XIV 
longe + comp 5 5 
longinquus - a -um I 63 
longitiido -inis f ( 1 1 0) 
lorica -ae f l I 6 
lotus -a -um 64 
lUctus -us m I 29 
lUdibrium -i n, 1.6 habere 1 04 
luere poenam 8 
lUgere lUxisse 78 
lutum -i n XX 
M 
macilentus -a -um 5 0 
macte (animo) 98 
macula -ae f 202 
maeror -6ris m 67 
maestitia -ae f 46 
magistratus -us m XXVIII 
magnitiid6 -inis f 3 8 
magus -i m IV 
maiestas -atis f I 25 
maiores -um m pl 76 
male-dicere 6 
male-dictum -i n 1 3 I 
male-dicus -a -um I 3 1 
male-volus -a -um I 20 
mandatum -I n 65 
manducare XVIII 
manifestare XXXV 
manirestus -a -um 67 
manipulus -i m 3 9 
manna n indecl 8 9 
manus -us f 1 72 
matrimonium -i n 2; in m. dare 3 6 
matiirescere 4 7 
maxilla -ae f I 02 
medicamentum -i n I 56 
meditari 56 
membrana -ae f I 64 
memor -oris adi 1 52 
memorabilis -e 204 
mendacium -i n I 5 
mendicare XXI 
mercari XXXIV 
mercennarius -i m XXV 
merito adv 57 
meritum -i n 49 
messis -is f I 02 
micare 90 
minister -trl m 46 
minitari I 77 
miraculum -i n 98 
misererl + gen 83
miseria -ae f l 93 
miseri-cordia -ae f 20 1 , XIV 
misericors -rdis XIII 
mitigare 37 
mitis -e 41 
mola -ae f XVI 
moles -is f 203 
monita -arum n pl I 44 
monumentum -i n 94, XXXIV 
morari I l l 
morbus -i m I 29 
motus -us m XVII 
movere bellum I 24 
multare 66 
mUlus -i m 1 33 
mlinia -ium n pl 1 95 
munitus -a -um 56 
munus -eris n 49 
mussitare I 29 
myrrha -ae f IV 
N 
natalis -e 49 
natatoria -ae f XX 
natio-onis f l 6 
nafivitas -atis f praef 
natii maior/maximus 4 I , natu mi­
nor/minimus 55 
navare I 26 
nec-dum 65 
necessitas -atis f 55 
nerarius -a -um 205 
ne-ras indecl 1 50 
negotiatio -onis f IX 
nempe I 2 1 
nepos -otis m 73 
ne-quaquam 67, XXI 
ne-quire -ivisse 1 04 
ne-scius -a -um I 1 3 
nihil adv I 83 
nihilo I 93 
nihilominus 84 
nitens -entis 1 82 
noctii adv 85 
non/nee dubito quin + coni I 57 
non/nee ultra 1 65 
nota -ae f l 92 
novitas -atis f I I 0 
numen -inis n I 67 
numer6sus -a -um I 6 
nummularius -i m IX 
num-quid XXIII 
nuptiae -arum f pl I l 6, VIII 
nurus -us f I 2 
nutare I 42 
nutrlre 83 
nutus -us m 44 
0 
ob-dormire 33 
ob-ducere I4 
ob-icere 1 26, 1 84 
ob-ire (diem supremum) 80 
ob-ligare 1 78 
ob-repere 1 5 1 
ob-ruere -uisse -utum 8 8 
obscuratus - a -um XXXIII 
ob-secrare 68 
ob-sequi I 92 
ob-serare I 03 
ob-servans -antis + gen 1 7 1
ob-servare 1 45 
obses -idis m 57 
ob-sidere 95 
obsidio -onis f 1 77 
ob-sistere 24 
ob-stupescere -puisse 72 
ob-temperare 1 60 
ob-testari 80 
ob-venire 46 
ob-viam ire/progredi + dat 2 1 
obvius - a -um I O I 
1 99 
occasio -onis f 1 03 
occultus -a -um, adv -e 64 
