Buscar

PSSC-Física_Guia_parte_4

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes
Você viu 3, do total de 314 páginas

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes
Você viu 6, do total de 314 páginas

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes
Você viu 9, do total de 314 páginas

Faça como milhares de estudantes: teste grátis o Passei Direto

Esse e outros conteúdos desbloqueados

16 milhões de materiais de várias disciplinas

Impressão de materiais

Agora você pode testar o

Passei Direto grátis

Você também pode ser Premium ajudando estudantes

Prévia do material em texto

PHYSICAL SCIENCE STUDY COMMITTEE
o
a
a
o
.4
o
o
o
FUNDAçAO ERASILEIR.A PARA O
DESÊNVOLVIMENTO DO ENSINO DE CIÊNC¡AS
o
o
o
t 
-ñ.o.jooj '.n
oa o¡o
a
o
o
a
o
a
o
o
o
o
IAS * GECISP,
GUIA
DO PROFESSOR
DE FISICA
PSSC
Partc lV
r970
Programa conjunto de publicaçõo de Guias do Profossor da
Fundaçõo Brasileira para o Dosenvolvimento do Ensino de
Ciências e do Centro de Treinamento de Profossôres do
Ciências de Sô0, Paulo.BE E I
Tltulo do ortgtnoh Pssc PHySICS To¡chsr's Rcsou¡co Book and Guldo
Publtc¡do por D. C. I{EATH AND COMPANT Pot aaôrdo com o
nDuCIrIöUru SERVICES INCORPONATED
Dtrstto¡ do lmproslá0, 1900, polo EDUOATIONAL SERVICES INCORPORATED
P0¡to $kuma dôsto m¡terlnl protogtdo por 6rsæ dtreltoa podo
ror roprõduztda, sob qualguor- fornia' som Porml$[o'
jlu$ult*;'îji.1lËîif iËndJ1"å'r;"¡ru$+¿llifi n'Ñi$ß8*u*r,*oDEcr0NcrAs
Tlrduzldo o adeptdo polos profæsôrosr
EIKITE TENGNOM
MOYSES NOÞNICUES
NAIR LONOHI TENGNOM
PLANEJAME'NTO
DO CURSO DË FISICA
PARA O BRASIL
PSSC
l.o Cicntí{ic<t - 4 ¿tttlas sctrra¡rrris
2." Cjio¡ttíl'itrr - 4 ittrlns stlrrli¡tt¿tis
Í].o C)itrr¡tífict¡ *' 5 attl¿ts scltnrrnis
Ilcrconrtrrtclaçilcs
r\.t¡ t:litrrciar o clrl'so' tivelrt<ls tltrr nrit'it tlttt:
rrtlapttiçírt:s'csptx:íficlts ¡rocl<'rtr c. tltlvcllt s()r
fr:itrìs. ¿tl)(nl¿ls 
^ 
at¡rtrt:ut¿t¡xkl ott tli¡rrirlttitrtlo lt
ptì,fi,it.tiät,,ctc tlo trrttartlcr¡rtt¡ tlc cct't<ts tó¡rico-s'
istr.r rlt¡rtlr.tc o crtr.so ftli orgltrrizltcl<l rl ol'il<rrr¿rrlo
,ià tti.itt,i a cortstituit' rrtrr qtratlro intcurntlo' Sc
iO*t,, 
",tntposto 
tìc trniclactðs Pollco c:ol'rolittits'
*i;, i¡;;if .t"l,,.ion^t rr*r uúruc'r'o it'p'.o1>t'iitclo
iliitt.*--,,t.l¡,ltrtlcs ¡rarir aclrr¡ltrt-lns it tl¡il Pltttto
Â. lraltil cla ólroc¿t clìl (ltl(, foi larrçatlo ¿\ vcrrtl¿r
n unlT,,','t.', I dc'Físicn PS'SC, n Funclaçîo blasi'
lcirrr r)at'it o l)esenvolvilntlnto clo l¡hlsillo cìt:
diô,rc¡i,s vo¡ìr ¿tctrtììrrln¡lclo cl¡rtlr¡s para rrm pltt'
rreiu¡rìcnto t'o¿ìlista clo curso PSSC, clc lnlt¡rcir¿r
" i.rr,t*t: trossívtll 
o ttso <l<ls qttatro voltttltls ¡los
rìossos trðs alrtls dc cttt'so ccllcgirrl.
()tr¿t¡tclo folaru ¡rublic{ìd()s os tlois ¡rt'ilut:ilos
uolr.,uì.rs tlo (lrriit tio Jiroftlsstlr, nito tínhat¡'ros
aincla trnta l:¿tso srrficictrtc parir frrzcl' uttl pln-
rrcj¿utlarrto gkrllal leitlmt:¡rtc c.xcqi'iívcl'
Agola qlro o volulle IV. cl<l nlrrno jii cstít c¡l
uso e¡n rttttïtcl'osils clitssci, p<ldtlrnos prot)or o
es(¡r0tìliì aì¡aix<¡'
Álrrt:cirtrínnrrls rcccbcr sttg<:stírcs clc pltlfcsst)-
,", å,r,, cstirtl rrs¿tttclo o PSSC c,' aiucltt tlíto tivc-
rarrr'bcasiäo clc ltos ttazcl' <l rcstrltado cltl srrtìs
oxrlcriSt'r<:iits. A txlrrcs¡rolrclôrrci¿r lrotlc scl' tlit'i-
uiit^ "' 
Prof. lìikito f.trtgtrotn -' l¡UNllllC -
ö.P. Ol. -' Siro lirurlo, SI.'.
,Pnrrt intr'otlrrzit' êstc plrtrlcjanrtltlto tlo- Cttiit'
os tr¿rtltttores lcvaraln 
-crrr 'cottsiclcritçiro trüo
tiitt"tit* sttas cxlrcriôIrcias l'lo ctrsilto clo I'SSC'
ääritü ti tuiróm, p'rincipitltncntc, as. 'srrgcstõcs tlc
irtui"rrOt'"t qttô äol^bôr¿ulì c\ìl ttrlti<l¿ttlcs ligatlrts
äo cusino c'tlivulgrrçiro cl0stc cllrso' tilis colrlo
i¡ CI'ìOINI:ì (Ocntì:o clc Trcinurtcntp piìrâ Pro'
iu*tOt"" tlc '(liôrlcirs <lt¡ Norclcstc), CnClnS
I (lortr<t <lc 'l'rcirtarll(lllto l)iu'¿l Pt'ofessôrtls <lt:
tìiôncias tlo lìio Gratr<lc ilo Srrl), CIICIGUA
ii;crltt., tlc Trcin¿rllx)lrto I)al'il Profcssôres tltr
òì'¿,iôinr tla Guan¿rl:irra), ÒEClSll (cctrtlo clr:
i:ti,iii,,i","tto pala Profóésôrcs clc Ciôncias tlt:
lnit ltat,lo) e' FUNßlÎC (Frrnclaçiro llrnsilcir¿r
il;^ ; f)csônvolvi¡nt:rrttt tlo li¡rsino clc Ciôrrcirts ) '
Prcsstrllostos Pcdl¡¡tigicos
N¿t r;roqrullaQiro ncltri tcc:oltìclr<littlu, focali'
zarnos b sligundó ciclo-clo ctrsitto scctrlrclilrio ¡to
lirasit (priìtirlahncrrto, o cttlst¡ cicntífico), tlc
lirz.<¡írv.,l' rrívt:i 1:cclagtigico, didírtico t:. A<ltrtittis-
tr¡rtivo. lìstc pÏarrcjìirrìônto, ctl'lllot'it frtctívol cr
lt:alista, '¡rotlc " tlstai' strjcito ir atlrt¡rtltçõcs irrc'
tc¡rtcs t\s 
-concìiçõos rcgioìliÌis,
Sut)otttrls, otttr<lssitlt, qllc o ¡rt'oftlssor tctrlra
partici$ntlo .ic algrtrn crrrJo tlc lrcilr¡tl¡r<:tlttl tlo
i'SSC 
", ¡:ortauto, 
coult<:q:it o rlrrito<ìo, a tlritllrt¿t-
çho c firraliclrttlc clo ortl'so.
li irnrrt'cscirrclívcl qtlo o cold:gio tr:rrhn tlttì
l,tbol'.rtt'irio aclct¡uad<i, c()rrt toiio o tltatct'ial
rlc<x:ssítrio irs cxpcliôrlci¿¡s tlo ctrrsrl'
13ascatnos, itirttla, o llosso citlc¡lclitlio cscolar
cur I.80 clias lctivos, cottl âttl¿ts cltl 50 tuintrtos'
<listrilltrítl¡ts cl<l scgrrirttcl moclo:
vr cul Do PnorEssoR DE rlslc^ - voL. tv
partÍcular. Mas, êsto não é o caso. Paulatina- úrltimas partes seriq apenas superficial, som baso
monte, o curso vai formando novas idéias, atra- no assunto preccclente. Âssim, o professor eue
vés do contexto precedente. Tal continuÍdade é necessita atfaptar o curso a um-intorvalo ïe
uma das rrrÍncirrais vÍrtudes podasósicas do temDo maÍs restrito podorá economizar temrro.
curso; logq coricluÍ-se quo a ässirñilãçeo das t¡atândo com menor ?nfasc alguns tópicos. ^
PLANEIAMENTO
I.O ANO CIENTÍFICO
Cnpftulo Ilxperiêncies
l-2-
ß-
4-
Quo ó
Tompo
Espnco
Funçllcs
ffslcs?
o $un Mcdigdo
o Sue Modiçüo
o fisc¡las
I-l
I'2, I-g
r.4
5 - Movimcnto ao Longo do Unro TrofctórioB - Vctoros
7 - Massa, Itrlementos c ,Âtomos8-¿ltomos o Molóculns
I - A Nr¡turczo do Um G¡lsl0 - Monsuraçúo
11 - Comportomerrto dn Luz12-Rcfldxûoohno¡¡cns
l3 - Iìefraçdo
14 - Lentcs o l¡utrrrmcnt<¡sl5 - Modôlo Corpuscular da
ópticos
Luz
I.5
Cnpltulos
l0 - Introduç6o ùs Ond¡s17-OndnssLuz
18 - Intorforêncla
19 - Ondgs Lumlnosas
S0 - A Lei do Movl¡nonto do Nowton9l - Movlmonto nc Superffcio do 1'ona
22 - Groviteçio Univcrinl o o Slstsma Solar
2,O ANO CIENTÍFÍCO
l-0, I-7, I-g
I-0
II.l, II.2
II.3
II-4
II-5, II.O
Ilxperiênclas
lt-7
I1.8, II-0, II-10, il-lI
II-12, It-13
II-14, II-I5, II-10, II-17
III-1, III-2, III-3, III.4
III.5, III.O
til-7
III-8, III-9, III-10
Itr- I I
III.I2, III-19
III.14
Somnnas ¡lulas cm
classo
Âulr¡ do
L.ab.
2
t0
5
7
L2
6
3
28 - Á QuanHdode do Movl¡nonto o Sua
Consorvaçõo
94 - Trabnlho o .Éìuerqíc Clnétlcû25 - Dncrqia Potonclnì20 - Color] Movlmento Molecular o Con.
sorvoçÉo du Enor¡¡in
II
7
6
I
2
5
2
19,
10,5
7
4
5
4
À
7
I5
I
4
5
4
2
5
5
s
4
0
s
î
5
Þ
2
4
4
0
716
Aulas cnr I 
^r¡lus 
do
clnsso I nfr.
Senrnnas
l0
2
2
3
4
I
s
ll
5
PLTNEJ¡rÀ,fEl[ro Do cunso ÞD Fl$IcA - P.9sc
8.O ANO CTENTIFICO
vu
Capftulo
Mntérln complornonter
Scmenoe
¡\r¡log om
cl¡¡$se
Aula¡ do
Lab, Exportências
lv-I, Iv-z
IV.g, IV.4
N.5, w.o
IV.7, IV.8, IV.g, IV-10
tv-t2
ry-lt
t - ålåü.îåuFatos QualttEtlvos 
Sôbro a
28 - A Lel do @ulo¡nb o a Cargo Elóuico
Elomonter
90 - Enorgia o Movlmonto do Cargns om
Carnþos Elótrlcos
90-O Campo Mamétlco
31 - Induç¡fo o O¡ì'das Elotromsgnóticas
Exolornndo o .{tomo
Fófons o Ondrs Atsoclodas À Matéria
$lstemes Quûntlcos s EsEuturo dos
rltomos
I
Þ
I
t4
s2-g3-
34-
I 40
I
s1
rg1
t0
l0
t4
I
I
I
5
ô
¡NDICE
Introduçfto il Parto IV
CAPITULOS
97-
,8-
20-
30-
3t-
t
AT'fiNDICITS
I - Ex¡leriêncl¡¡ do Maxwcll parn DcntorlstÌûl'n Lai <lo l¡rverso do
2 - Sr¡ilemento Dars n Sec{tô 28'3, Cnm¡los do F0rço Elótrico .,
3 - Dlicr¡sslto cli Informsçlo Suplcmentnr lìelotivn ùs Prtginas
92-
90-
34 - Siutcmss Quflrrticos e listruturn dos ¡lt<¡mos
Gui¡r do
lv- 0tv-r0
Bxnlornndo o ,Átomo
F óions s C)ndns Associndns À Mat(:rin
qua<lrndo rln fôrçn
I40-r52
6
20
00
r08
188
r78
200
9f32
248
25r
252
Pnntr¿ I
ttrc¡ulvalèrrcio Qrrantihrtlvn Dntro Fluxo olótrico v¡ri¡tvel e Corrcnts Elétr¡cû ' ' . . 962'
P¡nru 2
À ()irculnçiro clo Canrpo Mngnótico e¡n tôrn<¡ de rrrn ltluxo - lllétlico Vnrltivcl 254
P¿rx'rti I
 Vr.loci(lrido <le Rodinçño Elctlonrngnótica
APANDICE 4
Itnnrx I
 Frir'ntuln do Espnlharrrcnto <lo Ruthcrford
P¡xrr¡ 2
Dccluçrio drr lîórmula do Espnllrnmcnto tlo Rutlrcrforcl . .
I.AI}ORATÓNIO - EXPI¡NITNCIAS
254
254
950
95f)
260
90I
zß4
268
WT
279
978
s8r
285
280
tv-. Ilv- 9rv- stv- 4]V- 5
IV- 6
lv- 7
IV- 8
Itrofessornart llxttoriênclas - Parto IV . .: .. ..
Obictos fJhtr¡zados
Induçfro Elotro¡tôtlca
¡1 Fðrço Entro l)uns llsferas Carrcgndas
Âtllçúo do Fôrços Elétricns
Dlferença do Potcnctnl
Cnrgu Trnnsportldn por fons o¡n SoluElo
C'nnirx¡ Mnqnétlco dr¡ U¡no Corrento
Camï¡o ¡r,l¡räét¡co ¡ros Proximidn<lcs <lo Um l¡nso Fio llotillneo . , . .
Medic5o dd'Unr Canr¡ro Mrrgnótico cnt Unidncles-Ft¡n<lnmcntnls .....'
Mnssn do }llétro¡r ..:..,.
