Baixe o app para aproveitar ainda mais
Prévia do material em texto
� PAGE \* MERGEFORMAT �1� UNIDADE 3 Substantivos da 3ª declinação Verbos da 4ª conjugação Pronomes pessoais (continuação) • Adjetivos de 2ª classe 3ª DECLINAÇÃO A 3ª. declinação agrupa nomes: 1. com tema terminado em consoante (ex. lex, legis – tema leg-); 2. com tema terminado pela vogal –i (ex. nauis, nauis – tema naui-). Examinaremos estes em uma nota final. � Gênero: O quadro abaixo apresenta as terminações mais comuns para masculinos, femininos e neutros no nominativo singular. Serve, portanto, como orientação, já que se trata de uma regra geral, para a qual há abundantes exceções. masculinos -or, -os, -er femininos -o, -as, -x neutros -us, -men, -ar, -e, -al � Caso 3ª Declinação masculinos/femininos Nominativo várias - es Vocativo várias - es Acusativo - em - es Genitivo - is - um Dativo - i - ibus Ablativo - e - ibus Caso rex, regis masc. Nominativo rex reges Vocativo rex reges Acusativo regem reges Genitivo regis regum Dativo regi regibus Ablativo rege regibus � Caso 3ª Declinação neutros Nominativo várias - a Vocativo várias - a Acusativo várias - a Genitivo - is - um Dativo - i - ibus Ablativo - e - ibus Caso caput, capitis neut. Nominativo caput capita Vocativo caput capita Acusativo caput capita Genitivo capitis capitum Dativo capiti capitibus Ablativo capite capitibus � A maior dificuldade da terceira declinação é identificar o tema da palavra, nem sempre evidente a partir do nominativo singular. Para ajudar o aluno nesta tarefa, elencamos, abaixo, algumas palavras, divididas pela consoante final do tema. 1. Tema em c/g -X, -CIS dux, ducis. m. – condutor, guia; general. iudex, iudicis. m. – juiz. lex, legis. f. – lei. lux, lucis. f. – luz. pax, pacis. f. – paz. rex, regis. m. – rei. uox, uocis. f. – voz. 2. Tema em d: cor, cordis. n. – coração. fraus, fraudis. f. – fraude. laus, laudis. f. – louvor, elogio. 3. Tema em n: � -MEN, -MINIS (neutros) carmen, inis. n. – canto, poesia. crimen, inis. n. – crime. flumen, inis. n. – rio. nomen, inis. n. – nome. -TVDO, -TVDINIS (femininos) altitudo, inis. f. – altura; profundidade. consuetudo, inis. f. – hábito, costume. -IO, -IONIS (femininos) natio, onis. f. – nação. oratio, onis. f. – linguagem; discurso. ratio, onis. f. – conta; razão. outros: homo, hominis. m. – homem, ser humano. imago, imaginis. f. – imagem, aspecto. libido, libidinis. f. – desejo; libido. ordo, ordinis. m. – ordem. origo, originis. f. – origem; família. sanguis, sanguinis. m. – sangue. uirgo, uirginis. f. - virgem. � 4. Tema em r: � -OR, ORIS (masculinos, em maioria) amor, oris. m. – amizade, afeição, amor. arbor, oris. f. – árvore. dolor, oris. m. – dor. furor, oris. m. – furor, raiva; loucura. -VS, -ERIS/-ORIS (neutros) corpus, oris. n. – corpo; objeto. facinus, oris. n. – ação; crime. genus, eris. n. – raça, origem; gênero. celus, eris. n. – crime. tempus, oris. n. – tempo. uulnus, eris. n. – ferida. outros: iter, itineris. n. – percurso, caminho. ius, iuris. n. – direito, justiça. mos, moris. m – comportamento; uso, costume. mulier, mulieris. f. – mulher. os, oris. n. – boca; rosto. tellus, uris. n. – terra, terreno; a Terra. mater, matris – mãe. pater, patris – pai . frater, fratris – irmão. � 5. Tema em t: � -TAS, -TATIS (femininos) libertas, tatis. f. – liberdade. pietas, tatis. f. – piedade. potestas, tatis. f. – poder. societas, tatis. f. – sociedade. uoluntas, tatis. f. – vontade. uoluptas, tatis. f. – volúpia, prazer -TVS, -TUTIS (femininos) iuuentus, tutis. f. – juventude. senectus, tutis. f. – velhice. seruitus, tutis. f. – servidão. uirtus, tutis. f. – coragem; virtude. -ES, -ITIS (masculinos) comes, itis. m. – companheiro eques, itis. m. – cavaleiro. hospes, itis. m. – hóspede, viajante. miles, itis. m. – soldado. outros: caput, capitis. n. – cabeça. nox, noctis. f. – noite. princeps, principis. m – príncipe. quies, quietis. f. – descanso. salus, salutis. f. – saúde. � Observação: temas sonânticos Os temas sonânticos da 3ª declinação terminam pela vogal i-, (ex. ciuis, ciuis) ou, mais raramente, pela vogal e- (caedes, caedis). Sua declinação é semelhante à dos consonânticos, salvo pela terminação -IVM no genitivo plural e, em alguns casos, pela terminação -I no ablativo singular. Salvo exceções, os substantivos sonânticos enquadram-se em um dos quatro modelos abaixo: Terminados em - IS ou -ES Caso ciuis, is masc. Nominativo ciuis ciues Vocativo ciuis ciues Acusativo ciuem ciues Genitivo ciuis ciuium Dativo ciui ciuibus Ablativo ciue ciuibus Caso caedes, is fem. Nominativo caedes caedes Vocativo caedes caedes Acusativo caedem caedes Genitivo caedis caedium Dativo caedi caedibus Ablativo caede caedibus � amnis, is (m.) – rio auris, is (f.) – orelha, ouvido caedes, is (f.) – massacre, matança ciuis, is (m.) – cidadão classis, is (f.) – esquadra iuuenis, is (m.) – jovem nauis, is (f.) – embarcação, navio ouis, is (f.) – ovelha orbis, is (m.) – círculo, mundo. piscis, is (m.) - peixe testis, is (m.) – testemunha uallis, is (f.) – vale uestis, is (f.) – roupa � Sincopados Declinam-se como os substantivos acima. � ars, artis (f.) – habilidade, técnica, arte dens, dentis (m.) – dente fons, fontis (m.) – fonte mens, mentis (f.) – mente mons, montis (m.) – monte pars, partis (f.) – parte pons, pontis (m.) – ponte sors, sortis (f.) – sorte urbs, urbis (f.) – cidade � Terminados em –NS Declinam-se como os acima. adulescens, adulescentis (m.) – jovem cliens, clientis (m.) – cliente, “apadrinhado político” sapiens, sapientis (m.) – sábio Terminados em -AR, -E, -AL (todos neutros) Além do genitivo plural em –IVM, apresentam ablativo singular em –I e nominativo, vocativo e acusativo plural em –IA. calcar, is (n.) – espora (do cavaleiro) mare, is (n.) – mar animal, is (n.) – animal Caso mare, maris neut. Nominativo mare maria Vocativo mare maria Acusativo mare maria Genitivo maris marium Dativo mari maribus Ablativo mari maribus VERBOS DE 4ª. CONJUGAÇÃO Vogal temática: – i CONJUGAÇÃO 1ª. p.sg. pres. 2ª. p. sg. pres. infinitivo TEMA VOGAL TEMÁTICA 4ª.conj. audio audis audire AVDI- I PRESENTE DO INDICATIVO AVDIRE 1ªsg audi-o 2ªsg audi-s 3ªsg audi-t 1ªpl audi-mus 2ªpl audi-tis 3ªpl audi-u-nt !!! Obs. Perceba a vogal de ligação -u- na 3ª. p. pl. IMPERFEITO AUDIRE 1ªsg audi-e-bam 2ªsg audi-e-bas 3ªsg audi-e-bat 1ªpl audi-e-bamus 2ªpl audi-e-batis 3ªpl audi-e-bant Obs. A vogal de ligação é o –e- em todas as pessoas. PRONOMES PESSOAIS (declinação) Caso 1ª. pessoa sing. pl. Nominativo ego nos Vocativo - - Acusativo me nos Genitivo mei nostrum/nostri Dativo mihi nobis Ablativo me nobis Caso 2ª. pessoa sing. pl. Nominativo tu uos Vocativo tu uos Acusativo te uos Genitivo tui uestrum/uestri Dativo tibi uobis Ablativo te uobis Caso 