oc-cumbere 1 05 
occupare 1 70 
ocrea -ae f 1 1 6 
odiosus -a -um 6 
of-fendere -fendisse -fens um 1 1 4 
offensus -a -um 1 1 
olea -ae f 1 02 
oleum -1 n XIX 
olim 6 
ollva -ae f 1 3 , (XIX) 
ollvetum -1 n XXIX 
olla -ae f I 93
o-mittere 1 75 
omn1n6 1 93 
omni-potens -entis 1 93 
onus -eris n 98 
opem -is -e ace gen abl f 98 
op1mus -a -um 29 
op-petere (mortem) 1 9 1 
opportilnitas -atis f XXVIII 
opportilnus -a -um 1 23 
op-positus -a -um 93 
op-primere 59, 1 90 
optabilis -e 1 93 
optio -onis f I 3 7
orbare (re) 1 5 5 
orbis -is m 1 6 
orbus - a -um 5 9 
ovicula -ae f I 2 7
p 
pac1sc1 pactum esse XXVIII 
paenitentia -ae f 1 80 
paenitere -uisse 86 
palam 1 22 
palatum -1 n 30 
palea -ae f 22 
palmes -itis m 47 
palus -1 m 48 
palUs -udis f 50 
pannus -1 m I 
par paris n 1 1 
parad1sus -1 m XXXIII 
paries -etis m 1 49 
pariter 4 
partus -us m 27
parum abest qu1n 1 68 
parvulus -a -um, p.us -1 m 7 1 , XVI 
passim 1 94 
200 
pastoralis -e 1 1 8 
patemus -a -um 1 6 
paulatim 47 
peccare 97, XXV 
peccator -oris m XXIII 
peccatum -1 n 8, VII 
pellis -is f 3 0 
pel-licere 45 
pendere 8 7, XXXIII 
penes prp + ace 1 3 3 
penitus adv 1 5 1 
pensitare 1 89 
pera -ae f 1 1 8 
per-agere 64 
per-agrare 89 
per-cellere -culisse -culsum 88 
per-ciere -ciisse -citum 1 79 
per-contar1 25 
perditus -a -um 1 06 
perennis -e 94 
per-ferre 7 1 
pergere perrexisse 34 
per-humaniter 1 46 
per-imere 1 25 
perltus -a -um 1 1 5 , XIX 
per-lUstrare 54 
per-noctare 33 
per-obscurus -a -um 1 3 9 
per-severare 1 66 
per-solvere 1 52 
per-spectus -a -um 1 9 
per-spicere XIII 
per-stare 84 
per-strepere 90 
per-terrere 1 97 
pertinacia -ae f 84 
pertinax -acis (84) 
per-tinere 34 
per-trahere 1 4 1 
per-trans1re XIX 
phalerae -arum f pl 204 
pharao -onis m 46 
pharetra -ae f 28 
phaselus -1 m ( 1 82) 
pietas -atis f I 46
pil6sus -a -um 27 
pincema -ae f 46 
pinguis -e 50 
pistor -oris m 46
p1sum -1 n (1 82) 
pius -a-um praef 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
pix picis f 82 
placare 37 
placidus -a -um 27 
plaga -ae f 84, XIX 
planctus -us m 78 
plangere (78)
planta -ae f 1 
plaustrum -1 n 72 
plebecula -ae f 1 8 1 
plebs -bis f 1 70, XXVIII 
plecfi 1 1 3 
plUrimum 22, 70 
pluvia -ae f 1 2 
polluere -uisse -utum 1 98 
pompa -ae f 1 05 
pondus -eris n 204 
pontifex -icis m 1 70 
por-rigere -exisse -ectum 5 
porro 39, 9 1 
portendere 3 8 
portio -onis f XXIV 
poster! -orum m pl I 6
postis -is m 1 03 
postr1-die 25 
postulatio -onis f 24 
potentia -ae f 94 
pofir1 8 1 
potus -us m 2 1 
praebere -uisse -itum 7 1 
praeceps -cipitis 1 33 