¡ß
IV
tv -tl-19
O Âc¡ro
Colls6os
DEMONSTNAçöES
cura Do paor&980n DE r&ICa - vor,. rft
280
29t
208
,98
204
296
290
g,g7
209
900
901
909
-.- r...' aF.- .a
TNTRODUçÃO A PARTE lV
A P¡rrtc IV volta lt consiclernr a naturt',za
:rtônrica clir tnatéritt, rrm tó¡rico qrre foi i¡rlx¡cltr'
ziclo rros {rltimos capftulos d¿r Parte I o clcscn-
volvirlo ¡tovâmclnto ia Parto lII, na tcoria ciní:-
tic¿r clos gascs. .Àgora, entrct¿rnto, cotn o asstt¡tto
já cstrrtlñclo o o clcscttvolvírnento clas fôrças
ôlótlicnr, ncsta pnrtc, tcmos os clc¡nclrttls
prrrn <>llscrvar r¡uarrtitativirme¡rtc a cstrutul'a
¡rtt}nícra. A <:incm¿ltica cle o¡lclas da P¿¡rte II e
t rt¡oc:lltticn dr: ¡rartfcrrlns da Partc III sãto cm'
¡rrcgn<ìas p¿ìrî so ehognr À c'lcscriçiro moclel'rra
cla'rratrrrcia, co¡rhcci<lil cotno meclìrricn otrthr'
l¿lttiri¿r, dcscriçiio estt nt:cessária ¡rara lltna conl'
ì)r'(x)u¡-ii() <let¿rllr¡ttla do lntrntlo tlo átrltno, rrrn
in,r,.,,1,r ('lrl qrro "¡)at'tfcÌtllts" ( corno os rllt'lt.r'or-ts ),
¡uuitits r,ôzds, cotnpoltlrrn-so cotno ondtÌs, c
onclns ((:orno â ltrz) frcqiictìtetnctlte lgcm cotno
¡rartícrrlts. Os lrot/tvcis cotlccitos tla ttrtx:ârricn,
i¿ris co¡no as lcis da cotrsrlrvnr:iro da quantidntlc
d<l lllovinrcr¡to c c¡rr,lrf¡i¿ì, nirt(lû contírrrrrm v¿1li-
<los; uuts, a firn tft: c.xì)lol'ol' o domlnio illts
r:oisas nrt¡ito ¡rccqtrenns, llrccisalnos arlpliar
lross¿t visão. No fim <lôstc volttlrrt:, tnttr{ìl'cmos tttl
tlornírlio tl¡t físicn "¡)lodoltt¿1". r\,tiuqÍrcmos,
cntiur, a basc sôl¡r'o ¿r qrral estlr constru{cln a
¡lcsrlrrisir ntual da física- lltrclcat' o <1<> cstnclo
sóliclo,
O r:rrrso tclrni¡to colìt tlrnrt clcscriçäo <lcltnllla-
d¡r do /¡totno cle hitlxrgôtrio. Âl¡lrrtts ¡rodcliro
r':st¡'aullnr l)or qtlo llño rrl)l'ovcita¡rros llosso rl&vo
co¡lhcci¡lrc'ilto ¡itln cx¡llcirar ¿1tt¡nros o molílcttlas
rnais <'ortr¡lloxos, p()l' qtttl tlito rct()l'Iìanìos a lr¡niì
clr:scriç:iro'd¡r t¡ótitrtt¡¡à tlo ctistnl, otr invcstifla-
lnos ¡rrirlt:os atôtnicos, nr<lscrìs, ¡rartícrtlas tlstra-
rrhrs n lístn ptltl.tltLa t<)'l'll¿rt'-.sc b:rst¡t¡ttr:
Iorrøa, fl dc lror¡r ,rlvitt't: rcn[irmtr a firtali<l¿rtlt:
<lôito ctu's<1. Iinr v<lz clc tt:lrt¿tt' oft:rcccr no ultrntr
urn cxtlllt(lcinrtlttto gcrnl clns i¡rrîncrlrs f¿¡ctltas
<lrr Física, o obictiJir c'lo crrrso (r exlilorar ¡rrv'
frrnrl¿r¡rretrtc algtìlrrns tlirs idóias mais ftrtrtlitrnc,t-
taís <l¿r Físicn,-Os altrnos rríio n¡rrctttleri¡o "tr¡do
sôl¡l'c os ltto¡r¡os", na llartc IV. Dcvcrão, toditvi'l,
llossuir urna ll<la r:orn1:rt:eusiro <las rnzílcs fur¡-
clr¡nclutais prilts r¡riris sc acrcclit¿t ¡la cxistôrtcia
<los rito¡nos c rrnr crltcnclirncuto cla razão pclo
rltrrrl a mcr¡r r:xistôncia clos ittonros cxigc que as
leis tla l¡lsica sojnrrt rcfcitas, para int:lttir íts Prcr-
¡rrictlrrclos cot'puscttlarcs clas <tntlrts. Stl rcallncntc
comprccndclcnt isto, tcrño progretlitlo l¡astante.
C) cxamo rnirrr¡cioso clos tlcscrtvolvirnclrtos m¡ris
rcccntcs nt lt'ísicrt, r'e(¡rcr rrma técllict matcmá-
tica avançatla. Sôbro nrrritos ¡rotrtos os físicos
¡tiro cstão st.l[icielltcrntxìto scgttl'os, 1)fl1'a ¡rorlcr
(ìxprcsslr suas iclóias tltr modc¡ simplcs'
Antru <lc irticí¿rr o cstt¡clo clt>s íttornos, cl:vo-
rnos cxpl<llar c¡tritnt'itnvinrrc:ttlt: o asstltllo tln
r:lctricidnclc', rttriit voz (Itto as fôrças rlltitrit:as
corrstiltrcrn n txrla qrrr: ligrr os conll)()lì(ìlrttls tlos
írtornos, c ìlrrlrluzrrrri ir rrlrilio rkl qritttcìcs f{t'{tpos
rk: írtornos^ rur rlrat{rlin, tx¡rrt> ¡lós n vclntls frtl'
r¡iitlrrtcrrt<:nt<1, (lrlrtsttcliit'trtcrtrc¡¡tc, os ¡rlirlr<:iros
ria¡rítrrkls rl¿r P¿tltc ìV tlattlrr tlit trlt:tricicladc r:
rki rrurq'¡rctisrììo, ))ol'ónr, clc rtlr¡ rtlo<lo ttlttitç
cslrr:r:ial. I)cs<lo <í irtíc,io, cslitnr<ls illtclrcssaclcls
n¡i ¡'ratrrrt:zit ntô¡lticn tlis ftlrças <llt':triclrs. Os
¡rriln<lilos <:n¡rítrrlos clrr ltnrto IV tônl rrma clttpìa
fr.rrrçño; cx¡)lru'ar os cottstitt¡irttos <llídticos tla
rrrttr'lrin ( dcstrrtrrolventlo, assitn, ns icìóin.c tla
cstnrtrrt'n rlos úttttttos) c nlrltlstl¡ltar tr¡n destllr'
vr>lviln<:lrto c[ritrttitittivo tl¿ts lcis tlns fôr'çts
elr':tri<:as,
 rnnrr<lirir tl<¡ abor'<inr a clctri<:itl¡rdtl tl' f:tt¡lr.la-
rur<,'utnl. Âir¡tlt tltttr 0stc trnt¡tt¡rc¡tto rros_ folncça
runû b¡rsr¡ podt:liosa ì)ariì il a¡tírlisc tltl tlis¡tositi-
vos clótli<ós, rriur <ltjscnrttrlvcr(Ìrìtos it oltltlotóc'
¡ríca corrro rrlrr tól>ico. So ¡>r'rl¡t<ttn<ls <liligir rlossa
nt'clncirtt l)iì¡'a ¡rs 1lr<ttrt'ictlittlcs <los iltclrrros, lllll
cstrrrkr rkr ci r<:tritos c'll,t,'i<*ts t:tnrt¡rlit,lt<los, c()tlìo
o.s tlt: rír<lio o t<lìtlvisiro, stlt'ít tt¡ttlì tìigl'clssiro.
Mr;s¡ltç a tr¡rtlit:í6lr¡l lçi {c Olrnl ó <'otrsi<lcrittl¿ì
c:orno rcltlrltentt,' stl it¡lr<:st:tttlt, islo ó, tt¡rrit rcl¡t-
çir<l ritil (l.uo sc tìluttónr, sob c:irt:t¡¡lsti\llcias
cs¡:ccinis, lltlrr ulgrrrrs tipos clc ci-rc:ttítos, o trão,
cci'titrncntc, cortìo utrtit lei ltírsica <la crl<;triei<laclc'
2 (;t,t^ tx) t,t()r"ttss()ll t)l; l'Ísl(i^ - \()1,, tv
IìBSUMO DA PAIITI!: lV
A Partc IV cliviclc-sc, nnttrralnrr:rìtc, crn rluas
lrartcs. Â ¡rrirncim mctir<le, Capítrrkls 27-31,
cuicla clc fôrças olótricas cstírtic¿rs c rnrgnóticas.
Os Ca¡rítrrlos 27, 28 c 29 tlati¡nr chs intcrtçõcs
<;ld:tricits entrc plrltículas clclrrcntaros cÍ¡rrcgî-
clas, fi¡raliza¡rcl<l com ô co¡rccit<¡ <lc cril'cuito
clótrico. Os Crrpítrrlos 30 c 31. cstucln¡r¡
carnpos nruquóticos rlc col'¡'c¡rtcs c irtrluçr'ro clc-
trorrra¡¡nírtict, ctrlrnirlrtrìrlo ¡¡r¡nr¡r rlcscriçiro ckl
o¡tchs clctronrtgnriticts. ()s Cìapltulos 32, 33 c
34 cx¡>lorartì- o r¡lundo <lo ¿itorlro. irrvcstignrrdo
a ostnrhrr¿I clo.s hto¡nos c a t¡rr<:stiro tli¡ lratr¡reza
<¡riurtica da Ìuz, O cr¡ntctftkr rlc ciuh cn¡lí-
tr¡l<l cstá ¡'csu¡nitk> a scguir'.
O Capítulo 27, Âlgrrns I,'¿rtr>s Qrralitativos
Sôl¡rc a Elctricicla<kl, clstnllclccrr t llirsc ptrir
<l as¡rr:cto grlrrrrlirr cla olctliciclacìc frr¡ltl¿r-
nrontnI ptlra ¿ì unn¡llr:orrsiro <lo /rtr>rrr<>. 0 crrpí-
tulo inicirr c{hr¡ Ít ckrtrostiiticr¡, rnas, ri\¡rirlnrncrrlc,
vai alórn cla clotrost¡iticlr, intr'<lcluzinclo o ¡r'¡ovi-
rncuto do cargirs, n()s proc()ssos cletlizrção por.
cotrttcto o 1:ol inrluçíul, c crn colrclrltcs cìt: fr.lc¡r
illtc¡rsiclarl<1. O oletloscr5pio <.r o clotrô¡nt:tr.r¡ si¡o
int¡'oth¡z.ickts corìto i¡rstrruncrrtr)s de rntrcliç:ir<>. A
dcscriçiro (l¿ì cìlrtt'ici(lu(lo, (:orno ¡rartículns sullir-
tômicas, ó corn¡llctt<lt ¡ror r¡nrn invcstignçÍio rlo
trnttsltot'tc rk: ctrga cul clif<..r'r:r¡tcs ¡rrcios: glscs,
soltrçtirls <: nrt:ti¡is.
No Ctpítrrlo Ø3, r\ Lci <k: Cr¡rrlr¡nrb c â Oiìr,qn
IIIótrica I.lkrrncntar, ¿ìs fôrças clctr.ost¿lticrrs
ittl<¡rrir<nn trrrr sigrril:icarlo ryrrrrrrtitativo, atrltvós
rlc ex¡rcriôrrcias qu<; corrch.¡z,oln ¡ì lci <lc Corrlonlb.
F =: kQq/rr, Ii.stn rclrlç:iro ¡rossibilitt urìì¿r
<lescriçiio ¡¡clal cla configrrraçiui clo crrru,¡ro clct-
tro;-tlrtico ao rcclor cl<: <listrill¡riçõcs sim¡ilcs rlc
(:arllns. A natulcz.a cor¡rrrsctrlnr tìr ctlgn clótric¿r
ó clo"-cobcrrttr, ¡r<lr rrrt:io <lir tìiscussiro t¡iillntitrrtiva
clc u¡lu vnriuntc cln firrnosir c.rpcriôrrcia rlu gôta
ck: ólutt, rlcr Millikan. Calcrrl¿r-sìr n coustr¡ntõ rla
lci tlc C)orrklrrlt, atlirvtls dt: runa cx¡rcr,iôrrcia
tipo Millikarr, {)nì cscitlr ¿ìu¡nt:r¡t¿r<l¡r, I;'irialrneutc,
ollscrva¡n<1"- qr¡o n carg¿r sc conrt().vít rìo urti-
vorso (, <¡ro ttlclls irs ¡rartícrrlus "ckllìlctìtflrcs"
conhccitllrs pos$l¡()nì uina calga -1. l, --1, ou
ZCIO.
O C)irpltulr> 29, I,Jncr.girr <, ì\,f ovi¡nc¡rto rlc
(,'argrrs cm Ourn¡ros lilótt,iôos, i¡licia, tra Par.tc A,
Ptrtlct¡lns Onrrcgurlirs rlnl lVfovirrrcrrto, lu)¡)tiun-
tlo o.s rcsr¡ltlulos-'rl a¡l:rr.trlhostlir cx¡lcr.iôuc.'in rlc
Millikan <lo ca¡rítrrld ¿rrrtcrirlr. a finl dt: tlr:r'r:r-
rniniìr a cnct'giiì clc utìlíl pnr.tlcula clirtr.ica,
¿rcclcrrrcl¿r crrtrc ltlrca.s ¡rarirlclas ctrrcgaclas. Â
cx¡tcriônci:r rìo tcrn¡xr clt: vôr¡ ó closcrìta, para
¡¡rccli¡' as rnÍrssÍls clo pr(ltrlrr c rlo olétl,o¡r, (,"or-
rr-:¡¡tos o cargas iô¡¡icas .são discrrtidâs, no Ì)rc-
p¿rro porû a irrtrodução dc batcrias comô font()s
rl<: rlrrr:r'gia. I)cfinc-so a fôrçlr elctrrnnotriz, orr
lrIN4, clo run¿r b¿tcrír.¡, I)csc¡rvolvc-sc tr idéi.a
¡{cr¿tl (ìo clifcrença rkr potr.nrc:ial c cl<¡ lxrtcrrciirl
r¡o (!¡rmpo do tr¡n¿r carga ltorrt'tral. l-irurlmcrrtc,
s¿io i¡¡troth¡z,iclas as r¡niclirclcs volt t¡ ampòro.
 Paltc lÌ rlo Capítrrlo 29, Mais ^Algrrma Grisa
Silbrc lirro'gia c O<¡rrcntr:s om Circuitos ltrltitri-
rxrs, rclaciorra-sc, inicirthnclrtc, co¡ìl A auí¡lisc
<k¡ cilr:r¡itos siurplos. Ncst¿r i¡rrirliso, it.s icléias
rk: r:nr:r'gia olótríca são us¿r<hs {rcqrrentønnnte.
 l<¡i rlc Ohm ó ir¡lrcscntaclir c$mo daso ospcoial,
nrirs irnl><lrtarrtc, para dcscrcvcr a rclação outro
voltngcrn r'¡r¡¡ìt clc¡nc¡rt<¡ do cilcr¡ito o ¡ì, cor-
ro¡rtc ¡lcsso cllc:¡ltcutt¡,
No Ct¡rítrrlo 30, O Currrpo Magnótíco, o
rrru¡¡rretisrno ti irrvcstiga<lo r¡rrarrtitativa¡ncrìto,
irticirr¡tclo-sc co¡rr ¿r txrnhr:c:irlir l¡ússoln. LÌ.xa¡ni¡la-
-s(), no tcxto (l no labolatr'lrio, <)ârrrp<ls magnti-
ti<:os nssrx:íatlos a ílrirs () t <:o¡'¡i(lntr.ls, o a
srr¿ì ¡¡¿ttrrrrlz¡r vctoliitl. Ilìur sr:grritla, <lclcltrz.-sc <l
oar¡rp() nragrr<':titxl tsso<li¿rrkr iì tI¡ìlÍt c<ln'cttto colrs-
tarrt(1. Irrr,(lstigít-sc n fôrça sirlrlrl col,¡.c:¡¡tc (lrìr
(:¿u11ì)os nragnóticos, ir¡llicarrtlo os l.csultatlos crn
¡lrccli<ìorcs r) rrì{rtr)rtls, ¡ro r:írl<:rrl<l cla ft)r'çu crrrtr.e
fios ¡rnlnlcl<)s c rìo rnr)r,irrì(r¡rto rlc rrnr cor.l)o ca¡.-
rt:gnrkl nurìì clrnl)() rrrirgrrr(tico, Isto concltrz à
rlcsrrliçir<l rlo rllt':to<lo cs¡lc<:tr<igrtfo dc rnassiì,
l?a]'.ì sc <lctcr¡rtiu¿tt Íìs n¡us¡i¿rs clo partículas
ittôrlricas.
.O ()apíttrlo-ß1, hr<luçiro r> ()ndas Blctr.ornng-
n<iticns, courltlotrr o tr;lt¡unoìrto rln tilctricid¡rd'c
t: rlo nragrrctis¡no clí¡ssi<:r>s. Nr¡tnlllos, aclui, <¡rrc
n¡n¿r rlífolorrçir dc ¡lotr:rrciirl ri gtr.aìla rìÍrs
cxtrclllrirìirtlcs tlo rrrn fio qrrc sc nrovc rrr¡rn
(:t¡rl)o rnrrgnd.tico. I)t:<lr¡7i¡¡i¡1.5, crn scguiclt, a
rcluçãro cltrarrtitirtiva cnl¡'o os parârnctros c¡¡r'ol-
vi<los c v<:ril'icanr<ls ¡r (:()nsot'l¡ilbão clc crrcrgia no
l)r{)cr:}sso tlo irrchrção. Urìr¿t (.xl)r.css:io gcrìâl <1a
Lri cla indrrçiro ri rlcrhrzitlir, cnr-t'ôrulos àa rnziro
tk: variaçäo clc flrrxo, C)bsr:r.vnr¡os r¡tro o scntido
<krs citnr¡.ros i¡rdt¡ziclos t! scrrr¡:ro tll, qrrc fl ortor-
,giir -so_<xnsrlrvit, conf'or.¡nc o ostal:clccido ¡:<ilrrIt:i del l-,crrz. As ítlí:ias ¿rrrtt:ri<lr.cs são a¡llicnclirs a
rrrna r'/r¡,lirlir anirlisc. rl<: ¡rrrt<¡-ilr<lrrçiro ei i¡ osr:ilir-
<lorr:s clót¡'ic()s sirnl)los. l,'i¡rnl¡rrcntc, llclt olls<lr-
vaçño cllr sintotriit rln.tr(l ¿ìs variirQircs t¡os cÍln'rl)os
ckitricr¡s c vÍ¡t'iar(.íx)s tìos cÍìtnl)os lnilqrr(ltiór>s,
rìcllronstra¡¡ros quc it crìcr.lji¡ì poilc sc liio¡>agrr,
.-..--.4
IN'rnoDUçÃo À rnnrr rv 3
en forma dc ondas cletrornitgnéticas c discuti-
tnur 
^t 
c¿rractcrísticas gerais clo espoctro cletro-
lurau¡rótico. Nesta altr¡r¿r' o cttl'so colìlcça a l¡¡¡ir'
ópt:íca, clinâtnica, cletriciclade c ontlas Irtl¡n
cluadro irrtt:graclo'
O Caplttrlo 32, Iixplor'llu(lo o Âtotno, inici¿t o
cstr¡d<l ïa cstt'ttttrra do ¿ltonro. Ilmprcgarrclo
¡rartíctrla nlla clc alta crrcrgia etn cxporiôrrcias
?lc es1>alhanìcnto, oxplorarnos a cstrutt¡t'a tlc
írtornoi clc otu'o, chcgârrdo ao ¡noclêlo tlo átonro
dc lìrrt'helforcl. Âs tra jctórias clas partícrrlas
ctrrrcgaclas, cs¡:llltaclas por t¡tn cattlPo coulo¡n-
binno, sîro calculadas c <xlm¡raradâs com åls
clistrilrrriç:íics nrrgulalcs observaclas com Partícu-
las alfa. "Vcrificirnos quc a loi clo Coulo¡nb é
ainda ví¡lida para distârrcias tão Pcquenas como
10'1a motro. li.xperiôrrcias clc ospnlltamento coln
outros clelneutos rcvelam o ¡rútncro clo cargas
elomsntarcs cotttitlus cr¡r v¿irios rrírclcos c o [a¡lìn'
nlrc aproxirnarlo clos ll(¡cleos. I¡inalmcntc, veri-
fica¡nós algu¡nas clificr¡ltlatles fundarnentais,
com o nlo.iôlo clo iitomo dc lìuthcr{orcl, utn¿ì
vez qr¡c, dc ac:ôr'clo corì1 a tooriir cletlornagnética
clássicn, as ollsr:r'vaçíx:s dos espcctros atômicos t:
t¡stabiliclacl<l atôuricit uão se a<laptam ao mcsnìo.