3ª. pessoasing. pl. Nominativo - i Vocativo - - Acusativo se se Genitivo sui sui Dativo sibi sibi Ablativo se se Obs.: Os pronomes pessoais antepõem-se à preposição cum, formando uma só palavra. Ex. Mecum, tecum, secum, nobiscum, uobiscum. ADJETIVOS DE SEGUNDA CLASSE Declinam-se de acordo com os temas sonânticos da terceira declinação e, por conseguinte, fazem genitivo plural em – IVM e os neutros fazem nom./voc./acus. plural em – IA. Podem ser triformes, biformes ou uniformes, segundo o número de formas específicas para masculino, feminino e neutro. masc. fem. neut. triformes celer celeris celere biformes fortis forte uniformes felix Obs. 1. O dicionário enumera os adjetivos pela sua forma masculina, seguida do feminino e do neutro, se houver (ex. celer, is, e). Assim, a entrada fortis, e indica um ADJETIVO biforme, cuja forma masc./fem. é fortis e a forma do neutro é forte. 2. O ablativo singular dos adjetivos biformes e triformes é em – I; o dos uniformes é em – I ou em – E. Triformes Caso celer masc. Nominativo celer celeres Vocativo celer celeres Acusativo celerem celeres Genitivo celeris celerium Dativo celeri celeribus Ablativo celeri celeribus Caso celeris fem. Nominativo celeris celeres Vocativo celeris celeres Acusativo celerem celeres Genitivo celeris celerium Dativo celeri celeribus Ablativo celeri celeribus Caso celere neut. Nominativo celere celeria Vocativo celere celeria Acusativo celere celeria Genitivo celeris celerium Dativo celeri celeribus Ablativo celeri celeribus acer, acris, acre – agudo, ardente, áspero alacer, alacris, alacre – alegre campester, campestris, campestre – campestre celer, celeris, celere – veloz celeber, celebris, celebre - célebre equester, equestris, equestre – equestre pedester, pedestris, pedestre – pedestre saluber, salubris, salubre – salubre siluester, siluestris, siluestre – silvestre Biformes Caso fortis masc. e fem. Nominativo fortis fortes Vocativo fortis fortes Acusativo fortem fortes Genitivo fortis fortium Dativo forti fortibus Ablativo forti fortibus Caso forte neut. Nominativo forte fortia Vocativo forte fortia Acusativo forte fortia Genitivo fortis fortium Dativo forti fortibus Ablativo forti fortibus � breuis, e – curto, baixo, breve ciuilis, e – civil, afável crudelis, e – cruel difficilis, e – difícil dissimilis, e – diferente dulcis, e – doce, suave facilis, e – fácil fidelis, e – leal, fiel fortis, e – forte; corajoso grandis, e – grande grauis, e – pesado; cheio; grave humilis, e – que está no chão; humilde leuis, e – leve, ligeiro mortalis, e – mortal, humano nobilis, e – conhecido, famoso; nobre omnis, e – todo, qualquer similis, e – semelhante, parecido tristis, e – triste, sinistro turpis, e – feio, sujo, vergonhoso utilis, e – útil � Uniformes Os adjetivos uniformes têm uma mesma forma para os três gêneros no nominativo singular, entretanto, a as formas neutras podem diferir das formas masc./fem. nos demais casos. Caso felix masc., fem. e neut. Nominativo felix felices (m.f.) ou felicia (n.) Vocativo felix felices (m.f.) ou felicia (n.) Acusativo felicem (m.f.) felix (n.) felices (m.f.) ou felicia (n.) Genitivo felicis felicium Dativo felici felicibus Ablativo felice ou –i felicibus Obs: Os adjetivos uniformes seguem a convenção dos substantivos no dicionário. Isto é, aparecem sob a forma nom., gen. � absens, -entis – ausente anceps, -cipitis – duplo; incerto; ambíguo