praeceptor -oris m XI 
praeceptum -1 n I 3 6
prae-c1dere -c1disse -c1sum 1 1 9 
prae-cipere -cepisse -ceptum 78 
prae-clarus -a -um 193 
prae-currere 1 63 
prae-cursor -oris m VII 
praeda -ae f 1 1 4 
prae-d1cere 1 0 1 , XXVI 
praeditus -a -um 1 06 
praefatio -onis f praef 
praefectus -1 m 49 
prae-ferre 7 
prae-fie ere 44
prae-1re + dat 85 
prae-mittere 37 
prae-monere 1 07 
prae-noscere 46 
prae-sc1re 60 
praesepium -1 n I 
praesertim 3 8 
INDEX VOCABVLORVM 
praesidium -1 n 80 
praeter-Ire 13 3 , XIX 
primo-genifi ius 27 
primo-genitus -a -um 27 
pristinus -a -um 4 7, VIII 
probrum -1 n l l 9 
pro-curatio -onis f 1 73 
pro-dere 1 04 
prodigium -1 n 84 
prod-Ire 2 1 
pro-ducere 96, 1 05 , 1 70 
profanus -a -um 1 82 
proferre (verba) 9 1 
pro-ficere VI 
pro-fllgare 1 35 
pro-fundere 1 25 
profundus -a -um XVI 
progenies -eI f l 6 
proles -is f l 6 
promiscuus -a -um 85 
pro-missus -a -um 1 33 
pronus -a -um 56 
propagare 1 5 
propheta -ae m 1 26, XXI
propinquI -orum m pl l 64
propitius -a -um 63 
pro-ponere 1 2 1 
proprius -a -um 1 1 1 , 143 
propter 35 
propterea quod 1 07 
prosperus -a -um 22 
pro-stemere 1 02, XXVII 
pro-tendere 86 
pro-venire 1 63 
providentia -ae f 69 
pro-videre 1 8 , (69) 
pro-vocare 1 1 6 
proximus -1 m 9 1 , XIII
prildentia -ae f 1 39 
puerllis -e 145 
pulmentum -1 n 27 
purgare 198 
puteus -1 m 20
Q
qua adv 87 
quaeso 1 39 
quaestio -onis f 1 39 
quam-vis 1 89 
qua-propter 1 1 1 
qua-re 33 
quem-ad-modum XXVIII 
quercus -us f 1 3 3 
questus -us m 1 86
quibus-cum 1 82 
quippe 1 67 
quo -ior . . . + coni 1 82
quo-cumque 34 
quodcumque VIII 
quorsum 39 
R 
radix -Icis f 90 
raptum -1 n 1 50 
reapse 4 1 
re-bellare 1 30 
recens adv 8 1 
recessus -us m 123
re-cidere 59 
reciperare 15 5 
re-clinare I 
re-conciliare 1 93 
re-condere 52 
re-cordarI + gen/ace 1 4
rector -oris m praef
re-fluere 88 
regius -a -um 1 1 0 
regnum -1 n 1 30, XVI 
re-gredI 64, VI 
regulus -1 m X
re-icere -iecisse -iectum 1 1 4 
religio -onis f 1 6 
religiosus -a -um 1 68 
re-luctarI 1 90 
re-migrare 1 8 8 
re-munerare 1 9 
re-nuere 84 
re-nuntiare 1 54 
re-pendere 65 
re-petere 1 34 
reptare 6 
rerI ratum esse 1 07 
re-sciscere -Ivisse 1 04 
re-servare 1 1 4 
re-sidere 6 1 , XIV 
re-spicere 1 9 
re-spuere 1 9 1 
re-stituere -uisse -utum 47, 1 70 
resurrectio -onis f XIX 
re-surgere (XIX) 
re vera 209 
re-vocare 1 29 
re-volvere -volvisse -voliltum 
xxxv 
ritus -us m 1 4 1 
robur -oris n 1 0 1 
robustus -a -um 1 1 7 
ruere 78 
ruina -ae f 1 05 
rilpes -is f 89 
s 
sabbatum -1 n 9 l , XII 
sacer -era -crum praef 
sacrificium -1 n 14 
saevire 1 93 
saltus -us m 1 98