O Calrítulr¡ 33, Iótons e Or¡das Âssociittlns
à ñlltr':rin, intloduz cviclôncias cle qrrc ¿t lt¡z tl ¡l
¡n¿rt'ór'iir a¡lrcsontunt ta¡tto ¡rro¡rricclaclcs clo
{rrrdns, 
"orlio 
clo pattfculas. n cviclbnci¿ cl¿¡ nah¡-
rczir "gr'ânlrlar" cla luz ¡rlovi'tn cla oxperiência
<lc lvlillik¿rn, (, A oxporiôncin clo 'l'aylol sugcro
quo ns couIi¡¡ultçõcs clc intcrfot'ôncia ¡roclcnr
li:sultal tlo ofcito cumulativo clc lnuitos irnprrl-
sos ì)()cn¡oros dr: h¡2. O cfeito fotoclótrico ó
invcJtigärlo rlctall¡aclitnrc¡lte c t nnhlisc clc
liinstciìr sôlrrc ôstc l:cn0¡mcno é cìiscu.ticla. (iorr-
cluíuros (luo urn fótou clc frcqtrôncia v [c¡n rrma
cnclt'f¡ia Ilv c rtnrat <lrr¡trrtitl¿tcle tlc r¡rtlvirltcrtto
hv/<j,' VcLilic¡r-s() â ¡'dirrr.rîro tlu tlrrartticlaclackr tlc
lurovilnrrnto ¡lclo cshrclo rlo el:cito Corn¡:torr.
Obscn,arnos, a sogtrir, c' carhtcr "otrclt¡latório"
cl¿r rtrrrtória cm lntlvirlc:lìt(), (luo ri cvi<lcllciatlo
pclas expcriôr¡cias da <lifr:rçiro tle t:ltitrons, c
concltrlnlos qnc t¡rììir ltrtltít:trìit, <:otn <lrrirrrtitlntlcl
dc ¡lrovirrrcrrto p, ¡r<lsstri tun <:<>rrr¡>t'itntrnto tlc
orr(ìrì ,, - b/p, clc acôrclo corìì a rclaçÍio clo tltr
llro¡1lit:. Pr<lcrr¡'iullos cntiro, sitrritçircs cru qu() ()s
as¡rccto.s rl<l orrrl¿r sr>jarn imlrot'tnrttcs, vcrificlrndo,
¡ror <rxr:ltt¡rlo, quc o <:otrr¡>ortittrrcrtto ocltrl¿rtório
<lcvc scr inr¡rorttntc pala clótr<>ns r¡() iutcrior
rlos ¿ltourrls.
() Cupftulo 34, Sistorttirs QuÍìnticos c a listrtr-
trr¡'a <loi r\torn<ls, a¡llicrt a cìiscussiio dr; onclas
clc matí.:ria, cspccìficirrnc'ntc, i\ cstrt¡tt¡ra do áto'
mo. A¡¡irliscs cla oxpcriôncit de li'ranck-['Itlrtz
clc;monstra¡tr a existôrlcia clo nívcis tlc encrgia
cliscrctos uos iitomos. Á. cxistôncia de cstaclos
tle encrgia intolna ó confirmlrclt ¡xlstcriortrrontc
rlcln rur¿lliso <lc r;stlcctt'os dc cnlissão c cle ¿rl¡sor'
i,iro, O cspcctro tlc hitttogênio ú' cxamirlaclo ttm
tnnto tlct¿tlhtdalno¡¡tc, A volilicirçiro ctc clt¡e
rlívcis dc cttcrgia 1:otlcrn sor irnagitrtttltls, cttì
tôl'¡nos tlo corrfigrrliçôcs clo o¡'¡tlits est¿¡ciotrftrlits,
lcvt-r¡<¡s ¿¡o ìrcrnïo ottclc, tanto as caractcrístic¿¡s
clo ontla, coiro as clc pnrtícult sit<¡ csscnciais i\
clcscriçiro cla cstrutttrd clc rrrr¡ ¿ltonro sinr¡rlcs'
MATEIìIAL IìIII.'IIIìENTTq A PAIìTII IV
I'tùorat'ório. Para os pri-rnoit'os qtratlo calritr'r-
l<¡s rla l)nrte IV, as cx¡icriôrlcilrs clo labortttório
tôrn o lìrcslno pa¡xll furrclanrcrrtal quc tivcrttn
no clcscrrvtllvirnõnîo das trôs piu'tcs lrrcccdcntos
rlo curso. P¿rrÍt os rîltirltos <lulrtt'o ca1:ítulos, <r
labor'¿rtório co¡rstittri rrtua ¡lartc ¡tìctlos Pt'ocl'l1t'
lr(rut<.', I)orqtlc as cxP<l'iôñcias irrrportarrt<ls clc
hborirtt'irio ^sito mrritó c(nrll)lcxiìs frarn o nívcl
s"i:.rnclí,tio. Á. frlta dc cx¡rcrìôncias,-trt:stal altttriì,
rroclc scr cotllllt:rtsacl¿r ¡iclrr rcfcrôncia a, pcl<l
irru,tor, thrns cxircliôncitri tl¡r lÌaltc l: I'7, lispcc'
tros cli' lllortrcÑos, e I-[i, Citrrrrrclirs lvl<¡lccr¡lnrcrs'
Sc: urtr¿t ou arnl)as tts c'x¡rcriôlrciirs uito l:orarlt
f:citas antel'itlrrncntc, clt-vö¡rr scr iltcltlíclits t)¿ì
P¿rr.to lV. .As Not¿rs cic L'rl¡o¡'atório c"lnLôtn
srrgcstõcs stlbrc a rcalizaçíio tlas cx¡rcriôncils
dc' laborat<irio.
I)amonsh't4:õcs. Âs tl<ltnottstt'itç:ircs- clcvtlnt
cx()r'ccr rnaioi frrrrção ll<¡ trabrrlho tlo clûssc, tra
Itarto IV, tltl tltrt: crn quitì<1trc-r trtrrit <llts-¡:itt'tcs
ant'ctiorcs. Âs iugcstõci para clcrttotrstrlç^ócs sr'ío
arrrcsc¡rtnclas nni'Notas tltl l,abolatt'rrio t: c¡'¡'¡
v'ár'ios porrtos <lôste Gtritt'
þ'íltnas, Os filulcs tlo PSjSC Ít sct'(ttrl clìlpl'o-
ltatlos ¡ra Partc IV cstíio t:ntrlltcrtclo.sal:nixo,
Lilt'tr .rs catrítttlt¡s â clr.to s<: t'cl:crctrr. Mostlitln
urlr ní,rt,orô tlc expcri'ôncias cssctrcirris dtl rìifí-
cil cxccrrcit,, uo tril,tlrio lnllorntório tla r:.scola'
l:lm uontcis a¡rl'or¡i:i,r.ios clo Cirrilt, ttlis filtnçs sätr
t.liscüt ítlr¡s nriis ^tlct¿rlhncla¡nc:lttt:,
Otllítrrlo 28, A Lci clc Cllrrlornb c I Cìalga
l,ìl<ltri<:rr lrlclrrcrlta¡',
"(lorrkrrtrLr's f ,ilw"; Bl nrirlutos.
"Millik¿trr Iix¡rt:rirrtr:nt"; 30 rttitrtttos'
2
4 (:t,¡A DO prìorf¡{sson Dn !,fstcA - voL. rv
"Cr;rrlornb's I¡orcc Colstaut"; 35 lninutos.
"lr) cctric Ficl<ls"; 25 ¡¡ri¡¡t¡tos,
"'I,ìkrctric Lirrcs of l¡orcc" (filnrc clc laborrtó-
rio); 7 ¡nir¡rrtrJs.
Capftulo 29,.lincrgirr o i\,fovinlcrlto dc Cargas
cln C¿rnrpos l,llótricr¡s.
"Corrtirrg I.ìlcctLic¡rl Chargcs in ì\,Iotio¡r"; 23
rlìiÌlrrtos.
"lìlcrncrrtaly Cltnr.r¡os alrcl Tr.nnsfclr of Kinctic
Iincrgy"; 33 rniuutoi.
"E\,ilr"; 20 ¡ninutos.
"Iilcctlical Poteutinl l!:tìcrg.y ancl potcntial
I)i[[crcncc", Prtrtcs I c Il; 54'íirinrrtos.
Ca¡lítrrlo 30, O CJanr¡ro lr,[aurrótico.
"Â ì\,ftgnct Lirllor.atoiy"; ll'rrrinutos.
"lf lc<:tr<xrs irr a Unilor¡r¡ \,f agrretic Fialcl";
1J. ¡ninrrtr¡s.
"M¡ìss of thc liltrctrorr"; 18 rninutos.
.. Capítulo ß1, Incluçãr<l c Or¡rhs lilctr,ornagnó-
ticas,
"lìlectlonragnr:tic Wavc.s"; 33 urirrutos.
Cirpítulo 32, l,lx¡rlor.anrlo o r\tor¡ro.
"lìrithorlillrl ¡\toiu"; 40 nrir¡rrtos,
()l¡título 3ll, Fótous e 0¡tclas Âssociaclas ¿\
Matória.
"Plroto¡¡s"; 1.8 rninutrls.
"lnterfcro¡rc<¡ of Plulto¡rs"; IB minutos.
"Illlr¡to-clcctlic Dffect"; ZtJ ninutos.
"À,lattcr. Wtvcs"; 28 ¡r¡inutos.
. ()a¡rítulo 34, Sistenus euânticxls c a Estr.uttrra
(lr):'" ^,\tonros.
"liriurck.l (cr,tz Expclirucnt": 2J ¡ni¡lrrtos.
Séríe llst;utlos út ()iû:tcir¿. ()s tftulos t)rescrl-
tolncrrtc' <lisponlvcis, (luc sc r.cfcrenr r\ prirte IV,
siro intlic¡rrlós ¡lo fi¡¡t-rìe caclrr ca¡:ítrrlo, corn ir
clcrsi¡{rlaçi¡o : Lcitura Conrplcnrcntnì..
PLANJT:J^ì\,ÍANT() DÀ pÂR'I.ll tV
Os ¡l'ofossôr'cs, cnì su:ì maíori.t, talvcz cncon-
trcrn rrrois clificulclnclc crn ¡rlanejar a pltrtc IVclo qrro ¿rs outrns ¡rar.tcs clo ci,rso. Isto, en.r
gulnl, sc dcvc a<l fnto <lc quc csta ír ¿ últìnlo
¡raltcl do curso, e r¡ serncstrt cstit che(iurclo ac¡
scrr tórrrrir¡o. As tarcl'as cs^tiro ÍrcurÍti,iadas c,
¿rl{o¡'t, cstíio enfre¡rtnlrclo urna matória fasci¡lant<l
{: ruu tt.rrn¡xl lÍrnitarìo. A t¿rlrcla scguirrto sugcr.c
possívcis ¡rlancjanrr..ntos, (kl l5 c cïc g sclrrarr¿rs.
Sugostaic.s ¡litra variaçöcs cìôstcs lllancli¿rrncntos
sc$uOltì-r'c irpós a tAl¡<lll¡.
( l:r ¡l
l).ì.anrl,rc J l-l $(..tìtallajj
l)ru,l. :,r ¡rirr,tc [\r
['e r.íor lo l.rc r'íorlo
tlc Auln rlr: [,atr l,ìx¡:
l)lano clc f) stlrntttrirs
l)íìr':l ¿ì ¡:ultc IV
I'c r íorlo
rlc Aul¡r
l'cr'íodo llxp,dc f ,ab
27 2
ft2z8
?
4
()
4.9
5 1
IV-1
tv-2
29
7
10
IV-3
tv -4
IV-I'
IV.6
IV-7
IV.8
IV-9
IV-r 0
0 5
1 IV-12* 5
1 I 5
0 ô
30
31 B
It)á
:ì3
:t4
B
I
1lV
0
0
I
0
1 ry-l1
rv-7
IV.6
IV-3
rv-2
I
1
1
h----
rNrnoDuçÃo À r,utru rv Ð
o IV-12 podo ser feita cm Eralqucr ópoca
converricrtte-, durltrtc as irltimas scm¿tnas do
curso.
A Partc tV foi cscrita, t fi¡n dc pcrnritir ulna
certa flcxibilidaclc llo s;etr plarrcjan:rento. Ilistó'
rica c lrrr\ticamc¡tte, as tnctliclas cle urassa <l¿ts
rrartícufas atômicns foram feitlts co¡rt tt¡ìta c$lll'
fiinaç:io dc crrnrpos clt-(tricos c rnagrtéticos (Scç{o
B0-gi. BntrctnttÎ'o, o tcxto introdùz nrcciiçõcs cle
tulasi,, pclo tempo cle vôo-(Seçr1o 29'2)-, a fim tlcr
invcstiûar cssas qrranticlaclcs atômicas ftt¡rclametr"
tnis, söm scr lùccss¡lrio o cstuclo tlo cnttr¡rct
rnas¡rético. lsto, ctttiro,. l:ossibilitt evit¿ìr os
CntTtr¡los 30 c 31, intcila¡ficrttc, oPesâr' tlc quc,
trcftc 
"aso, 
a Scçúo 31-12 sclia "clacla a¡rcrras
co¡no loitura.
Outt'a partc dôste ctll'l;o cllto ¡roclc scr omittcla,
s" trec"siátio, ri o Capíttrfo 20, pnrtc B. Iìstc
caÞltllo trat¿ clc circtrìtos, c o fato de uão ser
csluclaclo nÍro irttcrfcrirô sèriamcnto na c(]m'
frrccrrsiio dos ittotnos. Se qtriser ornitir o Ça¡tí'
iulo 29 ß o cstutlar os Ctr'¡títulos 30 c 31, voet)
dove cscolhcr os problcrnas Para êstes rlltimos
capltulos corn ¡nuiio cuidado, ¡lois muitos dêles
cnicllvenr cortcoitor de <:irctritos.
I{á ce¡trrs .scQõcs eslr,trsas' ¡rir Parto IV, quo
troclc¡n ser <lrniticlas on tt'atadas sr'rmrlriamentq
ä f¡¡n clc ccouonrizftr tctììpo, sc'tn grande quebra
clo contirtuirltdc. 'fais st:çõcs são inclicadas entro
colchêtcs, ttos ¡>lancjanre¡rtos dc -cacla ca¡ritrrlo.
Iìm rciu¡rto, ^rnaioi' economia dc tcmpo podo
scr feitt, r¡iro claucìo Cesde o final clo Capítulo
29 A até a Scçäo 31'1.2. O¡nitindo isto e nlgu'
urÍìs seçíles cntre colchêtcs, .r'edttzit''se'{r o
pcrloclo irara a Parto lV a um míttimo cle, apro
iirnaclrrrn<;ntc, 6 sentattas.
Sr¡ cstivcr extre¡natnettto atre¡>alhaclo com ¿
su¿r t)rograrnaç:ão, ¡toclcrå ser i*i[ para urna boa
clrrsö, "a) I,el o'Capítulo 27, b) Bshrdar a
Seçrito 28-1. c) llxibir-o filme sôbie a gôta do
óleo, cle Millikan, cl) Estudar 28:7,29'I,2,29'7,
31-12. e) Passar tlari¡ os Catrltulos 92, 33 e 84.
Ils¡relarn'os c¡r,e r'ôcê níro pretise clêste conselho
clrhstico!
CAPÍTULO 27
ALGUNS FATOS QUALITATIVOS soBRE A ELETRICIDADE
. Iìstr: <:a¡:ítrrlo <liviclc-sc., uaturâlrnctrtc, em
cltrrrs llaltcs: l) t¡rrra i¡rtr.<xluçiro ao fenô¡nc¡¡o
clírtrico quo nro.stra r¡trc há ilurrs es¡rccics dc
carg¿ìs, c_ coulo-e.stiìs cârgas poclcm ser ¡>r.odu-
zicln.s c clctcctirdas; c 2) înra^iuvcstigrrçiro qua-
Iit¿rtiv¿t cì<¡s <xrchrtorc$ c carrga, ,ros qnses, ,älu-
çíxls c rn<:tais, lcv¡r¡rrlo à cõ¡lch¡são"cle ar¡e a
"îl$1 
ó tlarrs^¡roltarìt ¡rl rratur.cza ¡xrr partícrrlas
erkitricas srr b¡rtôlllicas.