constans, -antis – firme, constante diues, -uitis – rico ferox, -ocis – fogoso, ousado; feroz frequens, -entis – assíduo; frequente; numeroso ingens, -entis – imenso, notável par, paris – igual, semelhante pauper, -eris – pobre potens, -entis – poderoso praeceps, -cipitis – precipitado praesens, -entis – presente praestans, -antis – notável, excelente recens, -entis – novo, recente sapiens, -entis – sensato, sábio uehemens, -entis – impetuoso, violento uetus, -eris – velho, idoso � EXERCÍCIOS 1. Indique número e caso das palavras abaixo. Em seguida, identifique-as pela forma nominativo, genitivo e, finalmente, indique o seu gênero: Número e caso Nom., gen. Gênero Tradução altitudinis amores libertatum capiti carmina consuetudines cordis corporibus. crimine pietates dolori ducibus societatum fluminibus fraude celera furoribus generum hominibus honori milites imaginum itinera iudicibus iure labori laudes legum libertatis libidinibus corpus mores mulieribus 2.Decline os pares substantivo+adjetivo abaixo: Caso dux dignus N. V. Ac. G. D. Abl. Caso flumen tardum N. V. Ac. G. D. Abl. Caso aetas beata N. V. Ac. G. D. Abl. Caso corpus magnum N. V. Ac. G. D. Abl. 3.Dê o genitivo singular das palavras abaixo e indique seu gênero: � pax carmen consuetudo religio dolor pecus amor uirtus miles altitudo libertas comes lex crimen altitudo ambitio furor tempus facultas iuuentus � 4. Analise e traduza: Homo mulierum uirtutes laudabat. Verba integra dicunt senatores iusti. Iudices iudicant crimina hominum improborum. Ignorabas opus magnum poetae. Mulierum libidines uituperant duces. Magnum pecus agricolae habebant. Pecunia nihil est sine moribus bonis. Auri cupiditas non ducit homines ad uirtutem. 5)Analise e traduza: Mulierum clamorem magnum hospites audiunt. Dux locum muro munit. Sacerdotes potestates numinum sciunt. Noua de bello equites senatoresque romani audiunt. Ancilla apud Cornelium senatorem seruiebat. Munitionibus romani impediebant milites inimicos. Homo ignarus ueritatem nescit. Epicurus philosophus timoris causam inuenit. A te litterae non ueniebant. 6)Analise e traduza: Ciues romani et hostes pugnabaat inter se. Pisces amant maria alta. Homines et animalia timent frigus hiemis. Graecia montes altos et ualles angustas habet. Vestes uariae ornabant uirgines urbis. Pueri et iuuenes romani discebant litteras et artes graecas. Equites calcaria argentea habebant. In Germanorum regione mira est amnium latitudo. Ciuium discordiae magnas calamitates ciuitatibus apportant. 7)Analise e traduza In nostra urbe celebre est templum. Breui oratione dux militum animos excitabat. Corpus hominis mortale est, animus immortalis. Equites amant equos celeres et acres, agricolis utiles sunt equi fortes. Poetae crudelia facinora illustrium uirorum celebrantet humilium hominum gaudia. Memoria communis parens est multarum artium. (Cic.) 8)Analise e traduza: Vicina saepe uitia sunt uirtutibus. (Syr.) Vitia inueterata difficulter corriges. (Syr.) Honos honestum decorat, inhonestum notat. (Syr.) Romulus patrum auctoritate consilioque regnabit. (Cic.) adp. Luna lumen solis accipiet. (Cic.) adp. Octauius nepos erat sororis Augusti. (Vell.) Lictores absidui custodes auctoritatis sunt. (Cic.) Propter frigora frumenta in agris matura non erunt. (Cic.) adap. Fortitudo est dolorum laborumque contemptio. (Cic.) LATIM 1, UNIDADE 3
Compartilhar