salUtaris -e 1 46 
salvator -oris m II
sanctus -a -um 1 6, 1 80 
sapientia -ae f 92, VI 
satelles -itis m 1 22
satis-facere + dat 1 42, XXXII
satius adv 1 92 
scalae -arum f pl 34 
scandalizare XVI 
scandalum -1 n XVI 
scatere + abl 200 
scientia -ae f 3 
sc1scitar1 25 
scriba -ae m XXVIII
scriptor -oris m praef
scriltarI 66 
scyphus -1 m 47
se-cedere 1 94 
secundo adv 6 1 
securis -is f 48 
secus prp + ace XI
sedes -is f 97 
seditio -onis f 143, XXXII 
sedulo 1 45 
seges -etis f 1 02 
semi-vivus -a -um XIX 
sempitemus -a -um 94 
senecfils -utis f 75 
senescere -nuisse 1 7 
sensim 1 3 
sensus -us m XXXYI I
sepellre 76 
se-ponere 1 56 
septies 95 
sepulcrum -1 n 43 
sepultura -ae f I 7 I 
sera -ae f 1 03 
serpens -entis m 4 
serra -ae f 1 79 
sero XXXIV 
s1cera -ae f 1 0 1 
siliqua -ae f XXV 
simila -ae f 89 
similitiido -inis f 2 
simplex -icis 27 
simulare 1 9 1 
simulatio -onis f 1 92 
sincerus -a -um 125 
sindon -onis f XXXIV 
socer -er1 m 1 62 
socia -ae f 2 
societas -atis f 145 
socius -1 m 1 48, XI 
solacium -1 n 1 55 
solitiido -inis f 89 
solitus -a -um 46 
solium -1 n 8 1 
sollemnis -e 1 9 8 
sollicitus - a -um 1 3 5 
somniator -oris m 40 
somnium -1 n 34 
sonitus -us m 1 00 
sopor -oris m 2 
spatium -1 n (temporis) 1 04 
specimen -inis n 1 38 
spelunca-ae f 78 
spemere sprevisse spretum 1 1 5 , 
XXXII 
sp1ca -ae f 50 
spina -ae f 7 
spiritus -us m 1 1 5 , XXXIII 
splendidus -a -um 1 9 
spolia -arum n pl 1 1 4 
spoliare 147 
spondere spopondisse sponsum 68, 
XXVIII 
sponte 1 1 7 
sputum -1 n (XX) 
stabularius -1 m XIX 
stabulum -1 n XIX 
stagnum -1 n XI 
stare promissis 1 2 1 
statua -ae f 1 83 
statuere 1 05 , XVI 
statiira -ae f 1 1 0 
status -us (rerum) m 1 77 
stercus -oris n l 49
202 
sterilis -e 1 7 
stimulare 1 22 
stipendiarius -a -um 1 89 
stipendium -1 n ( 1 89) 
stirps -pis f 1 70 
strenuus -a -um 27 
str1dor -oris m 203 
strues -is f 1 9 
stupendus -a -um 84 
suavis -e 3 
sub-levare 12, XVIII 
sub-nm 105 
subsidium -1 n 52 
substantia -ae f XXIV 
subter 1 3 3 
sub-vertere 8 8 , IX 
suc-cedere -cessisse -cessum 44, 92 
suc-cendere 1 93 
successor -oris m 1 73 
suc-crescere 50 
sudor -oris m XXX 
suf-ficere -fecisse -fectum 1 8 1 
suillus -a -um 1 9 1 
supellex -ectilis f 7 1 
superare 97 
superbia -ae f 1 5 1 
superbire 1 85 
super-erogare XIX 
superesse 5 6 
supeme adv 93 
superstes -stitis 5 9 
superstitio -onis f 1 75 
suppeditare 7 5 
sup-petere 1 5 1 
supplex -icis 1 87 
suppliciter adv 1 79 
sup-ponere 3 3 
sup-portare 1 03 
supremus -a -um 1 3 6 
suscensere -uisse + dat 29 
sus-cipere iter 24, s. onus 98, s. 