() (i¿rpítrrlt¡ 27 ó r¡rlr crr¡rítulo íntrothúóún.
It'l rritos- t<i¡rico.s rro r:a¡titrrltl ¡ñrlor.ianr ì-cr.dcscn-
volvi<los c<¡rrsiclt:ràv<lilncrr.¡tc.- llf<ltiva¡ncutc, nos
pr'óxírrro.s .<:lrpltulos, lrruitos rlôss<¡s tópicos siio
<losor¡r,<¡lr,í<los cxtcllsivalnr:¡ltc, Âssinr, cllnbora
u<:jt irtr¡úrtlrrrtc ass<lgrrrar-st: (ìc cluo o.s alulros
corrtllrt:crrrlr>rrt o <:lr¡líitrlo, st:rlt ¡ncfilor lx)nììanc-
ccr no r¡ír,rrl irllrcsr:irtarìr¡ c evitar estonìlôJo crn
¡rrof'trrr<lirl:r<lc c cr¡r r¡rranticlrtlc. Sc vtlcô tivor
tonr¡ro llnln c:xtorsórls, rrlaliz<:.¿ts nìais pr.oveito_
$arììorìto (Ì()rìì o tr.i¡lr¡rlho íl $or. ¿rpr.cs(rrt[ado, crn
scgni<h.
C) ca¡lítrrl<l cnc¿rurinh¿r-sc l)ar.Íì o as¡rccto do
paltlculn rlc ckrtricirlarl<1, o h,,i ó bírsico para
lrnì¿t cornl)rc(lnsi-lo do iltolr¡o. li]llrbor.a inicie coln
a ckltlostál ica, r.À¡riclrrrncntc rrni ¿rlórn dn elc-
r<lstilticn cliîssica, -cstrrd¿rr¡rlo o ¡novi¡nonto clas
cargiìs, Poltflrrto, Aù- corrcnt(.)s elótr.icas sÍio iutro-
tlt¡zíclas ¡nlis cccìo. A co¡.rr:ntc ó <lcsc¡¡volvida
corno o ¡rìovi¡ncnto <lc ¡rartíctrlns ctí:tricas, o
niro corno t¡ "fh¡iclo" cr>rncut:tclo nrr (lpoca clc
Iìcrrjanrirr l¡r'¡rrrkli¡r ou ¡¡ìc$¡ì.¡o iclóias llo.'stcrior.cs
:r lfararla¡, <: lr{;rxrvclll,
O alunO rlttvt: <xlrrrcçnr. a corrsitlc¡.a¡' a clctljci-
d¡ttlc conro r¡t¡r Iì:r¡ôlliur¡ srrb¡rtô¡rrico - os fi)¡tscorì¡() r1¡ìtÍì os¡rticic clr: l'r'agrrrr:rrto irtôrnico, c ct
cló.trorr cottìo l.tnl <los lllocos c:rlnstituintcs rla
rur¡rtírria, lìlc <lcvc orìtoll(lor (tuc os clótrons si¡o
oonìnrìs a tô<lils as c.spócics 'clc st¡bstiìr¡ci¡ts, (,
(ll¡o ()s clót¡orrs siro todo.s igtr:ris. dc fornra quc
a com¡rosiçño c¡ufrnica rlc i¡lna substill¡cia ni¡o
sc altora, <¡uarxlo os cltitrolls são transfrtr!clos
do u¡n¿r srrbstfìncia para outrrr (como na emissãr¡
rcnnor(intca ).
NI'SUMO I)O CAPITULO
Seções d.o 7 a 7. Ilstas seções -tlatam cla scpa_raçíio o clctecçiro cle cnrga' c cìas fôrças crrtr.e
as cÍ¡¡'gns,
_ O.s -olljetos po<ìt:nr scr <ll<itr.icamcntc carrcqî-rkrs, friccionando-os rrrrs t:ont¡.Ít t¡s outtos. ü¿i
rrrrrt. fr}r'ça rlc rcprrlsiro uìtr.c carg¿ìs iguais, c
clo atnrçiro cntro ci¡r.g¿ìs tlilìl.cntcsl f: ¡iio¡rost,trrnr ¡rr<xlôlo qur: a¡rróscuta r ¡nntóLia ''elòir.¡ca_
mcrìtc ¡r(¡(rtLa, corrLnnclo ¡rúr¡tcro"- igtrais cle car-
qfï,IÌlr:itiu.s c rrcgativas, o cnrpoi c_arregnclos,
(:Onton(lO utìt cxcx).ssotlc Cnr.gas Clc ¡tìOs¡nO
sinnl.
Âs cargas ìnovcrn-so liv¡.c¡r¡errtc cm Ítlf¡urìs
corpos (rsnclutorcs), rrrns r¡iro c¡n outr.os fiso_
Iarrtcrs ), Unr clctroscti¡ricl sirnpkrs ó nprr:scrrtàclo,
(:()n'ro dot()ctor clc: c¿ìr.gÍr.
.As r:argas podmtr sòr sc¡rararìiì$ llor ¡ncio clc
i ntlrrç-äo clctrostática. P<¡¡. i ri cl ucäo, ciescuvolvc_sc
rrrna fôrça rlr: atração entrc r.rm corpo cnrregnclo
c tr¡ì'ì coryo rrcutro, cllr(rr sci¿ì conclutor ot¡ iso-
I¿tntc. Os c.lctrosc.ó¡liô;- ¡roclcrrr scr blindaclo.s,
tonrantlo-.sc, a.ssiln, rnâis iensívcis c l)odenr scl,
ta¡nlrrirn cnlilrraclos. 
^ 
b¿rtcr.ia é iitrocluzicln
cotno 1¡¡n rnoc¡tnisrìto <1rrílníco I)A'.A SefÍlr¿tr.
cÍìrgíìs.
Soções cla B a JiJ. O lc,stnutc clo carlítr¡lo cor¡r-
¡rlcta a rloscrição dt olctricid¿rcìc co¡nä Dartlctrlas
subatô¡nic¿rs, ntravr'rs rlo r.r¡ua clescriçiro^<lo turns_
¡¡olte rlc (Ìarga onr ¡r¡eios clifercntcs: gascs, solrr-
çrõcs c mct¿tis,
Os gasc.s, co¡nr¡ntcntc bons jsoln¡ltcr,, Þo(lem
tornlr-sc corrrlrrtorcs, ¡rcla cxposiçiro r\ r.aäiaçiro
rlc.ionizaçäo. Ist_o. co¡iduz à tonchrsi¡o ckr qtrc,
r:mllo¡'a urnâ. nìolócula seia ncutra, su(ìs t)at.tos
siro carrcgndas (ou po(lem sr:r). Unra c¿ìrndra clc
h--
ALcuNS l,'A'tos euÀLtri\t'rvos sÔllntl n l,:L¡it'lìIcll),atnt 7
ncblina é clcscrita rt\¡riclatnente, cotllo trtn dis'
positivo quo nos ¡rcrinitc "vcr" os tlajctos ckl
i¡artícr¡tas^ car.t gailas. Algurnas soluçircs ¡rito
iroccssita¡rt clc r¡nr irgellte cxtotllo iotrizantt:, para
sr) tontarcm conclutijras - íorls parccc¡n scr lor-
¡naclos llor unr clcsclobramonto 
-espoutâneo 
dns
moltlculãs clit sr¡llstâucia <lissolvicla'
 contltrç:ño nos rnctais ó trm <¡tttro caso dt:
t¡'ausr)ortc clc qtrqa. Nos met¿ris contlutores, os
trarrsirortaclorcs dõ carga-clcvcm ostar livrcs parit
sc rnõ,,crcln lro interioi d<l lnctal, nì¿ìs, c$¡no ctll
gclal ôsscs tlansprlrtitcloLcs nito sc movcm no
ü¿rtcrial coutttttor, itncgiuamtls os tralrs¡rot'ta-
rJr¡r'cs rros ¡nctais co¡no ir¡na cs¡rócic <lo ghs tlc
clétrous, co¡rtitlo rro ¡nctal coucltrtol'. Por c¡nis-
srio tcr¡uoiôtticn, oltst:rvamos tltrais as ¡ritrtlcttlas
clrrcl <:stiro c¡tì lllovim<lrrttl o pctclcrrr st:r tlcsprcn-
.1i,lnr,
() conhccimc¡rto cllr c.missãro tcruroiôr¡ica o clirs
filrçrts rrttrc c¿ìrg1ìs igtrais c <lesigrtais nos p_ossì'
llilitrr a irttt'oclt¡('io clos fultclarncrrtos <l¿r vítlvula
c <kl oscilosc<i¡rio clc raios cató<licos. Os-plincí'
¡lios clôstcs dis¡xlsitivos s<:t'ito crrlplcgaclos ntls
capítrrlos post'criolo.s.
COMI.:N'I",i,IIIO
Urlra cl¿ts l'az.(ttrs, ¡rclas cilritis o ltxrvit¡lcrllto
tar¡to rlos trattsportxlorcs cìo ci¡tg¡l . ¡ositivrt
como os clo cargã llcgiltiva ó int'rtltltrz,iclo llcsto
capítttlt¡, ti facilií¿¡r' a þcrcc¡rçiro clir t:ollt:rrtc cló-
Ir'iða, niro st)tncntc linritacla Ao lnovirttcrlto clo
olótrons. llst¿r mancira geral clc abordnr ¿ì cor-
rcutc t:lótLicÍt - o tl'rrrrs¡rorl.c clc calgit tl¿l tììûtó-
tia, rrño sò¡ncnto ¡ros r¡rctnis - cor¡tliltrri piìÌil a
¡rcict¡lçiro o comprccrtsño clas tlefittiçõcs qrrtr
vir'ão ìnais tarclc [Cal>ítrrlo 20, S<lçiro 7, onclc tl
cailt)o clétlicr> ír clcf:iñiclo como fôtçtr (c a clifc-
r"tt,rir <lc trc¡tcncinl clétrico ó clcfírriclt cotìlo trÍl'
ballìo cfdtuatlo) por trtìln turicladt¡ tlc cat'grt
¡rositiva]. No ¡nirrt.lo <l<ls gltscs, llqtritlos o scrtli-
õoncìutorcs, iìssirn cotno tl<>s mctais coll(ll¡tot'cs'
as coisas si¡o ¡tssirn: tanto cargas lrositivas como
n<lgativits rllovcln'so lìos gflses () soltlçocs; Íìs
"nlgnr 
rrcgativas rtrovt,¡tt-s.îos rntltais cocltrtores,
o ai lact¡ttas ort bttracos positivos rnovotn-$c en.l
algrrrts scnìi-condl¡torcs.
prcccdída pclas llx¡rcriôncias IV-I o IV-Z,
.A,urbas poclcm ser fcitas num (¡nico pc'ríoclo
dr: laboratório, l'oclc-sc cìcscnvolvcr unra tlisctts-
siio cr¡r classo sôblc c\stas scçócs, crn tôr'no clas
ox¡rct'iôncias, ([ucr tt:ulr¡un sido feitas Pclos alu-
rros rro laltoratório, clucr vocô as tc¡rh¿t aPresctt-
taclo corrr<l clcmonstlaçöcs. Vcjrr as Notas de
Lnlloratól'it¡ ¡rara clcrtrortstltçírcs ¡rtlicionais. Âl-
gurts prclblcrñas <kl Cl(lf , tlovr:rlr scr i¡rclicaclos
piu'it sorcrìr feitos cru cnsit, thrriurte o clcscrtvol-
vi¡nc¡lto clestas seç(lt:s. Scrí¡ intcrossíì¡rtc il
cliscussão clc algrurs ¡rt'olllt:truts, tais corno o 8,
o 14 ou o 17. O Pt'ol¡lo¡na 17 ó cs¡reci¿tlttl<:rttô
rt:<:o¡¡tcrlclacltl. I)t'pcuclcrrtlo tlo tr¿rbalho clc
lirboratório ser cfcttra<lo ¡rclos alrrno$ ou ¿rPrc-
scr'¡tlrclo <:o¡no clo¡nortstrÍìçiio. tlcct:ssitlr-sc-it clc
2 I 3 pcríodos para clcscnvolvcrr csti¡s sc(öcs,
As Saçrias de, 7 u Jl), jurrtrturcntc corn alqr¡ñs
¡rroblcmas aclicionais sôl¡r'c o trnbalho ittrtcrior,
¡lotk:rn scr inclicaclas c()nìo trtrra sc¡Surtcln lcittrrit
jrarn ôstc ea¡rítrrlo. N¿t tlisctrssito clestas scçiios,
ilcvr;-sc irr<lrrir clclrnortstt'r'rçõcrs, tÍtis cotno a tlcs'
r:arga rlc tun clctt'osc¡i¡lio ¡ror lneio cltl ¡rlt¡r resis'
tiirrr:ia, ¿r tLltrlsfcrôncirr clô cit¡'g¿t [)or rrru ¡1ás
ionizrtlo, c tltjctór'irrs rlutrrit c-'Íìrttrtrrr tle tlclllitta¡
(vr:jr as Not¿rs rkr Lnl:olatirlio).
:1r S¿çõ¿s ¿Ic 11 t¿ l.fì consti'ucnr outra pclssi-
vcl t¡rrrrl:¿r tlc l<litr¡ra. U¡u¿r dc¡rtoustlaçiro cla colr-
thrtilrilitlnckr clc ll<¡ri<los (Notns clc I,alioratírrio)
¡rork: .scr fcitt, clur:rrrtte lr di.scussito clcstas scçõcs.- Â t¡.rlrr:llr (lr¡o so sogur) sr.rf{(,r'c 1;t>ssívcis ¡rlitntr-
jlrrrurrrt<>s ¡rara ôstc <:u1>íttrlo, cìc ncôrclo con't os
j>lrrrri:jiinrcrrt<)s rt¡llcscrrtuclos ¡to rosurn,o gcrnl
¡rara r:stlt 1>irrto. .As st:çircs r¡rc rriro ncccssit¿utl
rlo ôrrfaso orr ¡lorlcrrr sor clacla"- r'i\¡riclirrncrttc, sortr
pcrtlir tlc corrtirrrricla<lc, cstiro c¡rttt colchûtcs [ ].
M^T'I{IìI^IS lìl,ll'lrllìlÌN'l'lts AO C^l'. 27
I.alnratórío, lt lixpcriôncias IV-I, Obiatos
Mc\rí.aulos, r'o(lucr tii'as clc ¡rLlstico atritatlrrs
cx>rrr lir <l alg<>rlirrl, il firrr rlt.' irtvcstigttt', <lunlitir-
tiviurrcrrtr:, ns carnctollsticns rìr¡ c¿ìl'g¿ts cstiltict¡s.
I,lsta cx¡rt:r'iôrtcit ¡>oclt> rtlr cfr:trr¿t<l¿r o¡tt casa otr,
sc os alr.¡¡uls jír tivclarn tluttos c(¡rsos tros rltritìs
so [¿trniliirrizaranr c()rìr o com¡rorti¡lrttxrto tlo
<>bjctos carregaclos, podcr/t sor fcita co¡no
tlcinorrstraçiro. Intlicar cs(a cx¡rcliôtrt:ia palir scr
roaìiada crn cnslt ó, ¡rrove\vclrìÌcnto, Íì. rnalreirt
nrais .sirnplcs rk: poupar tcrnpo - ¿ìrìtcs clc elltrar
rro Capítrrlo 27.
PLANIiJ^MBNTO DO CAPlTlll,O 2:l
As S¿çiias cla 1 o 6 po<lern scr i¡rclicadas sím'
plesrrrcnic como lciturä. Esta k:ittrra podcrlr ser
I cul/\ tÐ lTtorllsson DD IrIsrcA - vol,. Iv
\lí:clirr
Cusu., Classe c Ïnl¡oratóno, C)s problcrnas
¡2art ôstc capítrrlo, crn suÍì rnaioria, sãto r¡ualita-
tivos, Os problcuras ¡nais i¡¡strutivos siro ¿rssirì¿-
ludus ct¡rn rrnr astt:t'isco ( a ). Ilstiur i¡rdic¿ttlos
os quo siro cspecill¡ncntc atlccluaclos ¡rara tlis-
cr¡ssiio cur r:lasstl c plcljclos pa¡'û casa. Âs rtls-
p()stas dr>s plobk:nrns süo rlrrìas nas p/rginas cÌo
( i( ll,.
rl Exlrcriôncia IV-9, lndução lilotroskíti<xt,
fa¡niliariZa os ¿¡lurros co¡rì Íì sc¡ritlaçircl tlc cttr¡qit
e a corrduç¿-ro, co¡rr() rr:sultaclc¡ tla inrlrrçiro. l)r:
preferôncia, cstn oxpcriôllcia tlcvc sor plo[j¡'Íl-
macln c<nlr ir Scçiro 5.
Voja nas Notns clc l,rtl¡oratti¡'io srrgcstírt:.s ¡rara
ostas cxpolic-:nci¡t.s. A tlisctrssiro tìas cx¡reliônciits
o dc¡norrstraçõres irrclrri srrgcstílcs sôll¡'c o l¡'atir-
mc¡ìto clc cxpeliôrrr:iirs tlc ckltri<:irladc ostíticir,
soÌ: urudiçi.'rcs rìc itIta r¡¡rrirlir<k:.
Dentortstt'ttçties, Sr: livcr tcrrt¡m strf icicutc,
poclc apresclrt¿rr boas rlcrnotrstraç<ics clos fcnô-
menos ckrtrostirticos I)ar'¿ì ôstc ca¡rltulo. Na
tprcscrrtat:iro c tliscussiro tlits clcrnotrstritCõcs
sôbrc o traball¡o tlôsto cn¡lítrrlo, clcvc-sc foctrli-
zal a ¡ri¡tur'ezfl quitlit¿ltiv¡r tlos <¡fcitos ol¡scrv¿r-
dos -- a cxistôncin c o ¡novitucnto dc cnrrf¿rs ()
l ftirça cutrc cargus. O tratamcnt<l grrarrtitntivrr
vir'ír ¡nris tarrlcr.
As srrgcstírr:s parír tlcrnortstrnçílcs siro <larl¡rs
r¡ns Noti¡.s tlc l,al¡or¡rtt'¡rio, As tklmoustlaçitcs
c()nr o ckltlosc(¡lio c a cânra¡'a tlc neblin¿ são
cspcciulnrcntc rcc<¡rncildaclns.Notas sôbrrl ¿r
corrstrr¡Qiro c rle¡nonstr'¿tr,riro do aparellros tle larl¡o-
1. 11,. 12, 13 r/2
1s. 7, 8, 9, [10] 1/2
13 rv-211-2
IV-
I'c: r'íotl<t
rlc l,:.rb.
1 'rl r'ío< lo
Arr la
r ()l)r(:o tixp.I't:r'íod<¡
Lntr
l'e l'íoclo
rlc Ar.rla.
l:ìs¡-r.
1'la.rrt:jartr()nto (lo f) st:rn¿lnas
ì)¿rra â l)al'to IV
.[rlarrcjirrnr:¡rl.<l rl(l 1 5 r;c:llar:¿l.s
l)ÍlÌ.it il l)itrto lv
L7*14, 15, 16 J.4, 15, 16, 17*G u
()ircr
1g
llesulrr
13
11 L2
9 11*11r11t
10I L0
5 g*, g5,6,7 5, 8*7, 8r
L-4 32,4L 1.,2,3
l"írr'i I(r:¿t() I )is<'t.t,lslìo t't¡l ( IIltss | )t'rl,icÍ.r.r ¡ln r.ir ( ilrsil)il'ír:il
^LcuNs 
lïÄ'ros QuÀl.Il'A'flvos strlilts r\ ¡';l'Ii'l'nIcID/\DD 0
Seçõo
Seçõo
ratório ¡rara ôstc ca1>lttrlo são incluídas niìs
Not¿rs clo Labot'atl¡rio.
O fihne, "Clot¡d Chambcr", por Alexancler
Ioscrrlr. clo Ilronx Cornrnuuity Collcgc, clernolrs-
i;;-';"; se notlc construii' trtna -cârnara cìc
neblirra si¡nlrlds anítloga à dcscrita nas Notns
itc-iat¡otat¡irio. O ts;Þo tlc projcção tlo filnrc
é clc 6 miuutos.
f¿rzêlo drrralrtc os dois prinrciros capítulos. O
rrlimciro rrar¿tsrafo tliz, <lûo "I:lxistcrn ôutras fòr-
ias rnuitd ¡naìls foltcs" (do r1t,e as fôrças gravi'
iacionrris ). Iirn nossil cxpcriôncia coticlialra
lnracroscónica). alrcnts ocitsionalmt:nto ol¡scr-
ìn,nol; .:xcinrtl,ii tin quc ts Itlrças cJótricas são
maiurcs cìo qrrc as fôrQas gravitncionais..A razáo
clis to ó. sirnìrloslnc¡ttc, ìl trc- a tn ¿¡ss{l gravitaciorral
ó a ",,argaû nssociittln ìt fôrça gravitacional, c,
actrrí u¡r'Tct'ra, t:sta¡nos ¡nttit<; pcrto <ltl ttrntt
c,ïotrttc "cârgÍt glavitaciorlitl", a própria Tcrr'¿t'
Âssirn, as fôrc¡rsäntrc nós t: n'ltn:¿ são granclcs'
C)orrtricìo, a ätraçrio gtltvitacit>ttitl cntro objetos
rkl tamaltho cotnttrn ó irrsignificatrtc, cornpat'ittla
cor¡r iìs fôrças clótlicas t¡ìic poclcm .scr clcsen'
volvidas entte êlcs. As' fôrças clétricas sito
mt¡ito rnais itrtetrsas, tìtllììÍt cscnltt tlicroscó¡lica'
l'clr c'xcrnl:lo, corrsitlctctì'¡os ns fôrças ontt'c Par-
tícrrìi¡s srrfratôrtric¿ts. Sc tôcl¿rs ¿ìs cn¡'gils positivas
c rì(Ìgirtiviìs, trttma cabcça tlcl nì[inôt-o, Plr(lcs$ctll
*crr ìj.ttrlr.,ti'aclas part os l¿rtlos o¡rostos ao cla
calrrx,'a ilo aìfinôtô, n ft\'çt cìe ntração cntrc cltrs
sctia dc, n¡>roximatlamótrt'c, l0l7 -toncladts -
vc¡'<Jrrrl<',ii'attù¡ltc tl¡¡ot)nc. r\ igualtlatlc tluasc
cxirtit tìc cât'llas ìlofl¿ìtivÍts c ¡lositivns, tta r¡ttiot
t)Írlto (lt rnirfi'ria, fìíz com qtir: irs [ôrças, ¡lotcrr-
Lilrlnlrllrtc trcntontllts, ì)ar(lç1ìlì1 bcnt peqtrcrras'
Âfirrttaçiros rltrantitativìls clcvcln sctj aclia<las
uar¿r ¡rrïis tarìlc, lro¡'tirn, rts fÔrças tllótricas triro
ilt,r,,.,,u scl tr¿itatlàs (:oïl'¡o .s(ì fôsso¡n {racns t>
lcllrtivitnrt:ntt: cl<> 1t<lttcir irrt'pot'târrciit.
I - Atroçõo e RePulsõo 
Entre
Objetos Eletrizodos
2 - Fôrcos Elétricos Entre 
os
Portículos que Constituem o
Motério
FINALIDADIJ.
J' Ivl<¡strat' <1uo hii tlois ti¡ros tle c{ìl'ga
ekitlicn.
2. llstrtclar t¡rnlitativanlctrtc as- {ôr'ças c¡rrc
fltttnrtt ctt[r't: corpos cat'r'cgaclos'
3. Mtlstrar (1ll() ns fCrrç:its ctttro colpos cill'-
x',f¡utlos trixlcln st,r clrrtcrlcliclas' ()¡lì tôr'lt'tos
<lti ¡rnrtíê'rrlrts cart'cgitdas ¡ros íttorllos'
lìNIfASß. Vr:jir srrgtrstírcs tro ¡rlitnt:jrlttcntrr, ù
u¡îuirr¿t 7. Âs Scçircrs'tlc l ¿t d 'siro'irtclicatlns'
åiiiulcsttt,,t't., c<,,ti, tarclit tlc lcitttln, <1tre po<lt'ru
*", '.1*i.t,tu,,lvitlls cllr 2 ott 3 clins dc lìrboi'ntó¡'io
c cìistrrssito, ott (lctnollstraçito o tliscr'tssiro, irrn-
tnl'¡ìcntc coitr algurrs problcttrits pr<iprirls ¡:nrit
<liscussiro.
IlliSliNVOL\¡IMIiNTO. Âs iclói¿rs <lcstns
clrras l:rittrtlilas seçíx:s s:äo irttclirlrrttctttc tluttlitlt'
iiu,,r, 
tfl^t 
st: bnrcia¡lr ¡ttl dcst:ttvolvilnolrto cltl
rrnt l¡roclôlo sirttplcs, it ¡rartil clc ctbst:rvaçirtls
clirct¡rs. Ir{rritos i>r'<lft:s-strl'Cs o¡rirritlattr ctllc lllì'l¿ì
i*rin,t, rtir qrrnl sô c<tml¡irrcrn ó ttaballto rlc l¡'lro"
rat<iriti e ciisct¡ssíto, í: ttma llliìrrci¡'a cfctil'a dt:
tlat¿rr ôstc titro tìc assttl.tto. Sc tivcl t<:nr¡ro parir
a Exprr'iiirrciä IV'l, façn't nttlcrs clc ir¡ici¿tt' cstas
st:çõ<ls.
(;()\'l EN'I'^R I 0' Os ¡:a t'ít ¡1 rit f o"' i rttt'otlrrtót' ios,
trltcrs tl¿r Scçio I, iTrcsõrrtarrt a idéia clo c¡rt> ns
i'ôrcrrs elótlii:as sÍio^tìc grarttlc iutcnsiclaclc' rstt¡
scrlr ilr¡Dortatrte, ttìais t'ttrtlc, l)âr¿l ulna (:om-
nrcc¡rsito da estrtrtrtra atfi¡nici't. Talvcz vocô ¡r¿lo
llô ôrrfast: à ilttcn.sitlaclc rtilativatrronte crlotlnc
if n* fôrças clóh'icas, ticsta ûltttra, m{ìs tlc'vt:
() tcxto (-'rrlr)l'crla ,, 1¡¡.¡li¡:irrunl bnstiro tlc virJl'o
ntlit¿rrlo cortr^ sôìin, pltur olrtcr ctr'¡¡a lxlsitiva'
Âttor'¿¡, ri ¡nais fircil ôonseslrrit bastÕòs plásticos,
<lä cr,r" n tt'acliciorr¡rl r:llonitc; :lssittt, t¡ tcxto tttí'
liz,t' t> bastiro clo pliistico ¡rtri(atlo c()ln Ìlll.l
¡rcrllç<t cìc ptrle, conìo trolrttl cltl cnrgn ncgilti\'ít'
ooÖ
ô¿o
Algrrrrr alttn<l titlvtlz ¡rclgtrrrtc Pg.t q,,e. ÐÍll'9,¡ìs
iIrrais lrito sc íìtritcttl, c (:¿¡rg{ìs ctllcrclìtcs lliro
só rtìrclc¡n. .4. ri¡lic¿r l'(ìspost¿l ó cltro lrÎro agcm
rlcsta^¡rritrlcit'a. Corn [:ôl'ças glrtvititciottltis, cnt¡'t:'
tnrtto, tixhs ils lllalssÍìs sc ¡itraclu' lirll<lr'¿r nitr'
rtrrtirrl ¿tintllt tcnha vistr> ttul tipo clc lllitssit qtlo
ii, ,cr¡rt,lc, ìs r'ôzcs, cs¡tcctrlalrrtls sôbrc a po:r-si-
llili<ìriclc clc srrn trxistôllciil, Prcstttt'lìvolmtttrtc'
i,,ill,nr*a "tlifc¡'tr¡lttls" sclilltrt ropcliclas ¡rcla
)llassÍr (ltt() <:ollltccclnos, Otttta possibilitlaclc
scrit rurin cspircic clc ittconsistôrrcia, por excln'
t0
plo, A rc¡rclc l3; A rcpclc C; nas B atr.ai C.
Acont<;co que a natui,cza é co¡rclcscendcntc,
¡rc$to asl)ccto. 'Iirclo ist0 ó, ¿tpenas, ¡rara fr,isar
quc é trrrr ful:o ax¡tarìrnrnúul c1ùc t&lai rìs cargas
possam sr.ll scpRrada.s rin.¡ rluis cla"-sc chauraüas
¡rosítiva o nogritiva. Niro há lógicn r¡ue cligt <¡rrr:
as corsas claÐem ser rlostn manciru; sirn¡llcsmcuto
são assim.
cul,t ¡x) prìor¡issotì nr r.f$rc¿, - vor,. rv
l)¡'at¿r
<¡ óxido do cobrc, .síio ¡nr¡ito lnais condt¡tores do
qr¡e os ¡rlásti<lr.ls, rn¡rs sño ¡xrbrcs conclrrtorcs, crn
rclrrç:Íio aos motai.s onr gciul. Mt¡itas vôzcs, êlcs
siro <lcno¡ni¡raclo.s .scmi-õo¡¡<lutol,es. Solucøós clc
sal ¡¡ão são bt¡rrs con<lrrtorcs, ¡ror.éur, ,tlntí,,,,-
tnento aos plir.sticos, siro vhrias'ordnris clc grarr_
<leza ¡nais co¡rclutor.os. Os gase,s são, às rlózcs,
is-ol¡¡ntcs quasc pr.:rfcitorj o, f,s vôzes, co¡rdutorcls
cluase tiro, borrs. qulrlrto os motilis, dcpcndcncl<r
(t() gt'Ítrr rlc iorrizaçi.-ro,
Co¡¡<lutivicluclcs crrr anr¡ròrcs por volt_rnctro:
Secõo 3 - lsolonteseCondutores
tIN^LII)AI)IJ. Irrtrocluzir a idóia clo quc, a
carga clétlica fh¡i fi\cihncrrtc, cnr alguns inatc-
riais, o rrão tão fàc;ihncntc, clm outroi.
CONTIîûDO a. Um bastão clc ¡¡rct¿rl o urn
do vidro <lifcrcnr, no grÍnr (ììl clr.rc a cnr.ga cló-
trica ¡rorle fluir atravð.s <lôlcs, -
- b. ¡1, difcrc¡lQ¿r podi: scr atríbulcl¡¡ ¡ro fato(le quc, no mctnl, _as oÍu.gâs <lstiro livlcs p¡trÍt sc
m{)vct'crn, c tto virlr.o, ttito.
c. O mctal e ¡utlnr.ilri-- r;irnilalcs säo chaula-
<los co¡l<h¡torcs; o vi<ìl.o t: ¡¡¡atoriais .sirnilrrrcs
.sño chnmados isol¿rr¡t<:,-.
DIISIINVOLVIMIIN'I'(). I)ur¡rrrto o tr.ab¡¡lho
rk: Iallolatór'io ou tlo rlr:ln<llt"-tr.aç:iur, ¿¡ cxlrr.;riôn-
r:ia r'¡rostrncla ua lrigrrra Z7-4 <lo tcxto rróclc scr
f<¿ita c analisacla. Orrtrn.s rnlrteriais, t¿ris conlo
tun tubo ckl ¡ra¡rcl orr basti¡o clo maclóira, podcur
sr:r clxpcrirrr<lnta<ìos.
COMIINTÁ,IìIO. O.s rrltrnos R,¡rr,crrdcr.ño trrcl<r
o quc.neccssita¡n sr)bre csta scçãi:, quanclo corrr-
prccudcrcnr quo partfculas ear.rcgäclas potlcm
rnovcr-so l¡v¡.c¡ncyrto crìì ce¡.los nratcriiri.s, clt-
<¡rrarrto ern outros, r.ríio.
Os n¡ccallis¡nos rl¿r conduçíïo siro ultr ta¡lto
cornplicntlos. .4.cr<lrlít:rnr,r,.; 11i,,l o.s ckitrons s<l
lììovc¡ì1 lìos tìt(:)títir-, lììas uil.l t¡,atarucnto rlttitnti-
fiti19,c.x¿rto clc <1rríro fiìcilnrcrrto ôlcs *" ,,ìou.rn(, (Ill ¡cU. ()s sc.¡ni-cr¡¡t<lrrto¡.cs siro ¿rinda ¡n¿ris
cotn¡rlicaclos. Solr-rçñcs c g¿rscs io¡rizados scr,ão
trntado.sllrais tal'rlc. Iltn gõr.al, as <liscussõcs cur
classe,-sôbro ôstcs ¡rx+calilsnrós, niro'ü.u"* r.,,:
ostí¡ntrlaclas ¡lcsta irltur.¡r. Os ilrirrcipai, 
--"""-
nisuros serão tratacl<>s r.i\pidrrnröntc rias úitin,a*
5ççõcs <lôste <:apítulo (Sc,|ties g, ll, Iti.
(-lnrhorro
Cu0
Ilacluclit<:
Vich'o
Ilolrlrt.h¿r
l'olistirulno
Secõo
Seçõo
Seçõo
0I,4 x 10,:
5 X lt)o
2.fl y 10.t
lt) r
l0 r0
J.0-r2
I ()-r 6
l(l'Itr
¡rrctais.
lrnì c¿rso cspt:cial.
ò-()tìì i-co¡ t ( h¡ tot.,
pllsti<:os.
Âçrr
oo
oôö
, (lì'ovlvcl¡ìtontc, v<¡c<) nä<> clrreirn clar cletalhrr-
clarno¡rto o quc sc scguc, rnâs talvcz scia intc_
rclsstuìto ¡ncllcioní¡-lo rr\¡liclamcntc). C'ono ¿ì
rrurioria das clcfiuiçöes crltcgriricas, 
'a 
classifica-
çr¡o dc totlos os rniltcríois <¡¡tr condutorcs ot¡ rrãro
conclrrto¡cs ó u¡r.l¿r gr.aucle sirn¡rlificaçiro. itfctais
sa() tnc¡,hot'cs c<l¡rch¡to¡,cs quo r¡tralqucr <nrtro
nraterin!, cm r,¿lrias orclcr¡s ?lo grãncloìzu. Ccrtos
natcliiris, conìo o polislircrro, sfio tão bon.s iso-
Iantcs,^qrrc ¡odom nralltcr r¡rna carga colocacla
s()Þt'e Lilcs, cttrra¡ltc ltr0scs.
Âlguns matcrinis, tais t:o¡rro o gonrr{luio c o
silício (co¡n os quais sÍio feitos os tiânsístorcs), c
4 - Algumos Experiêncios Como Eletroscópio
5 - lnduçõo Elestrostót¡co
6 - Eletroscópios Aperfeiçoodose Eletrômetro
1¡INAI,IDADI]
I Intrwluzir o ctctrosul¡tio conlo r¡nr in.slrrr-
mcnto qr¡c ljodc .$cir enrprogaclo ì)ara
ctctcctar. a pr(.)sençÍì e o sinnl clo i¡mu
carga clótrica.