bellum 1 95 
sus-pendere -pendisse -pensum 49 
T 
tabemaculum -1 n 26 
tantopere 3 8 
tantum abest ut 66 
tela -ae f 1 50 
telum -1 n 1 02 
temere adv 9 1 
EPITOME HISTORIAE SACRAE 
temptare 1 8 
temptatio -onis f XXX 
terrestris -e 3 
terrificus -a -um 90 
tertio adv 1 07, XXXVI 
testamentum -1 n praef 
testimonium -1 n 9 1 
texere -uisse -xtum 3 8 
tingere finxisse finctum 43 
tinn1re 1 07 
tolerare 1 42 
tondere totondisse tonsum 1 04 
tonitrua -um n pl 90 
tormentum -1 n 1 93 
torquere -sisse -tum 1 93 
torquis -is m 5 3 
torrere 1 93 
tot-idem indecl 1 2 
trabs -bis f XIII 
tra-icere 89 
trans-fodere 1 24 
trans-igere -egisse -actum VI 
trepidus -a -um 90 
tribuere -uisse -utum 22 
tribus -us f 97 
tributum -1 n 1 75 
tr1duum -1 n VI 
trlticum -1 n 5 8 
trucidare 1 00 
truncus -a -um 1 93 
tuba -ae f 95 
turpitiido -inis f 1 92 
turris -is f 95 
tiis tiiris n 1 73 , IV 
tiite 66 
tympanum -1 n 1 20 
u 
ubertas -atis f 52 
ubi + perf 1 9,42, 5 1 , 1 86, 1 96 
ubi-nam 1 8 
ulc1sc1 79 
ultio -onis f 1 04 
ultor -oris m 1 0 1 
unde 1 49 
undique XXVII 
ungere unxisse unctum 1 1 4, XXI 
unguentum -1 n ( 1 14) 
unice adv 68 
unicus -a -um 1 8, XIV 
uma -ae f 2 1 
INDEX VOCABVLORVM 
ursus -1 m 1 1 7 
usfua -ae f 1 76 
usurpare 9 1 
usus -us m 22 
ut + perf 59, 73, 1 57, III 
uterus -1 m 1 52 
ufi 108 
utilis -e 1 3 6 
utpote 1 5 6 
utrim-que 1 3 3 
v 
vacca -ae f 5 0 
vadere x 
vadum -1 n 93 
vae + dat XVI 
vagus -a -um 1 0 
vale-d1cere + dat 1 54 
valere gratia 1 84 
vastare 1 30 
vastus -a -um 89 
vecfigal -alis n 1 42 
vehemens -entis 1 3 
venar1 28 
venatio -onis f 28 
venator -oris m 27 
venerar1 39 
venia -ae f 1 0 
ventiirus -a -um 52 
vepres -ium m pl 1 9 
vermis -is m 200 
vertex -icis m 1 03 
verum-tamen X:XX 
vesc1 + abl 1 82 
vesper -eris m XXIX 
vexare 98 
vibrare 202 
VlClllUS -a -um 1 03
v1c1nus -1 m XXI 
v1ctus -us m 7 
vidua -ae f XIV 
vinculum -1 n 1 02 
vindicare, in libertatem 1 0 1 
violare 1 25 
violentus -a -um 1 34 
virgulta -6rum n pl 1 98 
VlSUS -US ill 1 63
vitium -1 n 1 5 
vitulus -1 m 1 45 
virens -entis 1 3 
v1sitare (XXVII) 
v1sitati6 -onis f XXVI 
v6b1s-cum X:XXI 
volitare 1 
voluptas -atis f 1 4 1 
vulgus -1 n 8 5 
vulpes -is f 1 02 
203 
	EPITOME HISTORIAE SACRAE
	RES QVAE HOC LIBRO CONTINENTVR
	NOTAE
	PRAEFATIO
	VETVS TESTAMENVM
	PRIMA AETAS
	Terrarum orbem et omnia quae in eo insunt Deus creat
	SECVNDA AETAS
	Homines diluvio puniuntur
	TERTIA AETAS
	I - Abrahamus et Isaacus
	II - Iacobus
	III - Iosephus
	IV - Iosephus
	QVARTA AETAS
	I - Fuga ex Aegypto: Moises et Iosue
	II - Iudices creantur: Gedeon, Samson, Samuel
	III - Reges creantur: Saul et David
	QVINTA AETAS
	I - Ex uno duo regna creantur: alterum Iudae, alterum Israelis
	II - Fabula de Tobia
	III - Nabuchodonosor et captivitas Babylonica
	SEXTA AETAS
	Anno LXIII a. Chr. n. Iudaea provincia stipendiaria populi Romani fit
	NOVVM TESTAMENTVM
	PARS I: Iesu nativitas et vita
	PARS II: Iesu doctrlna, mors et resurrectio
	TABVLAE REGIONVM, TEMPORVM ORDO ET INDICES VARII
	VETERIS NOVIQVE TESTAMENTI REGIONES, VRBES ET OPPI DA
	ORDO TEMPORVM HISTORIAE SACRAE
	INDEX NOMINVM
	INDEX VOCABVLORVM