E- __
^LCUNS 
r^'fOS QU^rJTÂIIIVOS SôDrìE .À Er,.E'InICTDADE tt
2. Irrtrocluzir a idóit tlc que a carÉa elót¡ica
pocle movcr-se, tauto þor inclüçAo como
por contato dileto.
3, I)c¡nr>¡lstrar quo os ferrôrnenos clc induçäo
¡roclcrn ser co¡rìprcentlitlos, em t'êmros de
tu¡n moclêlo sirnlrles <le partíctrlas can'e-
garlas dentro clc ó.tomos.-
4. I)cnronstrar coìno o clctroscó¡ri<l pode ser
apcrfciçoado, a fim cl<¿ tor¡lar--so ütil para
mccliclas quarrtítativas prccisas.
tlNIt^SE. O rrovo fcnômcn<l importantc, a ser
c¡ltcrlcUclo ncstas seçilcs, é o cla irrrhrçiro eletros-
tírtica. Âs técuic¿rs <lc el<:troscólrios são bcrn
simplcs c crrvolvem plincípios iluc já (orarn
alrlcserrtatlos.
DIISIìNVOLVIMIN'¡'(). lün adiçiro :\ expc-
riôncia rlo lirbor¿rt<irio fV-2, urna clas mclholr's
nraneil'ts <le tratar ôsto assunto ó clcrrronstrar
vrf ios r:xonplos <le cletriznçiro ¡rol conduçiro c
inclrrçiro, c pc<lir aos ah¡rìos cltrc îaçarrr uma arrfr-
Iiso, ¡r:rri p¿rssr.r) clos clfcítos, cln tônrros cìc. ¡ltocli-
fictçõ<.s na <listril:rriçlio clas cal'gns e cla co¡rsc-
qrrcutc rlistlibuiçäo clc fôrças. Outra rrltcrrratlva
é a disctrssão, em classe, dos problrtrnas Z, 8, l0
c r/.
CjOivIBNTÁnIO. O texto chnrna a atcnçíro
pâl'a o fato dc qÌ¡e a fôrça atr.ativ¿¡ entro um
corpo cnrregado c um concìutor ¡leutro ó um
poucs maior clo qr¡e a fôrça cntr.e r¡m corl)o
carregado c um isolantc ucrrtro. Isto ni¡o ó surTi
cientemontc impoltirrrtc, p¡tr¿r st¡stentar urn¿l
tliscussí¡o complðta ern claisa, mas, cnso suriarn
pergrrntas, aqui aprcscutamos runa clcscrição <lo
ot¡c acolttcco.
^ ,\, cUfcrcnça não ó grancle e, llara certos iso-
lantes, podo ser quasõ incletectlùel. Isto talvcz
paÌcçÍt Paracloxal, ùma vez que aìs car.gas são pcr-
foitamento livrcs ¡rara $e tnovcrcrn trum coridl -tor <l com'pleta¡nentc inrpossibilitadas clo se
movereur.por tuna <lístâucia rclntivme¡rtc grarr-
(to, nunt tsolot)to.
Scm dctalhcs matem/¡tico.s cxccssivos, apc¡tÍts
unìa resposta qualitativn ¡roclo ser. dacla .i ôstc
para<loxo. Considerc rrrn loìrgo contlt¡tor pró.ximo
Íì. rurì co¡'po carlegaclo 1:ositivirnrclnte, como $e
nrostr¿¡ cnr (a). Â carga _positivn atrai. a cargirncgatÍva parr ¿ extremicl¿rdc, nraís ,¡rró.xima ao
co¡'po calt'cgado, corn<l vemo.s na fifiura.
htonro$, siro deslocaclas ligeilarneutc cm díreçiro
r\ carga positiva.
O ¡'csr¡ltncìo fínal ó urna lcgião ncutln no
ccutro e uma carga resultarrtc ncgativa, tìA extro.
lurídaclc mais próxirna t\ cargn positiva extcr'.
na. IIlr u¡na cargrl rcsultnntc-rrositirra lra exlre-
nticlaclo oposta. Um m<¡dt¡ fáCil clc obsclvar ¿r
cal'ga efetiva das duas cxtre¡niclaclcs cln ba.rru
ó roagrupar os priles cle cargn adjaccntcs -l- e -,onritinclo aquclâs quc c.stiro junto r\s extrcmicl¿r-
cles, corno ern (d). Agora, vcmos qno unro das
cxtrcrnidadcs é predornirrarrtcmenté positiva, c
tt or¡tr¿r negativa. Ilntre elas, tôclas as corgas siro
noutraliz¿rda.s aos pares. Assirn, a "polarizaçiro
diolétric¿r" do lxstão inteiro é c<¡rivalentc a t¡ma
migração do cargas do u¡na extremidadc ¿¡
outra, corno ocorro t¡o cftso tle unr co¡ldutor.
(e)
Aindn quc as c¿ìr'giìs estejam pcrfcitarncnte livrcs
para s(: movercnr no co¡ì(llrt(rr. as cargas ncg¿t-
tivaq, <¡rre porlcm acurnulnr.sc ua oxtrcmiclado
tlo condrrtor rnais ¡>róxima clrrs cnrgas positivas,
säo limit¿rtlas, porquo as cârgas ncgativas re1æ-
lcm-so urnas as outras o llão poclorn jtrnta*so
tôclas numa cxtrcmiclrrdc. Com efeito; â ca¡ga
negativa, na cxtrcmiclaclc do llastão, rrunca poclc
atrmcntal cl<; r¡rn¿l grrrrclcza maior rlo quc Ír
carga positiva ¡rtrntiva. PoÉanto, n carga incltr-
zirla nunr crmdrrtor cst¿t lirnitatla por or¡tros
fntôres, alénr cln'str¿r rnaiol ou mcìror nobili<laclc
no conclutor.
Consitlero o isolitrrtc mortraclo crn (b), con-
sistinclo clc átomos neutros (rrm tarrto grant{esl).
Quando uma cÍrrga positiva é colocada perto
clôle, como cnr (c), as cargûs negativas, dos
+ + + + + + -++-.+-+-+-+-+-+ + + + + + -+
72 GUIA IX) rrn()lfl'sson DE rÍslc^ - vof.. rv
eletroscópio 
-corn unì¿¡, botcria, deve havcr algoao <lrral cada tcr¡ninn[ <]¡r bateria t)ossa scr
Iigatfo. Iiln princl¡ljo, rrrn terminal cî¿ bntcria
poclcria scl ligado ao elct¡'osc(ipi<1, c o otrtro ¿ì
terra, mas, crttiro, a lcitrrra variatia conì a rlis-
tilnci¿r das fôlhns ¿\ tcrla. A caixa ¡¡rctírlica
fornccc urn lugar <lc lefcrência ao qual o outro
tc.nninal cla batcria 1:otlc scr ìigado, fazr:¡r<lo
com cluc n lcitur¡r seja rcproclrrz,ívcl,
(b)
++-+ +-
+- +- +-
+-
(c)
Seçõo 7 - Boterios
Seçõo 8 - Correntes Elétricos
(d)
ooo
A c¡rixa rnrrtirli<:a <k: rurì clctroscópio cìcsertt¡rc-
rrh¡r clrr¿rs furrç(rcs ¡lrirrci¡rnis, <¡rro c.strlo unl ta¡rt<l
rcllacio¡laclas. Â ¡rlirneirit ti lt blirt<lilgcrtt. lJtlra
c¿ìrg¿ì conil)lctanrclrto r>lrvr¡lvirlu t)or r¡r¡ln clixtt
co¡iiltrtora 'rtão ¡rodc st frcr ¿ì açno dc fôtçns
oxcrciclas ¡lor cafgas qtrc cstiro fora clrr cnixn. 'l'itl
blinchgcni scrír pcrfirit¿t, so Ír caixn ctlvolvct
colrr¡rlciirnrr>ntc a carga, c aitrrìrt sc:rtl nrr.rito lloa,
nrc.siiro qrr<.1 hnil ¡tit cnixa grauclcs allerttlras.
Âi¡rrl¿r qrie calgrts scjnrn colocadas sôl¡rc cnixit, lt
fôl'r,a silìrrc a câr'fla irttcrna rxlr¡naìlccc z(Ì¡'{).
C) tcxto h'i.sa r¡ìil rr blirrclagcrn pclfoita clc¡rt:n-
do rla lci tlo invcrso tlc r2, npt'cscntada tro pró-
xinro capítulo. .¿\, provâ clisto não ó tlif ícil,
poróm, .se fôr dcscnvolvicla, a ocasiiro nrâis
irtl<xrrr¿rcl¿r ser¿i dt¡ra¡ttc o Caníttrlo 28. Urn¿
,rrouh ¿, nrrrcsontncla no Alrônclicä I dôstc volurnc
llo Cr¡ia. iarnbóm o filtrrô cìo I'SSC, "Coulomb's
Iraw", forncc<l utnî plova cìr.r quo a blintlagt:m
<lenerrclc cl¿r lci clo i¡rvorso clc r2.
À seguncl,, frrnçiro cla caixa motálÍca é aurnen-
t¿rr a icr:roclutibilidaclc clas rnccliclas {citas corn
o eìctroic$pio. O clctloscó¡rio com blincla¡¡ernr
lrãro a¡rrcscrrta \/ântagens, quando utilizncltr
apenas para rlotcctar cnrgas de bastõcs c pcntes.
Toclavia, sc c¿rì'golr tivercm. do ser colocaclas ¡to
IfINAI,IDAf)li. I¡ltlcdrrzir a batclia corìì() u¡n
tlispositivo quo scpanr (:ârgÍìs pol nrcios c¡uínri-
cc¡s. Assinal¿rr quc, qrrau<lo os tcrrrr.in¡ris dc urtrir
l¡atcria siro ligaclos por urn circrrito <)xtr:r'rro, o
capaciclarlo clc sepalrtçiro dc t:argir d¿r llatclirr
l)r'ovocÍr urrro corrcntc clótrica, ou scjir, urì¡
l'ltrxu clc calga l)or toclo o circrrito.
ûNITASE. \/ojrr srr¡¡crtCrcs rro plancjanrcnto,
prîginrr 7. Ilstas scçi-ros r'c(fuct'(ìrn a¡loriirs rrrrrir
ni¡li<ìrr discr¡si¡o rrrr class<:. lJnra dÍsc:rlssio nlrrito
o,rtcrls¿r rcsrrltari'r, cr:rtarnctrtc, nlrnta tliglcssäo.
(;O\4liN'l'Álì1().(.lo¡iro a ì:rrtcria r'r rrrrr rlis.
¡lositivo nrtríto cxlnrplicarlo, provi\vclrnt:'utc lrir<)
<i virrrti:joso te¡rtltr urult r.xplicação rl<'t¿rlhlrl¡r <l<¡
s(f¡l nrrx:anisnro tìcl lunciorla¡nclitto. Sir':'¡llcs-
lrrcrrtr"., rft:vc stlr cx¡rlicrrdo cono urtl tlisp<tsitivo
c¡rrc tlansfrrre cÍtrgÍt uogativn, dtl scrr tcrulill¿rl
1:ositivo pÍ¡rír o s<lt¡ tclr¡rrirral uegativo, (lìcalrnrrrr.
tc, cnrgas 1:o.sitivas ¡rotlcrrr t¿rrr¡lrr(rn ¡nr)vcr-sc tklt-
tr<l cìn l¡atclia). Â l¡lrtcli¿r co:¡tinr¡â osta tt'Íuìs-
fc¡'ôrtt.:ia dc corgtt. ató c¡rrc n r<:lnrlsirt>, c,.l¡tro ir
cal'{a acr¡nlrrlacìa r'ros tcrntinais <l <¡rral<lrrr:r
t:rrrga ldiciorlal dc ¡)ìcst)ìo sintl, ncrrtr¿rlizr: us
fi)r'ça.s quínricas. Ii¡ll scguíd.r, ccss¿t o proc(,sso.
Sc tlgurn proccsso, cxtcr¡lo r\ ,llntclia, rcrìrovcr
¿ì cal'qa ncgtrtiva rìo u¡n torminal c colo<:ít-l¡r rlc
volta no outro, n llatcrÍa corlti¡ruar¡t transfclirr<lo
cargl ató cnfraqueccr-se.
Iiuçø os r¡lr,nos cotttytrccnderenl qup, a Inlcriu
ttîto frodux car{!a, Síttqtlcsntentc, fttz cotn. qtrc
cl.u so t¡toua. /x batctìr rìuneft acrunrrlir <:llq:ì
rcsr¡ltarttc. No que s<l rcfcr<: n llatcriirs, as ¡rnlu-
vrÍìs "cÍìrgn" <: '"tlost:nrqa" ¡¡irt) siro nrrritr¡ fr:lizcs,
¡rois pârocorn irnplicar' o ítrrrìâzennrn<:¡lt'o rlc
carga derrtro tla llatcrin. O qrrc fica armirzt.lnnclo
ri r cncrgia química quc ¡:oclc scr utilizeclrr para
cfetunr trallitllto, isto /:, ¡yrovcr' t¡ oârÍì¿1, rìrcsìT¡o
+
+
- *l- +
I
-+l-+ +-+
l-+
I
-+
Ar,GlrNS r^TOS QU^LU'Ã-rrvos sôl¡nu ¿ DLttrßIcID^Drt rß
contra as fôrças clétricas tetrtler¡tes a ret:ombi-
nar c¿rrt¡Í¡s po.sitivas c rrcgativas. Após os olunos
e.sl¡ttkniótn it cupíhtlo stibscqiiente, talvc'z scirt
irrtr.:rcssRlrtc¡ l'cssaltat' êsto asstttrto, co)no sc
scguc: UIna l¡atcria conìt¡.ûr clc at¡tom/¡vel, dc
l0ó a¡nr>òrcsJror¿r trartsfcre f00 X 00 X 60 -
--. 960ô00 corrlontl>s, clttrarrtc rrmt dcscarga. A
fôrça cntrc cìtras cargas clc 3Ci0 000 ccnrkrmbs,
disinrrci¿tclas 30 cm ,tnìâ cla otrtrit, scria do, apro-
ximad¡rmentc, 1018 to¡rclnclas. Certtrrnctrtc, Qsta
"cargo" líctricla tltlllc¿ì cstôve na batcria, pois,
assfuìi scnclb, você ¡rito ottsaria pentcar os c¿tbc'
Ios lrcrto tlcla, ou colocar clur¡s llatcrias "col'rc-
gatLis" pr'óxinras ttnrir rla ottttal
Frcqiicrrtcrttcrìtc, os :rh¡¡ros dcscljarn sal:cr corn
cluc vóloci<lurlc as cargas flrrtlm. Cncla caso, ¡ror
si só. c.onstitrri rrrn l>¡'tll:le¡na <:o¡ntrlicaclo, ¡loltitrt
atquílas afirn"raçócs^ sòl¡r'o olclc¡ris tlc grtirrtlcza
pòclcnr sc¡' fcit¿t.s. r\s cat¡5as iutlivicltrais, gtrtal-
inerttc, rìrovon'¡-so mtrito clcvtrgítr; sito inrpcliclas
nu¡tr tílrictt t:ilct¡ito clótt'ict¡, itlgrrrls cc¡ltílrretros
por sc¡itrtrrlo orr t¡ìcltos (vcja a Scçirt> 29-lB C).
Por ot¡tro lndo, a configuração de cargas rear-
rnniarn-sc mr¡ito r¿\Þiclalr¡cntc nos condutorcs' e
u*ä lro" cstimativä dt: ordun do granclcza da
vclocidaclc dôssc rcart'anio seria, ãproxirnatla-
¡nerrtr¡, corn ¿Ì velocitlaclc-cla luz,. Sc ttlna carga
fôsse colocatla na extrc¡niclaclc tle rr¡na l¡alra clc
rnotal, digarnos, a cîrga do-ttm pcclaço clc-¡lcle
i¿t atrit¿rtli, tal qtrnrtticlatlc clc carga scriit clist¡'i-
Lulcla ¡nais ou'mcnos igualmontð ao longo cla
llnrla, tlrrrarrtc o tempo <lrrc a lttz lova para pct'-
colrct o cg¡ntlri¡nelrto tla llarra; i\s vôzcs, cssa
clistribr¡icão cfcmota ltnì pouco tnais <lo qtle o
tcrnp<.r gästo pcla ltrz, em ]icrcctrrer a l:arra (tal-
vcz^ I.0() vêZcs mais) ¡:orrSrtt, ntt¡lcÍ¡ rl"¡clìos,
1'orlavi¿¡. as cÍu'gas indivÎicluais tla ¡relc lrão se
clcslocam ao loñqo do ¡nct'al corn 
-csta 
veloci-
daclc. U¡n¿r clas inrgas orÍginais (ltllPtll'IA tl¡ìla
c¡u'gt ric¡nclltantc, Itt> mctal, c csta, l)or sua vcz'
ennìí,rrra srta viziv,lln, tlc lnotlo <yv> o cleitct
ol,éirico fitz o ¡lclcttlso co¡lì tr¡na vclircitlrrclc pró-
xi¡na a d¿r ltrz.
Ulrr nrcio clc cscl¿trcccr ôstc ¡:ont<l é n1:roscrrtar
o cxt:rrrlllo dc ttrn cÍìltr) c[¡l'vo cltcio tltl rtgua,
com ,rrna virlvula f<lcl¡irrh rìr¡ cxtt'tllrri<lacìc infc-
ri{lr, conlr) rlos ¡llostla n figura.
+
nívcl clt: irgtt:r
fc¡tttc clr: ír¡3ut
vírlvr.rl¿r
Qrran<lo ¡r vitlvullr ó rtbcrtit, l figtrir co¡ììcça o
transbordiu' rto tôI)o cln cano, Conllcciclo o voltt'
mc clo rit{rrrr qrrd t¡'ansbortl¿t- ¡rrrr scgrrttclo c cì
<liôurctr'<>ïo caito poclcrrros cnlculnr a vclocitlatlc
rlo flu.ro rlo citlìo:
-yJt-UÏ- .---: (iîr.ca rla sccçiro tlo cnrro)
sct!tu¡clo'' X (vclocicìrrtlc do fltrxo).
Porlt:rnos, agor'¿t, f¿ìzcl a pcllgttrttrt: "Qrrnl íl o
ìn¡:so <l<: tcrììI)o t:lttrc <l ir¡st¿r¡rtt: crrt qttc a tor'
nô;ra ó alrcrti c o ilrstar'¡tc cm (ltle a água trans'
ìro¡'tla rlo ca¡ro?" Sc o ca¡t<l crrrvo cstnva illicial'
rncntc vitzio, rì rcsPostit ó sirnplcs:
ral:so trc tempo "= 
-rTliåi,#i#o*iro,u
lhnr rcslrost¿r cìifcrc¡ltc é obtitla, sc o calìo
cstivcsse i¡iiciallncntc clrtlio. II¿i t¡tlliì cltllnot'it
c¡rtrè a al-¡crturit cla vírlvr¡la o o iní<;io rla srrlcìa cla
írgua, tro t{i¡lo, Â clcllrorn (r o tcln¡ro lrcccssitrio
,r',,ru'u,r,, n ì>rlcla clc Drcssito sc ¡¡tova d¿r v¿tlvt¡l¿t
¿i cxtrt!¡niclaclc aberta.. fìssc ternpo ó clcrttt¡'¡ninn-
<lo, r:sscnciitltnctttc, pelo comprinlct'tt<> do cttro
c pch vclt>ciclaclo clo som ntravés <ìir írgtra.
Ño .tnst, clo {h¡xo <lt: catgas clirtlicas pot colì'
clrrtores, os cotttltrtcm:s jrt ìistäo "t'ltcios tl<: cat'
flas" ( riírtrorr.s livrcs ). .Assinr'. <ltrarrclo tlovlìs
ìra¡u¿ls (:lrtratn tlt¡tnfl (lxtrcm,itltrtlc, otrtl'as ciìt'gas
s,,cri-t trclt cxtrcrnitlatlc o¡)ostit, r¡trnst> qtrc irtrc-
rli¿taricntc. A dcntor¡r ó tictorrrriri¿rda põlir vr:lo'
cidarl<l tlc llroltagaciro tlc rrrn itrt¡lttlsõ clótlico
lrclo mctnl.^lisia'li ila <,r'ckrnr cla vcloci<laclc cla
t4 (¡ur^ Do pRôr,.rtsson Dt.: trístc^ - v()f,. IV
Secõo
Seçõo
Seçõo
Seçõo
Seçõo
9-
l0-
il-
t2-
t3 -
luz. Ne¡rhuma cargrt incliviclual se nrove com tal
vclocirladc; trnt valor tí¡rico clcssa vclocidaclo
é rlc, aproxinlacl¿r¡¡rc¡rte, 0,02 cnr/s.
quais são positivos o outros negativos (ô"-tes
síro o$ íons). llfrtiviìmcrrte, a estrîh¡rn atðr,ic¿
scrá cl<:senvolvidi¡ ¡uais cilrtalhaclanc¡rts nos
capíhllos strbse<¡ii<lntes,
¡1. Seç:ño l0 constitui, clc ccrta folulÍt, rrnrn
nota quc inclic¡r cotno o.s tr.aictos de t:arifculas
clctrizadns ¡rodcrn scr ,'vistós,, nu, iur"r. o
nìcc:nnisnto tlo u¡n¡r r:iìrnar.n clo ¡relllirì¡r niro i
particrrlarrncrrto irtr¡rortarrtc, Ilsta sc(.iro scr.lr
convcllic¡rtr:nrc¡ rtc rlcscrtvolvicla, corno u rna cs¡rri_
citl dc co¡l¡urti¡r,io aco¡¡rì:anhaclo clc clc¡r¡onstra-
çiro, Sc cnt scr¡ cqui¡rnrrrì:nto dc lal¡orntório r¡ä<r
l¡¿i tuttlt cjlnx¡rn <k: rr<:lllina, t¿rlvcz atquns tlt¡no.s
st¡ irrtcrcssr:rn l¡iì ct¡¡.rstruç^io clc tr"ma cil¡n,rr.¿r
simplt:s, colno l¡n.ì¿ì ttivi<ladc cxtra-clns.so. As
iustruçõct cst¿-ro ¡¡irs Notirs clc Lal¡o¡.atór.io. .ftis
instru(.õcs .r;iro rrniilogar às aprcseutacla.s pelofilnlc rlo lal¡cruttir.io rt-o ISSC sôtrr,: t co,rrtrtîçn.,
do urn¡¡ ciìmara <lc rroblir¡¿.
- r\ Scçíro ll rlcs<:rrvolvr: t iclój¿r tlc <ìuc Íì (:()n_dttção nos lír¡rrickrs ocor.r.() tarnl¡c¡rr rrd, inliu <'1"
Íons, A fiul clc vc¡.ificar csta i<lóia, afiuna_s.l cr,,,
os, ¡nct¿ris, ¡r<xìc.rn .sclr clctrogalvt¡rizirdos pïrlrr
solução, lJ¡n cr>¡rhccirr¡t:rrto lliisico rlc ()rrílirj<:a
s<lllf (rtil ao ¡)r.ol'cssor., nt rliscr¡ssiro clcsù ¡n¡rt<i_
¡'ia clrr clrrssc. Possìvclnrcntc, strlgir.ll Íl l){:r.[¡¡¡1[¿¡;llrl cluc o sriclio r¡íio sc <lc¡:ositti ,,n ,iil,,<inã ,1,,
<:l<¡tcto rlc srirìir>, <lu lrrcs¡l¡ii fotrna rïr¡o o'"rrl¡,..,
so cìc¡lositl nn sohrçilo clo sr¡lfnto'do colrrt,?(IJrla lc.s¡lorita nckrrlrraclrr.scria: O mctnl rlc
s.(xl¡o rcâgo ulrn iì á.f¡rrfl, tiro Ìlpiclarnc¡rtc Ctuîntr¡
ó.fouuaclo,.rrsul(a¡r<iir giis ckr lrìclrogônio 
" 
hi<.lnr-
xicftr <lc st'rdio; ¡rorrirn", o nrctal ifc collrä nn,¡
rci¡gc conr rr iigua).
, Â Scçã<l 12 dcserrvolvo rr d<;,,-criçãro du corr-
chrçíio tros mtltirís, cor¡lo scntlo car¡såcla ¡r* ¡_.n*-tícrrlas clòtricanrorrtr: carregadâs ctuo Dóclcm so
nìovcr livrcrr¡r:ntc no intoiior rlo^ coñclt¡tor. A
cmissíío ter¡noiônica clc¡noustra qrre siio fts par-
tf ctrlas nogativlrs quc se nroud,nlÍvrornente.
llsta scção iutro<luz a idriía clc' qrrc as Þartículas
rrcgativts, os el<ltrrtns, .siro os rr¡csmos ''cm todos
<¡s ¡nntr:r'i¡is, pois a tra¡rsferôllci¿r cle elótrons clc
r¡nl mct¿ìl. palo orrtro nfo altcrlr a corrr¡>osiçíro
qufrnica do qual<¡rrcr. ¡notal. I
Os clispositivos jrrtrocluzi<los rra Scçrão lS níirl
l'cqlrcrcnt <lcscnvolvinrc¡rto cxtclrsiuo. mas devern
.sor co¡nprc(ì¡lclitlos n<¡ ¡rívcl a¡rrcsentaclo. vi,to
qtro forntx:eur algun.s rk¡s nrcõa¡úsmos b¿tsjcos
rrtiliznrlos cnì rnrritas drr.s cx¡rcriências a¡lalí.sa-
rlas e¡¡l clpílrrlos r¡ltcnort:s.
Condutividode dos Goses.
lonizoçõo.
A Cômoro de Neblino
Condutividode dos Soluções
Os Elétrons nos Meto¡s
Diodos, Conhões Eletrôni-
cos e Osciloscópios de
Roios Cotódicos.
FINALII)r\Dlìì. Discrrtir ràpiclnmcrìtô os nrc-
ciìui.s¡rr<>'- tl<l trirnslrortc <lt: car.ga (corrr:ntc r;ki.
trica) u<ls gasr:s, líqrricì<¡s c sóiicl<>s, llcur corn{)
nllrt:serrtnL sucirrt¿ì¡r'rr¡lrto tr c'vi<ìôncit <l<l tais
¡ncc¿rrris¡r¡o. O ol:jctivtl tlrr irpr.r:scntaçiro dcstirs
scç:írtrs nlio d: o <lc fi¡rncccr urrl clcscnv<llvilncitto
crrciclopó<lico <l¿ <:orrrluçiro <:lótricÍì, rnits riin.ì
cscl¡trcct'r' qrr<l hír rrrtrit<¡s rrr<:ios ¡lclos r¡tr:tis it
citr.qlt oltltli::rr ¡lotlc so rrìo\,ol', alóní' cla corrdrrçríi<l
rros lrrctûis, r¡rr<: cxisl.r.rrlr v¿trios <x¡dutor.r:s tle
(:nrg¿t c tr¡c<:n¡lislìtr)s dr: <:orlrrq.iío, c falrrililrr.izar.
os iìlurro" (:onì il clc"-cli<riitl rrtonlística tl¿r clctri.
ciclnclc,
Iì:Ntt^Sld. Vcjir sr.rgu;tõc.s no plirncjaurcrrto,
pírgina 7. I,istirs sòçÕcs ¡roclcr.äo dstirnulai
t¡rnt'as cliscussöcs c¡uantas voõó quiscr. m¿ts ¡t¿-to
pclca do vjsta o trirr¡ro liuritaclo ?lo sc" ¡rlancja-
¡nc¡rto. O rnirtcr.iul a¡ircs<lrtaclo no tc.xtoÌo¡.¡tclco
profuurlicla<L: .strficic.îrte pa¡.Ít pr.cpar¿rr os alunos
sôbrc c¡ âs.srrrrto sul:sctlti<lrrüe.^ tt¡.brràvclnrerrtu, {r
t<ipico nriris inr¡rortanit, Þat.Ír urnâ refer.0uôia
frrttrra ó a ovi<lôilcia, ullr.eiontacla rla Seção lZ,
tlo trnlts¡>rlrtc <lc crrrgir'em nrctais, por ciétrons
rt:lativa¡trc¡rtc livrcs.'
CON'[.EüDO Ii C()i\,ttlNl'^tìtO. â. função
¡rrirrci¡:al das Scçõcs g, ll o lZ c rcvi.sar as aiir-
rnaçires prr'ccrlentcs ckl <¡rur it c¿trgî ¡loclc scr
clcscrit¡r c¡n tôurros clc ilãrtículas òirllâtô¡nicas,
As Sr.çires I0 o 13 intrr¡ilt¡zcnr all¡uns dos dis-
¡rositivos quc ù^críio cnr¡rrcgarlo.s pìxtcriorrncnt,:.
Na Soção g, tliscrrtc-sc o trarrs¡:orte dc carga
r¡os gases. lìsto translrortc oc()r'tc'sòrrroute quarr-
clo <r gris ó iøúrutlõ, c isto sígni{ica quä hír
pcclaços de ótomos orr rlo rnolócùias, algüns clos
PARA CASA, CLASSE E LABORATÓRIO
- RESPOSTAS DOS PROBLEMAS
^ 
tabcla scguiuto classifica o$ problemîs,
segunclo o nívcÏ avaliaclo clo clificuldiclcs e as
^L(:uNs 
lrltos eull.rr rrvos seiunn ,r ltltt'rlìIcfrrÂDlt 15
scçõcs a quc sc refcreîn. Tcdos os problc'mas
apropria<los para discussão cm clas.se cstão
inclicaclos, brrm como os qÌ¡c são projetos para
casa. P¡'oblcmas particularnrontc rcco¡nencli¡dos
estão ¡rrarcatlos co¡n tun astcrisco (o).
( ielal ou
llcsum<>
L4, L5,16, 17tL?t14, 15, 16
1313
L211
11,tI 11*11*
10I 10
8*, I5, 6,75 5, gr'7, 8*
L-4 I t 2 332,4I
.Irír () I tSeção I)i.scnssri<) em clas*'u 
u"oitlÍà1 para
I )i fíc i1ivtó(lio
IìIìSPOSTÂS AI]IìI.ì\/ IAI)AS A corrcnto ti r:rorrot'cÍonal à vclocitlaclc
(rrr (luo n 
"oLi'" 
ð tlc¡lositatlo.
l)i¡rri¡lrri. C)s clótrous são lcpcliclos pcla
gluclc ucgativa,
(a) 3n X l0-to rì()wto¡ìs.
(b)2¡4J.Oapnrtículas,
'(nr) (3P -- 3M) X lù'o ncrvtous.
(b) I, -- M .= 2 X I04.
V<:ja discussito.
Vej.r rliscussiro.
COMENTÁR¡OS E SOLUçoES
I'IìOBLI'MA 1
12,
19.
74.
15.
10.
'.t.7.
I
2
(a) 
^ 
lir ficn clct¡'iz.ndn,
(b) Tcstanclo cor)r o elctroscópio.
Previ¡ursc fn(scas, cltrantlo os trtttc¡ttc's
siro abcrtos, fontcccntlo run trajt:to cott-
drrtor 1r:trn o cscoaÌncnto tl¡s c¿ìrgâs (ltlc
I)ossn¡n cxistir.
Vcrie cìiscussiro.
(*j n cargt flui clo bastito de ¡rrtrtnl
I)¿ìra o corPo.
(b) isolarit a barra tlo cor¡ro.
Projt:to para casa. Vcjtt tlisctrssiro.
Vcja discrrssiro.
(a) A carga clo bloco cctltlal ó 1:ositivrt.
i\s ctrgas tlos lllocos cxtro¡n<ts särl
negativas.
(b) 
^i 
cat'gas ¡'¡<rgativns siro ntraftlas
para arñbas as c.rtrcrnitlrtclcs,
l.ìxpcriôncia pnrn câs:ì otr clrtssc. Vcja
tìiscirssi¡o.
Vcjn rliscussiro.
Urn projcto pâra c¡ìsa. Vcjrr clisctrssño.
(a) 'l'nnto iìs cîrgns positivns, (x)mo as
rrcgativas sito tlosca¡rcgaclas.
(b) O aque.cilnc¡rto faz, co¡n cluc o at
sc turre cc>nclt¡tot'.
3
4
þ
6
4
I
8
Suporrha qrrc vocô clutt'izttu ttnra l.¡arra clc
plir.stico f¡'iccit¡rtrrttclo-a crl¡lr lit,
a) Vocô csl)cr'¿r guc ir lã tcrlha ficaclo can'c-
¡¡atla?
b) Conro tiralia n prova?
So ôsto ¡rroblcrnt fôr' clatlo e cliscuticlo antcs
clo cstuclo do clctloscó¡lio (Scjiro 4), a solrrçño
(2) serh r¡rais aclcqrrncla. Sc, ao cotrtrário, o
0.
t0.
1I.
16 GUIÁ, DO PNONESSON DD ITÍSICÄ - VOI.. IV
pr'()l)l()nì¿r fôr' tratarl<l upós o cstrrtÌ> d<¡ clctl os-
c<ipio, cntãt), <Jovcr-sc-á prt+f<:rir a soluçiro (l).
t. (a) Quando urn objcto ó elctlizado por
fricçíro, círrg¡ìs clótricas clo trrn sirral passirrn <l<r
rrrn <l<;s objctos ¿ttritacl<ls p¿rra o outrr). Assirrr,
unì corlx) fíca com exccsso t: o orrtro conr cklfi-
ciôr¡<:iir rlc rrur tipo clc cargn. Sc o bastiro ¡llírs"
tico f ic<¡rr cllctrizado pela flicçiro c()rì'ì ¿r lir, cntño,
t lir ta¡rrl¡ólrr ficorr <:lctrizatla tror t<ll si<l<¡ atlitada
corìr o bnstäo plírstico. Ä car:ga lir lä í: o¡:osta à
cargft rro bastho,
b) Sc rrrrr cìctrosc<ipio fôr' ck:t¡'ízaclo coììì o
but!,(itt, as fôlhirs teuclcr'ão a fcchar-sc com n
itlnoxirnirçiut <la Iô, urìla \¡cz quo clt est/¡ clc-
tlizada cot'r'ì cargr¡ oposta.
2, Ulnc altcnlativa scli¡.¡ ¡rcrrclulirr o besti¡t>
nt¡m fio lcvc dc ¡>lrtstico ou cìc sôcla. () Lrastiu¡
sur¿1 ntraíclo pcla- lä, inrlica¡ldo a ¡:r't:sença cla
cÍrrga.
PROBf.,l:MA 2
Qrrarrclo sc <lr'¡chc o tttrrr¡rro clc gasolirta dc rrrrr
itviiio, t cnrllocnrlur¿r rnctrllic¡r tlu rnrnqrrcirit
ó scnrl:rc lígrtda ctricl:r<los¿r¡ucrrtc, ¡lor lncir> <lc
rnn fio, t¿r¡nlrt!rn rnctírlico, à t:strutr¡rn mctírlic¿
do aviíro, ¡u¡tr.ls cl<: scr irrtlocluz,icl¿r rro tanr¡rrc.
Por <1rrcl .sc scguc est¿r rotina? DcscLcva co¡rto
cla crrrnprr: sti¿r fi¡urlidatlc.
Co¡rto r¡ ¿tviiro o o cn¡lrirrlliro tarrqucr, co¡nu-
rncrrtc, usrìrìì prrcr.rs, ostiro Ísolaclos cìo cltãro.
Âlíl¡n clisso, ns ranll)as cle scrviço siro, crìì g()rat,
cL¡ co¡rcrcto ou clo'asfalto c\ rlão sã¡o, csscìicial-
¡nc¡rtr: borls conclt¡torcs r\ tct't'a. I'oltanto, aptlsitt'
rlc possuircrn cortontcs ligaclas ao chiio, cl ¿rviãrt>
c o ca¡ninlriro ¡rodcm clet¡'izar-sc. I)csta fornra,
¡rocleria saltar uma falsca cla cnrboca<lt¡ra met¿t-
lìca cla rr)angucíra, quauclo o aviiro fôssc allas-
tcciclo, A ligìrçãro clc irm fio coucluto¡', tla ernbr>
caclt¡¡'n llrctiálic¿ ro avíão, .rssof{rlra a rernoção
do qualqucr clcscquilíl:rio clc carga antes clos
tanqircs scrcnr allcritos, rr¡rìa vcz qric trrna frlsca
¡roclo accrrclcl' a rìristrrra cxplosiva clc gas<llina c
ar.
Qrrrì¡ìdo n gasolína fltri atravós dn rnangtrolr'a,
¡roclo torrrar-sô cloh'izarla ¡rclo atrito cnrn=¿ cur-
l¡oct¡clrrla nretálica. Elctriz.acla, a gasolina crrtrrr
no tauquc o carrcga o nviiro com cârgn clc sinal
coutr¿trio ao cla c¡lrbocaclura ¡nct¡tlica. Â ¡ncnos
qrrc so forrtcça um ìro¡n trnjcto ckr concluçíro
par¿r gue âs cârgas clo aviiro e cla c¡nl¡ocadura
rnctálica poss¿ìm recoml¡i¡rar-se, isto ¡lrovocaria
rurn¿r faísi'a acarrctn,nclo const:qiiônc.ias clr:slrs-
t¡'os¿ìs.
PrìOllLriN4A 3
a) Ao tocar ur¡r objcto nrctálico, corno a
lrritçancta dc unrn ¡lortir, crn r¡llr <ìiir sôco
clc invctno, scr¡t'o-s(), às vôzcs, rrln clro<¡rre:,
aconrparrlrado ¡rol ur¡ra faisca, Gcralrncìutc
ox¡:lictruos o firto <lizcndo qrrc acr.rrnulir-
¡rtos lunÍt <:alga cstírtica. Colrro (lc:t<lr.rrritur-
ria vocô o siriirl clcssR carga? ì?or cluc ist<r
ruão aco¡¡tccc cnì L¡ln dia únrirlo clcivcrirc¡?
ll) Sc v<)cô act¡rrnrlt l¡¡ìln cirtga cstírtica c tocr¡
o batcutc cl<l ¡rraclcir¿r rìc-unrir porta, niro
obscrvi¡ ftís<:a ncen chortrrc lntisnro ntrnrcli¿r sôco. Pol qrro?
c) 4s vôzcs, sc vocô toca lximciro o bnt<rrrtc
clo ¡r¡adcír't c <lo¡rois a inaç:nrrett nrctírlica,
¡lão sc protluz<:m falscns rrt:rrr vr>cô scr.rtc
choqrre, -rlìc$nlo (lrrc vocô tcnhir cnrg¿t
¿rcrrnrt¡lacla. Sugira rrrrrir c.rpii<:açiro,
a ) Se vocô jrt cstivcr. clrrtlizaclo, ¡rotlcrir
tr¿r¡rsfcril sua ca¡'gll n u¡n ckrtrt)scó¡rio cl<icarro-
garlo, tocanclo-r>. O clctrosc(r1lio ar\uirc, assirn,
() rì1cs¡n() tipo dc' cnrg¿t co¡lr quc v<icû cstít <llc-
t¡'iziul<1. I{rrr -scguicla, clcscalrogrrc-sc conrpk:ta.
¡nc¡rte, toca¡rclo o cl.l¡iro ou unì oìricto ern cotrt¿rto
co¡n () chão. O clctroscó¡:io txtá .scndo rrtiliz¿r<lt¡
colrìo lr¡ìì clisllositivo ck: âr¡rrazcna¡nc¡tto rle
cargrr iclêntica i qr.,c vocô cstava clctriz¿l<lo. A
¡tatr¡r<:z¿r cla carga ¡rr) clotrosclryio poclc sor
clcte:rrn.inacla cla öguinto man<lirai
Elctrizc r¡¡u bastäo cle i>lttstico, colrr lñ. PcL-r
co¡nrcn(í¡o <lescr'Íta na Scçiro I, estt carga ó ucga-
tiva. Se, quanclo o bastão ¡rlírstico fôr lcv,iilo
jrruto rI osfera <lo olctrocópiq as fôlhns dircrgi.
rcnr ¡nais aíncla, a cnJg¿t rìo ck'troscó¡rio stìrír
¡l rrìosma quc no plástico. Ncsto caso, a cnrgrr
ó ¡rcg¿rtivo a oocê cstava clctrizatlo tìcgatiiit-
¡¡rcnte. Se ns fôlhas se focharcm, o cJetrtiscó¡:io
¡rossuía calga clc sinnl contr'¿irio a cl<¡ ¡llirstíc.o.
Logo, oocê cstav¿r carrcgatlo positivnrrrcute,
Sc, iìo invós clc lrli,stico c lã, fôsscur usaclos
vidro e sôda, o bastiro dc vitlro torrra¡'-sc-iir
positivo e a análisc acirna seria contrári¿.
O ach¡nulo clc carga po<le ocorr.ot., quarì(lo
rrn¡a sr¡bstâllcia cstrt l¡im lsol'¡cln rlas c<risäs quc
¿r cilcunclam. Bm tcnr,¡ro úmiclo, r¡¡n isolairtc
^r.cuNs 
tr^'r'os Qu^t,t'rA1'Ivos sônn¡l n DLHtIìIcIl)Al)¡{ L7
rroclc tot'n¿rt'-se ì.lm cottcltttor, atLavós dc 9uA
ïrrpelfície c¡ue cotrtétrr sujeira c ¿rcltlnttla a tttrri'
clatlo .lo arl Assint, torrla-.sc tll'lì (lll¿lso coucltttot',
rrcnnitirrclo (lrrc ¿l c¿ìrga s(, cscoc c()rìt n tììcsll'¡il
i,ol<lciclnclc 'rtc acúnìirlo. Isto trx¡rlica ccr'tas
f¿rlllas ¡ìa iqniçiro tlc lrrrt<lrrtór'cis, t¡rralrtl<l o
tclìlr)() cstrl Tnri<lo. Â ¡lttt'ci:lirll¿t isolaclol'lt clns
vcl,rl ircr,urtrla ttlnit fiuf catrrirtl¿r clc strjtlirir qrrc
ri ¡nttis cortcìtttortt qturtclo úrtri<la, do clttc qrrarr'
rl<l sôca. Isto ¡rct'tttitt, qtlo tllll¡l-l)¿lrt() aI)Ìccliivcl
tl¿r falsc¿r se irscoc pclir str¡rclfícic <la vclll, iìo
ir¡vés clc sitltar pclir^itbcrturä cntrc os clott'otlos
<l¿r vcli¡.
b) So vt)cô fôr portt<lor' <lc.-t¡lrrir - cnlgil
rnzrií,.r,cl o tocnr utn 
- obj<:to rnctírlico, hnvcr'ít
trr'¡rt tr¿¡rtsf¿:t'ô¡rci¿t clc cirrga <1ttc, Iìt)stc ciìso,
rcr)¡'cscrTtÍì, ¿t firísca. Dcsdc-qrr<: o rnctal ó <:ort-
thitr,r, t cn[grì tlil;tril¡tti-sc' rÀpiclluncrltc att'irr'ós
tlôlc.
Qrti¡lrto .sc toca e¡ll l¡rrl isoltttlte, t caLga trirtl
t>o<lo flrrir ¡ritra ôle. r\ssiln, sòurtlllttl lllr¡a Pcqtl(Ì¡lil
òargt ó tliinsfcritl¿r c ¡r¿io hti faíscir.
c) Âlgtrnrts vôz.cs, t) isolitrrtt¡ uito-ó ¡rcrft'ito,
stlrrd{1, rciihnclttt:, tlm lììiìtt co¡rdtrtor. No instnrttc
ç¡¡ 6rlì{) st: toc¿ì a lìrit(lcir¿l' o iiolantcl ¡tito accitn
"arg,i 
t,',rr,', suficitlrttc rtPidcz l]Íll'it câlrsíìr tlrì'!i'l
hrísi,lr; ¡ror(ltt, rlssi¡u rncls¡lto, ó contirto pocletfi
ctural o tt:rrr1:o sttficirlntc ¡rirra ¡rcrnritir o tlcslo'
c¿tttlclttt) lcrrìo clt c¿ll'gil Piìrlt l<lnqc tl* l'<¡cô'
Srrbsc'oiicrrttlnìctìtc', qtritrr<lo r'ocp toca ¡l rlliìçA-
nctit <Ìit ¡rottit, ttito Ïír flríscrr, pot'(ltlc nit<l hít
rrrais cnlga (,r¡t \rocô P¿¡l'Íl soI' trnnsfelitl¿r.
I'lìOllLEI\44 4
n ) Por trr rc vocô l¡i¡o lx)(lc clctl'izn¡' lJll'tit' lrar¡'¿t ìnctátic¿r scqr.rt'aitclo'it co¡n as nrños?
b) Quc fnri¿t vocô ¡:alit t:ìc'trizîr ttlrr¿r ll¡tu'n
rrrcthliclr'È
¡r) Ta.tltt¡ o corPo htttnlìllo o(xìlo a l)art'Íl
lnctílict ctlttrlttztl¡t 
-clctricitlarlo. 
Qtrittr<ìo vocô
tcnt¡r ellctrizn¡' ¿t barta rlrt:títlictt,'csfrtlgando-tl
corn ur)t ¡lcrlitç<t clc' sô<lo trtt lir, tì clìtg¿¡ fltri to
lonuo <lir'barrit, irtrar'ós cìt: stta rtliro c tlo scltt
corii,r, lrtó clrrc cstcjit ttttrito pcrrt<l cla sr)cla <ltt
li'r c¡rr: cst¿1 n¿t otttra ¡tlilo.
b) Sc ¡r llnll'a fôssc sc¡lttt'ittla-coln urtt pcdit'
qxl clo plírstico isolttrrte, ôitrr ptltlclit¡ scr.clctri'
zacl¿r. Ö csco¿tnì(Ìtìto rl,r calgr:r (corrcrrtc) atlir-
yés clc sotr colpo sc¡'ia irltcrr<rìn¡ritla pckr isol¿ttrtc
1>lírstico.
I'IìOllLIllvlA 5
Trabalho r)Ara casíì: Cârt'cqtle tt¡n cltlltcl<: clo
plrtstico e's,,spc,tclrt-o por ìrrtr [io firro.
t) Dcsctrbt'a sc a cîrgû ó positiva ott llcg¿lti\':ì"
t¡) Qtrc ¿tc'otrtccc tlrutu<lo vocô a1>r'o.rirtrn tlo' 
cäbiclc o scu tlcilr¡?
c) Corno cx¡rlicit o rcstrlt¿tdr¡ obticlo cnr (b)?
Bsta ó trrnit c'xpcriôncia sittrpl<:s Pílr¿ì o..nlttlrt>
cxcctttar. Âr; qtrc'stõcs siro proposlns,- ir firrt cle
cscllrrcccL. rt ¡rittrrrcz,a <las ôaLfas inch¡zitlas'
¿r) O sinal <l¡r cat'ga, llo cnl)il)c, ¡rotk: scr
clctrirnri¡laclo clc ltroclo-itlôtltico rro Pt'oblctna 3'
Iilctlize uttr ¡:ctlnçr: clc viclt'o, ¿rtlitatrcl<¡-o conl
sô<la c. tk:llois, iuit'o.ritutr-o tlo cabiclc. À cnrgn
no vitlio rlilosltivä. Sc o callitlc é rc¡rcliclo ¡rt:k>
viclr<l cletliTiìclo, ctrtittl, o cnbiclc tarnbórn ¡ros'
srri uma <:arqa ìl<lsitiva. Prccisir-se to¡nar ctritlit-
rlo. uolclttc äs i:ftlitos irrtltttivos ¡rodcrätl ('Íllììtl-
flar b of'<litt> tlir carqir vcrcltttltlil'¿i Por t:xctrr¡rlo'
strrlorìh¿t (tlr() iì carìa totttl clo cal¡itlc <'l cltrltstl
,,rrin, I'l¡rtåo, ôlt: sörri provùvclttrurto ¿rtr:irírJo,
tiruto ¡rarlr bastircrs clctliz.aclos p<lsitivantcntcl,
"ot,l<> 
ilartr lxsl.<-ltls r"kltliz¿rclos lrt:gittivnttrctrtc'
Sô ôstci [ôt' o cnso, ¡rotlclr'sc'ít concltrir (Irtc û
cirlgir ó zelo otl Pc([t.tc.lìa.
b) c c) Otrarrtlo vocô it¡"lt'oxirrtar o clctlo clo
r¡m'cirl¡iclc ci¡'rclgatltl, n caì'gt sôbrc rl citbitlc
ltr'¿rirír ¿r ci.ìl'ga rlìi sinrrl opcliio no tla carql <1o
clr:rlo. Cjorlto o s(ìtl corl)o Ó cottcltttor, a cilt'g¿ì
flrririi nôlc', c. setr tltxlô tot'nar"sc'á clotlizr'rtlo
corìr (:¿ìr'g¿ì o¡mstit ¡r <lo callitle. O rcstalttc tle
sct, cotlro tcirl, cntño, ¿l -tl)cstìlÍl cargl c¡trc a clo
cnl¡iclo.'Iintrct¿rtlto. st:rt tlctlo cst¿i ¡nais pcrto tlo
callick:, rlo <¡uc ns otttrAs ¡raltcs <lo corfro; Iogo,
o cabitlt: s<lrìl atrní<lo ptrrã o scrtr tl<':clo.
PllOßI,l¡:N,f 
^ 
6
rr) Dcscrova bs pas.sgs qtrc vocô icgtril'irt
pÍu't cnrt'ogitt' ¡xr.sitivnrtìt.'lttc t¡trr clctrosc<)'
l)lo, l)ol' llr(lllç¿t().
b) Por ¡ncio <k: cs(lll(:ltltìs, clcscrt:v¿r o lr¡ovi'
mt:r¡to clirs prtrtícrrìns c:lótriclts ltc'gttivÍts
dr¡ra¡ltc o ProccssÒ çlç r:algn'
A rrrinrcir':t ct¿ula ó obttlr ttrlt r¡llicto cltltt'izrtclo
rrcgi.tiivatrx'trto. 3.: csft'ogitr trnt' bnstirtt pLls'
tico conr pclc tlc ittritrutl, è1"' s<, clctrizat'tf ncgit-
tivarlrcrttc
18 curÀ rx) I'Rol¡trssolì DE l,'fsrcÁ _ vol.. rv
'J.'crr.a
1l errA
afastarn-so, tanto quanto possívcl, do obicto clc_
t¡'iza(lo ncgativamente, de corrformidade cotn as
fôrças atuarrtcs. Or¡ scjn, fh.rerrr ¡xli,r fi,i ìn,." *
tr,'l'ra. Os alurros talvez cstra¡rlicm o faio rlas
carg¿ts n-o¡¡:ttivas ¡rão jrr:ln p¡tr¿t as fôlhas, como
a¡rtcs. l-kt runa ccrta ten¡lôncia clc csóouru,n
pnrn Íì$ fôllras, mas a rntior ¡rartc clclirs cscon
I)ara ft t()n'a qlr() ó ¡nrlito n¡aiõr.
Iìe¡novc-so o fjo co¡lclutor -- ou vocô rr:tira
scu cledo da csfcr.¿r-c¡rqr¡i.ì¡¡to o <ilrj<'lto tle carga
rrcgativa <lstri. ¡rró.rirno a-o clctroscópi<1. .Assírn as
cargas lrositivas p()r¡nancconl n:t csfcr.n, c o
objcto ¡rodr: scr rcnt)viclo, tkrixan<lo o clcirostxi_
pio carregaclo positivarncnte.
PRORI,IIMA 7
Ali¡¡l¡c tl.ôs blocos nrct¡tlico"- llôbrc t¡r¡ra ¡lcsa
cle plástico em cotìt¿lcto lun cotn o outro c
c.olor¡uc <lois objotos _crlrll f<lrtes car.gas ¡rosi-tivirs, urìt rle cacl¿r larlo <los Ì>locoí, mrrito
próxinro, ¡crn¡ cntrctanto tocír-los. tir" ,i,,güi<.fr,,
com unìî barra isolantc (ck:scrrrrcgacla), sc¡r:r-rc os blclcos nrctllicos, ¡ututcncki ,,, 'ót ¡ft*carregaclos ()nt. st¡¿ls rc.spcctivas nos!çõcs.
.t'irralmcntc, retire ôrstes úllinl<1.s.
a) Quo cnrga cxistr) agor¿t r.r¡n c¿rtlt bltrco?
b) Ilx¡rliqut) cotno os

Continue navegando